Tё dhёna nga disa letra tё panjohura tё Faik Konicёs/
Shkruan: Skёnder Blakaj/
Veprimtaria shkrimore, publicistike e patriotike e Faik Konicёs, pos me “Albania-n”e tij tё famshme, ёshtё aq shumё e lidhur edhe me gazetёn “Dielli” dhe me Federatёn Panshqiptare “Vatra”. Pёr kёto dy themelata tё mёrgimtarёve shqiptarё nё Amerikё, pёr rolin e madh qё luajtёn pёr ngritjen e vetёdijes kombёtare, pёr realizimin e pavarёsisё dhe ngritjen e shtetit shqiptar, anise ёshtё shkruar e vlerёsuar shumё, duket sikur kurrё nuk ёshtё mjaft.
Gazeta “Dielli” u themelua me 15 shkurt tё vitit 1909. Ato ditё “Kombi”, e para gazetё shqipe nё Amerikё, kishte ndёrprerё daljen. “Kombin” e themeloi dhe e drejtoi Sotir Peci. Numri i parё i “Kombit” mban datёn 6.06.1906. Pak javё mё vonё nё drejtimin e gazetёs bashkohet Fan S. Noli, nё detyrёn e redaktorit. Deri me 10 janar 1909, kur pushoi sё botuari, dolёn 106 numra tё “Kombit”. Kur “Kombi” pushoi daljen, emigracioni shqiptar nё Amerikё mbeti pa shtyp tё vetin. Por, u pa shpejt se atё mungesё do ta tejkalojnё. Me 6 janar 1907, themeluar dhe pagёzuar nga F.S. Noli, kishte filluar jetёn Shoqёria kombёtare “Besa-Besёn” e Bostonit. Anёtarёt e parё tё shoqёrisё, kryetar tё saj e zgjedhin Fan S. Nolin. Ka domethёnie qё mbledhja themeluese ishte mbajtur nё ditёlindjen e Nolit. “Besa-Besёn”, vetёm 36 ditё mbas mbylljes sё “Kombit”, me 15 shkurt 1909, themeloi gazetёn “Dielli”. Edhe pёr gazetёn, emrin aq kuptimplotё e propozon Fan Noli. “Nё mёngjesin e 15 shkurtit 1909 shqiptarёt e Amerikёs morёn nё dorё numrin e parё tё gazetёs “Dielli”, shёnon N.Jorgaqi nё librin e tij “Jeta e Fan S. Nolit”.
Nё ditёt e themelimit dhe kur “Dielli” po bёnte jetё me numrat e parё, redaktuar nga Fan S.Noli, Faik Konica ishte me banim nё Londёr, ku botonte tё famshmen “Albania”, por me telashe tё mёdha. Faik Konica tashmё ishte emёr i shquar i publicistikёs, i letrave dhe i patriotizmit shqiptar. Kёso kohe nё mёrgatёn shqiptare tё Amerikёs kishte mospajtime e grindje midis shoqatave e intelektualёve. Ishte e njohur prishja e madhe midis Sotir Pecit e Fan Nolit, qysh nga puna e pёrbashkёt te “Kombi”. Prandaj Shoqёria “Besa-Besёn”, pёrkundёr faktit qё, ta zёmё, Fan Noli ishte kryetar i kёsaj shoqёrie, edhe me pёrvojё si autor e redaktor te “Kombi”, vendos tё ftojё Faik Konicёn pёr drejtor tё “Diellit”. Dhe pikёrisht kёtu fillon tema e kёtij shkrimi.
