NGA IZET SHEHU*/
Në tryezën ngjyrë dhelpre të Konferencës së Parisit më 1919-tën, po luhej një nga tragjeditë më absurde mbi shpinën e kombit tonë, nga më të vjetrit, më krenarët dhe nga më bujarët në Gadishullin e Ballkanit. Fuqitë e Mëdha u treguan kasapë të pamëshirë me kufijtë e Shqipërisë në vitin 1913-të. 
Qeveria e Turhan Pashë Përmetit u tregua e qulltë për të mbrojtur çështjen kombëtare. Në këto rrethana, Shqipëria kërcënohej nga dhëmbët prej ujku të fqinjëve shovenë. Këtë detyrë jashtëzakonisht të vështirë dhe kyçe e mori Komisioni Organizator i Mbledhjes Kombëtare, që përbëhej nga patriotë të kulluar me emër, si: Eshref Frashëri, Sheh Ibrahim Karbunara, Ferid Bej Vokopola e Nebi Sefa. Më 1 janar 1920 komisioni i drejtoi vendit thirrje për një mbledhje kombëtare. Pse u caktua pikërisht Lushnja për këtë eveniment historik mjaft të rëndësishëm?
E para, se ishte në qendër të Shqipërisë. Pra, faktori gjeografik. Në një letër që “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” më 7 janar 1920 i drejton komitetit thuhet se: “paria e Lushnjës tregoi në krahasim me vendet e tjera një kurajë civile më të madhe e prandaj duhet me i çue asaj një letër përgëzimi e mirënjohjeje”.
Pra, thamë, pozicioni kyç. Arsyeja e dytë: në këtë qytet kishte atdhetarë të vendosur.
Së treti: populli i kësaj treve ishte aktiv në Rilindjen Kombëtare. Në fillimet e shek. XIX, Abaz Bej Lushnja drejtoi “Besëlidhjen e Beratit”, apo pjesëmarrja aktive e banorëve të kësaj treve, etnikisht e pastër, shqiptare, në aktin historik të ngritjes së flamurit në Vlorë më 28 Nëntor 1912 me përfaqësuesit e saj: Nebi Sefa, Ferid Vokopola etj.
Së katërti: Lushnja është zonë tranzitore, ku përzihen gegë e toskë.
Duke pasur këto përparësi, patriotët lushnjarë u lidhën me personalitete kombëtare nga më të spikaturit e kohës.
Dua të theksoj në këtë trajtesë se, në dhjetor të vitit 1919-të në teqenë me emër të Ibrahim Sheh Karbunarës, u bënë disa takime pune për organizimin e këtij Kuvendi Kombëtar, ku ishte i pranishëm dhe konsulli anglez M. Iden, i cili përkrahu pa rezerva këtë ide kombëtare. Komitetin Organizator e kryesoi Sheh Karbunara. Rol në këtë komsion luajti Eshref Frashëri, i cili në këtë kohë punonte në Lushnjë. Duke qenë anëtar i komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” ai bashkëpunonte me atdhetarë me emër, si: Hoxha Kadria e Sali Nivica. Pra, siç e thashë që në fillim, kjo veprimtari me përmasa kombëtare synonte mbrojtjen e viseve shqiptare nga shovenë grekë e serbo-kroato-sllovenë.
Meqë s’kishte ndërtesë të përshtatshme, shtetërore, Komisioni caktoi shtëpinë e Fugëve, sepse plotësonte kushtet.
Në çastet kur jam duke hedhur në letër këtë trajtesë, kam ndër duar një dokument autentik arkivor për këtë Kongres, nga më themelorët e historisë sonë.
Dihet se 1913 na sakatoi pa mëshirë, na cungoi, na preu gjymtyrët. Edhe sot, jetojmë të shpërndarë në pesë shtete. Jemi unikalë për këtë fatkeqësi në mbarë planetin.
Ia bëmë vetes apo ramë në grackën e atyre që as na kanë dashur, as na duan dhe as kanë për të na dashur kurrë. Se ne i kemi tashmë të qartë miqtë dhe armiqtë tanë tradicionalë. Delfinët dhe peshkaqenët. I kemi të qartë. Po, atëherë, përse luajmë rolin e të paditurit? Përse? Përse në muzetë historike ende vegjetojnë mediokër e të molepsur? Të parët që duhen ballafaquar me dosjet e diktaturës duhet të jenë ata!
