Filip Guraziu – Dielli

GEGNISHTJA THRRET!

May 25, 2023 by s p

Filip Guraziu/

Egziston nji praktikë gjuhësore që po zbatohet ende me “dhunë te dukshme e të padukshme” në shoqninë shqipfolëse që prej kohës së kongresit famëkeq politik ( i ashtuquejtuni gjuhësor) të vjetit 1972: në punë , shkollë etj. përdoret gjuha e kongresit, kurse në jetën private vazhdohet me gegnishten.

Përveç situatës qesharake që na ofron “nji gegë” kur ligjëron në gjuhën e “standardit”, kjo praktikë reflekton ndjejen e mosbesimit për ligjëruesin , si dhe ushqen DYZIMIN në karakterin tonë .

Po; fatkeqësisht sot na jetojmë të dyzuem, jemi qenie të dyzueme ! Humanoidë me dy ftyra, me dy karaktere, me mungesë identiteti dhe personaliteti, me të kalueme mjegullnajë dhe të ardhme pa orjentim, mbasi “ ai që nuk e din se prej kah vjen, nuk mund ta dijë as edhe ku shkon.”

Kjo praktikë, padyshim, demostron dëshminë rrënqethëse të rrugës së transformimit të ndërgjegjës dhe të identitetit për 70% të shqiptarve ku flitet gegnisht. Dami kulturor dhe shpirtnor që i bani dhe po i ban shoqnisë shqipfolëse ai “kongres” asht vështirë të matet apo të llogaritet .

Në radhë të parë ai vendim përçau, tue nda në dy pjesë shqiptarët, mbasi nuk projektoi nji gjuhë zyrtare bashkuese për Gegnishten e Tosknishten, por dënoi “për jetë” Gegnishten, tue eleminue prej përdorimit paskajoren, urën lidhëse të kulturës së lashtë shqipe me gjuhët europiane, si dhe reduktoi fjalorin e gjuhës shqipe, tue mos përfshi në te sinonimet që të ofron gegnishtja, për mos me kujtue të tjerat…

Sot të rijtë nuk munden me lexue korifejt e gjuhës shqipe, si Fishta, Mjeda, Gjeçovi, Nikaj, Camaj, Koliqi , Migjeni, Shllaku, Gjeçi etj., sepse nuk i kuptojnë, dukuni që synon shkatërrimin në themel DNA-n e të qenunit shqiptar.

Këto rreshta nuk duhen kuptue si antagonizëm i verbtë kundër tosknishtes që sot përfaqësohet te gjuha e standardit, por si tentativë pro shqiptarizmit, që nëpërmjet ruejtjës së rrajve tona të herëshme e të përbashkëta, por që mbijetojnë kryesisht te Gegnishtja, të krijojmë kushte reale për homogjenizimin kulturor gjuhësor me pasojë bashkimin shpirtnor dhe patriotik të popullit shqiptar.

Jo polarizim, por homegjenizim të gjuhës së përbashkët shqipe. Polarizimi largon , ndanë, përjashton, përçanë, kurse homogjenizimi, afron, bashkon dhe nuk përjashton.

Homegjenizimi gjuhësor i ‘ gjuhës së përbashkët shqipe’ asht pafundësisht ma i randësishëm për shqiptarizmin se sa egoizmi ideologjik përçamës që na la trashigim polarizimi gjuhësor i të ashtuquejtunit kongres i 1972-shit, rishikimi i të cilit, jo vetem nevojë e domosdoshmëni, por edhe urdhnore patriotike. Përfundoj me nji shprehje të akademikut kosovar, Rexhep Ismajli, sekretar i Akademisë së shkencave të Kosovës, i cituem te gazeta Ekspres, datë 24 prill 2023:

«…Nuk duket reale të mbahet në mënyrë rigjide gjendja e ngurtësuar më 1972 (në rrethana dhe realitete krejt të tjera). Më duket e nevojshme të përzgjedhim një qasje më përfshirëse (inkluzive), gjithsesi më pak konfrontuese dhe përjashtuese të segmenteve të ndryshme brenda shqipes në raportet e standardit të përbashkët me varietetet normale brenda realiteteve shoqërore e të tjera që kemi ne».

Foto: ballikombëtar.info

VIZITA HISTORIKE E PAPA GJON PALI II NË SHKODËR, 25 PRILL 1993

April 25, 2023 by s p

Lajmi i bujshëm që Papa Gjon Pali II do të vizitonte Shqipninë e Shkodrën ishte përhapë kudo nëpër botë tue krijue nji atmosferë shprese e entuziazmi të papamë për shqiptarët e në veçanti për shkodranët. Krahas problematikave të panumurta e gati të pazgjidhshme (ose pjesërisht të zgjidhshme) që delshin çdo ditë në punën e Bashkisë, filluem me mendue edhe për organizimin e pritjes së njeriut, që për momentin, ishte njani ndër ma të lavdishmit e Globit.