Nga shumё letra tё panjohura qё kemi nё dorё, tё personaliteteve tё shquara tё kulturёs e tё historisё shqiptare, midis tё cilave edhe tё Faik Konicёs, qё dalin kёto ditё, nё bashkёbotim “ARBI Ltd”, Prishtinё &Federata Panshqiptare VATRA, Nju Jork, libёr i autorёve Skёnder Blakaj e Ismail Ismaili, shumё sosh vijnё pёr herё tё parё dhe me shumё fakte tё reja. Aty mёsojmё se nё pranverё-verё tё vitit 1909, Faik Konica ishte nё udhёtim nёpёr Europё, qё ta stabilizojё financimin, daljen dhe shpёrndarjen e revistёs “Albania”. Me 2 korrik largohet nga Londra pёr nё Korfuz, ku shkon ta vizitojё nёnёn e sёmurё. Shumё prijёs shqiptarё kishin vajtur aty qё ta takonin Faik Konicёn. Ndёr ta edhe Musa Demi “organizator kryesor i lёvizjes shqiptare nё Çamёri”, siç e cilёson vetё F. Konica nё letrёn e datёs 12 gusht 1909, shkruar nё relacionin Korfuz-Trieste, nё bordin e anijes “Galicia”, dhe dёrguar qeverisё vjeneze. Kjo, dhe plot letra tё tjera qё dalin pёr herё tё parё, zbuluar e pёrkthyer nga frengjishtja nga Ismail Ismaili, disa sosh dalё pёr herё tё parё te revista “Albanica”, pёrkthyer nga Ymer Jaka, sjellin informacione shumё tё rёndёsishme, pos pёr autorin e letrave, edhe pёr jetёn dhe veprimtarinё patriotike tё shqiptarёve.
Nё ditёlindjen e 105 tё “Diellit”, do t’i veçojmё disa pjesё letrash qё lidhen me Faik Konicёn dhe fillimet e “Diellit”.( Siç dihet, me bashkimin e shoqёrive tё mёrgimtarёve shqiptarё tё Amerikёs dhe me themelimin e Federatёs Panshqiptare “Vatra”, me 28 prill 1912, gazeta “Dielli” bёhet organ i saj.) Nga letra e datёs 30 gusht 1909, tё cilёn Faik Konitza ia dёrgon Ministrit tё Jashtёm tё Austro-Hungarisё nё Vjenё, po veçojmё kёtё pjesё:
“Shumё i nderuari Zotёri,
Para disa ditёsh jam befasuar kur mёsova qё ju nuk kishit dёgjuar tё flitet pёr projektin tim pёr tё shkuar nё Boston , pёr ta drejtuar atje “Diellin”, sipas iniciativёs sё komitetit “Besa-Besёn”, pronar i kёsaj gazete. Kisha pёrshtypjen qё ju kisha njoftuar pёr kёtё risi, por tani nuk mё kujtohet nё cilat rrethana. Duke u kthyer nё shtёpi, m’u kujtua njё bisedё e gjatё qё e bёra, tё cilit i shpjegova arsyet qё mё kishin shtyrё tё pranoj ofertёn e miqve tё mi nё Amerikё.” Nga kjo letёr shohim se Faik Konica, nga Triesta ku kishte takuar shumё shqiptarё me banim aty, nё vend tё dy-tri ditёve, siç shkruan, qёndron mё se dy javё nё Vjenё, nё pёrçapje pёr tё zgjidhur çёshtjen e financimit tё revistёs “Albania” pёrmes tё qeverisё sё atyshme. Diku me 21 shtator F. Konica kthehet nё Londёr. Nuk ndalet nё Paris,siç e kishte menduar. Nё letrёn e datёs 29 shtator 1909, dёrguar Gijom Apolinerit nga Londra, Faik Konica gati befasishёm i shkruan mikut tё vet francez:
“Mik i dashur,
Po bёhet njё javё qё kur jam nё Londёr. Jo pёr shumё kohё. Me 5 tetor “Ivernia” e kompanisё Cunard mё bart nga Liverpuli pёr nё Amerikё. Do ta udhёheq pёrkohёsisht gazetёn “Dielli” tё Bostonit dhe do tё mbaj shumё ligjёrata nё Shtetet e Bashkuara.” Nё njё letёr, 26 gusht 1909, nga Vjena, duhet tё jetё e ditёve tё marrёveshjes pёr shkuarje nё Amerikё, F. Konica i drejtohet njё miku qё t’ia dёrgojё njё kostum kombёtar: ”Ju lutem tё mё dёrgoni njё “qylaf” tё bardhё, edhe njё bres tё mёndafshtё, nga mё tё mirёt, (tё kuq tё thellё, ”ngjyrё-shegё”, si thonё Frёnqёt).”(Te plote do ta lexoni ne Diellin e Printuar)