Po iu citoj disa rreshta nga procesverbali arkivor i ditës së parë të Kongresit të Lushnjës:
Çelja e I-rë e Mbledhjes Kombëtare
Lushnje, 21/01/1920
….Sot, ditë e Mërkurë 21/01/1920 ora 10 p. Drekë, tue qenë dita e caktueme për çeljen e Mbledhjes Kombëtare, me gjithë vonesën e letërthirrjeve nuk kanë arritur shumica e Delegatvet, delegatët e arrijtun u mblodhën më Sallën e Mbledhjes në shtëpi të Z. Kaso Fugës, e, pasi u bë një lutje prej të përndershmit Sheh Ibrahim Karbunarës, Zotnië Ferid Bej Vokopola, në emën të Komisjonit të Lushnjës, mbajti një ligjëratë për mirëseardhjen e Delegatvet. Shkëlqesia e Tij Z. Aqif Pasha Elbasani, ju përgjigj kësaj ligjerate me fjalë patriotike të flakta. Mbas kësajë ceremonie, komisjoni i përmendun u hoq e mbledhja filloj nga punët.
Përkohësisht u emnue si sekretar i Kuvendit Z. Ferid Vokopola. Për të këqyrun letërpërfaqësimet e Delegatve u zgjodh një komision i posaçëm prej (5) pesë vetash:
Irfan Bej Ohri, Qazim Kokoshi, Kostaq Kotta, Fasli Frashëri dhe Adem Peqini. Mbas kësaj zgjedhje u vendos që mbledhja t’i pushojë punët për derisa të mbrrijë shumica e Delegatvet”.
Morën pjesë në këtë Kongres gjithsej 37 delegatë. Delegatët e Shkodrës dhe të Lezhës s’mundën të mirrnin pjesë. Senatorët e këtyre Prefekturave u la të zgjidhen nga vetë Prefektura.
Mbas këtij vendimi Z. Xhaferr Ypi, delegati i Durrësit propozon “që me qenë se Lushnja mori iniciativën për këtë Kongres t’i jepet për nderim e drejta me u përfaqësue veçanërisht në Senat.
Delegati i Lushnjës i përndershmi Sheh Ibrahim Karbunara, tue iu falë Mbledhjes së Kombit, thotë se Lushnja nuk e bani për shëpagim, por e quajti për detyrë. Atëherë Z. Eshref Frashëri, delegat i Korçës, propozon t’i shkruhet popullit të Lushnjës një letër falnderimi prej anës së Mbledhjes Kombtare që t’i mbetet kujtim n’arkiv të katundaris së Lushnjës.
Delegate i Mallakastrës, Z. Bektash Cakrani, propozon në kabinetin qeveritar zotrinjtë: Sulejman Delvina, Iliaz Virjoni, Amet Zagolli, Sotir Peci, Ndoc Çoba, Mehmet Konica. Z. Iliaz Virjoni për shkaqe të veçanta nuk pranoi: u propozua Z. Hoxha Kadria, i cili u pranua.
Votimi u bë çeltazi (fjalë në dokumentin origjinal). U bë betimi i delegatëve dhe i Këshillit të Naltë.
U zgjodh kabineti:
Kryeministër Z. Sulejman Bej Delvina
Zëvendës Z. Eshref Bej Frashëri
Ministër i P. Mbrendshme Z. Ahmet Bej Zagolli
Ministër i P. të Jashtme Z. Mehmet Bej Konica
Ministër i Arsimit Z. Sotir Peci
Ministër i Drejtësisë Z. Hoxha Kadria
Zëvendës Z. Hysen Bej Virjoni
Ministër Finance Z. Ndoc Çoba
Zëvendës Z. Idhomen Kosturi
Kongresi u hap më 21/1/1920 dhe mbaroi punimet më 31/1/1920.