Gjatë Marsit u organizue në Kryeministri në Tiranë, nën kryesinë e Sekretarit të Presidencës Z.Kolec Topallit, nji takim ku merrshin pjesë ministra të qeverisë Meksi si dhe kryetarët e bashkive të Tiranës e të Shkodrës me qëllim koordinimin sa ma të mirë të organizimit për pritjen e Papës.

Bashkia e Shkodrës, qysh në fillimin e punës, pati përcaktue me konkurs kombtar e me aprovim të Këshillit Kulturës së qytetit, ku bajshin pjesë 40 persona të zgjedhun për intelektin e tyne, Stemen e Flamurin e qytetit të Shkodrës tue dhanë shëmbullin e parë për bashkitë e tjera në kët drejtim. Unë kisha shkue i pregatitun në mbledhjen e Qeverisë, ku paraqita programin e pritjes së Papës në Shkodër së bashku me mbështetjen financiarë që u kerkonte prej Qeverise Shqiptare. Më kujtohet që ndërmjet të tjerave deklarova se rrugët qëndrore të Shkodrës do të ishin të zbukurueme me degë lari ( dafina) e kudo do të ishin shpalosë tre flamuj së bashku; flamuri Kombtar Shqiptar, ai i Vatikanit si dhe flamuri i qytetit të Shkodrës. Për çudinë time, disa ” personalitete ” pjestarë të Qeverisë Shqiptare filluen me qeshë e me ironizue faktin që së bashku me dy flamujt do të ishte edhe ai i qytetit të Shkodrës!; paditunia e tyne nuk më la shije të mirë, por ndoshta ishte hera e parë që kuptojshin se çdo qytet në botë ka pasë dhe ka flamurin e tij…! Biseden e pati mbyllë Kolec Topalli tue deklarue se miraton propozimin e Kryetarit të Shkodrës për flamujt si dhe programin në përgjithësi, mbas kësaj, të gjithë heshtën!

Java para datës 25 prill 1993 pat qenë programue me aktivitete kulturore:

– Çfaqje në Teatrin Migjeni të nji drame mbi jetën dhe veprwn e Papës

– Ekspozitë fotografike për 70 vjetorin e Garës së Parë Çiklistike në Shqipni.

– Inaugurim i përfundimit të punimeve për rikthimin e palestrës në Kishë; të Prenden mbasdite, 23

Prill 1993, në mjedisin madhështor të Kishës së Madhe u paraqit para shkodranëve, që kishin

mbushë plot e përplot mjedisin e kishës, koncerti koralo-orkestral ‘Messia” – Haendel me

përformancën e artistave të Teatrit të Operas dhe Baletit, Tiranë. Mbetet i paharruem emocioni i asaj nate që mbrriti kulmin me finalen ‘ Alleluia’ e simbas shembullit të Dom Zef Simonit (Nji ndër katër ipeshkvit që Papa shuguroi me 25 Prill 1993) të gjithë u çuem në kambë.

-Të shtunden mbrama ( 24.04.1993) për me krijue atmosferë gëzimi qytetare, para sheshit të

Teatrit Migjeni u zhvillue nji koncert me muzikë bashkëkohore dhe kangë të zgjedhuna prej

kangëtarve ma të mirë shqiptar, mbarimi i koncertit u shoqnue me shpërthime “të papame” të

fishekzareve në qiellin e Shkodrës.

Të kënaqun se çdo gja shkoi mirë, por të lodhun dhe të emocionuem prej stresit të pregatitjes dhe aktivitete javore, mbas koncertit të gjithë u drejtueme në shtëpijat tona. Kishim nevojë për pak orë pushim para ditës së neserme, mirpo nuk ndodhi kështu; rreth orës 22.00 me telefonuen prej Argjipeshkvisë se me kërkojshin për nji problem që nuk mund ta diskutojshin në telefon. Atje, me treguen se në minutat e fundit, për arësye sigurie, ishte ndryshue programi i ardhjes së Papës në Shkodër; programi fillestar parashikonte ardhjen me elikopter të Papës prej Rinasit që do t’u ulte te fusha e Divizionit Ushtarak , përballë Spitalit Civil, ku qenë ba zbukurimet të shumta e cilësore, me parullë të madhe e me portretin e Papës për mirëseardhjen si dhe ishte vendosë nji tribunë ku 100 fëmij do të këndojshin, për nderim të mikut të rrallë “Hymnin e Gëzimit” të Simfonisë së Nantë – Bethoven. Po ashtu pat qenë zbukurue edhe rruga prej Divizionit deri te Kisha e madhe me parulla , dafina e flamuj. Varianti i ri që parashikonte ardhjen e Papës me veturë prej Rinasit i hidhte poshtë të gjitha pregatitjet e masipërme. Më erdhi keq dhe u dekurajova, tanë mundi e sodisfaksioni i punës po shkonte kot…, megjithatw në ora 23.00 të natës thirra nji takim me shtabin e organizimit të pritjes pranë Bashkisë, pjesëmarrja qe e plotë. Aty u dhane udhëzime të reja, puntorët punuen tanë natën, spostuen tribunën e korit së bashku me instalimin e fonisë përballë pozicionit të ish Kishës së Zojës, ku do t’u bekonte vendosja e gurit të parë në themelin e Kishës së re prej Papa Gjon Palit të dytë. Rrugën deri te Kisha e Madhe e zbukuruen pjesërisht, pra bane të pamundunen dhe për kët u jam shumë mirënjohës atyne që dhane kontribut tue sakrifikue për nderimin e Papës , por edhe të mikëpritjes shkodrane!. Duhet kujtue me mirënjohje edhe gadishmenia dhe solidariteti i papamë i të gjithë personave, pa dallim fetar, të ngarkuem me detyra për atë eveniment, nuk mbaj mend se u dha dy herë nji porosi, çda gja realizohej si me shkop magjik.

