Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Analizë mbi programin dhe dështimet e rilindjes mavi

by

dr-ledian-droboniku

Nga Dr. Ledian Droboniku,docent i së drejtës kushtetuese/  Në një tentativë për të dalë prej ligjëratës banale që ka përfshirë vendin, synojmë modestish të hedhim pak dritë mbi shkaqet e vërteta të vazhdimit të rrënimit të shtetit dhe ekonomisë shqiptare edhe këto 4 vite.

Sigurisht në një vend normal, këtë duhet ta bënte opozita. Fatkeqësisht nuk jemi në një vend normal dhe opozita është thjesht një aktor i këtij banaliteti të induktuar. Por si shprehej Markuze: “banal është vetëm projeksioni i filmit për të hutuar turmat, sepse projektori nga pas është i sofistikuar”. E pra nga pas, ekziston një oligarki politike ngritur mbi monopole ekonomike e mediatike që fabrikon një konsensus të rremë mbi miliona shqiptarë.

Nga ana tjetër, një shoqëri nëse do të shërohet, duhet të bëjë mirë diagnostifikimin e sëmundjes, kërkuar shkaqet e jo të mjaftohet me simptomat apo njohuritë sensoriale. Vetëm kështu mund të kuptojmë, se përse rotacioni i emrave apo siglave, është një betejë e rremë nëse nuk krijohet më parë një vetëdijesim kolektiv se kujt i intereson ky status quo? Vetëm pas kësaj përgjigjeje, ndoshta mund të niset një luftë reale për të nxjerrë vendin prej kolapsit ekonomiko-shoqëror.

Merremi me programin e Partisë Socialiste, se partitë e tjera as kanë pasur dhe as kanë një program koherent,  por zhgarravina hedhur kuturu nga ekspertë ekspresi.

Hartimi i programit të Rilindjes para 4 vitesh krijoi shpresën se më në fund tranzicioni do të përfundonte. Vizioni ekonomik dhe politik i atij programi ishte në unison dhe me retorikën antisistem, që udhëheqja mavi po çonte përpara. Pritshmëria u pompua aq shumë, sa interceptoi dhe aspiratat e intelektualëve dhe jo vetëm shtresave të margjinalizuara këto dekada.

Boshti qendror i atij programi ishte punësimi. “Në kundërshtim me ata që pretendojnë se punësimi i plotë është i pamundur, ne synojmë të ofrojmë mundësi punësimi për të gjithë individët e aftë për punë” – recitonte shprehimisht programi (faqja 20).

Për ata që kanë pak njohuri ekonomike (jo vetëm çertifikata shkollash e ojf-je) kjo do të thoshte, se Partia Socialiste më në fund kishte vendosur të bënte partinë socialiste, të përfaqësonte të majtën, pra të varfrit, të braktiste dogmën neoliberiste e të përqafonte vizionin keynesian (kapitalizmin social që privilegjon punën mbi kapitalin, demokracinë mbi elitizmin).

Pikërisht në faqen 13 të programit, shkruhej se: “Shqipërisë i nevojitet një model i ri ekonomik”, kalimi nga një ekonomi importi në një ekonomi prodhimi (faqja 14); reduktimi i pabarazisë ekonomiko-sociale; lufta ndaj monopoleve, privatizimeve dhe koncesioneve (faqja 9 e më tej); zgjerimi i shërbimeve publike (arsimi, shëndetësia, transporti, etj), politika fiskale dhe monetare (faqja 29)

Por nëse ky programi ishte fantastik në letër, po aq spektakolar ishte dhe falimentimi në realitet.

Pas tentativave 4 vjeçare për të parafabrikuar shifra, anatemuar qytetarët e biznesin, vetë Kryeministri pranon 10 ditë para zgjedhjeve, se ai program ka dështuar.

Kritika mavi filloi kundër sistemit, u transformua kundër popullit (dembel, injorant, hajdut, anarkik) dhe së fundmi në prag të zgjedhjeve rikthehet përsëri në një kritikë kundër sistemit në pamundësi për ta ndryshuar atë.

Le të merremi pra me sistemin dhe faktin nëse ka pasur vullnet për ta ndryshuar atë?

Bashkë me kopjimin e programit prej Podemos, kupola mavi, duhet edhe të kishte gjetur ekonomistë të zotë për ta realizuar atë. Por mbi të gjithë njerëz që nuk vinin prej këtij sistemi korruptiv dhe që nuk kishin konflikte interesi.

Formimi i qeverisë (dhe administratës) me personazhe pa vlera e pa integritet, ishte shenja e parë që misioni ishte një tjetër: vazhdimi i status quo-s me privilegje për një pakicë e varfëri për shumicën.

Shqipëria fatkeqësisht nuk ka ekonomistë keynesianë e aq më pak ata që i kanë ndenjur larg qendrave të pushtetit dhe privilegjeve. Konformizmi komunist i la vendin konformizmit neoliberist, nga një ekstrem i majtë në një ekstrem të djathtë, jo shkencarë por teologë që recitojnë dogmën e radhës.

Shqipëria ka një konflikt distributiv të trashëguar nga terapia shock dhe transformimi i ekonomisë në koloni importi, nisur prej Gramoz Pashkos e vijuar nga të gjithë pasuesit e tij.

Ndryshe nga një ekonomi prodhimi – ku pasuria krijohet dhe shpërndahet mes sipërmarrësve në territor, punëtorëve dhe operatorëve të tjerë – në një ekonomi importi, kapitali grumbullohet në pak duar. Kjo spirale e rrezikshme perceptohet nga të gjithë qytetarët dhe sipërmarrësit e vegjël, ku thonë se: “paraja ka hyrë në vrimë të miut”.

Por ky nuk është thjesht një perceptim. Raportet e huaja dhe vetë Bankës së Shqipërisë pranojnë nivelin e ulët të kreditimit në vend, pavarësisht miliardave euro depozita. Ndryshe nga dogma neoliberiste se kursimet barazohen vetvetiu me investimet, realiteti tregon krejt të kundërtën, si kishte shpjeguar në mënyrë magjistrale Keynes.

Pra shqiptarët jo vetëm që “vilen” nga pak duar, por ky kapital as nuk injektohet në ekonominë reale duke prodhuar një skarsitet të parasë dhe vështirësi të bashkëpunimit mes operatorëve ekonomikë, që do të thotë më pak investime e më pak punësime. Me pak fjalë, bankat nuk luajnë rolin e tyre social në funksion të ekonomisë dhe investimeve, si agjentë të zhvillimit të territorit. Në erën e deregulation, ato preferojnë të investojnë në instrumente financiarë duke transferuar miliarda euro jashtë Shqipërisë. Mungesa e kreditimit justifikohet me paaftësinë e sipërmarrësve shqiptarë, klimën e biznesit apo kreditë e këqija. Duke hequr këtë të fundit (si variabël të parëndësishme, sepse bankat janë të mirëkapitalizuara dhe borxhi për dikë është kredi për dikë tjetër, këto në sistemin bankar shqiptar kompensohen) merremi me dy te parat si vërtet shqetësuese.

Vërehet këto vite, një shtim i autoracizmit (induktim i vetëfajësimit të një populli apo një vendi) që është funksional për vijimin e status quo-s, për të transferuar analizën shkencore drejt dogmave dhe instancave metafizike. Shqiptarët duan të punojnë dhe dinë të ndërtojnë sipërmarrje, dhe këtë e kanë treguar në ato vende normale ku sistemi ta lejon këtë gjë. Problemi është një tjetër, që me të drejtë programi i rilindjes adresonte: ekzistencën e monopoleve të importit që po asfiksojnë ekonominë.

Shqipëria pas terapisë shock, krijoi një aristokraci tregtare-financiare e jo borgjezi prodhimi. Në kapitalizëm nuk ekziston konflikti vetëm mes punës dhe kapitalit, por dhe mes borgjezisë së prodhimit dhe asaj financiare. Nëse ekonominë e dominojnë pra monopolet e importit, këto janë të interesuara që prodhimet e tyre mos të konkurrohen prej prodhuesve të brendshëm. Për këtë arsye, duhet që kapitali mos të qarkullojë duke vështirësuar investimet prodhuese. Një kapital që nuk qarkullon, rrit artificialisht vlerën e tij, që pasqyrohet në forcimin e monedhës vendase (si po ndodh vazhdimisht përkundrejt euros dhe dollarit). Një lek i fortë (ndryshe nga ajo çfarë mendon një qytetar mesatar) nuk ndihmon ekonominë kombëtare, por lehtëson importet, pavarësisht se bilanci tregtar thellohet çdo vit. Për të barazuar bilancin e pagesave, qeveria është e detyruar të zhytet në borxhe publike, si ndodhi dhe këto 4 vite. Situata bëhet dhe më eksplozive nëse ky borxh merret në tregun ndërkombëtar duke ekspozuar dhe më tej financën shqiptare. (Borxhi i huaj për detyrimet e qeverisë së mëparshme, në vend që të merrej në tregjet e huaja mund të merrej brenda vendit pasi ishin detyrime mes operatorëve shqiptarë si dhe mund të parcelizohej dhe diversifikohej)

Kuptohet që ky borxh nëse nuk hidhet në sektorin produktiv por shkon për barazimin e deficitit tregtar, nuk bën gjë tjetër se thellon akoma dhe më tej humnerën ekonomike. Përveç borxhit publik, një tjetër minë me sahat (si kudo po shfaqet në Evropën jugore)  është dhe borxhi privat që shqiptarët po kontraktojnë për të financuar konsumin e mallrave të importit. “Bujaria” e kreditimit vetëm për konsum të mallrave të importit, krijon dy herë fitim për vendet e zhvilluara, një herë që na shesin mallrat e tyre dhe një herë të tjetër prej interesave të borxhit që na akordojnë. Për neoliberistët kjo quhet optimalizim resursesh, në fakt është rrënim i aftësive prodhuese dhe sektorëve produktivë të vendit tonë.

Sektor produktiv, nuk do të thotë thjesht infrastruktura, por rindërtimi i impiantit produktiv të vendit. Shpenzimet që bëri qeveria e kaluar, treguan valencën negative të moltiplikatorit të investimeve në GDP e vendit. Pra problemi është shumë më i thellë.

Vendi ka nevojë madje të shkohet përtej keynesizmit, (bazuar në kërkesën e brendshme) duke rritur në radhë të parë aftësitë prodhuese të vendit dhe zëvendësuar pjesërisht ofertën e jashtme me atë të brendshme. Rindërtimi i një impianti industrial të vendit kërkon në këtë fazë, rolin aktiv të shtetit dhe nuk mund të bëhet vetëm me politika fiskale por dhe me ato monetare e valutore si dhe krijimi i instituteve të rindërtimit industrial, bujqësisë apo turizmit.

Ndërsa në Evropë, kjo është tema aktuale e stanjacionit ekonomik, në Shqipëri as nuk flitet për këtë gjë, sikur të ishte një fenomen natyror. Por nëse vendet evropiane kanë një detyrim (vincolo) që rrjedh prej humbjes së sovranitetit monetar, Shqipëria ka ende formalisht sovranitet monetar dhe një Bankë Kombëtare. Them formalisht, sepse ngurtësimi i misionit të Bankës Kombëtare vetëm ndaj ruajtjes së inflacionit (neni 3 i ligjit të bankës kombëtare), është sa jo realist në kushtet e rrënimit të ekonomisë aq sa dhe antikushtetuese.

Kushtetuta ekonomike e Republikës së Shqipërisë sanksionon në nenin 3 se: “inter alias… dinjiteti i Njeriut, të drejtat dhe liritë e tij  dhe drejtësia shoqërore janë baza e këtij shteti”, ashtu si dhe në nenin 59: “shteti synon punësimin në kushte të përshtatshme të të gjithë personave të aftë për punë”. Kjo do të thotë se faktori i prodhimit që privilegjon Kushtetuta është puna, ndryshe nga ajo çfarë ka ndodhur këto dekada ku është privilegjuar kapitali (përqendrim i tij në pak duar) dhe barra ka rënë veç mbi punën. Nga ana tjetër, “fleksibiliteti” i punës, ka prekur fundin, pasi rrogat nuk mund të ulen më tej në kushtet e varfërisë ekstreme. Me rroga të tilla nuk ka kapacitet blerjeje dhe ekuilibri do të vendoset në nivele nënoptimale, me produkte skadente dhe të kancerosura. Një ekonomi e tillë jovirtuoze detyron importimin ose prodhimin e produkteve pa cilësi. Kuptohet kështu që kjo çështje nuk zgjidhet vetëm me gjoba por me ndryshime strukturore.

Pozicioni që merr shteti mbi paranë nuk është teknik, por politik pasi vendos mbi balancimin e interesave mes kreditorëve dhe debitorëve në vend, mes punës dhe kapitalit,  realizimit të të drejtave themelore dhe drejtësisë sociale. Prandaj dhe pavarsia e bankës së Shqipërisë nga populli shqiptar, nga kontrolli demokratik, e trasformon atë në një pushtet të katërt e pa kontroll ose nën kontroll të financës globale.

