NGA MAKENSEN BUNGO-New York/
Dihet, që Fuqitë e Mëdha, para një shekulli , për të plotsuar dëshirat e satelitëve të tyre shovenistë, e copëtuan territorin shqiptar. Gjithashtu dihet se këto shtete satelitë, me beteja të vazhdueshme dhe masakra të përgjakëshme u munduan të realizojnë pastrimin etnik të atyre krahinave dhe asimilimin e popullsisë së tyre.
I gjithë kombi shiptar, brenda trojeve shqiptare dhe në mërgim, këtë vendim të padrejtë dhe antishëqiptar të Fuqive të Mëdhaja në Konferencën e Londrës në vitin 1913 e kundërshtoi me forma dhe mjete të ndryshëm pamvarësisht se nuk ia arriti plotësisht qëllimit. Njëkohësisht ai iu kundërvu forcërisht edhe këtyre forcave shoveniste të fqinjëve tanë me të gjithë mjetet e kohës dhe pengoi realizimin e pastrimit etnik dhe asimilimin e popullsisë të atyrë krahinave të cunguara. Një rol të rëndësishëm në këtë fitore të madhe me rëndësi kombëtare , përvec atdhedashurisë të popullit të atyrë krahinave të cnguara, e luajti edhe lidhja e popullsisë e shtetit shqiptar me ate të krahinave të robëruara.
Unë në këtë material do të mundohem të paraqes lidhjet e Elbasanit me Kosovën tonë heroike në realizimin e kësaj fitorje. Këto lidhje në qytetin e Elbasanit janë të herëshme, vazhduan për një kohë të gjatë dhe vazhdojnë edhe sot dhe janë të ndryshme ,nga ato të qyteteve të tjerë si në kohë,mjete dhe në mynyrat se si u realizuan. Së pari si person kryesor në lidhjet e Elbasanit me Kosovën duhet përmendur atdhetari i madh elbasanas Aqif Pasha , Aqif Bicakciu , i cili gjithë jetën e tij mendoi dhe punoi për Shqipërinë dhe për veprimtarinë e tij atdhetare për shpalljen e pamvarësisë së Shqipërisë është quajtur krahu i djathtë i Ismail Qemalit . Ky personalitet i politikës shqiptare i asaj kohe tok me atdhetarët e tjerë të qytetit të Elbasanit , organizoi në vitin 1913 një protestë të madhe kundër vendimeve të Konferencës së Londrës të vitit 1913 , që copëtonin trojet shqiptare . Ky atdhetar i madh gjithashtu përmendet, se priti me dhëmbshuri dhe bujari gjithë ato familje kosovare që kishin lënë vendin e tyre nga tmerri i shovenizmit serb dhe i ishin drejtuar Elbasanit.Ishin burra e gra, pleq e fëmijë , që i kishin përzënë forcat shoveniste serbe nga shtëpijat e tyre . Me këtë veprim ai burr shteti dhe atdhetar i madh shpalosi bujarinë e qytetit rë Elbasanit për vëllezërit kosovarë.
Për lidhjet e Elbasant me Kosovën duhet përmendur edhe atdhetari Sali Hida , sepse ka marrë pjesë si luftëtar në kryemgritjet e Kosovës të viteve 1910 , 1011 , 1912 , se ka nduhmuar në hartimin e Memorandumit të Gërces për kërkësat e kryengritësve kosovarë dhe ka kundërshtuar vendimet e Konferencës së Londrës të viti 1913 për ndarjen e trojeve shqiptare në interes të Serbisë.
Duke e ditur , se ky njeri ishte djali i një opingari, arrijmë në përfundimin se kjo lëvizje në kundërshtim të vendimeve të Konferencës në fjalë ishte e të gjitha shtresave të shoqërisë shqiptare Në qytetin e Elbasanit një lagje është e banuar vetëm nga kosovarë. Janë të vendorur këtu , se janë viktima të genocidit serb të atij fillim shekulli, që kaluam. Banorët e qytetit të Elbasanit me banorët kosovarë të asaj lagjeje kanë shkuar dhe vazhdojnë të shkojnë në harmoni të plotë. Midis këtyre janë bërë edhe martesa.
Lidhjet e Elbasanit me Kosovën janë sidomos në fushën e arësimit , jo vetëm se Elbasani është një qytet me një kulturë të lashtë , por më shumë nga shkolla Normale , shkollë kjo që është krenaria jo vetëm e Elbasanit , por e mbarë Shqipërisë , por që sot , në mënyrë të padrejtë u mbyll , duke u zëvendësuar me një gjymnaz të zakonshëm. Historia e arësimit shqiptar nuk mund të arrihet e plotë pa përmendur këtë shkollë dhe historisë së qytetit të Elbasanit i është nënvleftësuar një kapitull nga lavdija e atij qyteti.
