U lind në fshatin Uçë të komunës së Istogut, në shkurt të viti 1910. Vjen nga një familje patriotësh, nga fisi i njohur Muzliaj. Dy xhaxhallarët e tij Avdyl dhe Nezir Idrizi (Gashi), ishin firmëtarë të shpalljes së pavarësisë më 28 Nëntor 1912. Më vonë, si shumë patriotë të tjerë, u vranë nga dora e shkjaut.
Bajrami që në moshë të mitur, duke qendruar e dëgjuar bisedat e të rriturve në odën e burrave, mësoi se kush ishte armiku, sa i egër ishte pushtuesi serb i Kosovës dhe sa gjak po derdhej për lirinë e pavarësinë e saj.
Shkollën fillore e kreu në Krumë të Hasit, së bashkë me gjakovarin shumë të përmendur Haki Taha. Dy vjet gjimnaz i keru në Shkodër gjatë viteve 1930-1932, duke qendruar në konviktin “Malet tona”. Më pas vazhdon edhe dy vjet të tjera 1932-1934, ku dipllomimohet si normalist në mësuesi. Në dëftesën e firmosur nga Kol Margjini dhe zv.drejtor Anton Çeta, mësojmë se veç lëndëve të tjera të kulturës së përgjithshme, zotëronte shkëlqyeshëm dy gjuhë të huaja, frëngjisht dhe gjermanisht. (shënimet janë nga fotokopja e deshmisë origjinale)
Sipas ligjeve të kohës, mësuesi para fillimit të punës në arsim bënte betimin: “Me ja dhan besën atdheut, dijet dhe punën me ndershmëri”. … të gjithë bashkë përgjigjemi përpara kombit dhe para zotit”. Kështu me dekret të veçantë nga Mbretnia Shqiptare, nëpërmjet Ministrisë së Arsimit, firmosur nga Mirash Ivanaj, emrohet mësues në shkollën Mashkullore në rrethin e Krujës, me pagë mujore 160 frënga ari. Në këtë shkollë shërbeu si mësues për dy vjet. Përsëri me vendim qeverie shkon në Itali (1936 – 1938), ku kryen shkollë ushtarake. Me t`u kthyer nga Italia, përsëri me vendim të Mbretnisë, Bajrami emrohet drejtor i parë i shkollës fillore në fshatin Shënavlash të Durrësit. Brenda një kohe të shkurtër ai e afrmoi veten si mësues dhe drejtues i aftë, duke vënë në zbatim ligjet dhe urdhëresat e qeverisë. Si fillim, arriti të zbatojë në fshat arsimin fillor të detyrueshëm. Me punë bindëse, mundi të sjellë në shkollë të gjithë fëmijët që i kapte mosha shkollore. Më tej, me shtimin e numrit të nxënësve lindi nevoja të shtohej edhe trupa mësimore me mësues të rinj. Ishte kjo kohë, kur në shkollën e Shënavlashit u emruan mësuesët Haki Taha, (i shumë njohur për atentatin ndaj Miladin Popoviçit), Nafie Mema, gruaja e poetit Lasgush Poradeci dhe Agetina Qeraxhija.
Me bashkimin e Kosovës me Shqipërinë në vitin 1941, Bajram Gashi, Haki Taha, Xheladin Hana, Hysni Zajmi, Fadil Hoxha e qindra mësues të tjerë e “msynë” Kosovën. Bajrami u shkëput nga arsimi, pasi u caktua me detyra shtetërore për dy komunat Pejë dhe Istog. Shpesh bënte mbledhe e tubime me popullin e Rrafshit e Dukagjinit, ku pas fjalëve: “Ndigjoni vllazën! Unë gjakun tem ja kam fal Kosovës!”, bante thirrje për mos pajtim me komunizmin, me Titon dhe komunistat shqiptar.
Pikërisht kur ushtria italiane kaloi në zonën neutrale, në fshatrat përrreth Pejës e Istogut u bë një kasaphanë e vërtetë. U vranë rreth 500 vet, burra, gra, pleq e fëmijë. Bajrami revoltohet dhe bashkë me Mulla Zek Bërdyna dhe të tjerë patriotë, mbledhin gjymtyrët e të masakruarve, i fusin nëpër arka, i sjellin në Pejë dhe i varrosin.
