U SHËNUA 100-VJETORI I MASAKRËS SË MALIT TË ZI DHE TË SER­BISË NË SHTUPEQ  DHE NË KATUNDE TË TJERA TË RUGOVËS, MË 1919/

Nga Zymer U. Neziri/

Në Pejë, në universitetin ‘’Haxhi Zeka’’, në bashkorganizim me Klubin e Intele­ktua­lëve të Ru­go­vës në Prishtinë, u mbajt simpozium shkencor në këtë 100-vjetor, më 15 shkurt 2019, për njërën ndër masakrat më mëdha të asaj kohe. Ku­mtuan studiues të përmendur, shumica nga qendrat tona uni­v­ersitare: dr. sc. Arben Arifi, Prishtinë, prof. Binak Ulaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Elinda Dibra (Ra­ma­dani), Shkodër, prof. dr. Fatmira Musaj, Tiranë, prof. as. dr. Fitim Rifati, Prishtinë, prof. dr. Hakif Bajrami, Prishtinë, prof. dr. Haki Kasumi, Prishtinë, prof. dr. Isamedin Azizi, Shkup, prof. dr. Limon Rushiti, Prishtinë, prof. as. dr. Luan Tetaj, Prishtinë, prof. dr. Lush Culaj, Prishtinë, akad. prof. dr. Marenglen Verli, Tiranë, dr. sc. Mark Palnikaj, Tiranë, dr. sci. Nail Draga, Ulqin, mr. sc. Nikollë Loka, Tiranë, prof. dr. Dom Nikë Ukgjini, Shkodër, dr. sci. Qerim Lita, Shkup, prof. Rexhep Dedushaj, Plavë e Guci, prof. as. dr. Rudina Mita, Elbasan, prof. dr. Shyqyri Hysi, Gjir­okastër, prof. dr. Zymer Ujkan Neziri, Prishtinë. Pos kumtesave të lexuara, me interes ishin edhe diskutimet.

Në sallën e mbushur përplot janë shpërndarë libri Shku­r­torja e kumtesave me programin e sim­po­ziumit dhe libri Ditt e trishtimit… të Zef Mark Harapit, përgatiutr për shtyp nga dom Nikë Ukgjini, ribotim i ‘’Dukagjinit’’, dhuratë për nevojat e shënimit të këtij përvjetori. U shpërnda edhe dokumenti i Komitetit Mbrojtja Kombëtare e Kosovës, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë nëpër shtëpia dhe në Hanin e Isuf Veselit, më 16 shkurt 1919. Mosha e tyre është nga fëmija një vjeç (djali i Shabanit, Sh. i Madh) e deri te plaku 101 vjeç (gruaja e Ibishit, Sh. i Madh). Ndër ta është edhe bajraktari i Bajrakut të Shtupeqit të Vogël, Mehmet Shabi – Pepënikaj, i plagosur gjatë luftimeve, i zënë rob në Lipë dhe i pushkatuar bashkë me ndi­h­mësin e tij, Bekë Hyseni – Nilënikaj. Por, ka aty edhe disa emra personash që kanë shpëtuar, pra, janë shënuar ga­bi­misht, mirëpo ka edhe emra që mungojnë. Dokumenti i KMKK-së, dt. 8 shkurt-25 shkurt 1919, është do­rë­zuar në Lidhjen e Kombeve, më 21 dhjetor 1921, me të dhëna për këto dy katunde dhe për katundet e tjera të Rugovës, si dhe për Plavën, Gucinë, Pejën, Gjakovën, Rozhajën. Versioni i tashëm, i botuar në rev. Dy Drina’’, pjesa për Shtupeqin e Vogël dhe për Shtupeqin e Madh, me emrat e 433 dëshmorëve e martirëve të masakruar, të vrarë ose të djegur të gjallë, është i për­k­thyer nga frëngjishtja dhe është përgatitur për shtyp nga Kujtim Nuro.

Të pra­ni­shmit i përshëndetën prorektori, prof. dr. Afrim Se­limaj, dhe kryetari i KD të Klubit, prof. dr. Ali Muriqi. Në mbrëmje, në teatrin ’’Istref Begolli’’, në praninë e personaliteteve të njo­hura, u mbajt aka­­demi përkujtimore, me drejtues prof. dr. Jeton Kelmendin, sekretar i Klubit, ku folën ministri Shyqyri Bytyqi, kryesuesi i Kuvendit, Islam Husaj, koma­n­danti Salih B. Lajçi, prorektori Afrim Se­limaj dhe Zymer U. Neziri, hartues i projektit. La mbresa të forta AFA ’’Ru­gova’’ me këngë e me valle të njohura epike, kurse Fatos M. La­jçi shfaqi një film dokumentar.

Të ne­sër­men, kumtuesit vunë kurora pranë pllakave përkujtimore në Shtu­peq dhe u thanë fjalë rasti nga Ramiz Beqir Nikçi, Avdi Hysë Halili dhe Haxhë Zenel Nikçi.

Kjo ishte një përpjekje për të larë borxh ndaj atyre rugovasve që u masa­k­ruan nga Serbia dhe Ma­li i Zi vetëm pse ishin shqiptarë. Kjo është po ashtu përpjekje për ndriçi­min e mëtejshëm të historisë më të re të krimeve të Malit të Zi dhe të Serbisë mbi popullin shqi­ptar. Por, më krye­so­rja është që me këtë simpozium shkencor t’ia kuj­tojmë brezit tonë të ri rru­gëtimin e për­gjakshëm të të parëve tanë nën robëri, nga viti 1912 deri në qershor 1999, kur Ru­gova e Pe­ja gjatë luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Koso­vës përsëri janë masakruar, janë plaç­kitur e janë dje­­gur nga Mali i Zi e Ser­bia. Mirëpo, deri më sot ato nuk kanë kërkuar falje për kri­met, nuk i kanë kthyer eshtrat e të pagje­tu­rve, as nuk i kanë paguar dëmet e shkaktuara, ndo­nëse luftën e kanë humbur. Madje, Mal­in e Zi e kanë shpërblyer 80 deputetë shqiptarë me afër një të tretën e te­rr­itorit të krahinës së Rugovës, më 21 mars 2018, në Kuvendin e Republikës së Kosovës!

Për kumtuesit u ndanë certifikata, kurse mirënjohje u dhanë për ata që e ndihmuan realizimin e projektit me punë dhe me mjete financiare. Kumtesat do të botohen. Do të botohet edhe një vë­llim me dokumente. Në qershor planifikohet vë­nia e gur­themeleve të dy qendrave për­kuj­timore për periudhën e robërisë dhe të qendresës, 1912-1999, në Shtupeq të Vogël dhe në Shtu­peq të Madh.