Duke paraqitur në këtë trajtesë disa çaste të marra nga burimi arkivor, autentik, dua të hedh dritë mbi ca të vërteta. Për falsifikatorë e retushues të këtij Kongresi dhe protagonistëve të tij të shquar do të merrem në një shkrim tjetër. Koha është si deti. Herët a vonë gjërat i nxjerr në breg. Herët a vonë.(Dielli arkiv-Janar 2010)
* Autori i ketij shkrimi, i ndjeri Izet Shehu, ishte mësues i Gjuhës dhe Letërsisë shqipe, ish deputet i Partisë Demokratike nga viti 1992-1996,ndërroi jetë me 25 Nëntor 2012 në Tiranë. I ndjeri është autor i librave:
• “Çiltërsi lirike”, përmbledhje poetike
• “Vjeshtë njerëzore”, përmbledhje poetike
• “Ëndrra trëndafilash në borë”, përmbledhje poetike
• “Brohorima e një dimri”, përmbledhje me tregime dhe novela
• “Troku i fatit të verbër”, përmbledhje poetike
• “Mjegulla e trishtimit”, përmbledhje me tregime
• “Fatkeqja e bukur”, novelë
• “Perëndimi në zabelin plak”, përmbledhje me tregime
• “Mbi qerpikë çlodhet agu”, përmbledhje me poezi
• “Drithërime muzgu”, përmbledhje poetike.
• Vetëm një grua-roman 2007
• Trikani, tregime dhe esse-2008
• Hija e Korbit të bardhë-Publicistikë dhe esse
• Kundër frymës mohuese- Publicistikë letrare 2010
• Bari mbi rrënoja- Poezi 2012
• Antologjia 10×10
NUK DUHET TË JETË E RREZIKSHME TË THUHET E VËRTETA!
Nga Frank Shkreli/
Bazuar në deklaratat e tija të shpeshta mbi lirinë e fjalës, duket se Sekretari Amerikan i Shtetit, John Kerry e ka në zemër lirinë e shtypit dhe kjo është një gjë e mirë. Liria e shtypit në Shtetet e Bashkuara konsiderohet si pjesë jetike e jetës dhe qeverisjes në këtë vend. Liria e fjalës dhe fjala e lirë janë të shënjta dhe të padhunueshme, ndërkohë që garantohen nga amandamenti i parë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara. Është kjo një e drejtë e mbrojtur nga Kushtetuta, nga ligjet dhe gjykatat amerikane — dmth, e drejta e gazetarit për të mbledhur, për të botuar dhe për të shpërndarë informacion dhe ide, pa ndërhyrjen e qeverisë dhe pa censurim.
Me rastin e 10-vjetorit të Programit Edward Murrow për Gazetarët Ndërkombëtarë, fund vitin që kaloi, kryediplomati amerikan Kerry në fjalën e tij drejtuar më shumë se 100- gazetarëve dhe profesionistëve të ndryshëm mediatik ndërkombëtarë, tha se si gazetarë, ata gjënden çdo ditë në vijën “frontale”. Ushtrimi i detyrës së gazetarisë në shumë vende nevojitë guxim, nënvijoi me atë rast zyrtari i lartë i diplomacisë amerikane dhe njëkohsisht shprehu keqardhjen e tij për fatin e gazetarëve dhe për vështirsitë me të cilat ata përballen në shumë pjesë të botës. Nuk duhej të ishte kështu, tha ai. “Në shumë vende të botës” theksoi Z. Kerry, “Është e rrezikshme të jeshë gazetar, të bëjsh punën që ju keni zgjedhur të bëni si profesion.” Ai theksoi se kurrë “Nuk duhet të jetë e rrezikshme të thuhet e vërteta, të raportohet mbi ato që ndodhin në vend — të thuhet dhe të shkruhet e vërteta mbi korrupcionin publik dhe të mbrohet liria e shtypit me qëllim për të mbajtur përgjegjës personat që mbajnë detyra të larta administrative, shtetërore dhe qeveritare.
Unë jam i mendimit se nuk duhen pushuar kurrë përpjekjet për mbrojtjen e lirisë së shtypit dhe të fjalës në përgjithësi, pasi liria e shtypit dhe e fjalës është gjithmonë në shënjestër të diktatorëve dhe të korruptuarve kudo në botë. Liria e medias pra duhet të mbrohet në çdo rast, pasi fjala e lirë gjithmonë kërcënohet dhe sulmohet nga diktatorët, tiranët dhe të koruptuarit anë e mbanë botës. Andaj është kënaqësi kur udhëheqsit amerikanë, publikisht dhe privatisht, vazhdojnë të mbrojnë lirinë e shtypit dhe lirinë e fjalës, jo vetëm këtu në Shtetet e Bashkuara, por edhe në çdo vend të botës.
