Dr. Paulin Marku – Page 3 – Dielli

Veprimtaria e Ded Gjo Lulit në interes të Çështjes Kombëtare gjatë vitit 1911

May 16, 2020 by dgreca

Shkruan: Studiuesi, Dr. Paulin Marku/

Historiografia jonë Kombëtare ka shumë figura të rëndësishme që luftuan dhe sakrifikuan në shërbim të çështjes shqiptare. Një nder figurat më të rëndësishme që ka rol të jashtëzakonshëm në mbrojtje të interesave dhe territoreve shqiptare është Ded Gjo Luli. Veprimtaria e tij është e gjerë, para dhe pas Shpalljes së Pavarësisë, i cili për disa dekada nuk e lëshoi pushkën nga dora në mbrojtje të identitetit kombëtar. Ne do të ndalemi në vitin 1911 të qëndresës së Malësorëve të Veriut, me protagonist Ded Gjo Lulin. Ai luftoi dhe pati përballje të vështira si luftëtar e udhëheqës i kryengritjes, kundër forcave të shumta ushtarake, të pajisura me armatime të bollshme e cilësore për kohën. Edhe pse Deda kishte shumë faktor kundër, si, mungesa në armatime, mospërkrahje nga diplomacitë e huaja për rebelimet luftarake të shqiptarëve, si dhe frika e një sulmi të mundshëm nga fqinjët ballkanik në dëm të tokave shqiptare, ai nuk e ndaloi revoltën ndaj autoriteteve osmane. Ded Gjo Luli kishte fituar mbështetje të madhe në Veri të Shqipërisë, falë veçorive të tij, si njeri i matur dhe i paanshëm në kuvende, trim dhe i pakompromentuar.

Gjatë hulumtimit nëpër dokumente e në literaturë të periudhës, rezulton se Ded Gjo Lulit iu ofruan vlera monetare, përfitime ekonomike dhe poste drejtuese. Ai ishte besnik dhe nuk bënte pazare në dëm të çështjes Kombëtare, ketë e karakterizon më së mirë shprehja e tij: “jam i bindur se s’do të bëj asnjë tradhti ndaj atdheut tim, hami dreq lirat turke se Shqipnin as se shes e as se fali kurrkujt”.

Një ndër rastet e sjella në vëmendje mund të citohet, kur Bedri pasha i ofronte bashkëpunim nëpërmjet një pagese të kosiderueshme, “merri këto të holla or Dedë se ke vërtet nevojë për to”, por përgjigjja e tij ishte e prerë “ti paç faqen e bardhë që ma qan hallin por Ded Gjo Luli nuk e shet lirinë e Shqipërisë jo për 2500 lira, por as për 500 mijë lira”. Pra, ky ishte një përshkrimi i shkurtër i një burri që s’shitej e s’blihej, në një kohë mjaft të vështirë politike e ekonomike.

Në këtë artikull do të ndalemi në vitin 1911, në veprimtarinë e malësorëve me në krye plakun guximtarë Ded Gjo Luli që kishte rreth 70 vite mbi supe, i cili organizoi shpërthimin e kryengritjes në Malësi të Mbishkodrës. Ata patën gjithashtu mbështetjen e disa intelektualëve shqiptarë si, Ismail Qemal Vlora, Luigj Gurakuqi, Hilë Mosi, Nikoll Ivanaj, Risto Siliqi, Arqipeshkvi i Shkodrës, Jak Serreqi, abat Prend Doçi… , në organizimin dhe vazhdimësinë e kryengritjes.

Po ashtu, atyre iu erdhën në përkrahje, si në pjesëmarrje dhe në ndihma të ndryshme edhe shqiptarët që jetonin në Mal të Zi. Referuar të dhënave të librit të Gjergj Nikprelaj atje gjendeshin rreth 7000 frymë të gatshëm për të luftuar përkrah bashkëkombësve.

Në dokumentet diplomatike italiane evidentohet se gjendja në viset shqiptare paraqitet e renduar, si në aspektin ekonomik ashtu dhe socialo-kulturor. Kjo pasi pakënaqësitë e shqiptarëve ndaj qeverisë xhonturke ishin gjithnjë e në rritje. Po ashtu në dokumente evidentohet se shqiptarët po organizoheshin për rebelime kundër autoriteteve dhe konflikti është i pashmangshëm.

