Intervistë me regjisorin dhe skenaristin e suksesshëm në Nju Jork, Andamion Murataj
Nga BEQIR SINA, New York/
NEW YORK CITY ; Kur Eliza Dushku dhe Tony Dovolani bënin hapjen cermoniale të “Albanian American Success Stories Gala” në Nju Jork, binte në sy mungesa e regjisorit dhe skenaristit Andamion Murataj. Shumë pjesëmarrës pyetën për mungesën e Andamionit në një event të përmasave të tilla, për më tepër që Andamioni me punën e tij, ka shënuar një nga historitë më të suksesshme të filmit shqiptar në vitet e fundit, pikërisht këtu në Amerikë, në vendin e kinemasë.
Andamion Murataj, është një skenarist dhe regjisor shqiptar,i cili pasi kreu studimet për regjisurë në Akademinë e Arteve në Tiranë, vazhdoi masterin për film në Universitetin Amerikan në Washington DC. Pas një periudhe krijimtarie mbi 10-vjeçare në Amerikë, Murataj u rikthye në Shqipëri për prodhimin e filmit “Falja e Gjakut” bazuar mbi skenarin e shkruar prej tij dhe regjisorit të mirënjohur amerikan Joshua Martson, për të cilin ata u nderuan me një sërë çmimesh ndërkombëtare, ndër të cilët edhe me Ariun e Argjendtë për skenarin më të mirë në Festivalin e Filmit në Berlin më 2011.
Të gjithë e kujtojmë entuziazmin dhe krenarinë që na pati pushtuar teksa shihnim posterin e filmit “Falja e Gjakut” në Broadway në reklamat e Lincoln Plaza Cinemas. Por ndërkohe që shqiptarët e suksesshëm festonin në mbrëmjen e tyre Gala në Nju Jork, Andamioni, i cili po punon midis Shqipërisë dhe Kosovës për filmin e tij të ri, mori këtë e-mail: “Urime, Ju jeni përzgjedhur për të marrë pjesë me skenarin ‘Burri i Shtëpisë’ në Workshopin Ndërkombëtar të Skenaristëve ‘eQuinoxe Europe’ ”. Kështu fillon njoftimi që kualifikon Andamion Muratajn me projektin e ri filmik për zhvillim në një ndër workshopet më kompetitivë të skenarit të filmit në Europë.

Dhe, natyrisht që kjo u bë shkas, të intervistojmë përsëri regjisorin dhe skenaristin e suksesshëm në Nju Jork, Andamion Murataj

– Si ndihesh në Shqipëri kur miqtë e tu festojnë sukseset e tyre në një mbrëmje madhështore në Nju Jork, për më tepër që ti me punën tënde je një nga ata që bënë pjesë në librin :”Histori Suksesi të shqiptarëve të Amerikës”?
… si në Shqipëri! Kush nuk do të donte të ishte në mbrëmjen Gala në Nju Jork, dhe, sigurisht që ndihem i nderuar të jem pjesë e “Albanian Success Stories”. But so much to do, so little time! Të bësh një film në Shqipëri nuk është një sport i lehtë. Siç duket, pikërisht sakrificat, që e shoqërojnë në çdo hap realizimin e një filmi në Shqipëri, e bëjnë dhe më tunduese një ndërmarrje të tillë.
– Sigurisht që skenaristët kudo në botë e njohin “eQuinoxe Europe”, por për publikun që nuk e njeh mirë, çfarë është “eQuinoxe Europe International Screenwriters Workshop”?
“eQuinoxe Europe” është ndoshta një ndër workshopet më kompetitivë(më konkurrues) në botën e filmit në Europë, që mbledh disa nga skenaristët, regjisorët dhe producentët e projekteve më premtuese në Europë, së bashku me disa nga autorët më të shquar të kinemasë botërore, të cilët pasi analizojnë skenarin e përzgjedhur ndajnë eksperiencën dhe njohuritë e tyre, duke analizuar dhe zhvilluar më tej skenarët në rrugën e realizimit filmik. Për të siguruar qetësinë zhvillimit të punës, vendi mbahet i fshehtë deri në ditën kur fillon puna, ndërsa ju njoftohet krijuesve pjesëmarrës vetëm një javë para fillimit të punës. Themeluar sipas modelit të “Sundance Labs”, që në vitin 2001 në Berlin, fillimisht me emrin “eQuinoxe Germany”, më pas shndërrohet në “eQuinoxe Europe”. Që prej fillimeve të saj janë rreth 750 projekte filmike europiane, që kanë konkurruar për tu përzgjedhur diku tek 50 apo 60 projekte gjithsej për një periudhë 13 vjeçare. Disa prej filmave të prodhuar janë pjesëmarrës të festivaleve të Kanës, Berlinit, si edhe të nominuar për Oskar për filmin në gjuhë të huaj.