Kjo situatë duhet të përfundojë dhe Shqipëria duhet të rimarrë sovranitetin monetar duke bërë politika monetare ekspansive kundër shtrengimit të monedhës në ekonomi. Prandaj dhe Banka duhet të rikthehet në kontrollin e parlamentit dhe ekzekutivit për tu akorduar me ministrinë e financave dhe atë të ekonomisë. Sigurisht kjo gjë duhet të shoqërohet me trasformimin e një shteti oligarkik në demokratik, ku janë qytetarët që kontrollojnë makinerinë shtetëore dhe politikat publike. Vetëm kështu në vend kthehet llogaridhënia dhe mbrojtja e interesit publik prej partive apo lobeve të ndryshme.

Krijimi i impiantit produktiv të vendit nuk mund të bëhet kurrsesi pa një mbështetje monetare, prandaj dhe misioni i bankës qendrore dhe ato të nivelit të dytë duhet të orientohet drejt prodhimit dhe punësimit. Nëse nacionalizmi i bankave (që po ndodh në shumë vende prëndimore) do dukej shumë radikal, të paktën të krijiohen banka publike (për bujqësinë, turizmin apo industrinë) ose të paktën disa prej bankave të nivelit të dytë të kalonin në duart e shqiptarëve. Në këtë mënyrë ulet perceptimi i riskut dhe inkurajohet konkurrenca kredi dhënëse.

Nuk mund të krijosh një ekonomi kombëtare kapitaliste nëse nuk ke në dorë kapitalin. Nga ana tjetër, idea se zhvillimin e vendit do e bënin investimet e huaja, është thjesht një dogmë që është rrrëzuar nga rezultatet faktike. Investimet e huaja edhe kur vijnë tentojnë të orientohen drejt aktiviteteve joprodhuese sepse kërkojnë fitime të shpejta (banka, telekomunikacion, porte, aeroporte, nxjerrje nafte e mineralesh) ose pa vlerë të shtuar (fasoneritë). Kjo lloj strukture nuk na siguron një ekonomi të qëndrueshme. Investimet e huaja janë komplementare dhe vijnë vetëm nëse paraekziston një rrjet prodhimi e infrastrukture që të minimizojë kostot. Këto investime janë afatgjate e kërkojnë ndërhyrjen e shtetit edhe në partneritet me biznesin shqiptar që kërkon prosperitetin afatgjatë të vendit. Shqipëria ndodhet 10 fish nën potencialin e saj ekonomik dhe ka marzh të gjerë zhvillimi, nëse arrijmë të bëjmë bashkë energjitë e sipërmarrësve shqiptarë me ato të diasporës, mbartës të njohurive mbi proçeset prodhuese, kapitalit financiar dhe human. Perspektiva është akoma më pozitive edhe nëse konsiderojmë që Shqipëria ndryshe nga vendet e tjera, ka pavarsi energjetike, nëse optimalizon impiantin produktiv e shpërndarës si dhe duke rritur kapacitetet e përpunimit të naftës.

Por qeveria nuk kishte ndërmend të bënte asnjë prej këtyre.

Bankat vijuan të rrisin normat e interesit si dhe fitimin mbi depozitat e shqiptarëve. (skandali i me vjedhjen e milionave Bankës së Shqipërisë, ishte një tymnajë për të fshehur miliardat vjedhur popullit shqiptar, pasi ajo nuk ushtron dot asnjë levë fianciare apo kontroll formal mbi bilancin e bankave të nivelit të dytë, apo pastrimit të parave).   Kreditimi shkoi ose për konsum (si shpjeguam më sipër) ose vetëm për “bizneset e kastës” si ka ndodhur këto dekada që nuk reshtin së ndërtuari qendra tregtare e kulla të fildishta, përqark të mjerëve që veç i sodisin si spektatorë.

Mobilizimi i energjive kombëtare nuk mund të bëhet kurrsesi, pa neutralizuar influencën e lobeve të jashtme dhe të brendshme të importit, mbi politkbërjen në vend. Në të kundërt këta do vijojnë të mbajnë peng ndërtimin e një ekonomie prodhimi duke shpërdoruar kapitalin në investime spekulative e pa vlerë.

Nga ana tjetër qeverisja oligarkike duhet të demokratizohej duke gjetur mbështetjen tek sipërmarrësit e prodhimit dhe popullsia e sakfrikuar këto dekada, nëse donte të bënte reformat e shumëpritura.

Por qeveria edhe një herë, nuk luftoi monopolet por u bë palë me to, duke përfituar privilegje financiare përkundrejt politikave deflative apo konçesioneve në favor të  maneve apo çilave të sistemit. Loja vazhdoi të ishte përsëri e njëjta me ca ndryshime lojtarësh. Ndryshe nga ajo çfarë ishte shkruar në program, në vend që të luftonte monopolet e importit (të cilët janë dhe evazorët më të mëdhenj) filloi goditjen e biznesit të vogël duke detyruar shumë prej tyre të mbyllen dhe nxitjen e një vale të re emigrimi.

Masat e austerity (rritje taksash e borxhe, privatizime e reduktim të shërbimeve publike, diktuar vazhdimisht edhe nga FMN dhe BE, që kërkojnë siguri për kreditorët e huaj që tu paguajmë borxhin, kanë hapur një debat të fortë ekonomik në arenën ndërkombëtare sepse penalizojnë ekonomitë e vogla në favor të atyre që nisen të avantazhuara) nën flamurin e luftës ndaj informalitetit, goditën pikërisht shtresat e varfra duke rritur koston e jetesës dhe pabarazinë sociale (si pasqyrohet edhe prej raportit të BERZH 2017)

Pra jo vetëm që nuk u punua në drejtim të krijimit të ofertës, por u godit dhe kërkesa e brendshme bazuar tek konsumi i qytetarëve shqiptarë. Në vend që të riekulibronte pushtetin blerës në favor të shtresave të varfra, qeveria bëri krejtësisht të kundërtën e asaj çfarë u kishte premtuar shqiptarëve në programin  e vet elektoral. Ndër gjërat e para që ndërmori qeveria ishte reduktimi i përkrahjes sociale me pretekstin e pastrimit të abuzimit me listat. Në vend që kjo përkrahje të shtohej ajo ra ndjeshëm. Në vend që të azeronte TVSh-në  për produktet ushqimore bazë, bëri të kundërtën duke shtrenjtuar taksat mbi karburantin apo energjinë elektrike, gjë që u transferua tek rritja e çmimeve dhe që rriti ndjeshëm koston e jetesës për shumicën e shqiptarëve. Kurse lufta ndaj evazorëve të mëdhenj apo skandaleve qeveritare, u transferua në luftë mes të mjerëve në ata që paguanin dhe ata që nuk paguanin. Dhe një herë propaganda goditi në shenjë. Gjobëvënia ndaj të mjerëve u ngrit në modus governandi të një pushteti që uzurponte e jo ti shërbente shtetit dhe objektivave të tij kushtetues.

Tjetër masë rënduese për buxhetin e familjeve do të ishte dhe rritja e tarifave për arsim apo shëndetësi. Ndryshe nga ajo çfarë ishte premtuar në program, refreni ishte i njëjtë duke privatizuar shëndetësinë apo arsimin. Beteja ndaj abuzimit me shkollat private u transformua në privatizimin e atyre që ishin publike në favor të klientëve të kastës dhe oligarkëve të tranzicionit. Mbyllja e shkollave private i ngjasoi luftës ndaj llotove, që thjesht u konsoliduan në një veshje të re. Problem nuk është pronësia publike apo private e shkollës por politikat klientelare që bëhen në kurriz të studentëve dhe familjeve shqiptare. Barra e të cilave u rëndua dhe më tej falë rritjes së ndaj gjobave marramendëse, tarifat e ujit të pijshëm apo kostos së transportit (realizuar në kryeqytet nga siamezi i kryeministrit). Kurse rrogat pësuan ulje të ndjeshme, falë dhe transferimit të kostos së sigurimeve shoqërore mbi punëtorët skllevër. Të gjitha këto e më tepër, goditën pikërisht shtresën e mesme dhe të varfër, duke ulur ndjeshëm konsumin dhe kërkesën në vend.

Biznesi i vogël ishte ai që vuan pikërisht nga rënia e konsumit, sepse për një biznes, më e rëndësishme se taksat është kërkesa për mallrat apo shërbimet e tija. Kundërshtari i tij sot, nuk është punëtori por monopolistët e importit që përqendrojnë pasurinë e mbajnë kërkesën agregate në nivele subsahariane. Prodhimet realizohen për tu shitur e nëse nuk ka fuqi blerëse, çdo reformë mbi taksat nuk ka asnjë sens.

Por jo të gjithë vuajtën këto 4 vite. Monopolet e importit (bizneset më të mëdha në vend) dhe shtresa e pasur u pasurua dhe më tej, gjë që tregohet në rritjen e produkteve të luksit. Premtimi se këtë herë do taksoheshin të pasurit përgjenjështrohet nga raporti i BB-së që cilëson Shqipërinë vendin me padrejtësinë më të lartë në tatime. Nga ana tjetër, korrupsioni zhvillohet në sferat më të larta duke anashkaluar prej detyrimeve pikërisht këto biznese dhe klientët e tyre pushtetarë.

Motoja e psikoramës “përtej të djathtës dhe së majtës” mbeti një slogan, sepse interesat e së majtës kanë mbetur pa përfaqësim, kur të gjitha partitë prej 27 vitesh janë sinkronizuar me dinamikën e kapitalit. Deklarimi hapur, se vizioni i tij ishte kundër sindikatave, (gjë që nuk pranon ta thonë as forcat e djathta) dëshmonte qartë se partnerët e tij nuk janë punëtorët apo biznesi prodhues por monopolistët dhe zotërit e financës.

Turizmi shqiptar, përtej propagandës sistemike, mori goditje të rëndë falë mashtrimit me ligjin për importin e plehrave duke nxjerrë përfundimisht Shqipërinë jashtë hartës turistike rajonale. Zonat më të bukura shqiptare janë privatizuar nga resorte të klientëve të kastës që rezistojnë ndaj një turizmi masiv dhe cilësor.

Përsa i përket bujqësisë apo blegtorisë, jo vetëm që nuk u rindërtuan zinxhiri agronomik e veteriner, por u hoqën dhe subvencionet mbi naftën apo investimet. Kurse problemi i pronës dhe legalizimit mbeti i pazgjidhur pavarësisht show-t televiziv. Zyrat e hipotekave mbetën përsëri fole vemjesh, si pranon së fundmi Kryeministri. Por jo vetëm hipotekat por e gjithë administrata mbeti përsëri militante e injorante duke shkelur juridikisht dhe faktikisht ligjet në vend. Mijëra shqiptarë të mbaruar në perëndim, ardhur pas thirrjeve të demagogut, do të zhgënjeheshin përsëri.

Sektorët strategjikë dhe koncesionet vazhdoheshin të dhuroheshin klientëve dhe lobeve. Vetëm bankers petrolium ka qindra miliona euro pa paguar duke mos konsideruar dëmet mbi natyrën dhe shëndetin e banorëve. Kurse kontrata (si shumë kontrata publike) me SHELL mbi një pasuri kombëtare, si fusha naftëmbajtëse e Beratit, mbahet ende e fshehtë. Far Westi i minierave vijon edhe sot, ku pasuritë e një kombi ndahen e plaçkiten mes lobeve e bandave!

Investimet publike u përqendruan në fasadën e qyteteve duke harruar veprat e papërfunduara. Pezullimi i bashkimit të portit të Durrësit me rrugën e kombit, shkon në favor vetëm të portit të Pireut e kundër interesave shqiptare.

Propaganda është aq efikase sa me 1/5 e punëve publike, në krahasim me qeverinë e kaluar, është krijuar perceptimi i një “qeverie që punon”. Por dhe investimet e huaja, si kurrë më parë, morrin arratinë për në vendet fqinje si Maqedonia, Serbia apo Rumania. Vepra tjetër gjeostrategjike, TAP-i u negociua pa trasparencë e kundër interesave shqiptare e pro atyre greke, si dëshmon shtypi i huaj.

Konsumatori shqiptar vazhdoi përsëri të dhunohej nga prodhimet kancerogjene, manipulimi sasior me karburantin dhe cilësinë, shërbimet telefonike e më gjerë. Kurse pacientët shqiptarë vijojnë të vdesin prej kancerit (vendi i dytë në Evropë pas Moldavisë) ose dhunohen prej mjekëve matrapazë apo kriminelëve të barnave të skeduara. Sulmi ndaj spitalit publik nuk mund mos të shoqërohej pa “lulëzimin” e spitaleve private.