Javën që kaloi, Kryediplomati amerikan, Kerry u prononcua përsëri në mbështetje të lirisë së medias në përgjithësi për sigurinë e gazetarëve në kryerjen e profesionit të tyre. Rasti për mbrojtjen e lirisë së shtypit qe dedikimi i kryeqendrës së re të gazetës së famshëme Washington Post në kryeqytetin amerikan, të cilën e quajti, “një institucion mediatik i cili ka zënë një vend jashtzakonisht të nderuar në historinë e shtypit të lirë.” I pranishëm në atë dedikim ishte edhe gazetari i Washington Postit, Jason Rezaian, i posa liruar nga burgjet e Iranit. Ditën e lirimit të tij nga burgjet e ajatollavëve, John Kerry e cilësoi si “dita më e mirë që ai ka pasur donjëherë si kryediplomat amerikan”. Ndërsa gazetari Rezaian, duke falënderuar Z. Kerry për përpjekjet e tija diplomatike që më në fund çuan në lirimin e tij tha se, “Asnjë vend tjetër në botë nuk do të bënte aq shumë për një shtetas të thjeshtë” siç bënë Shtetet e Bashkuara për lirimin e tij nga burgjet e Iranit.
Javën që kaloi, Sekretari Amerikan i Shtetit përdori dedikimin e kryeqendrës së re të gazetës Washington Post në kryeqytet si dhe lirimin e gazetarit të saj Jason Rezaian nga burgjet iraniane, për të theksuar për të disatën herë rëndësinë e lirisë së medias në këtë vend dhe anë e mbanë botës dhe përpjekjet për të siguruar që gazetarët të kenë mundësi të ushtrojnë profesionin e tyre pa frikë dhe ndëshkim nga autoritetet. Duke iu referuar Gazetës Washington Post, Kerry tha se çdo institucion e sidomos gazetat, kanë nevojë për një udhëheqje dhe menaxhim të fortë, ndërsa lavdëroi redaktorët e tanishëm dhe të së kaluarës si dhe familjen pronare të kësaj gazete. Ai vuri në dukje historinë e famëshme të Washington Postit të para 40 e sa viteve, kur në Shtëpinë e Bardhë ishte presidenti Riçard Nixon dhe të mbulimit të skandalit “Watergate” nga gazeta e njohur e kryeqytetit amerikan. Ishte gazeta Washington Post ajo që me shkrimet e saja — duke pasqyruar dhe duke përdorur burime shpesh anonime mbrenda qeverisë mbi atë që po ndodhte në Shtëpinë e Bardhë, — më në fund përfundoi në dorëheqjen e Presidentit Richard Nixon si rrjedhim i skandalit Watergate. Kjo gazetë me artikujt e sajë të një gazetarie investigative, tha John Kerry, provoi se “Madje as Presidenti i Shteteve të Bashkuara nuk është mbi ligjin”.
Nga pikëpamja e tij dhe për të cilën ai tha se e kishte ngritur edhe në takimet e Davos-it disa ditë më parë si një çështje shqetësuese, Sekretari Amerikan i Shtetit nënvijoi se, “kur të merret parasyshë niveli i korrupcionit në shtetet që kanë dështuar dhe në ato që janë në proces të dështimit – është me rëndësi absolutisht jetike që e vërteta të dalë në dritë dhe që publiku të njihet me faktet.” Dikush duhet t’i zbulojë faktet, thai ai, dhe kjo pikëspari është detyra e gazetarit. Kemi parë dhe jemi dëshmitarë shtoi ai se çfarë ndodhë kur, “Në mungesë të njohurisë së fakteve dhe fuqisë që mungesa ose mos raportimi i fakteve për publikun e epur për informacion, u jep diktatorëve, demagogëve dhe tiranëve. Heshtja mundëson që krimi dhe korrupcioni të shkatërrojnë shtete të tëra. Injoranca bën të mundur që demagogët të argumentojë se lartë është poshtë, se e zeza është e bardhë, se intervista me një disident është tradhëti dhe madje bën që disa persona të pretendojnë se dhunimi i femërave dhe se vrasja e njerëzve të pafajshëm është një thirrje nga Perëndia”, ka thënë John Kerry në fjalimin e tij në kryeqendrën e re të gazetës Washington Post, javën që kaloi.