Dihet që kjo shkollë , e para shkollë e mesme shqiptare, u hap në vitin 1909, dhe në fillim kishte 111 nxënës dhe mbas dy muajve , arriti në 160 nxënës . Nga këta nxënës 70 prej tyre ishin nga Kosova. Nga nxënësit kosovarë 16 i dërgoi me shpenzimet e veta atdhetari i mirënjohur kosovar Hasan Prishtina . Nxënësit që dërgoi Hasan Prishtina në Normale u nisën të gjithë së bashku dhe Ebasani i priti me gëzim dhe me një entusiazëm të madh . Ja se si është përshkruar kjo pritje në shtypin e kohës : ‘’ Të gjithë ata , që duelën të presin djemtë e Kosovës u mblodhën në një fushë afër Teqesë . Sapo e muerën vesh , se të pritunit po afroheshin , nxanësit e shkollës Normale dhe Idadije ( gjimnazi turk , M.B. ) u radhuen në nji anë të rrugës të Manastirit si ushtarë dhe më tjetër anë qytetarët dhe kishin kthyer sytë andej nga priteshin të vinin të 16 trimat . Pas pak zuni të duket karvani dhe , kur u afrue mjaft , nji thirrje gëzimi doli nga zemrat e të gjithë shqiptarëve duke thanë : ‘’ Rrofshin trimat e Kosovës ! Rroftë Hasan be Prishtina ! Rroftë Shqipënia ! ‘’ Këto thirrje nuk pushuen as si të 16 cunat erdhën ndë mest tonë . Njerzit nuk munt të mbanin gojën nga gazi .’’
Kur mbërritën në Elbasan konviktorët nga Kosova , konvikti i shkollës Normale nuk ishte pajisur ende me orenditë e nevojshëme nga shoqëria ‘’Përparimi ‘’ e Korcës , si mbas vendimit të Kongresit të Parë të Elbasanit . Atëherë populli i Elbasanit për plotsimin e konviktit me orenditë e duhura hapi një ndihmë për blerjen e tyre dhe mbrenda një kohe të shkurtër u mblodhën me qindra lira . Vec kësaj ndihme populli i Elbasanit dhuroi një sasi të madhe shtresash për konviktin për fjetjen e konviktorëve si dyshekë , jorgana , batanija , carcafë dhe jastikë . Duhet të përmendim , se gjatë kohës që konvikti sistemohej , qytetarët e Elbasanit i strehuan konviktorët , shumica e të cilëve ishin nga Kosova , nëpër shtëpitë e tyre . Të kënaqur nga pritja bujare e këtyre familjeve , disa konviktorë kosovarë më vonë , nuk shkuan në konvikt për vazhduan të qëndrojnë në ato familje , të cilat i mbajtën pa asnjë pagesë .
Edhe në vitet e mëvonëshëm shkollën Normale të Elbasanit e kanë frekuentuar nxënës nga Kosova dhe të edukuar në atë shkollë , janë kthyer në vendlindje dhe kanë hapur shkolla e kanë punuar si mësues duke mos e harruar kurrë Normalen dhe Elbasanin . Edhe sot e kësaj ditë ish nxënës kosovarë të Normales shojnë ne Elbasan , për të vizituar shkollën e tyre Normale . Shtoj me këtë rast , se kur shkoi në Elbasan dhe vizitoi shkollën e tij Normale , Premk Gruda , ish maturanti i vitit 1941 i Normales financoi për botimin e Albumit Historiko- pedagogjik “ Shkolla Normale “ Luigj Gurakuqi “ , Elbasan . “”
Një ngjarje tjetër që e forcon së tepërmi lidhjen e Elbasanit me Kosovën , është shkuarja në vitin 1941 e një grupi të madh mësuesish nga Shqipëria për të punuar në Kosovë . Nismëtar për këtë veprim atdhetar është ministri i arësimit i asaj kohe shkrimtari dhe intelektuali i mirënjohur Ernest Koliqi . Ky grup përbëhej nga 200 mësues , nga të cilët 170 ishin nga Elbasani . Këta mësues elbasanas ishin të rinj në detyre ose ata që atë vit ishin diplomuar . Ishin në përgjithësi djem , por kishte edhe vajza , lshin vëlla e motër , ishin edhe burrë e grua . Nuk ishin të detyrar që të shkonin në Kosovë . Shkuan vullnetarisht për të hapur shkolla të ndryshme në atë truall shqiptar me emrin Kosovë , që sgjedha serbe e kishte lënë në errësirë . Dhe populli i Kosovës i priti