Nuk po merrem këtu (e kam bërë gjerësisht në shkrime të tjera) me shtyllën tjetër të programit: demokratizimin e shtetit dhe shoqërisë.

Nëse ka një gjë që e karakterizon Kryeministrin në detyrë, është pikërisht etja për pushtet dhe përqendrim të tijin. Deklaratave parazgjedhore se ishte penduar kundër ndryshimeve autarkike kushtetues në 2008 jo vetëm që nuk u realizuan por shkuan dhe më tej duke përqendruar me duar të hekurt pushtetin brenda partisë dhe Republikës. Parlamentarizmi tashmë nuk ekziston më. Ai është zëvendësuar me njerëz besnikë emëruar nga kryetari që noterizojnë çdo akt e veprim të oligarkisë.

Liria e medias u kthye në kohën e Berishës 1, duke u rreshtuar e gjitha përkrah linjës së qeverisë. Ata pak që guxuan ose iu mbyllën emisionet ose direkt televizionet (agon channel). Çensura dhe autoçensura u shtri dhe në rrjetet sociale prej një ushtrie të tërë në funksion të propagandës mavi. Televizioni shtetëror mbeti përsëri në shërbim të partisë e jo popullit shqiptar. Reforma e dixhitalizimit tokësor, u mbajt peng nga oligarkët e mediave private që vijojnë vjedhin qytetarët e shkëmbejnë privilegje me pushtetin. Shoqëria civile u vu totalisht nën kontroll të kastës dhe lobeve të huaja, duke financuar dhe projektuar mediatikisht fytyrat dhe veglat e pushtetit.

Lufta ndaj krimit ishte dekorativ (sepse u morr vetëm me mikro-kriminalitetin, gjobat e makinave dhe portalet online) kurse evazioni në dogana (falë dhe crown agents) apo trafikimi i lëndëve narkotike njohu lulëzim si kurrë më parë.

Niveli i transparencës u zëvendësua me boomin e propagandës, askush nuk mund të shihte e jo më të kërkonte llogari për aktivitetin e qeverisë. Premtimi se INSTAT-i do kthehej nën kontrollin e parlamentit, mbeti një slogan tjetër. Shqipëria vazhdon të mbetet pa sy e pa veshë, pa informacione e pa të dhëna. Në këtë mënyrë, nuk mund të instaurohet kurrë një debat publik, pasi secili ka të dhënat e tij të fabrikuara. Në vend të tij do kemi një banalitet mbi fytyra e thashetheme, si po ndodh këto zgjedhje elektorale.

Kultura dekadente e kësaj kaste, dhunoi më tej kulturën autentike shqiptare, duke kontrolluar çdo galeri apo qendër kulture me njerëz injorantë e diletantë, pavarësisht se mijëra artistë shqiptarë furnizojnë Evropën me art. Trashëgimia kulturore jo vetëm që nuk u mbrojt, por u rrënua që nga Durrësi i Dakos deri tek kalatë, monumentet apo varret e rilindasve shqiptarë. Prezantimi i Shqipërisë në EXPO Milano, ishte një turp i vërtetë për pasurinë kulturore shqiptare.

Një tjetër premtim-mashtrim, ishte vota ndaj emigrantëve dhe mbështetja e diasporës. Por kastës nuk i interesojnë ardhja e njerëzve të pavarur e të çtoksikuar që jetojnë në Perëndim. Mercenarët e tyre, prodhohen që në bankat e gjimnazeve shqiptare deri tek moçalet e universiteteve dekadente, me armata docentësh militantë e injorantë.

Tjetër kalë beteje, e kësaj qeverie ishte vizioni teknologjik, por ai përdoret thjesht për propagandë e fasadë. Raporti i TIU (edhe një herë të huaja) dëshmoi së fundmi se jemi vendi më pak teknologjik në Evropë, pavarësisht qindra konferencave e seminareve pompozë e fallso. Kjo nuk kishte nevojë për dokumentim, nëse hap sytë e mendjen se ç’po ndodh përqark. Me nivele të tilla rroga mjerave, përse duhet që bizneset të investojnë në teknologji duke ulur gapin me vendet e tjera.

Do të mund të zgjateshim pa fund mbi rekordet negative të kësaj qeverie, e cila jo vetëm që nuk frenoi por përshpejtoi rrënimin e Shqipërisë dhe varfërimin e shumicës së shqiptarëve. Ajo morri besimin mbi një program të majtë, por qeverisi mbi një program super të djathtë neoliberist e antikombëtar, duke rritur varfërinë dhe padrejtësinë sociale mes 1% që ka gjithçka dhe 99% që tërhiqet zvarrë! (Raporti 2017 për llogari të OKB-së tregon ninvelin e lumturisë së shqiptarëve më i ulëti në Euopë dhe ndër më të ultit në botë). Kali i drejtësisë, shpikur si alternativ nga kasta, është i rremë sepse këto reforma mund të bëheshin pa nevojën e magjistraturës por vetëm të politikave publike.

Si kudo në Evropë, reformat kundër shtresës së mesme dhe atyre të margjinalizuara, i kanë bërë pikërisht forcat e “majta”. Vetëm kështu populli do të mund të pinte pilulën e hidhur fabrikuar prej lobeve ndërkombëtare të kapitalit apolid. Por forca të majta autentike nuk ka më dhe populli ka mbetur pa përfaqësim. Si mund të jetë i majtë dikush që urren sindikatat e betejat e punëtorëve për rroga dhe punë dinjitoze.

Rilindja mavi vodhi veç emrin prej Rilindjes Kombëtare, në tentativën për të shkatërruar simbolet e lavdisë kombëtare, ku shqiptarët mund ende të frymëzohen për një Revolucion të vonuar.

Rënia e shkollës, varfëria e tejskajshme por mbi të gjitha fuqia manipuluese e medias, krijon iluzionin tek kasta, se do arrijë të përçajë e sundojë pa fund popullin shqiptar. Por, kjo nuk ka për të ndodhur përgjithmonë.

Edhe monarkët në mesjetë, mbështetshin tek forca bindëse e kishës që populli mos të rebelohej e të përdorte dhunën kundër tyre. Kuptuan vonë dhe kjo nuk u shërbeu shumë, kur populli u ngrit dhe gijotina u vu në punë.

Pluralizmi i rrremë dhe bojkoti aktiv

by

Dr. Ledian Droboniku_ Lëvizja ShqipON

Nga Dr. Ledian Droboniku*/Shqipëria jo vetëm që ishte dominoja e fundit e rënies së komunizmit por dhe vendi që adoptoi me vonesë një Kushtetute të re. Kushtetuta u aprovua me referendum popullor vetëm në dhjetor të 1998. Ndryshe nga ideologjia komuniste (që i atribuonte rolin diktues jo Kushtetutës por politikës dhe partisë-shtet) Kushtetuta e re synonte ndërtimin e shtetit të së drejtës, ose vënien e politikës dhe ekonomisë nën kontrollin kushtetues.

Çfarë do të thotë kjo gjë?
Do të thotë që jeta politike dhe ekonomike në vend të mos diktohej më nga partitë-shtet, por nga një Kushtetutë që ngrihet mbi sovranitetin popullor dhe të drejtat e individit. Pra regjimi që duhet të adoptonte dhe realizonte Shqipëria, duhet të ishte një demokraci liberale.  Në fakt nuk u realizua as demokracia dhe as liberalizmi ashtu si dhe Kushtetuta vazhdoi të kishte thjesht një rol formal, si kishim eksperimentuar në 45 vjet totalitarizëm.
Demokracia ngritur mbi parimin e sovranitetit popullor (neni 2) kërkonte që shteti të ishte i togëzuar me vullnetin e sovranit. Por instrumentat për realizimin e këtij vullneti nuk iu dhanë kurrë popullit por mbetën përsëri në duart e një oligarkie që vetëmërohej si në Nomenklaturën e vjetër.
Në radhë të parë, instrumentat e demokracisë direkte. Edhe pse Kushtetuta i parashikon ato formalisht, popullit nuk iu lejua kurrë të niste dhe shprehte direkt vullnetin e vet, për çështjet madhore këto dekada. Madje sot, nuk kemi as dhe një ligj formal mbi referendumet kombëtare apo lokale, nismat popullore apo peticionet. Fatet e Shqipërisë dhe shqiptarëve i vendoste dhe i vendos vetëm partia.
Por, nëse partia do vijonte të ishte de facto i vetmi motorr në jetën e vendit, të paktën mund të kishim rekuperuar demokracinë përfaqësuese duke vënë partitë nën kontrollin demokratik të popullit si kërkon neni 1 dhe 9 i Kushtetutës.

    Ajo që ndodhi ishte krejt e kundërta.
Kasta e tranzicionit kishte trashëguar mentalitetin komunist, ku i gjithë pushteti i takon sovjetëve dhe çfarë thotë partia bën populli. Të gjitha reformat kushtetuese e ligjore, çuan në fakt në përqendrim të pushtetit. Është kryetari që kontrollon partinë dhe jo e kundërta. Është partia që kontrollon qytetarët dhe jo e kundërta. Nën këtë totalitarizëm “të butë” të gjitha institucionet shtetërore, ashtu si dhe ekonomia, media, akademia, arti e kultura kontrollohen prej një oligarkie organizuar në parti politike. Ndërsa rituali i votës vijoi të ekzistonte si në komunizëm, për të legjitimuar kastën dhe jo realizuar vullnetin e sovranit. 
Nëse shteti kthehet në pronë të një oligarkie, ai që sakrifikohet është interesi publik përfaqësuar nga shumica e qytetarëve, bizneseve, punëtorëve, profesionistët e rinj, studentëve apo pensionistëve. Pra janë të drejtat e individit që dhunohen përditë prej një kaste autoreferenciale. Kjo do të thotë dhe goditje e shinës së dytë të Kushtetutës: Liberalizmit
Liberalizmi për të realizuar aspiratat e veta ka nevojë për demokracinë, ashtu si dhe kjo e fundit ka nevojë për të drejtat liberale për të formuar vullnetin e lirë të qytetarëve. Të dyja këto ideologji komplementare bashkëjetuan brenda konstitucionalizmit modern dhe shtetit social. Jo pa qëllim përdor kohën e shkuar, pasi prej dekadash, ka filluar në Perëndim një sulm ndaj konstitucionalizmit dhe triumf të globalizmit, erozion të sovranitetit dhe demokracisë në favor të elitave financiare transnacionale.
Po çlidhje ka kjo me Shqipërinë?