Erina Guraziu e djali me mbiemnin Stefa u përzgjodhën me dorëzue dhuratat që Bashkia kishte pregatitë për ardhjen e Papës; nji tubë me lule e nji kuti gjysë e hapun me ” kryq e shpatë” të punueme me filigranë argjendi prej mjeshtrit Tonin Radovan, i cili nuk pat pranue shpërblim prej Bashkisë. S’bashku me dy fëmijtë të veshun me kostume kombtare, shkuem te sheshi përballë themeleve të Kishës së Zojës të shkatërrueme prej komunistave. Për kënaqësine time sheshi ishte zbukurue mjaft mirë, dekorin e zbukurojshin dhe sheshin e gjallnojshin ma tepwr se çdo gja, të 100 fëmijtë e korit. Axha, Tonin Guraziu i cili kishte pasë ardhë prej shumë ditve në Shkodër për me qenë i pranishëm në Kishën e Madhe gjatë ceremonisë së shugurimit të katër Ipeshkve të rij shqiptar, më pat ndihmue me shkrue në italishten ceremoniale ato pesë rreshta, të cilat do të ia lexojshe Papës për me i dhanë mirëseardhjen në qytetin e Shkodrës. Programi parashikonte që unë si përfaqësuesi i qytetit me ” shirit në qafë” do të isha i pari dhe i vetëm, larg të tjerëve, për dhanien e mirëseardhjes. Sapo vetura e blindueme papale, kaloi urën e Bahçallekut unë i dola përpara simbas programit, vetura u ndalue dhe mbasi i putha dorën Papës i dhashë mirëseardhjen në italisht në qytetin Shkodrës.

” Santità, con grande gioia e roconoscienza do il benvenuto a Sua Santità per l’arrivo molto atteso nella nostra città di Scutari, tanto provata dalla barbarie àtea comunista. In nome della mia cittadinanza, porgo a Sua santita, il mio reverente saluto.”

Kur u afruem te sheshi përballë ish Kishës së Zojës, kori e fëmijve, i drejtuem prej mjeshtrit Kujtim Alia, filloi me këndue ‘ Hymnin e gëzimit ‘ – Bethoven. Muzika e cilësia e korit të fëmijve i terhoqën vëmendjen Papës i cili u emocionue, ai përshndeti dhe përkdheli disa fëmijë. Përshndeti gjithashtu personalitetet që i kishin dalë përpara e mandej krejtë i vetem u drejtue te elteri i improvizuem te themelet e kishës së zojës, u lut në qetësinë e tij e bekoi vendin e shejtë. Mbasi u kthye afër nesh, më erdhi momenti në të cilin unë së bashku me dy fëmijtë do ti dhurojshim peshqeshet. Më kujtohet se ju drejtova me këto fjalë italisht : “Shejtni, ju dhuroj dy simbolet ma të shejta të shqiptarve; kryqin dhe shpatën e princit Gjergj Kastrioti” e vazhdova: ” Shpresojmë se ardhja e juej në Shqipni ka me ia ndryshue fatin vendit tonë”- ai m’u përgjigj me buzë në gaz ” Se Dio vuole ” ( vullneti i Zotit)

Hypëm të tanë nëpër makina dhe u drejtuem drejt Kishës së Madhe. Jo vetem Shkodra, por i tanë veriu Shqiptar ishte atë ditë në rrugët e Shkodrës, njerëzit të disiplinuem si kurrë ndoj herë, përshndetshin e brohoritshin ” Rroftë Papa”. Kur korteu i makinave mbrriti para Kishës së madhe, Papa së bashku me njerëzit që e shoqnojshin hyni në Arqipeshkvi. Unë shkova te vendi i im mbrenda në Kishë që ishte e mbushun plot e përplot. U ula te poltrona e parë në rreshtin e parë, djathtas kisha Presidentin Berisha, majtas korridori dhe Nanë Terezen. Personi i protokollit të Presidencës erdhi e më tha: liroja poltronen, ku unë ishe ulë, Presidentit! E mora me mend se ai donte me e nderue Presidentin tue e ulë sa ma afër Nanë Terezes. Mirpo unë isha Kryetari i Qytetit dhe e dijsha mirë se simbas protokolleve të tanë botës, në krahun tim të djathtë u donte me qëndrue personi ma i randësishëm që kishte ardhë mik në qytetin tim, prandej iu përgjigja se nuk los prej vendit. Personi i protokolli të Ministrisë së jashtme, që duket kishte kuptue ndërhymjen e atij të Presidencës, erdhi menjiherë e më tha: Kryetar mos luej prej vendit, sepse ky asht vendi i yt!