Janë këto ngjarje dhe të tjera, që në prag të mbarimit të luftës, në fundvitin 1944 e fillim i 1945, kur po ripushtohej Kosova dhe Istogu, Bajram Gashi kapi pushkën, ngriti çetën e tij me 300 – 400 vet dhe doli në mal. I kërkuan përfaqësuesit e partisë komuniste Shqiptare dhe Jugosllave për bashkëpunim me ta, por Bajrami ishte betuar: “Nuk pajtohem me komunistët, që bashkëpunojnë me armiqtë e kombit tim”. Këtij trimi kosove dhe shokëve të tij, bukur i shkojnë vargjet e Fishtës:
“ Ma mirë dek, nën dhe m`u kja,
se për t`gjall me mbet nën shkja”.
S`kaloi shumë kohë, në fillim të shkurtit 1945, kur e gjithë Kosova kaloi në shtetrrethim, Bajrami ndodhej në Pejë. Përshëndetet për herë të fundit me të shoqen, duke i lënë porosi: “Unë edhe mund të mos kthehem, por vajzat mos m`i len pa shkollë”. Iku baba. Ishte hera e fundit që e pashë tek largohej nga shtëpia”, kujton Liria, vajza e madhe, sot e moshuar, atëherë ishte vetëm 6-vjeç.
Një nga bashkëluftëtarët e tij në çetë, plaku 96-vjeçar Isuf Hajdari nga fshati Uçë, kur e pyeta se kush ishte Bajram Gashi, u ngrit në këmbë, pika loti i pikuan nga sytë dhe më thotë: “As nuk ka le, e as nuk len nana, burrë trim si Bajram Gashi”. Ishte natë, duke u gdhirë 8 shkurtit, kur çeta e tij rrethohet nga forcat serbe në “Stanet e Vojdullit” në bjeshkë të Istogut. Luftojnë gryk n`gryk me shkijet, vriten mbasi e kanë paguar shtrenjët veten. Ushtarët serb i bartin kufomat dhe i sjellin në Istog-qendër. Ushtarakë dhe përfaqësues të partisë mbajnë fjalime mbi kufomën e tij, duke e shkelmuar e duke shfryrë: “Kështu do ta pësojnë të gjithë ata që luftojnë kundër Jugosllavisë”. Kjo mënxyrë për Istogun dhe Kosovën mbahet mend e kujtohet mirë, pasi në këtë ngjarje të kobëshme, për terror u thirrën plot njerëz. Aty ishte edhe lokja Rabe, nëna e Bajramit. Aty kish ndodh edhe Rexhep Dranova me të birin Muhametin. Aty ishte edhe Tahiri, babai i Isa Lipajt nga fshati Kamenicë, komuna Istog. Janë profetike fjalët e Bedri Pejanit: “Mosni djema! Nuk zgjidhet çështja shqiptare në bashkëpunim me serbo-sllavët”.
Nuk çuditemi me veprimet e pushtuesve serb, që këtyre heronjëve nuk u la as eshtra e as varr për t`u vajtuar e kujtuar. Pikërisht ky është modeli serb i provuar në qindra vjet, që u kopjua nga komunistët ndaj kundërshtarëve politik dhe “armikut” të klasës. Sot pas çlirimit të Kosovës, në Istog ndodhet një memorial, një pllakë, ku shkruhet: “Më datë 08. 02. 1945, u vranë tre heronj të Istogut. Bajram Gashi, Ram Alia dhe Sali Rama”, (Sali Rama është biri i Ram Alis). Një rrugë kryesore në qytetin e Istogut mban emrin “Bajram Gashi”. Po kështu në fshatin Fllakë të rrethitë Durrësit, pikërisht pranë vendit ku dikur ishte shkolla fillore (pronë e Bajram Gashit e blerë dhe e lënë për shkollë), sot ngrihet shkolla 9-vjeçare, që në nderim të tij, mban emrin “Bajram Gashi”.
Vitet shkojnë, ndërsa vepra e Bajram Gashit, këtij luftëtari të lirisë, mbetet e gdhendur në kujtesën e kombit, si mësim e këmbanë për brezat. Është e artë thënia e ish presidentit gjerman Richard Von Weizsackers, kur thotë: Të gjithë ata që mbyllin sytë para të kaluarës, janë të verbër në të ardhmen e tyre”.
Lavdi veprës së heronjëve që ranë për liri të Kosovës!

Përgatiti:
Bajram Gashi
Shënavlash.
Durrës.