Njerëzit priren të lexojnë mikro-realitetin, pa patur instrumenta për të kuptuar totalitetin sikur Shqipëria të ishte ende një vend i izoluar dhe jo kaq e ndërvarur nga bota.
Ajo që ndodh në Shqipëri, në fakt është replikim i trendit të ri botëror mbi një teori hibride, e njohur si neoliberizëm. Nisur prej një dogme ekonomike, ku tregu rregullon gjithçka, ky vizion elitist pushton politikën dhe çdo aspekt të jetës, në një totalitarizëm të ri. Klerikët e këtij sistemi, kanë zbritur nga altari, liberalët klasikë si Locke, Rousseau, Monteskje, Smith për ti zëvendësuar me radikalë si Schumpeter, Hayekun apo Friedmanin.
Interesi publik në këtë vizion nuk realizohet më nga pjesëmarrja e qytetarëve në jetën politike dhe ekonomike të vendit, por falë “konkurrencës mes elitave”. Nuk ka një harmonizim mes publikes dhe privates (si kërkonte Arendt); ndarjes së pushteteve (si kërkonte Monteskje) por supremaci të ekzekutivit; jo ndarjes së Shtetit nga Ekonomia (si kërkonte Smith), por kapjen e shtetit prej lobeve ekonomike-politike (si frikshëm parashikonte Foucault). Në këtë mënyrë politika bëhet domain i lekistëve dhe replikim i mekanizmave të tregut. Ajo shndrrohet në marketing ku dëshirohet veç të shitet një produkt e jo se si prodhohet dhe për kë shkon ai. Diskutimet e qenësishme i lënë vendin slloganeve të marketingut politik, ku qytetari sillet si konsumator që mezi pret të blejë produktin e radhës.
Por çfarë ndodh, nëse ai produkt nuk vjen kurrë megjithë morinë e ofertave në tregun politik?
Çfarë ndodh nëse të gjitha produktet janë skadente dhe larg preferencës së konsumatorëve?
Nuk ndodh asgjë!
Brenda kësaj paradigme ekonomike-politike nuk ka zgjidhje!
Sistemi ka nevojë që masat të konsumojnë, pavarsisht se ekuilibri realizohet në nivele subsahariane. Dogma neoliberiste nuk ngrihet mbi optimalizimin e kërkesës (pra në favor të nevojave të popullit si kërkonte Keynes) por mbi ofertën (privilegjet e elitave, sipas ligjit të Say).  Duket familjare atëherë se përse shtimi i ofertave partiake ngjason me shtimin e produkteve skadente në supermarkete. Dekadenca e partive nuk ndryshon nga kanceri i ushqimeve, jo si përjashtim por si esenca strukturore e këtij sistemi. Në shooqëritë konsumeriste, njerëzit duhet të konsumojnë medoemos, se përndryshe mund të nisë Revolucioni. Këtë gjë e kuptojnë elitat sunduese por jo qytetarët të trasformuar në konsumatorë të një bote fallco e skadente.
Po atëherë çfarë duhet bërë?
Ajo që kemi bërë gjithmonë kur gjërat nuk shkojnë mirë, pavarsisht tentativave!
Të ndryshojmë perspektivën, nga iluzion se toka është e sheshtë në atë se toka është sferë, nga iluzioni se problemet e të mjerëve do i zgjidhin lekaristët në bindjen se “gomarin e nxjerr i Zoti nga balta”
Të kuptojmë që ky sistem nuk është ngritur për të mirën e përgjithshme por për atë të pak njerëzve! Të kuptojmë që deri sa instrumentat ti ketë oligarkia dhe jo qytetarët, interesi publik është i rrezikuar! Të kuptojmë që  çdo lloj oferte brenda këtij modeli është e rremë dhe shton agoninë e një populli të tërë! Të kuptojmë që politika është aktivitet i qytetarëve dhe jo produkt që shitet nga partitë dhe lobet! Të kuptojmë që nëse sillemi si konsumatorë, do presim me dekada përpara kutisë së votimit për një alternativë që nuk vjen kurrë vetë! Të kuptojmë që më e rëndësishmë se “oferta” është “kërkesa”, pra ajo çfarë vërtet kemi nevojë. Dhe nëse ajo nuk gjendet duhet ta prodhojmë vetë!
Totalitarizmi i ri (ndryshe nga ai i vjetri) pranon se është i padrejtë, por në të njëjtën kohë eliminon çdo lloj mundësie për ta ndryshuar. Ai nuk fsheh problemet por përmbys përgjegjësitë, betejat dhe zgjidhjet. Kështu për të mos pranuar kapjen e shtetit dhe ekonomisë flitet për korrupsion, për të evituar revolucionin flitet për evolucion, votime apo rotacion. Duhet që energjia prej pakënaqësisë sociale të derdhet në kanale të parrezikshme ose të anullohet mes vetë të mjerëve.
Refreni që përsërit kasta, “miqtë ndërkombëtarë”, media e intelektualët e sistemit është e njëjtë prej dekadash: <<vota është arma juaj>>. Por ajo është një armë  lodër që nuk arrin më as të zbavisë qytetarët. Armët e vërteta i mban një kastë antikombëtare me mbështetjen e lobeve ndërkombëtare.
Ajo do vijojë të prodhojë pa fund parti sistemike, që replikojnë të njëjtën ADN antidemokratike e antiliberale. Të gjitha partitë organizohen rreth liderrrit absolut me besnikë e mercenarë. Kurse programet ekonomike (kur ekzistojnë) janë të gjitha neoliberale, që shohin problemin tek shteti dhe zgjidhjen tek privatizimi i pasurive publike apo të shërbimeve, që flasin vetëm për taksa e jo politika industriale, politika ekspansive monetare, fleksibilitet të normës së shkëmbimit, banka publike e sovranitet monetar, shpërndarje të pasurisë dhe rekuperim të drejtësisë sociale, fuqizim të sindikatave, etj. Kjo klasë politike nuk mund ti kundërvihet lobeve transnacionale që kontrollojnë sektorët strategjikë e të interesuar vetëm për “stabilitet” që mos tu rrezikohet pagesa e borxheve dhënë me bujari Shqipërisë.     Zgjeruam këndvështrimin për të kuptuar këtë sistem që nuk e shpikëm ne, por e importuam ashtu si importuam komunizmin dhe cdo gjë tjetër në këtë vend. Pa kuptuar shpirtin e epokës ku jetojmë (zeitgeist) nuk do kuptojmë dot as rrugëdaljen. Do vazhdojmë të bëjmë lojën e partive dhe lobeve që na mbushin mendjen, se vota është shpëtimi, se duhet zgjedhur e keqja më e vogël e të tjera si këto. Por vota në këto kushte, ku ekonomia, media, insitucionet, shoqëria civile janë të kapura i shërben vetëm kastës dhe klerikëve të sistemit. Nuk është çudi që përse të gjithë intelektualët në kohën e neoliberizmit janë të gjithë neoliberistë, ashtu sikundër në komunizëm ishin të gjithë komunistë. Kasta promovon e josh vetëm intelektualët organikë e jo ata disidentë. Çdo reformë demokratike për ti kthyer pushtetin politik e ekonomik qytetarëve anatemohet si populiste kurse autorët si radikalë apo komplotistë! Jo shumë larg totalitarizmit komunist ku kundërshtarët,  etiketoheshin si mikroborgjezë apo revizionistë!
Kjo është idea e lirisë prej neoliberistëve.
Nëpërmjet një pluralizmi të rremë, që pavarisht fasadës promovon të njëjtin vizion të botës, liria degradon. Nuk mund të ketë liri, nëse nuk ka mundësi zgjedhjeje për një jetë më të mirë. Ashtu sikundër nuk shuhet etja, nëse të vënë përpara vetëm gota me shëllirë.
Etja e Shqiptarëve për një Shqipëri më të mirë, mund të shuhet npj një reagimi të fortë ndaj status quos. Ky reagim nuk mund të jetë thjesht abstenimi ndaj politikës sepse kjo do të ishte muzikë për kastën që kërkon të mbajë larg qytetartë prej pallatit të politikës. Përgjigjia më e mirë do të ishtë Bojkoti Aktiv, pra zgjedhësit bëjnë të pavlefshme fletën e votimit. Kjo mënyrë e të votuarit, sanksionuar në disa shtete, reflekton të drejtën e rezistencës së popujve,  ndaj një regjimi që ka zaptuar institucionet. Ius resistendi, lindi bashkë me ideologjinë liberale dhe sanskionohet në shumë kushtetuta (ajo gjermane madje parashikon rezistencën e armatosur të popullit).
Nga ana tjetër, vota mund të jetë pohuese, mohuese apo neutrale. Nëse këtë tagër e kanë përfaqësuesit e popullit në parlament, si nuk e paska populli që delegon këtë pushtet.
Sigurisht që një bojkot masiv nuk është zgjidhja përfundimtare, por shkëputja me kastën e tranzicionit! Vetëm pas thyerjes së zinxhirave, mund të braktisim shpellën e Platonit e të nisim një rrugëtim drejt lirisë dhe demokracisë autentike. Ndërsa konformimi me votimin dhe mekanizmat e sistemit, na mban të mbyllur brenda “qelisë së çeliktë” të Weberit ku nuk ka dyer e dritare!
Jemi ne që vendosim, nëse kuptojmë e dëshirojmë shpëtimin!
Është populli që ndalon së qenuri konsumator i këtij pluralizmi të rremë dhe vendos të jetë sovran e vendimmarrës i fateve të tija!
Në një Shqipëri Normale e të begatë, ku demokracia dhe ekonomia vihet në shërbim të të gjithëve dhe jo vetëm një kaste barbare dhe antishqiptare!

*Dr. Ledian Droboniku_ Lëvizja ShqipONDr. Ledian Droboniku

Bashkëthemelues i ShqipON

E ardhmja e Shqipërisë pas fabulës evropiane

by

Dr.Ledian DrobonikuShkruan: Dr. Ledian Droboniku/

Rënia e entuziazmit për Bashkimin Evropian, nuk ndihet vetëm në vendet antare, por tashmë dhe në Shqipëri. Europa nuk frymëzon më shqiptarët edhe pse ajo vazhdon të jetë fabula e preferuar e medias dhe politikanëve të tranzicionit.

Por çfarë po ndodh me Europën?

Projekti i Bashkimit Evropian është në ditët e tij të fundit dhe të gjithë faktorët po mendojnë tashmë  për pas-Europa. Kjo sigurisht nuk po ndodh vetëm në vendet e Europës Jugore, ku pakënaqësia sociale është më e hapur por dhe në atë veriore. Nëse të gjithë aktorët bëjnë llogaritë e daljes nga ky projekt i përbashkët, atëherë kjo shërben si një profeci që vetë realizohet. Dikur BE-ja ishte një projekt që siguronte mirëqenie e stabilitet, sot akuzohet pikërisht për të kundërtën. Prandaj forcat cetrifugale do të shtojnë gjithmonë e më shumë epërsinë mbi ato centripete.

BE-ja ishtë veçse  një, prej shumë projekteve për bashkimin e popujve evropianë, por u transformua në ideologji, dogmë që asfiksoi trashëgiminë iluministe evropiane ngritur mbi arsyen. Bashkimi Evropian u pagëzua si  “ëndrra evropiane” dhe si e tillë, pra si një istancë metafizike, nuk pranonte kritika por vetëm adhurim dhe sakrifica. Kështu, idea e një Evrope Kantiane, bazuar mbi bashkëpunimin e popujve të lirë u zëvendësua nga një projekt elitist Hayekian, që vuri financën mbi demokracinë dhe konkurrencën mbi solidaritetin. Deri tani teknokratët evropianë (të cilët nuk zgjidhen demokratikisht nga qytetarët, por zgjedhin njëri-tjetrin, si në Nomeklaturë) kanë vazhduar me kokëfortësi vijimin e projektit të tyre neoliberal, që me anë të krizave, të detyrojnë popujt dhe shtetet të dorëzojnë sovranitetin e bashkë me të instrumentat për sigurimin e të drejtave sociale-ekonomike të qytetarëve. Çuditërisht për këtë projekt neoliberal e ultrafinanciar, kanë punuar më shumë qeveritë e majta sesa ato të djathta. Të gjendur brenda këtij kurthi ku rotacioni nuk funksionon më,  popujt evropianë po kërkojnë zgjidhje përtej të majtës dhe së djathtës që bëjnë të njëjta gjëra me mënyra të ndryshme.

Ndaj këtij tsunami popullor, propaganda e Brukselit dhe mediave main stream që anatemojnë dhe frikësojnë për populizma duket sikur nuk po pijnë më ujë, pas dekadash totalitarizëm të mendimit njëdrejtimësh.

E gjithë kjo po ndodh në zemër të Europës! Po në periferi të saj? Po në Shqipërinë tonë?

Nëse në Europë ka një dominim të industrisë mediatike prej lobeve finanicare brukseliane, në Shqipëri, media (ashtu si dhe sektorët e tjerë) është totalisht e kapur nga interesat e një oligarkie që u krijua pikërisht mbi fabulën evropiane. Falë kësaj fabule, oligarkia shqiptare zëvendësoi legjitimitetin popullor shqiptar me etero-legjitimitetin e Brukselit. Shqiptarët duhet të prisnin “qëndrimin” e BE-së për të kuptuar nëse kishte të drejtë kjo apo ajo parti, ky apo ai politikan. Në këtë relativizëm progresi të ngadalshëm, istanca e përgjegjësisë së politikanëve shuhej në retorikën evropiane në vend që të togëzohej me vullnetin e popullit sovran. Reformat bëheshin jo sepse i duheshin vendit por sepse i kërkonte Europa dhe shqiptarët ecnin në një tunel që nuk kishte fund. Ndërsa qëndrimi i emisarëve evropianë ishte “inkurajues” duke na këshilluar/qortuar për çdo fenomen, që nga “progresi” i votimit deri tek lufta ndaj korrupsionit me konferenca, projekte e OJQ.

Shqiptarët pas rënies së regjimit totalitar kërkuan demokratizimin e shtetit, por kasta likujdoi krejtësisht shtetin duke e njehsuar me pushtetin, si në feudalizëm. Pra tashmë nuk do kishim më një shtet, si një entitet racional që konfiguron interesin publik, që arrin të prodhojë brenda tij të vërtetën e sigurojë bashkëjetesën, larg raporteve të forcës. Falë kësaj ideologjie të “çintegrimit” evropian nga sipër dhe forcave feudale nga poshtë, shteti shqiptar kaloi në krizë, e bashkë me të edhe bashkëjetesa e shqiptarëve brenda një projekti të përbashkët. Këto dy dekada, jo vetëm që Shqipëria e humbi garën me fqinjët e saj  (me një ekonomi sa 1/10 e Serbisë apo 1/30 e Greqisë, me arsim afrikan, me rrënim të trashëgimisë kulturore, me boshatisje të territorit dhe hemorragji kombëtare) por po shënon dhe një shthurje të kohezionit social.