Isha shumë i tensionuem dhe i emocionuem prej këtij evenimenti unikal në histori (asnjiherë nji Papë nuk kishte vue kamben në tokën shqiptare). Ceremonia fetare u zhvillue normalisht, u shuguruen prej Papës katër Ipeshkvi të ri Shqiptar, atmosfera ishte e veçantë, muzika – sublime; këndojshin së bashku korista prej Shkodrës, Prishtinës e Tiranës nën drejtimin e mjeshtrit Gjon Kapedani.

Mbasi mbaroi mesha, Papa Gjon Pali i dytë doli në balkonin e ndërtesës së Arqipeshkvisë, në mes të katër Ipeshkve të porsa emnuem, e përshndeti popullim e Shkodrës. Mbas fjalimit, Papa e të tjerët rreth tij, u futën mbrendë në Arqipeshkvi ku hangrën drekë së bashku dhe simbas atyne që kam ndigjue, Papa pat qenë shtri me pushue. Ajo që duhet kujtue asht episodi i fjalimit të Papës për të dytën herë në balkonin e ndërtesës së Argjipeshkvisë; mbas pushimit Papa rastësisht kishte pa prej dritares sheshin përpara Argjipeshkvisë dhe ishte çuditë se ende ishte plot e përplot me popull. Natyrshëm kishte pyetë: pse qëndojnë tw tanë këto njerëz në shesh e mbasi kishte marrë përgjigjen se populli nuk largohet pa përshndetjen përfundimtare, ishte emocionue prej dashunisë që kishte kuptue prej popullit e kishte dalë për të dytën herë në balkon për me falenderue popullin e Shkodrës, jashtë programit e protokollit , ngjarje që dëshmon kënaqësinë dhe emocionin e Papës për mikëpritjen në Shkodër.

Koordinatori i programit më komunikoi se shkuemjen në Tiranë, Papa do ta bante me elikopter që ishte në pritje te fusha e divizionit e se përfaqësuesit e institucioneve të Shkodrës ishin të rekomanduem me qenë prezent në oren 15.30 në vendin e nisjes për me i dhanë lamtumirën Papës.

Në orën e caktueme, në vendin e caktuem, rreth 15 persona, ishim të rreshtuem për përshndetjen e largimit të Papa Gjon palit II. Kur erdhi vetura papale dhe Papa u ul prej saj, ktheu kryet kah na, na përshndeti të tanëve me dorë e më thirri: ” Sindaco venga qua”, unë shkova me hap të shpejtë, i putha dorën dhe Papa vazhdoi: ” Sindaco, ti ringrazio per la calorosa accoglienza ( Kryetar, të falenderoj për prirjen e ngrohtë) ” – ” Santitá, La ringrazio con il cuore” ( Shejtësi, me gjithë zemer ju falenderoj) ishte përgjigja e ime. Sodisfaksioni që pata në ato momente mbetet i paharruem, ky ishte dhe mbeti ” Fletë lavdërimi ” ma emocionues i të tanë jetës time!

Mbas nji vjeti, me 25.04.1994, në shej nderimi e përkujtimi, Bashkia Shkodër emnoi sheshin para katedrales katolike të Shkodrës në emnin e Papës; Sheshi Gjon Pali i II-të.

Filip Guraziu

PËR BASHKIMIN SHPIRTNOR TË SHQIPTARËVE

April 19, 2023 by s p

Filip Guraziu/

” Çka asht gjuha e Nanës ?

Gjuha e Nanës asht dashni, kujtesë, shpresë.

Gjuha e Nanës asht dhimbje, emocion, poezi.

Gjuha e Nanës asht siguri, mbrojtje, krenari.

Gjuha e Nanës asht identitet

Për ne Gegët, gjuha e Nanës asht Gegnishtja.”

Harresa e gjuhës së nanës na privon prej faktorëve bashkëformues, të cilët shoqnojnë, plotësojnë dhe zbukurojnë botën shpirtnore dhe jetën emocionale të nji personi, familje, shoqnie dhe, në përgjithësi, të nji kombi. A i keni ba ndonjiherë pyetje vetes se çka jemi, kush jemi dhe cilët do të ishim pa gjuhën e nanës, pa Gegnishten ? A do të mundeshim na me shprehë ndjenjat, emocione dhe çdo gja tjetër që lidhet me botën shpirtnore të kësaj jete tokësore, tue harrue gjuhën e Nanës?