Porta e Lartë i ndiqte me kujdes të gjitha lëvizjet e krerëve shqiptarë dhe ishte e vetëdijshme për situatën e krijuar në sanxhakun e Shkodrës. Ajo shihte si zgjidhje të situatës ngritjen e një ekspedite ndëshkimore dhe ta dërgonte sa më parë. Më 17 prill 1911 në Stamboll ishte marrë vendim për shtypjen e çdo lëvizje anti-osmane dhe në krye të forcave ushtarake emërohet gjenerali Shefqet Turgut Pasha, i shoqëruar me 20 mijë forca ushtarake. Sapo zbarkuan në Veri të Shqipërisë, përpjekjet e para ishin për parandalimin e shtrirjes së lëvizjes në krahinat e tjera, kryesisht ndërprerja e bashkëpunimit të malësorëve me Kosovë dhe me Mirditën, si dhe përforcimi i kufirit me Malin e Zi që të parandalohej çdo ndihmë nga jashtë. Ndonëse përleshjet kishin filluar në pranverë, më 24 mars 1911 në zonat të ndryshme si, Grudë, Kelmend, Kastrat etj… , për të përshkallëzuar në viset të tjera shqiptare, Shefqet Turgut Pasha u përpoq ta shtyp atë sapo arriti në Malësi. Por malësorët, me në krye Dedë Gjo Luli, vijonin sulmet e tyre pa u ndalur dhe sulmuan pikat ushtarak për të marrë armë e municione dhe për t’i dëbuar nga zonat e tyre deri në fortifikatën kufitare të Rapshës. Me të drejtë Ismail Qemali do të shprehej, “Dedë Gjo Luli është pushkë e ngrehur për Shqipërinë”.

Përballjet luftarake gjatë kësaj periudhe rezultojnë të ashpra dhe me humbje të mëdha nga të dyja palët. Shqiptarë arritën të marrin qytetësen e Tuzit me një sukses të jashtëzakonshëm që finalizohet me 6 prill 1911, kur ata ngritën flamurin Kombëtarë të Gjergj Kastriotit në majën të Bratilës së Deçiqit. Për nder të Dedës, trimat e Hotit e të Grudës i kishin ngjitur këngën, “Kush ka dal kaçak i parë, Ded Gjo Luli me Hot mbar”.

Tentativat e qeverisë për të ftuar malësorët në bisedime nuk munguan por me kushte e klauzola të reduktuara në dëmin e organizatorëve të lëvizjes. Kështu, më 9 maj 1911 qeveria nxori një qarkoreje me afat pesë ditorë vetëm për malësorët pjesëmarrës në kryengritje, i bënte thirrje të gjithë Malësisë të heqin dorë nga kryengritja dhe të dorëzojnë armët (ndërkohë nga kjo amnisti përjashtonte organizatoret e drejtuesit e kryengritjes).

Por Ded Gjo Luli, së bashku me krerë të tjerë dhe me miratimin e malësorëve kryengritës nuk iu bindën kërkesës së amnistisë dhe as pranuan proklamatën më të gjerë prej 12 pikash, të hartuar nga Porta e Lartë, më 11 maj 1911. Po atë ditë, më 11 maj u shpall rrethimi i Shkodrës me motiv që Perandoria duhet të sigurojë rendin e qetësinë publike dhe të ndëshkojë rebelët e pabindur ndaj Stambollit.