Ai foli para gazetarve të kësaj gazete dhe të të ftuarve mbi përpjekjet për të përcaktuar të vërtetën edhe në marrëdhënjet ndërkombëtare dhe në jetën politike në përgjithësi. Mirëpo për një të vërtetë, tha ai, nuk ka dyshim, se “Media e pavarur dhe pjesëtarët e saj sot janë nën presion të vazhdueshëm politik si dhe nën kërcënime fizike. Megjithëse jemi në shekullin 21”, vazhdoi ai, “prapseprap vetëm një person në gjashtë veta jeton në një vend ku liria e shtypit mund të cilësohet si e lirë.” Ose sipas organizatës Freedom House e cila monitoron zbatimin e lirive dhe të drejtave të njeriut në botë, vetëm 14 përqind e qytetarëve të botës jetojnë në një vend që konsiderohet se gëzon lirinë e shtypit. Në pjesën tjetër të botës, pohon Freedom House, qeveritë dhe aktorë të tjerë jo qeveritarë, kontrollojnë mendimet dhe pikëpamjet për qytetarët e vet dhe brutalisht shtypin zërat e pavarur, qëllimi i të cilëve është promovimi i demokracaisë së vërtetë dhe llogaridhënjes, të qeverisjes së mirë dhe zhvillimit ekonomik të një vendi.
Shqipëria dhe Kosova, sipas organizatave ndërkombëtare vazhdimisht janë gjetur në kolonën e vendeve të botës që konsiderohen si “Pjesërisht të lira”. Organizata e të drejtave të njeriut, Freedom House i karakterizon vendet si të lira, pjesërisht të lira ose jo të lira bazuar në zbatimin e të drejtave dhe lirive politike dhe civile, përfshirë lirinë e shtypit — të drejta dhe liri këto që kryesisht përcaktohen në Deklaratën Universale mbi të Drejtat e Njeriut, të nënshkruara nga të gjitha vendet anëtare të OKB-së, por mbetet e pa zbatuar në shumë vende të botës.
Sekretari Amerikan i Shtetit iu drejtua gazetarve në përgjithësi, duke i cilësuar ata si “mbrojtës të lirisë” dhe kritiktoi vendet që kufizojnë dhe abuzojnë me lirinë e shtypit. Ai përfundoi duke theksuar se asnjë qeveri, sado që të pretendojë se ka shënuar suksese, nuk mund ta quaj veten i madhërishëm, nëqoftse nuk lejon shtetasit e vet të shprehin lirisht mendimet e tyre për ngjarjet dhe vendimet që afektojnë drejtë për së drejti jetën e tyre. “Një shtet pa liri dhe pa pavarësi të plotë të shtypit, nuk ka asgjë për tu lavdëruar për arritjet, nuk ka asgjë për të mësuar askënd dhe në asnjë mënyrë nuk mund të shfrytëzojë potencialin e vet”. Duhet t’i kundërshtojmë ata që përpiqen të frikësojnë dhe të burgosin gazetarët dhe tu themi se, “Ushtrimi i lirë i gazetarisë dhe raportimi i së vërtetës, nuk përbën krim, por është një nder i dalluar dhe një detyrë në shërbim të publikut”, u shpreh John Kerry dhe përfundoi fjalimin e tij duke thënë se është krenar që Shtetet e Bashkuara, ç’prej kohës së Thomas Jeffersonit e deri tani, kanë bërë më shumë se çdo vend tjetër në botë në mbështetje të lirisë së fjalës dhe të mendimit. Kjo është arsyeja”, nënvijoi ai, “se pse unë jam krenar për punën e ambasadave dhe konsullatave amerikane anë e mbanë botës të cilat pothuaj çdo ditë kërkojnë përgjigje, shprehin kundërshtime dhe kërkojnë llogari në emër të gazetarëve të kërcënuar ose të burgosur kudo në botë.”
Nuk është për tu habitur pra që Sekretari Amerikan i Shtetit, John Kerry si dhe zyrtarë të tjerë të lartë amerikanë, vazhdojnë të flasin publikisht dhe kurdoherë që u jepet rasti, në mbështetje të lirisë së shtypit dhe medias në përgjithësi, pasi sipas ekspertëve në këtë fushë, shtypi i lirë luan një rol kyç në zhvillimin e demokracisë së një vendi dhe se kufizimet dhe kërcënimet qeveritare ndaj ushtrimit të gazetarisë së lirë, përbëjnë shënjat e para se shtetet dhe qeveritë e ndryshme që i turren lirisë së shtypit, kanë si qëllim të kufizojnë edhe lirinë e veprimtarisë së institucioneve të tjera demokratike të shoqërisë.