Ekziston nji praktikë gjuhësore që po zbatohet ende me “dhunë” në shoqninë shqipfolëse që prej kohës së Kongresit famëkeq politik ( i ashtuquejtuni gjuhësor) të vitit 1972: në punë , shkollë etj. përdoret gjuha e kongresit, kurse në jetën private vazhdohet me gegnishten.

Kjo praktikë ushqen DYZIMIN. Po, fatkeqësisht sot na jetojmë të dyzuem, jemi qenie të dyzueme ! Humanoidë me dy ftyra, me dy karaktere, me mungesë identiteti dhe personaliteti, me të kalueme mjegullnajë dhe të ardhme pa orjentim, mbasi “ai që nuk e din se prej kah vjen, nuk mund ta dijë as edhe ku shkon.”

Kjo praktikë, padyshim, demostron dëshminë rrënqethëse të transformimit të ndërgjegjës dhe të identitetit për 70% të shqiptarve ku flitet gegnisht. Dami kulturor dhe shpirtnor që i bani dhe po i ban shoqnisë shqipfolëse ai “kongres” asht vështirë të matet apo të llogaritet; Në radhë të parë ai vendim përçau tue nda në dy pjesë shqiptarët, mbasi nuk projektoi nji gjuhë zyrtare bashkuese për të dy kryedialektet e shqipes: Gegnishtes dhe Tosknishtes, por dënoi “për jetë” Gegnishten, tue eleminue prej përdorimit paskajoren, urën lidhëse të kulturës së lashtë shqipe me gjuhët europiane, si dhe reduktoi fjalorin e gjuhës shqipe, tue mos përfshi në te sinonimet që të ofron gegnishtja, për mos me kujtue të tjerat…

Pasojat e atij vendimi kanë sjellë nji situatë të vështirë në plotkuptimin e fjalës; të rijtë sot nuk mund të lexojnë ma P.Vasen, F. Shiroken, K.Kristoforidhin, At Gj.Fishtën, D.N.Mjedën, D. Anton Zanonin, D.N. Niken, At Sh. Gjeçovin, H.Mosin, L. Gurakuqin, E.Haxhiademin, P.J. Rroten, P. Anton Harapin, E.Koliqin, Migjenin, Z.Palin, M.Camën, A.Pipen, S.Rrepishtin, Gj.Shllakun, P.Gjeçin, G.Deden, P.B.Palaj, D.L. Shantojen, D.N. Zadeja, M.Toptanin, J.Bageriin, H.Sharofin, Haxhi I. Dalliun, M.Greblleshin, Imz. V.Prendushin, P. Donat Kurtin, Injac Zamputi, Kolë Ashta, Kolë Kamsin, Arshi Pipa, Q. Draçinin, H. Gjylbegun, P.Z.Pllumin, At K.Gjolajn, Imz.F.Illian, Imz. Z.Simonin, Pader Meshkallen, M. Krasniqin, A.Pashkun, H. Nelen, S. Rroten, E. Tedeschinin, Z Benussin, A. Bushatin, L.Shllakun, A. Shkanjetin, E. Pikolinin, Gj.Zezajn e shumë e shumë kolosë të tjerë të kulturës gege për arsyen e thjeshtë, sepse nuk i kuptojnë! A ka ma faqe të zezë se kjo? A nuk demostron kjo tendencën drejt tjetërsimit të ndërgjegjes dhe të identitetit së popullsisë shqiptare ?

Lexues të nderuem, dëshiroj të mirëkuptohem. Këto rreshta nuk duhen kuptue si veprim kundër tosknishtes që ka marrë sot vendin e gjuhës së “njësuar letrare” ose, si quhet shpesh , “të standardit”, mbasi për tosknishten si dhe për kontributin kulturor patriotik ‘ pro shqiptar ‘ të personaliteteve me origjinë prej tosknije, unë përkulem me respekt të thellë, por si tentativë pro shqiptarizmit që nëpërmjet ruejtjës së rrajve tona të herëshme e të përbashkëta, por që mbijetojnë te Gegnishtja, të krijojmë kushte reale për homogjenizimin kulturor gjuhësor me pasojë bashkimin shpirtnor dhe patriotik të popullit shqiptar.

Asht ” Klithma e Rozafës” që i detyron moralisht të tanë personalitetet e fushës gjuhësore, kudo që ata ndodhen, për me ndërmarrë veprimin e shumëpritun të rishikimit të vendimeve të Kongresit të vititi 1972.

Vëllazen e motra: Bashkimi shpirtnor i shqiptarëve asht pafundësisht ma i randësishëm për ” botën shqiptare” se sa egoizmi ideollogjik përçamës që na la trashigim diktatura e mallkueme.