Krerët si, Ded Gjo’ Luli, Sokol Baci, Frano Pali, Mehmet Shpendi, Mirash Luca, Tom Nika, etj…, kundërshtuan kërkesat e Portës së Lartë dhe deklaronin se nuk heqin dorë nga kryengritja pa plotësuar kërkesat e tyre. Ata shkuan në Mal të Zi dhe u takuan me konsullin anglez në Cetinë, për t’i shprehur ankesat që kishin ndaj ekspeditës ndëshkimore për ndërhyrjet e dhunshme të Shefqet Turgut Pasha. Ata kundërshtonin dhunën ushtarake, ku sipas tyre po ushtrohej presion ndaj shqiptarëve në mënyrë të pajustifikueshme, e cila bëhej vetëm për të futur në zgjedhë shqiptarët, me shkatërrim e djegie banesash, prishje të kishave, djegie pyjesh dhe kullotash e çdo gjë që ata kishin deri në eliminimin fizik të tyre. Shqiptarët i kërkonin konsullit britanik që ai të shpërndante ankesat e tyre në diplomacitë e tjera, në mënyrë që ata të njihen me problemet që po përjetojnë shqiptarët.

Gjatë muajve maj-qershor trupat ushtarake shtoheshin në Veri të Shqipërisë çdo ditë e më me tepër, me synimin që kryengritja të shtypet sa më parë dhe ajo mos të shtrihet në krahinat tjera shqiptare. Edhe pse forcat ushtarake ishin në progres avancimi, krerët shqiptarë, Luigj Gurakuqi, Hilë Mosi, Ded Gjo Luli, Sokol Baci, etj, vazhdonin të organizonin malësorët në kryengritje duke mos hequr dorë nga kryengritja pa u përmbushur kërkesat e tyre.

Ndërkohë që lufta vijonte, krerë të Hotit, Grudës, Kastratit, Shkrelit, Kelmendit, Shoshit e Shalës u mblodhën me 12 qershor 1911 në Greçe të Malësisë së Madhe për të biseduar rreth qëndrimit që do të mbanin në vazhdimësi. Në kuvend përveç krerëve të Malësisë së Mbishkodrës u ftuan përfaqësues të krahinave të tjera shqiptare, ku morën pjesë figura të shquara si Luigj Gurakuqi, Hilë Mosi, Risto Siliqi (shkodranë), Sali Hoxha (Hidri) nga (elbasani), Nikolla Lako nga (Korça) etj. Nga kuvendi i 23 qershorit 1911 në Greçe të Malësisë së Madhe u dakortësuan për një plan gjithëpërfshirës dhe me pikëpamje kombëtare. Ata miratuan dokumentin e rëndësishëm “Memorandumi i Greçes”, ose siç njihet edhe ndryshe “Libri i Kuq”. Memorandumi ishte gjithëpërfshirës dhe përbëhej prej 12 pikave, me program politik të lëvizjes kombëtare shqiptare dhe përfaqësonte kërkesat e interesat e të gjithë shqiptarëve. Objektivi parësor ishte të arrinin të fitojnë autonominë kombëtare. Delegacioni shqiptarë i përfaqësuar nga: Luigj Gurakuqi, Ded Gjo Luli, Sokol Baci, Dodë Preçi, Preng Gjeto, etj… .nga një kopje të Memorandumit përfaqësuesve diplomatik të Fuqive të Mëdha të akredituar në Cetinë, ambasadorit të Stambollit në Mal të Zi, Sadredin beu dhe mbretit Nikolla të Malit të Zi.

Ky program u bë flamur i një kryengritje dhe i detyroi autoritetet civile dhe ushtarake osmane të hapnin bisedimet me kryengritësit malësorë dhe të bënin disa lëshime, të cilat i hapnin rrugën sendërtimit të autonomisë së Shqipërisë.

Me ndërmjetësimin edhe të Malit të Zi, qeveria xhonturke arriti të bëj disa lëshime si: amnisti për kryengritësit, lejoi armëmbajtjen, uli taksat, detyrimi ushtarak do të kryhej në Vilajetin e Shkodrës, lejoi hapjen e shkollave në gjuhën shqipe, gjithashtu u zotuan se do të angazhoheshin në rindërtimin e shtëpive që ishin prishur gjatë kryengritjes. Pjesë e marrëveshjes së nënshkruar, ishte edhe kthimi i shqiptarëve në zonat e tyre.

Pas nënshkrimit të marrëveshjes më 2 gusht 1911 në Podgoricë dhe zyrtarizimit me 4 gusht 1911, përfaqësuesi diplomatik osman Sadedin Beu i dorëzoi si garanci zbatimi, nga një kopje të marrëveshjes diplomacive të Fuqive të Mëdha dhe qeverisë malazeze.