tërë gëzim . Mësuesi Tajar Zylfi , që ka shkuar atë vit mësues në Kosovë , më ka treguar : ‘’ Kur shkova ditën e parë në shkollën , ku më caktuan mësues , burra e gra , të rinj dhe fëmijë dualën nga shtëpijat e tyre e më përshndetën me gëzim . duke më uruar mirëseardhjen . Një plak mbi tetëdhjetë vjec me një mjekërr të bardhë , që i vinte deri në gjoks , duke u mbajtur te një shkop , doli nga shtëpia , m’u afrua buzagaz , më përqafoi me dashuri , më mbështeti kokën në gjoksin e tij dhe i mbushi sytë me lot , nga gëzimi ‘’
Mësuesit elbasanas punuan në Kosovë në shkollat e atjeshme , hapën shkolla të reja , punuan në shkollat e mesme si mësues edhe si drejtues , punuan si inspektorë arësimi , drejtuan seminare me arësimtarët vendas , hartuan tekste mësimore në gjuhën shqipe . Shumë nga ata u aktivizuan edhe me jetën shoqërore , kulturore , shkencore e politike . duke dhënë ndihmesën e tyre . Punuan në gazetari si redaktrë gazetash dhe revistash , botuan vepra letrare , u muarën me shkencën e gjuhësisë , mblodhën folklor . . Me veprimtarinë e tyre gjallëruan jetën kulturore dhe atë shencore të Kosvës .Si të tillë mund të përmendim Mehmet Gjevorin , Petër Elezin , Lirak Dodbibën , Vasil Andonin dhe plot të tjerë
Nga këta mësues edhe u martuan në Kosovë e krijuan familje e nuk u kthyen më në vendlindje . Djemtë dhe vajzat e tyre banojnë edhe sot në qytete të ndryshëm të Kosovës , por , shpesh , u drejtohen Elbasanit tek të afërmit e tyre .
Nga arësimtarët elbasanas , që nuk u kthyen , pati që muarën pjesë në luftën për clirimin e Kosovës dhe u burgos nga forcat gjermane si mësues Tajar Zylfi , ose që mori pjesë në cetat luftarake si mësuesi Kamer Xheria .
Lidhjet e Elbasanit me Kosovën vazhduan edhe më vonë , por jo aqë të forta sa më parë Edhe gjatë asaj kohe shkollën Normale të Elbasanit nga viti 1935 e deri në vitin 1940 e kanë mbaruar 20 nxënës nga Kosova .. Gjithashtu gjatë kësaj kohe nxënësit e kësaj shkolle kanë menduar për Kosovën që rënkonte nën shtypjen monstruoze serbe . Ata vë vitin 1935 normalistët formuan Shoqërinë ‘’Shetitësi i Kosovës së Robëruar ‘’ Shoqëri kjo që forconte dashurinë për Kosovën dhe njoftonte mbi terrorin serb në Kosovë
Gjithashtu gjatë kësaj kohe duhet përmendur edhe veprimtaria e mësuesit atdhetar Ali Cungu , i cili në vitin 1931 në Gjenevë në Institutin e Studimeve foli edhe për problemin e madh tragjik të Kosovës nga shovenizmi serb .
Është për t’u përmendur , se në muajin prill të viti 1941 Kosova iu bashkua shtetit shqiptar , por me kapitullimin e Italisë fashiste dhe hyrjen e forcave gjermane në Shqipëri këto pjesë të Kosovës u rrezikuan t’u ktheheshin shtetit jugosllav . Madje në atë kohë edhe qeverria e Bullgarisë , i kërkoi Hitlerit që t’i jepeshin pjesë nga toka e Kosovës . Ndër kohë edhe për të shpëtuar këtë pjesë të truallit shqiptar nga pushtimi i dytë sllav , personalitete të politikës shqiptare formuan qeverrinë e re shqiptare . Në atë qeverri , për qëllimin e përmendur më lart , muarën pjesë edhe tre persona nga Elbasani : Lef Nosi , si anëtar i regjencës , Ibrahim Bicaku , djali i vetëm i atdhetarit Aqif Bicakut , si kryeministër dhe Sokrat Dodbiba , si ministër i financave . Këta të tre , si të gjithë ata që formuan shtetin shqiptar , e dinin fort mirë së nazizmi gjerman e kishte të humbur luftën , por i pranuan këto detyra edhe për të shpëtuar tokat e Kosovës , pamvarësisht nga konsekuencat e mëvonëshme , që atyre mund t’u mund t’u ndodhnin , si u ndodhën më vonë .