BOTËKUPTIMI PËRPARIMTAR I BUSHATLLIJVE, SHEMBULL PËR PASHALLARËT SHQIPTARË TË SHEKULLIT XXI

May 3, 2022 by s p

Filip Guraziu/

Studjuesi i mirënjohun i historisë së familjes së pashallarve Bushati të Shkodrës, historiani Stavri Naçi na ka ballafaque me material të bollshëm, mbi të cilin mundemi me nxjerrë konkluzione me vlerë, jo vetem për familjen e individët që e përfaqësuen atë familje, por edhe për zhvillimet që përjetoi qyteti i Shkodrës në atë periudhë.

Përpara se të shprehim konsideratat mbi vlerën ose ma mirë me thanë mbi rolin që luejti familja e pashallarve Bushati të Shkodrës për zhvillimin e Shkodrës e të rrajonit si dhe për emancipimin e shoqnisë shkodrane gjatë sundimit të pashallekut me të njajtin emen, duhet të kthehemi me kujtesë në shekujt para ardhës të shekullit XVIII-të.

Simbas historianëve, shekujt XVI e XVII-të për Shkodrën dhe territorin rrethues, pasqyrojnë nji periudhë të “errët” në kuptimin e mungesës së zhvillimit të shoqnuem prej nji anarkie totale; mungesës së rendit publik, të stabilitetit ekonomik e të zhvillimit tregtar. Konfliktet luftarake të vazhdueshme ndërmjet dyerve feudale që kërkojshin me çdo kusht sundimin mbi të tjerët damtonte fuqishëm ekonominë parësore të kohës, tregtinë.

Kjo pra, ishte gjendja para ardhjes në fuqi si sundimtar i Shkodrës të Mehmet pashë Plakut në vjetin 1757. Dinastia e pashallarve Bushati përfundoi në vjetin 1831, kur Mustaf Reshit pashë Bushati me urdhën të Sulltanit largohet përfundimisht prej Shkodrës. Gjatë 74 vjetëve sundim e qeverisje të pashallekut të Shkodrës, dinastia e Bushatllijve fuqizoi ekonominë dhe ndikoi pozitivisht për liberalizimin dhe emancipimin e marëdhanieve shoqnore në Shkodër e rreth sajë.

Në çdo rast që kujtojmë, pse jo edhe me nji dozë krenarie te ligjëshme, zhvillimin e qytetit të Shkodrës në historinë e vonë të sajë, gjatë periudhës së sundimit të Bushatllijve, pra gjatë fundit të shekullit XVIII-të dhe gjysës së parë të shekullit XIX-të. na vjen para syve fuqia e madhe ekonomike si dhe emancipimi i shoqnisë si rezultat i hapjes drejt ideve progresiste europiane të kohës, Nji fakt tjeter domethanës, që indirekt përforcon meriten e rolin e Bushatllijve në drejtim të zhvillimit 360° të Shkodrës mundet me qenë edhe dukunia e ramjes graduale ekonomike e qytetit, fillimi i së cilës konstatohet pikërisht mbas vjetit 1831, kohë në të cilen Bushatllijtë ishin largue prej drejtimit të pashallekut të Shkodrës.

Nuk mundemi me e gjetë te ” rastësia” kët “hop” zhvillimor që dallohet qartë, në Shkodër e për rreth, e që ndodhi pikërisht gjatë periudhës së qeverisjes së dinastisë së familjes Bushati. Përgjigjen duhet ta kërkojmë te vizioni përparimtar ( natyrisht për kohën) që manifestuen përfaqëuesit e kësaj familje, të cilët ishin jo vetem të arsimuem, por edhe në kontakt, falë edhe pozicionit të veçantë gjeopolitik që gëzon Shkodra, me zhvillimet europiane të kohës. ( S’duhet harrue se fuqizimi i pashallekut të Shkodrës, koinçidoi me periudhën e revolucionit borgjez në Francë, idetë e të cilit shkundën ” mykun” shekullor të sistemit feudal në tanë botën). Kur jepen gjykime në histori për përsona të veçantë, për dinasti sundimtarësh etj., natyrisht tregohen edhe sjelljet personale të tyne që jo gjithmonë janë të pëlqyeshme ( e kuptueshme se edhe ato janë njerëz si tanë të tjerët), por në fund gjykimi përfundimtar bazohet kryesisht te vlerësimi i ndikimit të tyne për zhvillimin e ekonomisë, rritjen e mirëqenies dhe emancipimin me moral pozitiv të shoqnisë.

” E para asht fjala” na mëson Bibla, në kuptimin që ” ideja”, pra formimi ideologjik që vjen prej ndërthurjës së edukimit me eksperiencën e skalitun në DNA e individit, ishte e mbetet primare në analizen e sjelljeve dhe veprave të “sapiensit”.