Mbreti Nikolla, u bëri thirrje malësorëve të pranojnë dhe të respektojnë marrëveshjen dhe të lënë territorin malazez brenda afateve kohore të nënshkruar në marrëveshje.

Kështu, nisur nga data 5 gusht 1911 shqiptarët duhet të riktheheshin në shtëpitë e tyre, ku një pjesa e madhe gjendej në Mal të Zi dhe nëpër malësitë përreth. Ndërsa, Ded Gjo Luli nuk u pajtua me marrëveshjen e gushtit, e për më tepër as me ofertat joshëse. Ai pohonte publikisht se “Ded Gjo Luli nuk kthehet në atdhe pa u arritur autonomia e Shqipërisë”.

Ded Gjo Luli nuk kishte luftuar për lavdi, as për pasuri por për interesa Kombëtare. Heronjtë jetojnë përjetësisht, sepse e atillë është vepra e tyre.

Le të jetë ky shkrim, një zë i thjeshtë dhe i pastër, si një detyrë morale e njerëzore për atë Burrë të Madh të Malësisë së Madhe “Nderi i Kombit” i pakomromentuar, e me ndjenja të thella atdhedashurie në mbrojtje të trojeve shqiptare.

Shqiptarët, bashkë dhe të ndarë….

May 6, 2020 by dgreca

….gjatë fushatës elektorale të zgjedhjeve Parlamentare të vitit 1908 në Perandorinë Osmane/

Shkruan: Dr. PAULIN MARKU/

Gjatë verës së vitit 1908 Porta e Lartë pësoi ndryshime të thella në politikën e brendshme perandorake. Ashtu si turqit, edhe popujt të kombësive të ndryshme, përfshirë shqiptarët e mirëpritën me gëzim shpalljen e Kushtetutës në vitin 1908 në Perandorinë Osmane. Ata shfaqnin pretendime të ndryshme për t’i realizuar pasi të kryheshin zgjedhjet parlamentare dhe të ishte ngritur kabineti i qeverisë, i dalë nga mazhoranca në parlament. Shumë prej tyre mendonin se me miratimin e Kushtetutës së re, ata do të kishin liri në vetëqeverisje, si një grupim kombesh nën flamurin e Kushtetutës Osmane dhe do të forconte Portën e Lartë me anë të bashkimit rreth saj, të sa më shumë popujve të ndryshëm brenda perandorisë, si dhe do të garantonte për secilin popull ekzistencën kombëtare. Shqiptarët, jo vetëm që e mirëpritën rivendosjen e kushtetues por ata shpresonin se do të fitonin lirinë politike e vetëqeverisje të ëndërruar prej dekadash. Nëpër krahina të ndryshme shqiptare si: Vlora, Kruja, Durrësi, Tirana, Prizreni, Gjakova, Peja etj, sapo ishte shpallur kushtetuta, popullsia e këtyre zonave, me iniciativën e tyre filluan të dëbonin nëpunësit e vjetër të administratës dhe krijuan komisione të ndryshme shqiptare. Komisionet e ngritura kryenin funksione të ndryshme, të organeve të vetëqeverisjes, pajtimit të gjaqeve dhe mbanin rregullin e qetësinë publike.

Ky veprim i shqiptarëve nuk u pëlqye nga Porta e Lartë dhe as nuk mori mbështetjen e xhonturqve. Komiteti “Bashkim e Përparim”, i cili pritej të fitonte mazhorancën dhe të merrte pushtetin, qëndronte në një linjë me Stambollin zyrtarë dhe ruante besnikëri të plotë ndaj politikës së vjetër osmane. Ashtu si sulltani Abdyl Hamiti II dhe xhonturqit kërkonin me çdo kusht që të ruhej sundimi në viset shqiptare; të mos shkëputej vazhdimësia e mbledhjes së taksave; si dhe, ajo që ishte më kryesorja për të dyja palët, të mos iu jepnin pretekst shqiptarëve për autonomi. Departamenti i administratës së pronave perandorake pranë Portës Lartë, nxori një urdhër për uljen e taksave nga 30%, në 20 %. Qëllimi i këtij ndryshimi ishte për të qetësuar popullatën dhe për të ruajtur vazhdimësisë në mbledhjen e tatimeve në viset shqiptare.