Ashtu si dhe një individ që e gjen hovin jetësor në identitetin e tij ashtu dhe një shoqëri e gjen hovin e saj tek identifikimi i disa vlerave të përbashkëta. Pikërisht këtë godet kasta e tranzicionit, duke relativizuar, përqeshur, vjedhur, tallur e shtrembëruar simbolet dhe heronjtë kombëtarë. Duhet që shqiptarët mos të kenë asnjë pikë referimi, duhet që bashkë me varfërinë materiale të ketë dhe një shkretëtirë shpirtërore. Si pasojë e këtij nihilizmi të lartorganizuar, vendin e ka pushtuar trishtmi kolektiv, humbja e shpresës dhe mosbesimi i thellë mes veti.

Por, a mund dhe si të dalim nga kjo “natë e zezë” ku ka rënë kombi?

Sigurisht, që po!

Nëse shqiptarët jetojnë ende këto territore, ndryshe prej popujve të tjerë që u shuan, do të thotë se thellë thellë kemi vlera dhe vitalitet. Pak besonin se pas natës shekullore osmane, shqiptarët mund të ringriheshin dhe gjenin një vend mes popujve të Europës ku historikisht dhe shpirtërisht jemi të lidhur. Por falë veprës titanike të rilindasve, shqiptarizmi u ngrit dhe më në fund themeluam një shtet kombëtar. Eksperienca problematike zogiste apo enveriste, e kritikueshme në shumë aspekte, tregoi të paktën se Shqipëria mund të ndërtonte një farë shteti, duke fituar bastin se eksperimenti i shtetit shqiptar mund të funksiononte. Pikërisht, sot kjo kastë na ka kthyer një shekull pas, duke rrezikuar seriozisht shtetin shqiptar ngritur mbi kohezionin kombëtar. Pushtetarët e tranzicionit dhe klerikët e sistemit lidhur pas privilegjeve të perandorive financiare, njësoj si bejlerët e dikurshëm pranë perandorisë osmane, janë sot, kundërshtarët e vërtetë të ringritjes së kombit.

Prandaj, betejat e sotme i ngjajnë kaq shumë betejave të rilindasve shqiptarë dhe mund të fitohen vetëm duke u bazuar tek trashëgimia e çmuar dhe vlerave që ata krijuan. Janë pikërisht këto vlera, gjuha, historia dhe kultura autentike shqiptare që duhet të rishpirtërojnë ngritjen e Shqipërisë. Ky projekt duhet të orientohet drejt hapjes jashtë dhe jo më autoreferncial dhe në pozita difensive. Shqipëria duhet të rimarrë rolin që i takon me të drejtë në këtë pjesë të rajonit dhe në kontinentin evropian.

Shqiptarët janë populli më i vjetër i rajonit dhe na takon neve të marrim lidershipin e Iliridës, keqmas emëruar në Ballkan. Këtë roli nuk mund ta luajnë më sllavët që i vunë flakën gadishullit dhe gjithmonë me një sy drejtuar nga stepat. Greqia mund të luante këtë rol, duke qenë brenda Bashkimit Evropian, por zgjodhi me miopinë e saj jo të ishte jo promovuese e vlerave evropiane por politikave konfliktuale e ultranacionaliste me fqinjët e saj. Kjo rajon mund të rigjejë paqen e të jetë kontribues i miqësisë mes Perëndimit dhe Lindjes, vetëm me fuqizimin e shqiptarëve si populli më tolerant e përçues origjinal i vlerave humaniste.

Vetëm një projekt i tillë që ngrihet mbi përgjegjësinë që na ngarkon historia për ti rikthyer shkëlqimin rajonit, mund të frymëzojë përsëri shqiptarët për të rigjetur hovin jetësor dhe ndërtimin e shtetit të tyre modern.

Por, ndërtimi i shtetit shqiptar nuk mund të replikojë format autarkike apo të orientohet drejt nacionalizmave shoviniste. Një model i pranueshëm edhe nga të tjerët, do ishte ai ngritur mbi tolerancën tonë origjinale dhe demokracinë autentike, ku bashkëjetesa krijohet në çdo nivel të shoqërisë dhe jo imponuar nga sipër. Historia tregon se ky rajon ka prodhuar lidera fanatikë e prandaj ky model ngritur mbi pushtetin nga sipër duhet të përfundojë. Fantazmat e nacionalizmit dhe thirrjet për konflikte do shuhen vetëm nëse popujt tanë do vetëvendosin dhe jo të “drejtohen” nga sipër, prej partive apo liderrave maniakë e delirantë.

Shqipëria i ka të gjitha mundësitë, pra për të qenë Zvicra e Ballkanit, një model që siguron paqen, demokracinë dhe mirqënie të përgjithshme.

Ky duhet të jetë ylli polar i të gjithë atyre që dëshirojnë të punojnë për të ardhmen e Shqipërisë para se armiqtë e saj të shpikin një tjetër dogmë, pas asaj të ndërtimit të marksizëm-leninizmit apo (ç)integrimit evropian.

Koha për një Shqipëri Normale!

by

Shkruan: Dr. Ledian Droboniku/

1Ledian Droboniku

Pse s’ka punë?/

Ndonjë fatkeqësi natyrore?/

Mbaruan punët e nuk ka më punë për të bërë?/

Realizuam të gjitha potencialet tona?/

Nuk ka njerëz për të punuar, nuk ka burime natyrore, nuk ka para?

Jo të gjitha këto janë dhe me bollëk madje !!!

Por atëherë çfarë nuk shkon?

Ndoshta, ndoshta, modeli i gabuar???

No, i’ts the economy, stupid!

Kështu e ka ekonomia!

Ekonomi tregu, të përgjigjet dhe njeriu më i thjeshtë, me një besim të vendosur sikur e ka kuptuar me të vërtet së çfarë është ajo.

Jetojmë në kohën e slloganeve dhe dizinformimit industrial, e vetmja industri që u realizua me sukses këto 2 dekada. Çdo njeri është i prirur tu japë shpjegim problemeve, pavarsisht nëse ato janë fryt i llogjikës së tij apo përsëritjes së slloganeve parafabrikuara  diku.

Diskutimet për ekonominë, në erën e dizinformimit industrial, nuk ndryshojnë shumë nga ato mbi fushat e tjera sociale. Llogjikës racionale, fitore  e iluminizmit evropian, i mbivendosen sllogane të thjeshta si dogma fetare, prandaj të pakritikueshme, prandaj je ose besimtar ose heretik i mallkuar.

Në këtë totalitarizëm modern,  flitet për ekonominë sikur ka vetëm një tip ekonomie, flitet për kapitalizmin sikur ka vetëm një lloj kapitalizmi, e kështu me radhë për tregun, punën, konkurrencën etj. “Shkencarët” e kësaj disipline jo shkencore, duan ta konsiderojnë ekonominë, jo si disiplinë sociale që varet nga nevojat e shoqërisë, por si një shkencë ekzakte me formula e grafikë hipnotizues për të mbajtur qytetarët larg. Nëse vërtet do të ishte një shkencë ekzakte, të gjithë do i kishin zbatuar këto formula mekanike dhe problemet do të ishin zhdukur.

Por kështu nuk ka ndodhur e nuk ka si të ndodhë sepse ekonomia është një aktivitet social dhe krjon raporte pushteti, të cilat mund të jenë në shërbim ose të gjithë komunitetit ose vetëm një pjese të tij. Për çdo koncept të saj mund të gjesh argumenta dhe kundëragumenta, varet se nga cila anë zgjedh të pozicionohesh: nga shumica e varfër apo pakica e kamur, punësimi apo kapitali, solidariteti apo konkurrenca etj.

Nevojat dhe problemet e shoqërisë janë komplekse e nuk mund të shpjegohen apo zgjidhen vetëm nga “specialistë idjotë” si ekonomistët apo juristët, por vetëm nëpërmjet një bashkëveprimi social, vetëm nëpërmjet një formimi të plotë e multidisplinor, pasi problemet  atje jashtë në botën reale janë komplekse e jo të ndarë me departamente. Nëse nuk kupton filozofinë e jetës, antropologjinë dhe psikologjinë e  njeriut, nevojat sociologjike, historinë dhe vlerat e vendit tënd,  atëherë edhe konceptet dalin të përmbusura. Pa dashje trasformohesh në një makinë të çmendur dhe njeriu të duket si një send i çfarëdoshëm që flaket pasi përdoret ose kur na ka më vlerë.Me të drejtë John Maynard Keynes shprehnte me shqetësim se “tashmë problemi nuk qëndron shumë tek dalja e ideve te reja sesa shplarja nga toksina e ideve të vjetra”. Keynes, një mendimtar liberal, u mundua me punën e tij të shpëtonte kapitalizmin qoftë nga armiq të jashtëm, si komunizmi, ashtu dhe nga difektet e tij të brendshme, si ishte trauma sociale shkaktuar nga Depresioni i Madh i 1929-ës. Adoptimi i reformave të tij në vendet perëndimore i dhanë botës një prosperitet për dekada me radhë duke mbajtur larg hijet e komunizmit. Kudo u krijua një begati e përgjithshme, shërbime publike të aksesueshme, një shtresë e mesme sepse me anë të punës fitoje më shumë sesa me interesa kapitali. Si pasojë Demokracia u forcua dhe kapitalizmi morri një fytyrë humane në të mirë të shoqërisë dhe popujve. Por kjo rritje e pushtetit të qytetarëve u shoqërua me humbjen e pushtetit të elitave financiare e lobeve pas tyre. Kjo përmbysje e forcave nuk do te tolerohej për shumë kohë.

Shumë shpejt kursi do të ndryshonte.

Pushteti duhej rekuperuar, por kjo nuk mund të bëhej pa “mbështetjen” e masave, mediave dhe katedrat e universitetit. Kudo Shteti fillon të sulmohet, si i korruptuar,  sepse “jo-efiçent” dhe e vetmja zgjidhje është privatizimi i asaj që deri dje ishte publike. Shumë shpejt, ekonomistët keynezianë zhduken për ti lërë vendin ekonomistëve neo-liberalë të përshtatshëm me trendin dhe interesin e klasës dominante. Nuk është shumë e vështirë për peshqit të ndjekin rrjedhën e lumit, sidomos kur bëhet fjalë për lumenj financiarë që të sigurojnë fonde për karrierën, antarësi bordesh, projekte dhe botime që mbështesin idetë e këtij sistemi dogmatik dhe antishkencor. Ekonomia u rikthye në shtratin fetar me dogmat e Rikardos, Say-s, Maltusit, Hayekut dhe Friedmanit. Tregu konsiderohet si një entitet magjik që zgjidh gjithçka, lëvizjet i bën dora e padukshme, konkurrenca është e vetmja luftë për njeriun ujk, fiton më i forti në këtë darvinizëm social, kurse puna nuk konsiderohet më si e drejtë por si çdo kosto tjetër për makinerinë e tregut. Shteti ndalon së qenuri mbrojtës i interesit publik dhe – si thotë Foucault – i shërben vetëm tregut, zaptohet nga “elitat” për ti shërbyer interesave të veçantë.

Duke iu kthyer rastit shqiptar, këtu futemi në një rreth vicioz, sepse të gjithë “intelektualët” kritikojnë “shtetin” se ka bllokuar tregun, se pushteti oligarkik favorizon monopolet dhe vret konkurrencën dhe iniciativën e lirë. Por në të njëjtën kohë, që e kritikojnë heqin të vetmen mundësi për të normalizuar shtetin: demokracinë pjesëmarrëse. Ngatërrojnë pushtetin me shtetin, harrojnë se mekanizmi i tregut përputhet me mekanizmin e këtij pusht-(sh)teti, se përqendrimi i parasë koinçidon me përqendrimin e pushtetit politik. Prandaj konstitucionalizmi modern e vuri tregun nën kontrollin e demokracisë, aty ku tregu ndan e fragmentizon shoqërinë, demokracia e rikompozon në mënyrë që shoqëria dhe faktorët e prodhimit të funksionojnë në nivele optimale.

Ekonomistët dhe intelektualët shqiptarë në përgjithësi, kanë një një aversion ndaj demokracisë sepse ose janë të konvertuar prej ideologjisë komuniste (të ekonomisë së planifikuar) ose kanë formim neoliberal, besimtarë të tregut magjik me duar të padukshme. Modelet që këta  u shpërndajnë studentëve dhe opinionit publik janë elitiste dhe antidemokratike, duke bërë që vetë të përvuajturit të adhurojnë ideologjinë e padronëve, të mundohen të bëhen dhe ata të tillë e jo të ndryshojnë këtë sistem, thellësisht të padrejtë.  

Ideologjia dominante dhe mendimi unik, është ai elitist me sfond shumpeterian, që e konsideron politikën, aktivitet të një elite, sepse qytetarët nuk kuptojnë, se ata nuk janë largpamës, se demokracia ka kosto, se populli manipulohet, se vendimet janë populiste etj etj. Kjo lloj ideologjie të bën të besosh që  shteti, për të mbrojtur interesin publik të shumicës duhet të drejtohet nga pakica, nga një “elitë e ndritur”. Aq i fortë është ky mendim sa të gjithë presin me sytë nga qielli se kush do vijë për të shpëtuar Shqipërinë.