JA E VËRTETA E VARREZAVE GREKE TË 1940-1941
NGA ARBEN LLALLA*/
Në zbatim të marrëveshjes së bashkëpunimit, ndërmjet Shqipërisë dhe Greqisë për “kërkimin, zhvarrimin, identifikimin dhe rivarrimin e ushtarëve të rënë në luftën italo-greke t; 1940-1941, në Shqipëri filluan punimet për gjetjen e kockave.Kërkime do fillojnë në Prefektuat e Korçës e Gjirokastrës, respektivisht në Kalivaç të Pogradecit, Hormovë e Peshtani në Tepelenë si edhe në Peshkëpi e Poshtme të Gjirokastrës. Gjatë luftës italo-greke janë vrarë saktësisht 7.948, por nuk dihet sa janë vrarë në territorin e Republikës së Shqipërisë.
Sipas disa të dhënave vetëm ushtar grek që ishin nga ishulli i Kretës janë vrarë në Shqipëri 1.141 vetë. Një problem tjetër është se shumë ushtar u plagosën në Shqipëri gjatë luftimeve, por vdiqën nëpër spitalet ushtarake greke, besoj se edhe kockat e tyre Greqia do i kërkoj në tokën shqiptare.
Nga shënimet e ushtarëve grek që shpëtuan shkruajnë për tmerret e luftës dhe varfërinë e fshatrave shqiptar, shtëpi të rrënuar nga bombardimet. Ushtarët grek endeshin nëpër fshatrat shqiptar me të holla në dorë për të blerë diçka, por dyqanet ishin bosh. Ushtari grek Stadhis Goçina do të shkruante në shënimet e tij Paraja nuk ka asnjë vlerë në fshatrat shqiptar, dua të blej cigare, çaj, por asgjë smund të blej. Kërkova një pulë ta blej, pa e menduar se ku do e ziej, shqiptarët nuk mi morën të hollat pasi ma dhanë pulën.
Taqis Sisko shkruan: Ushtria greke në shumë raste kërkonte ndihmën e fshatarëve shqiptar për të prerë dru natën në pyje, me marrëveshje ose me kërcënime shqiptarët nga mosha 12-60 vjeç mblidheshin në mbrëmje në kampet e ushtrisë greke dhe nisesh në mal për të bërë dru. Nëse dikush largohej ai dënohej, Korça ishte larg dhe ishte i vetmi qytet afër këtyre fshatrave.
Nga shënimet e ushtarëve grek mësojmë se përball tyre ishte një armik i padukshëm, ai i urisë, i qindra fshatrave të braktisur, shtëpi me llamba vajguri. Për tu ngrohur ushtarët grek prishnin gardhet prej druri të shtëpive dhe prisnin pemët rreth tyre, shkruan ushtari Thanasis Caros.
Ushtarët grek nga shënimet e tyre thonë se nuk kanë patur problem për tu kuptuar me vendasit shqiptar sepse në ushtrinë greke kishte ushtar që vinin nga familjet arvanitase të cilët e dini gjuhën shqipe më mirë se greqishten. Leonidha Papadhima shkruan se në ushtrinë e tij kishte grek nga Greqia Jugore, ata vini nga familjet arvanitase, kështu nuk kishim probleme kur trokisnin në shtëpitë e shqiptarëve.
Dhimosthenis Zadhes shkruan se kishte një shok Tason i cili ishte nga fshatrat e krahinës së Sulit dhe ai gjithnjë e vinim përpara për të biseduar me shqiptarët. Shpeshherë shqiptarët habiteshin që Tasos e fliste aq pastër gjuhën shqipe.
Dhimitrios Lukatos shkruan për dy shqiptar që kishin dezertuar nga ushtria italiane dhe dëshironin të ktheheshin në shtëpitë e tyre. Atëherë thirrëm dy ushtar grek që dinin gjuhën shqipe sepse ishin arvanitas.
Sipas shënimeve të ushtarëve grek ata në përgjithësi janë pritur mirë nga vendasit, komunikimi i tyre ka qenë miqësor dhe siç del nga shënimet e tyre nuk kanë patur vështirësi në bisedimi sepse kishte ushtar grek që dinin shqip, vllahe dhe turqisht.