Shqiptarët refuzuan pagesën e taksave dhe me iniciativën e tyre dëbuan disa funksionar të tatimeve. Ata mbështesnin idenë e refuzimit të çdo lloj pagese e detyrimi në favor të Portës së Lartë, pasi sipas tyre, Stambolli ishte i interesuar vetëm për mbledhjen e detyrimeve tatimore dhe refuzonte zbatimin e kërkesat të tyre duke mos i marrë parasysh. Shqiptarët shfaqnin pakënaqësi ndaj Sulltanit për mos interesim të gjendjes së mjeruar dhe e akuzonin drejt për drejt për gjendjen e prapambetur në zhvillimin kulturor, social e në infrastrukturë në vilajetet shqiptare.

Por, ashtu si zyrtarë të Perandorisë, edhe xhonturqit interesoheshin për ruajtjen e mbledhjes së taksave dhe zbatimit të ligjit. Për këtë arsye ata dërguan emisarë në zonat problematike për të sqaruar popullatën dhe për të parandaluar kërkesat e tepruara të tyre. Mund të themi se më kryesorja ishte që të bindnin popullatën të vazhdonin të paguanin tributin e detyrueshëm dhe të ruhej e plotë zbatueshmëria ligjore e administrative. E thënë më thjeshtë, xhonturqit përgatisnin terrenin për ruajtjen e vazhdimësisë së sundimit të ligjit, detyrimeve financiare dhe për mbrojtjen e tërësisë territoriale të Perandorisë Osmane.

Më 5 gusht të vitit 1908, me vendim të Këshillit të Posaçëm, pranë Portës së Lartë shpallet amnisti e përgjithshme për të gjithë ata që ishin të burgosur e të dënuar politikisht në mungesë pasi ishin arratisur jashtë vendi. Nëpërmjet këtij vendimi, ata arritën të përfitojnë pafajësinë dhe ju linte e drejta që t’i riktheheshin të gjitha të drejtat civile e administrative. Nga kjo amnisti përfituan edhe shqiptarët e larguar politikisht në emigrim. Ndër ta, mund të përmenden, Ismail Qemali, Ibrahim Temo, Dervish Hima etj, të cilët deri atëherë regjimi Hamidian i kishte konsideruar rebelë e tradhtarë.

Gjatë periudhës së vjeshtës së vitit 1908, shqiptarët kuptuan se duhet të organizoheshin politikisht për të përfituar nga shpallja e zgjedhjeve parlamentare dhe të grumbullonin votat për të nxjerrë kandidatët shqiptarë, për në parlamentin e Stambollit. Shqiptarët ftonin krerë të elitës shqiptare, të cilët gjendeshin të arratisur, që të rikthehen në atdhe dhe të kandidonin për mandatin e deputetit. Disa bejlerë dhe agallarë të Vlorës i drejtuan një telegram Ismail Qemalit, ku i kërkonin të rikthehej në vendlindje. Ai e mirëpriti letrën e bashkëkombësve dhe iu përgjigj pozitivisht lajmit nga Brukseli. Ismail Qemali i dërgon një telegram Xhemil bej Vlorës, të cilin e njoftonte se shumë shpejt do të rikthehet në atdhe. Në nder të Ismail Qemalit u organizuan festime të ndryshme në këtë sanxhak, të cilët e lartësonin virtytet dhe patriotizmin e tij. Kjo mbështetje e gjerë do t’a shoqëronte gjatë Ismail Qemalin për arsye se përkonte me periudhën zgjedhore për zgjedhjen e deputetëve për në parlamentin e Stambollit.