I njëjti vizion karakterizon dhe mendimin për ekonominë. I ashtëquajtur model “trickle-down”, ku primare është, që një pjesë e vogël të stërpasurohet dhe pastaj pasuria do të rrjedhë vetë nga sipër për të tjerët. Po kështu nuk ka ndodhur dhe  nuk do ndodhë kurrë sepse pasuria është pushtet dhe askush nuk dëshiron ta ndajë atë me të tjerët, deri sa këta të fundit ndërgjegjësohen dhe organizohen për ta rimarrë atë. Ky lloj kapitalizmi ultrafinanciar është thellësisht antihuman sepse po godet ekonominë reale, po prodhon papunësi, po çmonton shtresat e mesme dhe të drejta fituar ndër dekada në Perëndim, po prodhon popuj endacakë e konfliktualitet si kurrë më parë. Jo vetëm ekonomistë, por sociologë e filozofë e deri tek Papa (Evangelii gaudium) kanë kundërshtuar këtë model si shkatërrimtar për bashkëjetesën paqësore  mes njerëzve, mes popujve dhe të ardhmen e planetit.

Por cili është ky model, që i është imponuar edhe Shqipërisë dhe mbështetet me fanatizëm e miopi prej të gjithë klasës politike dhe klerit të sistemit?

I ashtëquajtuari neoliberizëm, është një paketë reformash ekonomike e politike (Washington consensus)  që iu imponua të gjitha vendeve me bekmin e FMN-se dhe BB-së, tashmë në shërbim të aksionierit të tyre, ShBA-së dhe jo komunitetit ndërkombëtar, si ishte misioni fillestar. Këto reforma konsistonin në: dorëzimin e sovranitetit politik dhe monetar të shteteve, neutralizimin e demokracisë, përqendrimin e pushtetit politik, ekonomik e financiar, hapja ndaj tregjeve dhe kapitalit ndërkombëtar, privatizime të çdo pasurie publike, heqjen dorë nga politikat industriale dhe ato të punësimit, rritjen e borxhit publik dhe ndërkombëtarizimin e tij, shkrirjen e bankave tregtare me ato financiare etj.  

Aderimi i Shqipërisë në komunitetin ndërkombëtar u kushtëzua me aprovimin e shpejtë të këtyre reformave. Kjo ishte muzikë për veshët e nomeklaturës shqiptare, të cilët gjetën një ideologji dhe partnerë të rinj, për të ruajtur e forcuar pushtetin e tyre elitist, edhe duke shitur interesat e kombit.

Populli shqiptar, i kërkoi  mikut të tyre të ri, ShBA-së dhe sekretarit Bejker, një plan Marshall për Shqipërinë. Por ato investime nuk erdhën kurrë. Si përgjigje morën “këshillën” për adoptimin e terapisë shok, të zbatuar aq me devotshmëri prej të ndjerit Pashko dhe të “vjetrit e rinj”. Edhe pse kaq fort e kritikuar prej ekonomistëve e nobelistëve si Stiglitz, kjo “deformë” fshiu nga dheu industrinë shqiptare, krijoi papunësi totale duke detyruar shqiptarët të marrin arratinë si një popull endacak. Por nga ana tjetër, krijoi bazat për oligarkinë e re “ekonomike” që përvetësoi dhe shkriu pasuritë e një populli të tërë për 1 lek. Shpresa, se këta do të bëheshin kapitenë të ekonomisë së prodhimit shqiptar, ishte një iluzion, sepse këta jo vetëm nuk meritonin këtë pasuri si të paaftë që ishin, por tashmë do luftonin për mbajtjen e një sistemi politik oligarkik banal që të ruante e shtonte këto privilegje. Si pasojë Shqipëria do të kthehej në një ekonomi koloni importi dhe i gjithë shteti do punonte për këtë antiprojekt duke krijuar një spirale të rrezikshme.

Kështu “kapitalistët” shqiptarë nuk do ishin sipërmarrës të prodhimit si në vendet normale, por “kapitalistë” spekullativë dhe të importit.

Importimi siguronte valutë e të ardhura të shpejta, pa ndërmarrë ndonjë risk në kohë, pa lodhje e pa projekte të komplikuara.

Importi krijon raporte kushtëzimi me botën e politikës, me konçesione e afera doganore. Këtu interesat përpuqen e të gjithë ata që kanë pushtet “kënaqen”, pavarsisht se prodhimi vendas bie, papunësia merr përmasa biblike dhe territorri katandiset e boshatiset.

Të vetmin kontakt me masat e ruante partia si monopol, e jo ndonjë klasë borgjeze prodhimi që u krijonte punë qytetarëve e krijonte lidhje në territor.

Shndrrimi i politikës në një luftë mes bandave partiake, rrit pasigurinë e një biznesi prodhimi për pasojë mënyra më e shpejtë është pasurimi nëpërmjet liçencave dhe importit të klientëve të kastës.

Por për të mos pasur konkurrentë të këtyre mallrave importi, duhet në radhë të parë të mos lejohet prodhimi vendas, duhet çmontuar industria, bujqësia, e çdo aktivitet tjetër prodhues.

Shqipëria është i vetmi vend që krijoi kaos me pronën, me sistemin gjyqësor, me trasparencën e kapitalit, me urbanizimin e shërbimet publike. Pa këtë gjunjëzim të ekonomisë së prodhimit dhe mjegullës ligjore e financiare, privilegjet e kastës do ishin të rrezikuara.

Kjo ekonomi importi, gjithashtu kënaq dhe “fak-torin” ndërkombëtar që shohin Shqipërinë si një treg zhbllokimi të eksporteve të tyre e mandej i japin përkrahje një kaste antikombëtare.

Kjo skemë piramidale, do të mbahej në këmbë kryesisht me remitancat e emigrantëve ose rritjen e borxhit publik në shifra alarmante.

Rritja e borxhit publik dhe ndërkombëtarizimi i tij, është një masë afatgjatë për të lidhur duart çdo qeverie që mos të dalë nga “kursi” sepse tashmë e ekspozuar.

Shteti duhet mos të ndërhyjë në orientimin e ekonomisë drejt prodhimit të brendshëm

Shqipëria duhet të mos industrializohet dhe ekonomia mos të prodhojë vlerë të shtuar dhe kështu të lejojë dhurimin e burimeve natyrore lobeve të huaja.

Bashkë me humbjen e sovranitetit politik e ushtarak, kasta nuk hezitoi të dorëzonte dhe sovranitetin monetar. Banka e Shqipërisë vihet në shërbim të kësaj politike, duke lejuar përqendrimin e kapitalit në dëm të një ekonomie zhvillimi dhe punësimi. Sot me normën e interesit afër “0” ka mbaruar dhe misioni i saj pasi bankat e nivelit të dytë janë të mirëkapitalizuara dhe të shkëputura nga realiteti shqiptar

Në erën e kapitalizmit, shqiptarët nuk kanë në duar kapitalin,  bankat e tyre. Për pasojë preferohet që depozitat e shqiptarëve prej miliarda euro të shkojnë jashtë, me instrumenta finanicarë, në vend që të kreditonin biznesin vendas. Të vetmet kredi janë ato për konsumatorë të mallrave të importit dhe mohimi për kreditimin e biznesit vendas me justifikimin e kredive të këqija. Me një bursë inekzistente bankat janë të vetme operatorë finanicarë duke krijuar një asimetri asfiksuese.

Miti i investitorëve të huaj vazhdon dhe sot si një përrallë e bukur. Por të vetme investime të huaja që erdhën janë ato spekullative duke marrë në kontroll sektorët strategjikë si banka, naftën, minierat, porte e aeroporte, komunikacion e telekomunikacion. Shqipëria privohet prej miliarda euro në vit që jo vetëm i merren këtij populli por as nuk injektohen në ekonomi në formën e investimeve.

Lulëzimi i ndërtimit kaotik, asgjësoi mbi 20 miliardë euro, qytetet dhe bregdetin shqiptar. Në vend që ky lum financiar të ishte orientuar me politika shtetërore drejt sektorëve prodhues, vazhdon të ushqejë kastën edhe sot e kësaj dite si u duk qartë me planin e ri të Tiranës, bazuar akoma mbi betonin.

Rrogat duhet të vazhdohen të mbahen të ulëta, në mënyrë që ekonomia e pakët e prodhimit mos të bëjë investime teknologjike por të mbështetet tek aktivitetet bazuar mbi punën e lirë. Në këtë darë shqiptarët “shijojnë lirinë” duke ngritur lokale e parukeri me shpresën se kështu do ngrihet ekonomia. Por dhe kjo nuk do e ketë të gjatë me lulëzimin e qendrave të mëdha tregtare duke përqendurar gjithmonë e më shumë pasurinë në pak duar.

Mijëra studentë nuk do gjejnë kurrë punë profesionale sepse ekonomia mbahet në nivele banale dhe kasta favorizon fasoneritë dhe biznese skllavëruese edhe për qëllime elektorale.

Këto politika deflative, duke mbajtur rrogat e ulëta, godasin konsumin e bashkë me të kërkesën agregate, si pasojë me rrallësinë e parasë në qarkullim, ekonomia e prodhimit humbet marzhin e fitimit duke krijuar akoma më shumë papunësi e akoma më shumë rroga të ulëta. Një spirale që rrit skarsitetin artificial të parasë, nuk lejon kreditimin e biznesit prodhues, mban artificialisht të fortë monedhën shqiptare, gjë që ndihmon vetëm importet dhe shtrenjton prodhimet shqiptare që zëvendësohen mjaft mirë me ato skadente importi.Sindakatat merren në kontroll dhe punëtorët kërcënohen jo vetëm nga sipërmarrësit privatë por dhe nga vetë adminitrata shtetërore apo partitë.Pa ekonomi prodhimi Shqipëria të vijojë të mbetet një rezervë të papunësh me kosto të lirë, të gatshëm për deportim në ekonomitë e zhvilluara. Kjo i intereson edhe kastës shqiptare për shfryrjen e zemëratës sociale dhe vijimit të ardhjes së remitancave për ekonominë e tyre të importit.

Por remitancat fillojnë të ulen dhe i vetmi burim mbetet borxhi i jashtëm duke përshpjetuar kolapsin financiar

Ekuacioni i plaçkitjes nuk mban më, lufta mes bandave ashpërsohet dhe pushteti duhet të forcojë radhët, duke rritur numrin e policisë, rritur dozën e propagandës, goditjen selektive ndaj bizneseve, mediave dhe qytetarëve.Sistemi që krijuan jo vetëm që prodhoi rënie ekonomike por dhe degradim shoqëror e kulturor, prostitucion dhe kriminalitet të shpërhapur, pseudointelektualë që perfeksionojnë vetëm artin e të lëpirit me fundshpinën e radhës, turrma të rinjsh injorantë me çertifikatë që shohin zgjidhjen tek rreshtimi pranë partisë.

Por çfarë duhet bërë?