Lufta italo-greko e vitit 1940-1941 është një luftë e veçantë, ajo ka disa karakteristika unike të cilat këto karakteristika janë shfrytëzuar qëllimisht për të nxitur urrejtje dhe pengesa jo midis dy ushtrive luftuesve greke dhe italiane, por midis luftuesve grek dhe shqiptarëve të cilët ishin pothuajse indiferentë në fushëbetejat midis dy ushtrive. Ajo luftë ka veçantinë e saj sepse zhvillohej në një territor asnjanës, në vendin e një populli tjetër. Për çudi grekët ende e nxjerrin kartonin e kuq të ligjit të luftës fantazmë e cila nuk është zhvilluar asnjëherë midis grekëve dhe shqiptarëve. Ndërsa nga ana tjetër dy kundërshtarët Italia dhe Greqia kanë mbi 50 vite marrëdhënie të shkëlqyera, sikur nuk ka ndodhur asnjëherë ajo luftë midis tyre.
Për fat të keq lufta e vitit 1940-1941 midis Italisë dhe Greqisë është shfrytëzuar nga të gjithë qeveritë greke për të nxitur organizatat ekstremiste greke për aneksimin e jugut të Shqipërisë. Në vend që grekët të këndojnë këngët e mikpritjes të popullit shqiptar në atë luftë, ata këndojnë këngën e Motrës së Vogël Vorio – Epiriote që italianët ja dhuruan Shqipërisë. Por ushtarët grek të asaj lufte kanë lënë shënime të vyera ku tregojnë të vërtetën, mikpritjen e shqiptarëve të cilët u dhuruar ujë e bukë në dimrin e ftohtë.
Ndërtimi i varrezave kushtëzim dhe nënshtrim i Shqipërisë.
Nënshkrimi i marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Greqisë për ndërtimin e dy varrezave të ushtarëve grekë në vendin tonë tregoji edhe njëherë se politikanët, ministrat, deputetët shqiptar u gjunjëzuan përpara presioneve greke për disa varre. Sot ndërtimi i këtyre varrezave na duket si diçka normale dhe e shenjtë, por grekët kanë arritur të ngrenë tezën për edukimin e brezave të ardhshëm grek se Shqipëria ka pushtuar Voriepirin(jugu i Shqipërisë) në luftën italo-greke. Të gjithë e dimë që po realizohen skenarë të tillë dhe heshtim, heshtim përpara tragjedisë që po na troket në derë. Nënshkrimi i marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Greqisë për ndërtimin e dy varrezave të ushtarëve grekë në vendin tonë ishte vënë si kusht për ratifikimit nga ana e Kuvendit të Republikës Greke të MSA-së mes Shqipërisë dhe Bashkimit Evropian. Kushtin për bllokimin e MSA-së për shkak të ndërtimit të varrezave e ka deklaruar atë kohë ish-nënkryetari i Kuvendit të Greqisë Jorgos Surlas.
Lind pyetja: Çfarë kushti do të verë Greqia për pranimin e Shqipërisë në BE?
Mos po përgatitet terreni për shpalljen e autonomisë së Vorioepirit?
Përse Greqia nuk kërkon ndërtimin e varrezave të Ushtrisë Demokratike Greke (DSE) që udhëhiqeshin nga komunistët të vrarë në luftën qytetare 1946-1949 në territorin e Shqipërisë, në Malin Gramoz?
Rreth 10 mijë komunistë grek mund të jenë vrarë në Malin Gramoz
Në vitin 1946-1949 u zhvillua lufta qytetare në Greqi për pushtet midis forcave të djathta (IDEA) që ndihmoheshin pa rezerva nga Britania e Madhe, Sh.B.A. dhe forcave të majtat të njohura Ushtria Demokratike Greke(DSE) Në përfundim të kësaj luftës qytetare (1946-1949), u vranë 41.970 ushtarë të Ushtrisë Demokratike Greke që udhëhiqej nga komunistët, u dorëzuan 24.300, u kapën rob 23.950. U larguan nga Greqia për në vendet e Evropës, 70 mijë njerëz , pleq, gra dhe fëmijë.