Simbas këtij kandvështrimi, fakti që rrajët e familjes Bushati ishin thellë në tokën e shqipeve, ndërgjegjësoi ndjeshmëninë e identitetit të tyne arbnor e mbi kët bazë u konsolidue edhe formimi i tyne kulturor i plotësuem nëpërmjet edukimit arsimor që morën. Kujtojmë së biblioteka e parë në Shkodër ishte vepër e tyne.

Si të gjithë shqiptarët autokton që s’bashku me qumështin e nanës morën vetëdije edhe mbi luften heroike për pamvarësi të Gjergj Kastriotit Skënderbeut edhe përfaqësuesit e familjes së Bushatllijve nuk bajnë përjashtim prej këtij konteksti. Rrethet shoqnore shkodrane të periudhës së Karamahmutit dëshmojnë se ai kishte si ambicje me u konsiderue si mbasardhësi i Skenderbeut, opinion që bahet i besueshëm prej veprimtarisë së Kara Mahmutit, i cili me shtysen e austriakëve organizoi lidhjen anti turke të Podgoricës në vjetin 1786, por që nuk pati sukses. Ishte pra ky formim kuturor që i mundësoi me konceptue e me vlerësue randësinë e bashkimit shpirtnor të arbnorëve; pamvarësisht prej bindjeve fetare jemi të tanë bijt e kësaj toke, jemi arbnor ! E filloi Mehmet pashë Plaku dhe e vazhdoi i biri, Karamahmuti; mos diskriminimin e shqiptarëve katolike. ” Bashkimi shpirtnor sjell fuqi e mirëqenie”. Faktet që dëshmon historia gjatë qeverisjes së përfaqësuesve të familjes Bushati janë rrjedhim i bindjeve të tyne përparimtare.

– Dy herë, në vjetin 1787 dhe 1793, kur Porta e naltë tentoi ta eleminonte me fuqinë e armëve Karamahmut pashën, i erdhën në ndihmë malësorët katolikë rreth Shkodrës dhe Karamahmuti doli fitimtar!

– Nuk duhet konsiderue rastësi që historia e mjeksisë shqiptare (Dr. Kerçiku) cilësoi italianin Dr. Emidio Tedeschinin si mjekun e parë me diplomë europiane që ushtroi aktivitetin e tij në Shkodër – Shqipni; Ishte vizionari Mehmet pashë Plaku që e kishte ftue si mjek i oborrit të tij në vjetët 50-të të shekullit XVIII-të. Në vjetët që pasuen familjarët e Dr.Emidio Tedeschini hapën për herë të parë edhe farmaci të stilit europian në Shkodër e Durrës)

– Nuk duhet me ia lanë rastësisë që në Shkodër gjatë asaj periudhe lulëzuen ekonomikisht familje tregtare katolike të fuqishme si Bjanku, Çoba, Suma, Muzhani etj. anijet e të cilëve, pronë e tyne, nëpërmjet lumit Buna ndërlidhshin Shkodrën me qytetet e zhvillueme të Adriatikut e s’bashku me mallnat, sillshin edhe ide të reja të cilat emancipuen shoqninë shkodrane; ishin shejat e para të frymës së liberalizmit e të mosdiskriminimit fetar, rrjedhim nji vizioni te ri përparimtar ( për kohën) i Bushatllijve që i mundësoi atyne ( tregtarëve) mbrojtje e kushte lehtësuese për zhvillimin e tregtisë. ( Kur nji tregtar katolik shkodran u përdhunue në Prizren, vetë Karamahmuti shkoi atje dhe dënoi përdhunuesit !)

– Si mundemi me spjegue ndërhymjen e Ipeshkvit të Shkodrës te Papa në Romë në favor Karamahmut pashës ( i cili në atë kohë ishte i dënuem me vdekje prej Divanit) për me i kërkue Sulltanit falje për Karamahmutin? Ka vetem nji spjegim; mirëkuptimi ndërfetar që falë Karamahmutit, në atë kohë, filloi me marrë jetë në pashallekun e Shkodrës i dha mbështetje morale Ipeshkvit për ndërhymje te Papa…)

Kujtojmë se qendra e Pashallekut të Shkodrës, qyteti i Shkodës në kohën e pashallarve Bushati numëronte mbi 40.000 banorë; zemra ekonomike e qytetit, pazari, kishte mbi 2500 dyqane e magazina; flota tregtare shkodrane e ulqinake me rreth 100 anije ndërlidhte tregtarët shkodranë me qytetet ma të zhvillueme të mesdheut; karvanet tregtare me kuaj të ngarkuem, përshkojshin të qetë e të sigurtë rrugen prej Shkodrës drejt qendrave të ballkanit, Prizren, Shkup e përtej në lindje; përfaqësuesit ( konsujt ) e shteteve ma të fuqishëm të europës kishin seli në Shkodër etj., etj. etj.

Pa diskutim, ajo periudhë mbetet periudha ekonomike ma e lulëzueme që njeh Shkodra, meritë e vizionit përparimtar të përfaqësuesve të familjes së pashallarve Bushati. Ato mbrritën me qenë të suksesëshëm e fitimtarë, sepse ushqyen dhe vepruen ( mbrenda mundësive që lejonte koha ) për bashkimin shpirtnor të shqiptarëve, pa dallim feje e krahine.