– Tashmë, ju jeni vetëm një javë larg nga fillimi i workshopit. A mund të na thuash ku mblidheni këtë vit?
Në fakt sapo na kanë njoftuar nga “Equinoxe Europe”, që do të jemi në Austri. Dhe pikërisht në qytetin e Salzburgut. Në fakt, koecidencë shumë e çuditshme ishte se vetëm para pak ditësh kryetari i Landit të Salzburgut, Dr. Wilfried Haslauer ishte në Shqipëri për hartimin e një platform të bashkëpunimeve kulturore. Gjithsesi, vendin e saktë ku do të mbahet workshopi, as unë nuk e di ende.
– Cilët janë disa nga mentorët, që kanë kontribuar në zhvillimin e workshopeve të “eQuinoxe Europe”?
Megjithëse mentorët e këtij viti ende nuk na janë njoftuar, është një listë e gjatë bashkëpunëtorësh që kanë kontribuar ndër vite në zhvillimin e projekteve. Këtu mund të përmend skenaristë, producentë e regjisorë të nivelit të tillë, siç janë: Callie Khouri, skenariste e filmit “Thelma & Louise”, Ron Bass, skenarist i filmit “Rain Man”, Irena Brignull, editore skenari e “Shakespeare in Love”, Michael Blake, skenarist i “Dancing with Wolves”, Lisa Fruchtman, editore e “Apocalypse Now” dhe “The Godfather “, Mark Peploe, skenarist i “The Last Emperor” dhe “Little Buda”, Zachary Sklar, skenarist i “JFK”, Michael Radford, regjisor i “Il Postino” dhe “The Merchant of Venice” me Al Pacinon dhe Jeremy Irons, David Webb Peoples, skenarist i filmave “Unforgiven”, “Twelve Monkeys”, “Blade Runner” etj.
Qëllimi final i një projekti të tillë madhor është që, nëpërmjet shkëmbimit të eksperiencës me autorë të një kalibri të tillë, t’ju mundësojë skenaristëve të përzgjedhur klimën më të mirë për krijmin e një skenari sa më të sukseshëm në skenën ndërkombëtare për filmat fitues, por duke ruajtur identitetin dhe specifikat kulturore të projekteve në fjalë.
– A ke bashkëpunuar më parë me autorë të nivelit të tillë?
Unë jetoj që prej vitit 1998 në Amerikë dhe kam kryer studimet për film në American University, ku kam pasur fatin të kem mësues skenari, John Duglass, një nga pedagogët më të mirë të skenarit dhe kinematografisë në Amerikë, por dhe në Shqipëri kam pasur fatin të jem ndër studentët e fundit të Pirro Manit, një njohës i shkëlqyer i sistemit apo teknikës së Stanislavskit, apo siç njihet në Amerikë, “Metod Acting”. Kombinimi i këtyre eksperiencave akademike me punën e kompanisë sime në industrinë e filmit në Nju Jork që prej 10 vjetësh, sigurisht më ka mësuar shumë. Për të mos lënë pa përmendur këtu eksperiencën e shkëlqyer të bashkëpunimit në Shqipëri me regjisorin Joshua Marston dhe producentin Paul Mezey në realizimin e filmit “Falja e Gjakut”, e cila ishte shkollë më vete.