Edhe pse të përçarë nga grindjet e brendshme, ushtarët e Ushtrisë Demokratike Greke(DSE) bënë një qëndresë heroike, por pa rezultat në malet e Vicit e të Gramosit, pak më në jug të kufirit me Shqipërinë. Edhe sot e kësaj dite, Gramosi ka një ngastër pa bimësi në terrenin e tij të pyllëzuar, ku ushtria mbretërore(IDEA) pati përdorur napalm, e para herë që ushtarët amerikanë mundën të vlerësonin efektet e kësaj lënde djegëse.
Ushtrija e majtë DSE e izoluar kishte përfituar ndihmë nga Shqipëria dhe vendet e tjera komuniste disa mushka me pushkë dhe dhjetëra topa. Strategjija e izolimit te forcave te Ushtrise Demokratike Greke në male ishte e gabuar dhe fatale. Ndërhyrja e aviacionit amerikan për asgjesimin e forcave të qëndresës ishte vendimtare. Forcat e djathta(IDEA) të mbretërisë greke kishin marrë nga aleatët e tyre Anglia dhe Sh.B.A ndihma ushtarake me vlerë 353, 6 milionë dollarë, ku hynin 159.922 armë të vogla dhe 4.130 mortaja e topa…
Pra, duke parë që gjatë luftës qytetare greke 1946-1949 janë vrarë në tokën shqiptare qindra apo mijëra ushtarë grek, atëhere pse qeveria greke nuk kërkon të ndërtohen varreza edhe për këta ushtarë që u vranë për ideologji dhe luftë për pushtet?!
Varrezat shqiptare të zhdukura në Selanik
Në shekuj Selaniku ka qenë i banuar nga shumë raca njerëzish si grekë, shqiptar, turq, çifut, sllavë etj. Të cilët kishin edhe varrezat e tyre në këtë qytet. Ligji grek përcakton që të vdekurit duhet të kenë varr të paguar nga familjarët e tyre. Kështu bashkësia shqiptare që për shekuj kishte jetuar dhe punuar në qytetin e Selanikut kishin varrezat e tyre në një kodër. Por në vitet 1974-1976 qeveria e asaj kohe greke urdhëroi që të zhdukeshin varrezat shqiptare dhe mbi ato varre të ndërtohej një lagje me banorë të gjallë. Sot ajo lagje quhet “TRIANDRIA”. Për çudi ende sot e kësaj dite nuk ka interesim nga qeveria shqiptare se ç’u bë me eshtrat e të vdekurve. Gjatë kërkimeve të mia historike në Selanik nuk gjeta asnjë dokumentacion që lagja Triandria kishte qenë varrezë e shqiptarëve. Në vitin 2003 ndesha në librin e Artë të Adresave të Selanikut një hartë ku si varrezë të shqiptarëve përcaktohej qendra Maqedoniko në lagjen e Neapolit. Por nga dëshmitë e njerëzve mësova se përpara kjo qendër kishte qenë varrezë e rumunëve dhe jo të shqiptarëve. E cila edhe kjo varrezë e rumunëve ishte prishur në vitet 1974-1976, me urdhër të qeveris greke. Për përcaktimin e saktë të varrezave të shqiptarëve në Selanik më ndihmoi djali i motrës së atdhetarit Avni Rustemit i cili në ato varreza kishte pasur varrin e prindërve. Në varrezat shqiptare në Selanik ka patur varrin edhe ish-kryeministri i Shqipërisë Hasan Bej Prishtina, eshtrat e të cilit u kthyen në Shqipëri në vitin 1976. Janë të vetme eshtra që nuk i zhdukën grekët gjatë prishjes së varrezës shqiptare. Po kështu një dokument për ekzistimin dikur varrezë e shqiptarëve në lagjen Triandria është botuar në Gazeta e Athinës në shtator të vitit 2002. Ku Shahin Qenan Mesareja nipi i gjeneralit turk me kombësi shqiptare Hasan Tahsin Pasha deklaron se varri i Hasan Tahsin Pashës ka qenë në varrezat shqiptare në Triandria në Selanik të cilat janë zhdukur. Gjenerali Hasan Tahsin Pasha ka shërbyer komandat i ushtrisë turke në Greqinë e Veriut. I cili më 26 tetor të vitit 1912 u dhuroi grekëve qytetin e Selanikut midis pretendimeve edhe të ushtrisë bullgari. Shteti grek mund të zhduki varrezat e çdo kombi jogrek, ndërsa Shqipëria duhet të nderojë ushtarët grek që janë vrarë në Shqipëri si pushtues në luftën italo-greke të vitit 1941.
*Historian