” …Po sot Shqipni, më thuej si je ?, ashtu si lisi i rrëxuem përdhe…! ”

Shqiptarët sot janë ma të përçamë se kurrë…! ( Përçamje gjuhësore, fetare ideologjike, partiake, gjeografike…, si rezultat i keqmenaxhimit diskriminues e jo demokratik ! )

” O pashallarë të shekulli XXI, merrni shëmbull prej Bushatllijve, vetem bashkimi shpirtnor i shqiptarëve sjell përparim në tokën e Shqipes.!”

“SICA” – ShIKA – ThIKA, FJALË E LASHTË TRAKO – ILIRE – SHQIPE

November 26, 2021 by s p

Filip Guraziu/

Simbas të dhanave arkeologjike prej gërmimeve në Trakën e herëshme , sot Bullgari, në nji basoreliev që daton rreth 500 p.k. paraqitet nji mbret trak i veshun me uniformë, në të cilën dallohet e varun në bel nji armë ( në formë thike, por ma e madhe, ndoshta në masën e nji ‘gjysë shpate’ ) me shënimin përkatës në basoreliev ” SICA”, që në gjuhët latine lexohet ShIKA ( Burimi, revista ‘Focus Storia’)

Gjithashtu kemi edhe nji tjeter dëshmi që vjen prej Prof. Massimo Pittau në librin e tij ” Studime mbi gjuhën etruske” ku mësojmë se: ” Ilirët kishin armë efektive si psh. ‘Sica’, nji shpatë me maje të përkulun me origjinë ilire e cila kohë mbrapa u përdorue në të gjithë ballkanin si dhe prej romakëve”

Për objektin e këtij shkrimi nuk asht e randësishme me përcaktue me saktësi origjinën fillestare të prodhimit të kësaj arme ( Iliri apo Trakë ?), por i randësishëm asht argumentimi që kjo armë me emnin Sica – Shika vjen prej dy popujv të lashtë të ballkanit.

Historia dëshmon se trakët e Ilirët ishin dy popuj jo vetëm kufitarë, por edhe të afërm me gjuhë dhe me shumë komunikim ndërmjet tyne. ( Në Wikipedia – Italisht, në faqen “Traci” shkruhet: “Gjuha trake asht gjuhë indoeuropiane e zhdukun e tipit ‘satem’ e ngjajshme me gjuhët e tjera të popujve të ballkanit që egzistojshin përpara ardhjes se sllavëve e të bullgarëve. Nuk njihet ndonji alfabet i gjuhës trake edhe dëshmitë e rralla janë të shkrueme në alfabetin grek ose latin )

Kujtojmë se edhe për ilirët, ashtu si për trakët nuk njihet alfabeti i tyne, por vetem shkrime me alfabet grek ose latin. Kur konstatojmë se edhe sot mbas 2500 vjetëve, 95% e popujve të Europës për shkrimin e gjuhës së tyne përdorin vetem dy alfabete, fakti që trakët , ilirët, maqedonasit etj. nuk disponijshin ( në atë kohë) alfabetin e tyne bahet i kuptueshëm dhe konsiderohet krejtësisht normal…

Si u shprehëm ma nalt, në gjuhët latine ” SICA” lexohet ‘ Shika ‘, kurse sot në gjuhën shqipe shqiptohet dhe përdoret në fjalorin e përditëshëm ‘ Thika’.

Evolucioni gjuhësor, si rezultat i bashkëjetesës së popujve, pasojë e migrimeve. dyndjeve dhe gjeopolitikave labile gjatë historisë 2500 vjeçare, shqiptimin ‘Shika’ e ka transferue në “arkivë”, në kuptimin se nuk përdorohet ma. Sot në italisht ‘thika” emnohet – ‘coltello’, në latinisht – cultro, në anglisht – ‘knife’, në greqisht – ‘makairi’, në gjermanisht – messer, në sllavisht – ‘nozh’ etj.

Kujtojmë se në Wikipedia – italisht, në faqen ‘ Sica (arma)’ gjejmë shënimin: ” Në shqip ‘ il coltello’, pra ‘ sica ‘, quhet ‘thika’, çka evidenton qartë origjinën e popullit shqiptar në bashkësinë e popujve të tjerë të gadishullit ballkanik në përiudhën e lashtë klasike: Ilirët, Dakët, e Trakët)

Përfundimi: Vetem gjuha shqipe ruen të gjallë edhe sot në përdorimin e përditëshëm emnin e vjetër të përdorun prej trakëve dhe ilirëve rreth 2500 vjet ma parë! ( “Shika” – “Thika”), çka, pa asnji dyshim, dokumenton autoktoninë e popullit shqiptar në hapsinën ballkanike e mesdhetare.

Filip Guraziu