Fushata elektorale e vitit 1908 i hapi rrugën një procesi të gjerë gjithëpërfshirës, si për turqit ashtu dhe për kombësitë e ndryshme, përfshirë dhe elitën politike shqiptare, e cila pati jehonë të madhe në trojet shqiptare. Krerë të zonave të ndryshme shqiptare u vunë në lëvizje për të mbështetur kandidatët për deputet por fatkeqësisht ata ishin të ndarë sipas interesave e grupimeve politike.

Në përfundim mund të pohohet se kandidatët për deputet shqiptarë të vitit 1908 nuk patën një platformë politike të përbashkët shqiptarie dhe as nuk ndoqën një linjë gjithëpërfshirëse kombëtare për në parlamentin Osman.

Shqiptarët në mbështetje të “Lëvizjes Xhonturke” për shpalljen e Kushtetutës në vitin 1908 në Perandorinë Osmane

April 23, 2020 by dgreca

Shkruan: Dr. Paulin MARKU/

Në fillim të shek. XX Perandoria Osmane gjendej e trazuar nga faktor të jashtëm dhe të brendshëm. Sundimi i sulltanit Abdyl Hamiti II kishte rritur pakënaqësi në popull për mënyrën se si po drejtonte Perandorinë dhe ishte kundërshtuar nga popujt me kombësi si ato turke, arabe, shqiptare, kurde e armene. Abdyl Hamiti II ishte i ndërgjegjshëm për humbjet që po pësonte Perandoria Osmane, ku sipas tij nuk ishte shkaku kryesor vetëm politika e brendshme me kundërshtarë Turqit e Rinj, por ishte edhe për pasojë të shfrytëzimit politiko-ekonomik të Fuqive Evropiane.

Kushtetuta Osmane e vitit 1876 ishte një burim frymëzimi për Komitetin “Bashkim e Përparim”. Lëvizja xhonturke ishte kundërshtari kryesor ndaj sundimit të sulltanit dhe synonte me çdo kusht për shpalljen e Kushtetutës, e cila kishte mbetur në sirtarin perandorak, së bashku me legjislacionin përkatës, ku përfshihej shpallja e zgjedhjeve, për të zgjedhur përfaqësuesit e tyre me votë në popull, për në parlamentin e Stambollit. Xhonturqit fillimisht synonin miratimin e Legjislacionit, pastaj të hidheshin në fushatë zgjedhore, të merrnin shumicën për në parlament, në mënyrë që të kishin të drejtë të formonin qeverinë parlamentare kushtetuese. Ardhja e tyre në qeveri dhe kapja e pushtetit nëpërmjet zgjedhjeve parlamentare, iu jepte mundësi për të kontrolluar Portën e Lartë, dhe në rastin e volitshëm të kërkonin dhe abdikimin nga froni perandorak të Abdyl Hamitit.

Lëvizja xhonturke fillimisht organizohej në organizata të fshehta, nën emërtimin “Bashkim e Përparim” dhe operonin jashtë Stambollit. Komiteti synonte që të përfshinte të gjitha lëvizjet, klubet e organizatat anti-Hamiti an nën një kupolë të vetme me moto të përbashkët “barazi për të gjithë popujt e perandorisë Osmane; vendosjen e paqes dhe rendit publik si dhe shpalljen e Kushtetutës”. Lëvizja “Bashkim e Përparim” e shtriu veprimtarinë në krahina të ndryshme perandorake, përfshirë dhe viset shqiptare. Xhonturqit krijonin lidhje me komitetet revolucionare shqiptare dhe përhapnin propagandën e tyre nëpërmjet anëtarëve xhonturq, oficerëve të huaj e shqiptar si dhe në radhët e ushtarëve të huaj e shqiptarë. Shqiptarët kishin ngritur krye që herët me anë të protestave dhe lëvizjeve të armatosura kundër regjimit perandorak, për të fituar të drejtat e tyre. Ata kishin shfaqur kundërshtitë e tyre nëpër qytete të ndryshme shqiptare si në Strugë, Shkup, Manastir, Prizren, Ferizaj Mitrovicë, Shkodër, etj., por kërkesat e tyre ishin refuzuar apo shtyrë për një moment tjetër, pa gjetur zgjidhje. Gjendja në Perandorinë Osmane u tensionua në verën e vitit 1908, pasi ekspeditat ndëshkimore kishte mungesa të madhe të trupave ushtarake dhe disa prej tyre nuk i zbatonin urdhrat e sulltanit për të shtypur lëvizjet kundër regjimit të Sulltanit. Rebelimet që shpërthyen në korrik të vitit 1908, në Manastir, Serez, Shkup, Ferizaj, etj., udhëhiqeshin nga oficerë, të organizuar nga Turqit e Rinj .