Së fundi, kam pasur nderin të punoj në zhvillimin e skenarit në fjalë, duke u këshilluar me autorë, si: Jim Hart, skenarist i shumë filmave hollivudianë që nga “Drakula”, “Hook”, tek më i fundit “Epik”, si dhe David Magee, scenarist i filmave fitues të çmimit “Oskar”, si: “Life of Pi” dhe “Finding Neverland”, gjithashtu janë disa ndër mentorët e nderuar të “eQuinox Europe”, organizatë e cila e ka mision të sajin të ketë impakt pozitiv në cilësinë artistike, por edhe ekonomike të industrisë së filmit europian, jo vetëm duke iu mundësuar skenaristëve të zgjedhur të bashkëpunojnë me më të mirët në botë por mbi të gjitha duke i kontribuar skenës së filmit me rezultatet e një vepre të cilësisë më të lartë të nivelit ndërkombëtar.
– Andamion, prej disa kohësh skenari i këtij filmi po shënon suksese të njëpasnjëshme në forumet ndërkombëtare. A është sërish një histori shqiptare?
Projekti më i ri filmik, “Burri i Shtëpisë” ka në qendër një burrneshë shqiptare, që ka zgjedhur jetën e vështirë të burrit në një moment delikat të jetë së saj, ku asaj i duhet të zgjedhë ose të vazhdojë siç ka jetuar deri më tani ose të ndryshojë e të përshtatet në kushtet e reja. Pas një pune kërkimore prej mëse një viti, skenari i filmit është përzgjedhur dhe prezantuar në disa nga forumet më të rëndësishme ndërkombëtare të zhvillimit të skenarit.
– Duke pasur mundësinë e rrallë për të mësuar nga më të mirët në botë, cili është qëllimi final i një projekti të tillë madhor? A ka interes nga producentë të njohur ndërkombëtarë për prodhimin e një filmi tjetër në Shqipëri?
Sigurisht që nuk është kurrë e lehtë, por mund të them se tashmë projektit i janë bashkëngjitur disa nga producentët më të mirë të kinemasë europiane, fitues të një sërë çmimesh nga festivali i Kanës, Venecias, çmimit Bafta dhe “European Academy Awards”, të cilët janë të interesuar në bashkëprodhimin e këtij filmi me Shqipërinë. Pikërisht kjo është arsyeja e takimit në Austri për koordinimin e përpjekjeve dhe strategjive ndërmjet producentëve dhe autorëve për të materializuar financimin dhe prodhimin e filmit së bashku me Shqipërinë. E vërteta është që filmi në Europë është përgjithësisht i mbështetur nga fondet publike të vendeve përkatëse dhe asnjë paketë financiare nuk mund të funksionojë pa mbështetjen e vendit të origjinës pasi është e pamundur që taksapaguesit e një vendi të financojnë krejtësisht një prodhim filmik të një vendi tjetër. Asnjë kinema kombëtare në Europë nuk mbijeton pa fondet publike.
– Thembra e Akilit: A munden institucionet shqiptare në kushtet ekonomike të vendit të jenë një partner dinjitoz për bashkëprodhime të këtij niveli ndërkombëtar.
Megjithëse duhet thënë se në Shqipëri ka një frymë të re , mbetet ende shumë për tu bërë dhe ka vështirësi, të cilat unë me durim përpiqem t’ua komunikoj partnerëve të mi ndërkombëtarë. Por e vërteta është që vetëm me një kërkim të thjeshtë on line kushdo në botë, sot merr informacion për nivelin e vërtetë ekonomik të vendit dhe krahasimisht rezulton se Shqipëria nuk është as vendi më i vogël, as më i varfër i rajonit. Cilido i interesuar për të investuar në filmin shqiptar, si edhe në fusha të tjera të artit ka pritshmëritë që Shqipëria të luajë rolin e saj reciprok, po ashtu siç ndodh në vendet fqinje, sidomos në projektet artistike të profilit të lartë. Të qenit partner në bashkëpunim sot në Europë nënkupton para së gjithash reciprocitet dinjitoz. Nuk i shërben askujt prezantimi i Shqipërisë si një vend i varfër në investimet në kulturë dhe art. Për hir të së vërtetës Shqipëria që njoh unë nuk është më një vend i varfër dhe besoj se duhet të lëvizë në mbështje të kulturës së saj, të paktën në të njëtin hap me fqinjët e saj, por duhet dhe më shumë, pasi përgjegjësitë kulturore Shqipëria i ka të shumëfishta.