Lidhjen e Elbasanit me Kosovën duhet ta shikojmë edhe gjatë diktaturës .
Qyteti i Elbasanit gjatë asaj kohe u përdor si vend internimi , sidomos për kosovarët , që arratiseshin nga Jugosllavia . Në përgjithësi diktatura këta kosovarë i quante si agjentë të U D B – së dhe i vendoste me banim në Elbasan . Elbasani këta kosovarë nuk i shikoi me nëveri si të tillë , por si kosovarë të ndershëm dhe u afrua me ata . Nga këta edhe u martuan me vajza të këtij qyteti dhe banojnë edhe sot në Elbasan
Duhet të shtojmë se të rinj elbasanas e dënuan haptas tradhëtinë e diktaturës ndaj Kosovës dhe u shprehën haptas ndaj kësaj tradhëtije . Kështu në mars të vitit 1946 maturanti Makensen Bungo në orën e gjeografisë tha se Kosova është e robëruar dhe për këtë shprehje u përjashtua nga të gjitha shkollat e Shqipërisë dhe mbas dy muajësh u arrestua dhe u dënua për shovenizëm si armik populli .Gjithashtu , kur në gusht të atij viti u gjykuan dhjetë të rinj si pjesëtar të një organizate antikomuniste . gjashtë nga këta u akuzuan edhe si shovenistë dhe ua shtuan dënimin . Në këtë proces gjyqësor , kur kryetari i këtij grupi , djaloshi Apostol Gega , u akuzua nga kryetari i gjyqit si shovenist , ai iu përgjigj me shprehjen Ju jeni shitur te sllavët .
Gjatë kohës së Diktaturës shumë nga ata persona që kishin folur për Kosovën dhe kishin mbrojtur kosovarët u dënuan si armiq populli dhe kriminelë . Kështu Lef Nosi e Apostol Gega u dënuan me vdekje dhe u pushkatuan , Ibrahim Bicaku dhe Salim Ceka u dënuan më vdekje , por iu kthye dënimi me burgim të përjetshëm , Duhet të shtojmë se Ibrahim Bicaku , mbasi mbaroi dënimin dhe shkoi në Elbasan , komunistët , për ta ofenduar , e caktuan të punojë si pastrues i nevojtores në qendër të qytetit . Nazmi Fagu u dënua me burgim të përjetshëm dhe , si doli nga burgu , përfundoi fjalorin e Sotir Kolesë , Sokrat Dodbiba u dënua me 30 vjet burg dhe vdiq në burgun e Burrelit , Ali Cungu u dënua me shtatë vjet burg dhe disa vjet internim dhe pastaj u mbyll në shtëpi dhe përktheu në anglisht pjesë nga poetët tanë De Rada , Naimi, Migjeni dhe Kadarea ., Makensen Bungo u dënua me pesë vjet burg , Ahmet Kurti , me dy vjet burg dhe Xhaferr Belegu nga diplomat e historian u detyrua të punojë si punëtor për të siguruar bukën e gojës , duke vazhduar punënë në shtëpi në heshtje si historian dhe la në dorëshkrim vepra historike dhe lpërkthime nga letërsia botërore.
E mbyllim këtë material me shkrimtarët dhe piktorët elbasanas, që kanë punuar për Kosovën. Elbasani ka tre shkrimtarë, që kanë shkruar për Kosovën . Dhe këto janë :Xhaferr Belegu , që ka shkruar veprën ‘’ Lidhja e Prizrenit ‘’, e cila është quajtur ‘’ vepra më e arrirë për këtë problem para Luftës së Dytë Botërore ‘’, Besim Qorri , që ka shkruar veprën ‘’Shqipnia e Vërtetë ‘’ , studim historik dhe etnografik , botuar në vitin 1944 dhe Makensen Bungo , që botoi në vitin 2003 poemën ‘’Nëna kosovare ‘’, ku , si është shprehur analisti i mirënjohur Idriz Lamaj në parathënjën e kësaj vepre ,,‘’ masakrat , varret masive , dëbimi i qindramijë shqiptarëve nga trojet e veta stërgjyshore dhe rruga e tyre për në Shqiperi , përshkruhen me ofshamë e lot gjaku ‘’
Krahas këtyre veprave duhet të përmendim edhe dy vepra të tjera nga autorë elbasanas , ku përmenden shumë herë Kosova e kosovarët . Këto janë ‘’ Elbasani , Enciklopedi ‘’ vepër madhore me kryeredaktor dhe kryetar i grupit prof. asc .dr . Kujtim Bevapi dhe botuar nga Bashkia e Elbasanit dhe ‘’ Shkolla Normale ‘Luigj Gurakuqi ‘’ Elbasan ‘’ me autor mësuesin e merituar Genc Trandafili . Shtojmë se piktori elbasanas Shpëtim Arapi ka pikturuar tabllonë ‘’Shote Galica ‘’, me të cilën paraqet madhështinë e gruas kosovare .