Sigurisht, ndryshimi i kursit dhe realizimi i reformavë politike dhe ekonomike të kundërta me ato që u ndoqën përgjatë tranzicionit.Nëse nuk kemi shtet por vetëm pushtet, atëherë duhet të ndërtojmë shtetin si mbrojtës i interesit publik dhe atij kombëtar.Nëse nuk kemi shtet që mbron interesin publik, nuk do kemi as ekonomi tregu të lirë por lojra mes lobeve dhe klaneve.Nëse qytetarët sovranë janë shpronësuar nga partitë dhe lobet, atëherë duhet instualuar demokracia pjesëmarrëse ku vendimet merren nga qytetarët dhe nuk delegohen më. Shoqëria dhe ekonomia funksionon e zhvillohet si një e tërë pa krijuar ishuj piratësh e det fukarallëku.Nëse paraja ka përmbytur politikën, duhet një divorc i menjëhershëm në mënyrë që politika të flasë për hallet e 99%-shit, aksioni politik mos të varet nga financa e parlamenti mos të mbushet me lekaristë, injorantë e militantë.Nëse kudo ka një klimë korrupsioni, populli e di se peshku qelbet nga koka, prandaj një largim i gjithë drejtuesve të lartë shtetërorë, partiake, ekonomikë, mediatikë e akademikë, është i domosdoshëm ashtu si një shtrydhje qelbi që duhet ta kishim bërë kohë më parë pa ricikluar fytyrat e kastës. Kthimi i llogaridhënies në vend me dënime të përjetshme për abuzimet e zyrtarëve të lartë shtetërorë si dhe konfiskimin e gjithë pasurisë vjedhur popullit shqiptar.Nëse pushteti deri tani ka ndërhyrë për krijimin e një ekonomie koloni importi, misioni i shtetit të ri duhet të jetë kalimi në një ekonomie prodhimiTeoria e stadeve të Rostow, por dhe para tij të F. List, provuan se një shtet nuk mund të futet në garën globale pa ngritur më parë industrinë e tij dhe këtë nuk e bën dot “privati” pa bashkëpunimin e shtetit që rimerr e ringreh sektorët strategjikë, industrializon vendin, rrit avantazhet krahasuese në sektorë të ndryshëm, si dhe klimën dhe oportunitetin e biznesit. Përndryshe çfarë kuptimi ka shkëmbimi  i lirë rikardian, kur nuk shkëmben dot asgjë por vetëm importon. Këtu dy dekada vendi ra një stad më poshtë dhe duhet rekuperuar ky stad pa ngelur në stanjacion të përjetshëm si vend afrikan.Historia ka treguar se vendet e zhvilluara si ShBA, Japonia, Italia, Korea e Jugut etj realizuan modernizimin e tyre me ndërhyrjen e fortë të shtetit direkt ose me masa protektive. Autori kino-amerikan, Chang, në librin e tij, “samarritanët e këqinj” provon se vendet e zhvilluara diktojnë receta kundërprodhuese për vendet e botës së tretë.Kurse nobelisti Stiglitz, argumentonte që nga herët se terapia shok ishte e gabuar dhe shkatërrimtare për vendet e dala nga komunizmi si dhe argumenton për një demokratizim të globalizimit jo diktuar nga “shpata amerikane”. Nobelisti tjetër Krugman, gjithashtu dëshmon tregtinë e padrejtë mes vendeve të zhvilluara e atyre në zhvillim duke tharë risurset e këtyre vendeve dhe lënë në stanjacion. Ekonomistët teologë shqiptarë të liberalizmit, ngatërrojnë ekonominë shqiptare me atë globale, flasin për një botë si e dëshirojnë ata dhe jo se si funksionon ajo në të vërtetë, mbrojnë parime që vetë vendet e zhvilluara i shkelin me këmbë, mjafton të shohësh politikën europiane e amerikane mbi bujqësinë, kapitalin, borxhin publik etj etj.Përqendrimi i pushtetit dhe kapitalit nuk është rastësi por rregull në një kapitalizëm pa frena si është ai sot. Ky lloj kapitalizmi projektuar mbi eksportin dhe jo prodhimin vendas, nuk promovon cilësinë por produkte të këqija sepse bazohet mbi koston pavarsisht se si realizohet ajo, duke shkatërruar natyrën, duke krijuar produkte toksike e kancerogjene, duke bazuar mbi punë skllavëruese, vetëm e vetëm që kapitali të optimalizojë fitimin në shkallë planetare. Nuk ka se si shpjegohet se çfarë i mungon Shqipërisë që të importojë atë çka mund ta krijojë fare mirë vetë. Kjo lloj gare është një spirale e drejtuar poshtë drejt degradimit dhe jo lart drejt begatisë së popujve. Prandaj nuk duhet kthyer as në izolim komunist por as në shqyerje të plotë, por një rrugë të mesme ku prodhojmë çfarë mundim vetë e pjesën tjetër në një balancë tregtare të ekulibruar. Zhvillimi i turizmit krijon një moltiplikator të fuqishëm për të rekuperuar valutën së bashku me defluksin e emigrantëve shqiptarë dhe të ardhurat nga sektorët strategjikë.

Kthimi i Bankës së Shqipërisë, në varësi të Republikës së Shqipërisë. Ndryshimi i misionit të saj drejt zhvillimit dhe punësimit dhe jo më në shërbim të privilegjeve të kastës. Skarsiteti artificial i parasë, përforcon superpushtetin e klientëve të kastës, botës së krimit dhe paralizon  biznesin prodhues. Shqipëria duket sikur është në euro dhe pa qenë në euro, me një monedhë të fortë artificiale duke mos përfituar as interesa të ulta të borxhit sikur të ishte në Euro. Fisher, shpjegonte se dy jamë mënyrat për të qenë kompetitivë të një ekonomie: 1) ose të ulësh normën e shkëmbimit 2) ose të ulësh rrogat. Por rrogat janë në kushte mbijetese, në një cikël vicioz që godet kërkesësn agregate, rrit papunësinë, ul investimet dhe rrit më tej gapin teknologjik me vendet e zhvilluara.

Pabarazia e thellë, si shpjegon Pikety e para tij Keynes e shumë të tjerë, jo vetëm nuk është e drejtë por pengon zhvillimin e ekonomisë së përgjithshme. Ëndrra liberale se të pasurit do investojnë pasuritë e tyre, kthehet në makth nëse këto pasuri mbeten të ngrira, ose më keq akoma çohen jashtë Shqipërisë në forma të ndryshme. Sot psh kemi 4 miliardë euro kursim dhe vetëm 140 milion euro investim.

Prandaj dhe ndryshimi i politikës fiskale, mqs jemi vendi që taton më pak të pasurit, duhet të orientohet drejt pasunikëve të mëdhenj që përfituan këto dekada dhe jo biznesit të vogël apo qytetarëve. Metodat për ndalimin e rrjedhjes së valutës jashtë ekzistojnë.Shqipëria është jo vetëm i vetmi vend që nuk ka bankat në duart e shqiptarëve por nuk ka as banka publike. Prandaj, krijimi i bankave publike në ndihmë të bujqësisë apo turizmit janë deçizive për uljen e perceptimit të riskut. Ashtu sikundër do të ishte ndalimi i menjëhershëm i bankave tregtare nga ato financiare, për të shndrruar bankën në misionin e saj si agjente e zhvillimit të territorit.Rinegocimi i borxhit publik, sepse i kontraktuar nga qeveri të korruptuara. Kjo është një praktikë e njohur ndërkombëtarisht nëse arrestojmë të gjithë kryeministrat, ministrat e financës dhe governatorët e bankës kombëtare këto dekada. Kthimi i parave vjedhur popullit shqiptar e mbajtur në banka të huaja do të ishte një kusht për kthimin e borxhit publik përkundrejt po këtyre bankave.Por asnjë nga këto masa nuk do të ishin afatgjata nëse nuk realizojmë bashkimin me Kosovën si e vetmja mënyrë për të rritur masën tonë kritike në betejat globaliste tregtare, ekonomike, financiare dhe ushtarake.Të gjitha këto masa japin sinjalin e ngritjes së vendit, mobilizimit të forcave materiale e shpirtërore, duke shërbyer si magnet për mijëra të të diplomuar jashtë shtetit, biznesmenë me njohuritë e tyre prodhuese si dhe qindra mijëra shqiptarë nëpër botë.

Ky duhet të jetë një program kombëtar për Normalizimin e Shqipërisë moderne për dekadat në vazhdim e sigurisht nuk mund të bëhet nga arkitektët dhe përfituesit e këtij sistemi, me metodat dhe isntrumentat e këtij sistemi, me forcat ekonomike e mediatike të këtij sistemi.Prandaj vota, rotacioni, beteja për emra e sigla është një luftë e rremë që legitimon status quo-n. Ajo që duhet është përmbysja e forcave në lojë, e fuqizimit të borgjezisë së prodhimit kundër asaj së importit, kundër monopoleve e lobeve.Por borgjezia shqiptare nuk e bën dot këtë pa ndihmën e qytetarëve shqiptarë, pa një ndërgjegjësim të shumicës së heshtur që vuan nën thundrën e 3% barbar, antikombëtar, inojrant e militant.Kushtet sociale, kombëtare e ndërkombëtare po piqen për këtë revolucion civil e paqësor. E rëndësishme është të shpejtojmë kët kohë e mbi të gjitha mos të gabojmë si në të kaluarën tonë, duke riprodhuar forma totalitarizmi të ri, por duke demokratizuar vendin dhe ekonominë, duke mos lejuar më përqendrimn e asnjë pushteti pas partive dhe lobeve, duke mos rrezikuar lirinë e shqiptarëve por duke instaluar demokracinë pjesëmarrëse, e i dhënë çdo shqiptari instrumenta të vërtetë për të kontribuar në ngritjen e shtetit dhe ekonomisë shqiptare.

Koha për një Shqipëri Normale!Koha për patriotët dhe progresistët të përgatisin këtë rrugëtim demokratik!

Pa rënien e partive-shtet nuk ka shtet!

by

Shërimi i këtij sistemi të sëmurë me anë të krijimit të partive të reja, ka aq sukses sa dhe shtimi i gotave të alkoholit ndaj një personi të alkoholizuar…!!!/

parti-skllaveri..