Në këtë situatë të tensionuar, Komiteti “Bashkim e Përparim” përpiloi kërkesën për Shpalljen e Kushtetutës, më pas u nënshkrua nga 180 firma dhe e dërguan me telegram për në Stamboll, adresuar për Jilldizit (Pallati i sulltanit), Vezirit të Madh (Kryeministrit) dhe Meshihatit (Selisë së kryesisë fetare myslimane në Perandorinë Osmane). Po ashtu pranë Portës së Lartë mbërritën telegrame nga vilajetet e provincat e Kosovës, Selanikut, Manastirit, etj., të cilët kishin të njëjtën kërkesë. Por Sulltani hezitonte në shpalljen e Kushtetutës pasi ishte i vetëdijshëm për rrezikun që i kanosej nga ky akt, nga ana tjetër, Ai ishte i detyruar të vepronte sa më parë pasi kërcënimet në drejtim të Stambollit ishin serioze. I gjendur para një zgjidhje të detyruar dhe imediate, Abdyl Hamiti II thirri në mbledhje Vezirin e Madh (Kryeministrin) dhe ministrat përkatës para se të shpallte Kushtetutën. Sulltani mori vendim të ndërrojë kabinetin qeverisës së bashku me njeriun e tij të besueshëm, Vezirin e Madh, Mehmet Ferid pasha (Vlora) shqiptar. Ai mbante postin e Vezirit të Madhe prej datës 15 janarit 1903 deri më 22 korrik 1908 kur sulltani e shkarkoi për rrjedhojë të trazirave. Shkak tjetër që shkaktoi pakënaqësi tek sulltani ishte mbështetja e shqiptarëve në krah të xhonturqve dhe letra që ata i dërguan Pallatit Mbretëror për se mbështesni shpalljen e Kushtetutës. Zëvendësimi i Mehmet Ferid pashë (Vlorës) me Seit Pashën dhe ndryshimet e tjera në kabinetin e qeverisë, justifikoheshin për dy arsyet kryesore: së pari, sulltani të mos humbiste ndikimin e tij në popujt e ndryshëm të Perandorisë, së dyti, si ndëshkim ndaj Mehmet Ferid Pashës për shkak se nuk arriti të kishte nën kontroll situatën si dhe të mbante bashkëkombësit shqiptarë besnikë ndaj sulltanit. Por sipas vlerësimit të studiuesit Sulejman Kylçe, shkaku i shkarkimit të Ferid Pashë Vlorës ishte se ai përkrahte shpalljen e kushtetutës. Pas ndryshimit të kabinetit qeverisës, Abdyl Hamiti II shpalli Kushtetutën me të gjitha aktet ligjore perandorake, përfshirë hapjen e parlamentit osman në Stamboll me përfaqësues nga të gjitha krahinat perandorake, si dhe krijimin e qeverisë parlamentare. Akti i Shpalljes së Kushtetutës u publikua me njoftimin zyrtar në gazetat e Stambollit.

Në përfundim mund të pohohet se, zbatimi i Kushtetutës se mbetur në sirtarin për 32 vite, solli ndryshime të mëdha në sferën e politikës së brendshme shumë partiake në Perandorinë Osmane dhe ky Akt i rëndësishme u mirëprit nga turqit dhe nga popujt me kombësi të ndryshme, përfshirë dhe shqiptarët, pasi u arrit hapja e sistemit zgjedhor gjithëpërfshirës parlamentar, ku përfaqësuesit e tyre, mund të zgjedhin dhe të zgjedhshin për në parlamentin e Stambollit, si dhe ngritjen e një qeverie parlamentare në Perandorinë Osmane.