Besoj se nga cfarë parashtruam vërtetohen plotësiht se lidhjet e Elbasanit me Kosovën tonë janë për t’u përmendur, për të cilat qyteti i Elbasanit duhet të nderohet nga organet kompetente .
KUJTESE- D Y F J A L Ë
Fshatin Levan e kam njohur në rininë time, kur më trasferuan atje dhe punova si mësues i Gjuhës Shqipe dhe i Letërsisë në shkollën e tij .
Atëherë fshati Levan ishte fermë dhe vec banorëve autoktonë ishte populluar edhe me fshatarë nga Labëria, Skrapari dhe Mallakastra. Banorët e ardhur nuk u vendosën në lagjen e vendasve. Ata formuan lagje , sipër, në kodër e në pjesët e tjera të fshatit.
Unë u afrova më shumë me vendasit , se i kishin shtëpijat afër shkolllës dhe ishin më të afrueshëm e më të qetë dhe me disa prej tyre zura edhe miqësi Shpesh shkoja edhe nepër shtëpitë e tyre , i nxitur nga mikpritja dhe bujaria e tyre , me gjithë se varfëria i kishte pllakosur atëherë edhe ata si të gjithë vendin.
Nga kjo miqësi dhe nga vizitat në shtëpitë e tyre, mësova historikun e atij fshati , u njoha me zakonet e tyre dhe u preka nga këngët e tyre.
Ishte koha , kur në vendin tonë kishin fillluar të bëheshin ndryshime në jetën e përditëshme dhe të moshuarit , që tregonin historinë e fshatit të tyre , po e linin këtë botë . Zakonet kishin fillluar të ndryshoheshin dhe këngët e bukura po zëvendësoheshin me ato për Partinë dhe Diktatorin Hoxha.
Në këtë kohë mua m’u kujtua një porosi që na dha një ditë profesori i latinishtes i shkolllës Normale , i ndjeri Stefan Prifti , që , ‘’ kur të shkoni mësues nëpër fshatra , mos e kaloni kohën kot duke luajtur bixhos e duke pirë raki , por merrni jë fletore e regjistroni këngët dhe zakonet e fshatit ‘’ . Dhe unë me një fletore dhe një laps në dorë , fillova të shkoj te banorët e asaj lagjeje e regjistroja materialin që më duhej.
Mbusha disa fletore dhe , kur u trasferova prej andej , i mora me vete .
Që atëherë ka kaluar shumë kohë. Plot dyzet vjet dhe ndodhën ngjarje të ndryshme : u përmbys Diktatura nga urrejtja popullore , u vendos demokracia e populli filloi të marrë frymë lirsht Në kërë kohë unë u mora me gazetari e letërsi dhe botova ndonjë vëlllim me krijime lettare , deri sa erdhi viti i përgjakur 1997 dhe unë i hypa avionit dhe erdha në Shtetet e Bashkuara të Amerikës . , ku jam edhe sot.
Këtu , një ditë , na përfshiu një fortunë e madhe me një shi të rrëmbyeshëm , që na dëmtoi shumë . Nga fortuna dsa nga materialet e mija ishin dëmtuar shumë dhe ishin bërë të palexueshëm , midis të cilëve edhe një pjesë e materialit folklorik të fshatit Levan , si zakoni i martesës , zakoni i vdekjes, tri përrralla dhe disa fjalë të urta .
Ato që nuk ishin dëmtuar , i regjistrova dhe i bëra gati për t’i botuar , duke falënderuar të gjithë ata banorë të fshatit Levan , të Fierit , që më kanë ndihmuar atëhere për regjistrimin e këtij materiali dhe duke këshilluar mësuesit , që të veprojnë si na këshilloi shumë vte më parë ai profesori i ynë i latinishtes .i shkolllës tonë të Normales .