Shkruan:Dr. Ledian Droboniku/*

1-dr-ledian-droboniku

Gjithmonë e më shumë po zë vend mendimi publik, se shkaktarë të paralizës shqiptare janë pikërisht partitë politikë për numrin dhe mënyrën se si këto funksionojnë. Shërimi i këtij sistemi të sëmurë me anë të krijimit të partive të reja, ka aq sukses sa dhe shtimi i gotave të alkoholit ndaj një personi të alkoholizuar.Pavarësisht përbetimeve e premtimeve, të një “dehuri” të tillë kronik, e vërteta është se ai vetë nuk mund të dalë dot nga gjendja ku ka rënë. E tillë është situata e klasës politike të tranzicionit që ndoshta edhe “dëshiron”  të dalë jashtë  sistemi kurth që vetëkrijoi. Por kjo është thjesht e pamundur për toksinën, skemat dhe sjelljet që ka në gjak. Sistemi që krijuan në praktikë, është diamtetralisht i kundërt me kontratën sociale që populli shqiptar nënshkroi pas rënies së komunizmit. Aspiratat e shqiptarëve për ndërtimin e një demokracie substanciale, ekonomie tregu dhe shteti të së drejtës u zvanitën pikërisht për shkak të uzurpimit total të hapësirës prej partive politike që do vijonin të kontrollonin jetën politike e ekonomike të vendit. Demokracia e vërtetë si pushtet i popullit, kërkon pajisjen e qytetetarëve me instrumenta kontrolli dhe vendimmarrës mbi institucionet publike. Pra, një demokraci nga poshtë dhe jo e imponuar nga lart.
Por të gjitha këto instrumenta i mbetën po partisë, edhe pse tani me rotacion. Ato pak institucione që Kushtetuta e 1998, kërkoi ti shpëtonte nga partitë, dalëngadalë do binin nën orbitën e partisë me anë të deformave shitur si reforma. Në këto kushte kapjeje të shtetit, ky i fundit nuk mund të luajë dot, rolin e tij si mbrojtës i interesit publik. Ai vihet në shërbim të një kaste që rigjenerohet me privilegje dhe shantazhime reciproke. Kuptohet atëherë përse shtimi i numrit të partive dhe betejave të ashpra për zaptimin e tyre. Shqipëria është “Republikë pseudo-parlamentare”, prandaj kush kap partitë kap parlamentin e kush kap parlamentin kap të gjithë shtetin duke e vënë në shërbim të interesave të tij.
Dahrendorf kujton se regjimet totalitare ndryshojnë format por jo thelbin e tyre, edhe pse maskojnë me retorikë, uzurpimin e institucioneve publike për interesa klanore e privilegje.
Sovraniteti nuk u bë kurrë popullor por mbeti pronë e partive dhe njerëzve të saj. Kurse shqiptarët vazhdonin të mbeteshin vetëm nënshtetas pa u lejuar të bëheshin qytetarë sovranë që vendosin lirisht e realisht fatet e vendit. Këto vendime vazhdoheshin të merreshin nga një grusht njerëzish të organizuar në parti, që njësoj si në Nomenklaturë emëronin njëri-tjetrin. Edhe rituali i votimit vazhdoi i njëjtë si në komunizëm ku populli voton por pa vendosur dot fatet e tij, fiksuar nga partitë. Për 26 vite populli voton mbi programe zhvillimi, punësimi, përmirësim të shëndetësisë, arsimit, energjisë, bujqësisë, por vendimet e ndërmarra me të ardhur në pushtet janë krejt të kundërta me ato të kontratës në fushatë elektorale. Dhe populli vështron i pafuqishëm sesi mashtrohet me rotacion. Demokracia kërkon një pactum unionis mes qytetarëve dhe jo një pactum subiectionis diktuar nga partitë.
Demokracia liberale thekson Habermas, kërkon pikërisht një hapësirë të lirë ku njerëzit të mund të diskutojnë dhe marrin pjesë në vendimmarrje jashtë skemave totalitare. Por kjo hapësirë e lirë nuk u lejua të krijohej. Në vend të tij u krijua një qeli e padukshme, ku njerëzit brenda saj lëvizin “lirisht” sa mund të lëvizësh brenda burgut por pa dalë jashtë tij.
Kështu, të gjithë mund të flasin por jo aq shumë sa fjalët e tyre të trasformohen në ide të përbashkëta për ndryshimin e realitetit. Mediat, gazetat, sindakatat, shoqëria civile do mbahej nën kontroll nga kasta e organizuar në parti. Të gjithë mund të merren me ekonomi, por ato të thjeshta si lokale e parukeri, pa rrezikuar të prekësh monopolet e vërteta që diktojnë ekonominë.
Mendimi unik iu është ngulur tashmë në tru çdo individi, se ekonomia do rregullohet me sforco personale, me perceptime mikro-ekonokomike. Por kjo s’do ndodhë kurrë, sepse ekonomitë moderne varen nga makro-ekonomia, nga modeli dhe politikat publike që ndërmerren larg syve dhe perceptimit të një qytetari mesatar. Ky model i konkorduar nga oligarkia shqiptare me lobet ndërkombëtare, ka për synim pikërisht mbajtjen në ekonomi primitive, koloni importi, përqendrim të pasurisë, monopole ekonomike dhe oligarki politike në një kontroll reciprok larg qytetarëve dhe biznesit të vogël.
Debati publik, orkestruar nga mediat dhe klerikët e sistemit, u induktua të përqendrohej vetëm mbi fytyra dhe sllogane, por asnjëherë mbi çështjet konkrete. Si reagim i kushtëzuar ndaj kësaj retorike, populli televiziv priret të shohë  zgjidhjen vetëm tek përzgjedhja e fytyrave dhe jo vendimarrja direkte për “gjërat”, tek delegimi i partive dhe jo pjesëmarrja aktive.
Mendimi i partisë është gjithashtu edhe mendimi i tij përderisa ai nuk lodhet të bëjë vetë një sintezë. Në këtë mënyrë parazitare skema parti-shtet përforcohet nga të dyja anët duke u legjitimuar si e vetmja e mundshme. Nëse dikush vë në dyshim këtë skemë 70 vjeçare, denigrohet si populist ose izolohet për të mos u përhapur e shumuar. Politika vazhdon të konsiderohet çështje e një “elite” dhe qytetarët si të paaftë, injorantë që duhet ti rrinë larg vendimmarrjes mbi politikat publike.
Këta mund të llomotisin për politikën por jo të vendosin për të. Kuptohet që ky refren i pëlqen në radhë të parë “intelektualëve”, që shohin problemin tek qytetarët dhe jo tek një grusht njerëzish që kanë gjunjëzuar vendin për privilegje. Kuptohet që është më lehtë të “bësh hajër” duke u rreshtuar pranë partisë sesa në një garë reale. Por kjo perspektivë është iluzore sepse formëson një spirale falimentare e drejtuar poshtë, duke fundosur jo vetëm këta që zgjedhin këtë skemë por për 99% të qytetarëve shqiptarë jetim në një shtet dhe ekonomik të kapur. Administrata ka hequr dorë nga shërbimet publike dhe i gjithë buxheti harxhohet për rroga, si një makineri perfekte elektorale që përjetëson këtë sistem barbar.
Nga ana tjetër, kjo kastë e 1% të popullsisë, për të sunduar e  ruajtuar privilegjet ka nevojë ekzistenciale që të përhapë përçarjen me anë të metastazës së partive. Kudo mbijnë fytyra të reja në parti të vjetra apo fytyra të vjetra në parti të reja, duke shërbyer si trapiantë përbindëshit të shtetit-partiak.  Më rëndësi sesa vuajtjet reale marrin premtimet virtuale dhe pretendimet se vetëm i partitizuar mund të kesh sukses e të mbijetosh. Në këtë grackë nuk bien vetëm intelektualët, por dhe biznesmenët deri tek humoristët dhe artistët e vendit të ndarë si pronë mes partive. Fatkeqëssisht nëse intelektualët tradhëtojnë vendin, populli mbetet jetim e nuk arrin të imagjinojë dot një rrugëdalje jashtë skemës së qelisë, tashmë jo dhe aq të padukshme.
Por si mëson Hegel, asnjë konstukt shoqëror nuk është i përjetshëm, aq më pak skemat piramidale që fundosen nën peshën e tyre. Shumica e qytetarëve dhe intelektualëve kuptojnë tashmë se ky ekuacion nuk mund të mbajë më duke rrezikuar seriozisht të ardhmen e tyre dhe të fëmijëve.
Ajo që mungon është vetëm guximi për të dalë nga kjo skemë, për ti hequr mbështetjen kësaj piramide, pa patur frikën se do humbasin pozicionin e tyre social. Pasuria dhe begatia për të qenë të qëndruesheme dhe të sigurta kanë nevojë për një shoqëri dhe institucione të shëndosha që i garanton. Fillimisht ky ndyshim i perspktivës duhet të fillojë nga intelekutalë të rinj dhe biznesi i vogël deri sa të arrijë një masë kritike dhe përqafohet nga shumica e stërvuajtur në këtë sistem që nuk krijon as pasuri materiale dhe as shpirtëore.
Kur sëmundja është serioze, nuk ka zgjidhje të thjeshtë pavarsisht doktorëve sharlatanë.
Duhet kuptuar se është po aq e rëndësishme largimi i gjithë faraonëve të mjerimit ashtu si dhe rënia e piramidave për nostalgjikët e së nesërmes. Këto piramida kanë për bazë pikërisht partitë politike, që shërbejnë si brigada plaçkitëse e mbajnë brenda tyre mumje e vampirë të çdo lloj rrace.
Prandaj, pa rënien e partive-shtet nuk mund të ngremë dot kurrë një shtet në kuptimin modern, që arrin të sintetizojë unitetin kombëtar e të kurojë interesin publik e jo atë klientelar. Të rrëzosh vetëm fytyrat pa ndryshuar sistemin, është njësoj si të largosh mizat pa larguar më parë bajgën.
Organizmi i shtetit shqiptar si përmend Sami Frashëri tek vepra e tij “Shqipëria çka qenë, çfarë është e çdo do të bëhet”, ka nevojë për të gjitha forcat e tija materiale dhe morale në një pjesëmarrje aktive dhe në të gjitha nivelet, pa krijuar skema totalitare dhe udhëheqës autoritarë. Pikërisht kjo frakturë e thellë mes shqiptarëve që prodhojnë partitë-shtet, anullon çdo energji pozitive në përplasje mes tyre. Ndarja në fitimtarë dhe humbës, për katër vjet prodhon një luftë klase për privilegje dhe mbijetesë. Si pasojë vendi mbetet në vend numëro, pa trasformuar dot energjinë në lëvizje progresive.
Ajo që duhet të bëjmë si një vend i vogël dhe fantastik për demokracinë – si shprehet Moneteskie – është pjesëmarrja e vazhdueshme e qytetarëve direkt në politikat publike, duke kaluar nga popull spektatorë në vendimmarrës, nga tifozë partish në përgjegjës të jetëve tona. Adhurimi primitiv për dogmën partiake dhe udhëheqësin e saj të trasformohet në dashuri për atdheun dhe territorin si i kanë shërbyer heronjtë e harruar të Shqipërisë. Kështu fillojmë të merremi me Politikë me “P” të madhe dhe jo thjesht me politikanët, me politika publike dhe jo figura publike. Garant i interesit publik është vetë publiku, garant i të drejtave të Qytetarëve janë vetë Qytetarët vetëm nëse këta shtien në dorë instrumentat juridikë për vendimmarrje dhe kontroll të makinës shtetërore dhe politikave publike.
Që këto mos të mbeten vetëm sllogane duhen përkëthyer në institucione të reja mbi një Kushtetutë të re që tani nuk ngrihet mbi partitë si është sot, por mbi demokracinë pjesëmarrëse. Prandaj, këto forca progresiste në vend duhet të punojnë për këto themele të reja të vendit, për inkurajimin e qytetarëve që të heqin dorë nga zbukurimi i bunkerit dhe ndërtimit të një shtëpie të re ku çdo shqiptar ndihet Zot për të kontribuar. Partitë do vazhdojnë të ekzistojnë, por ato do zhvishen nga ku super pushtet që kanë sot dhe atë çfarë partitë e vendosin sot, nesër duhet ta vendosin vetë qytetarët në forume të ndryshme. Pa këtë super pushtet, partitë nuk shërbejnë më si magnet i energjive dhe njerëzve negativë. Ato kthehen në shtratin kushtetues, si ndërmjetëse por jo uzurpuese të vullnetit popullor, si forume të ideologjive dhe elitave alternative pa patur mundësi të jenë totalitare. Për këtë qëllim dhe për rëndësinë që kanë, partitë do vishen me garanci kushtetuese që të ndalojnë oligarkinë e brendshme dhe funksionojnë në përputhje me demokracinë e Republikës. Organizimi nga poshtë lart, zgjedhjet periodike një antar një votë, mandate të kufizuara e jo të përjetshme, trasparenca e financimit, nuk do jenë më çështje të brendshme të partisë në varësi të kryetarit, por të garantuar nga një insititucion publik i zgjedhur direkt nga qytetarët shqiptarë. Ridemensionimi i pushtetit të partive higjenizon vetë ato dhe sistemin prej një numri kaq të madh e të pajustifikuar të tyre. Përhpaja e partive me të njëjtën strukturë e ideologji si ajo totalitare komuniste është si metastaza e një kanceri, që nga një shumohet në shumë. Kështu zgjidhja nuk është një apo shumë kancere por eliminimi i informacionit gjenetik dhe kthimi i partisë në qelizë të shëndetshme për trupin shoqëror dhe shtetin.
Meqenëse pushteti, është një shumatore e mbyllur, dobësimi i partive do të thotë fuqizim i Qytetarëve dhe i shtetit demokratik e të përgjegjshëm.
Tashmë do kemi lejuar jo vetëm lirinë e qytetarëve, por dhe atë të biznesit, të sindakatave, të shoqërisë civile, të mediave dhe shkollës. Shqipëria fillon e merr frymë lirisht, duke dalë nga totalitarizmi politik dhe banaliteti kulturor-ekonomik. Mendimet dhe idetë formësohen në forume të ndryshme duke bërë pjesëmarrës çdo njeri e energji të këtij vendi. Nuk është më e nevojshme të jesh i pasur a me pushtet për të thënë fjalën tënde për politikat publike. Politika zbret tek hallet e përditshme. Armatat e gangsterëve, hajdutëve që emërojnë njëri tjetrin duke zaptuar parlamentin, qeverinë, administratën apo gjykatat, zhduken pasi nuk është më partia që të garanton fitoren por kontakti i drejtëpërdrejtë me qytetarët që vendosin zgjedhjen dhe shkarkimin në çdo moment të përfaqësuesve të tij më të denjë. Shteti ndalon së qenuri një “bunker i mbyllur” që hapet vetëm nga brenda kur duan partitë, por një ndërtesë trasparente që i shërben gjithë qytetarëve që ndërmarrin reformat që dëshirohen prej shumicës së shqiptarëve.
Referendumet në erën e informacionit të shpërndarë kudo, duhet të jenë instrumenti kryesor për miratimin e politikave publike. Aristoteli mëson se një turrmë khehet në popull vetëm nëse ai merr një valencë politike, vetëm nëse ai diskuton dhe vendos fatet e polis-it të tij. Deri sa ai i delegon këtë pushtet partive apo dikujt tjetër, ai mbetet minoren (Kant docet) dhe merret me thashetheme mbi fytyra dhe emra. Shteti do kurojë interesin publik vetëm nëse ai togëzohet me qindra instrumenta tek qytetarët, si insitucioni i parë i vendit. Vetëm kështu shteti dhe populli bëhet një dhe shoqëria rritet së bashku pa rrezikuar fraksionimin dekadent.
Nëse zyrtarët e lartë të shtetit do emërohen prej partisë, ata nuk do jenë kurrë shërbëtorë të Republikës por partisë dhe llogjikës së saj autorefernciale oligarkike. Prandaj, shumë shtete praktikojnë, zgjedhjen direkt nga populli, të Deputetëve, Presidentit, Prokurorit të Përgjithshë, Drejtorit të Policisë, Magjistratëve, Avokatit të Popullit, Governatorit të Bankës, e të tjera agjenci të pavarura. Me këta zyrtarë të lartë zgjedhur prej popullit, largohen hijet e përqendrimit të pushtetit, rritjes së përgjegjshmërisë, kontrollit reciprok dhe higjenizimit të makinës shtetërore. Sigurisht, që këto kontrata me qytetarët duhet të perfeksionohen, duke parashikuar jo vetëm zgjedhjen por dhe shkarkimin në çdo kohë.
Era që po fryn kudo është pikërisht zgjerimi i demokracisë, përditësimi i saj prej formave osbolete të para dy shekujve, rënien e partive si të vetmet rregullatore të jetës kolektive.
Era e re është ngritja e qytetarëve vendimmarrëse, në një botë ku informacioni do jetë gjithmonë e më shumë në dispozicion të të gjithëve, prandaj dhe një përdorim i tij në forma të reja direkte pa ia deleguar një elite autoreferenciale.Kjo erë po fryn tashmë dhe në Shqipëri dhe do fryjë gjithmonë e më shumë në përmbysjen e këtyre piramidave prej letre, që nuk mundin më të mbulojnë dritën që çdo komunitet ka nevojë për tu rritur e prosperuar.

* Autori eshet aktivist ShqipON