Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MUXHAHEDIN NË SIRI

by

10.000 militantë të huaj janë vrarë mes tyre edhe shqiptarë/

Nga Gëzim Llojdia*/

1.

Kush e njeh konfliktin mes shitëve dhe synive, qartazi ka kuptuar se atje lufta që mbahet prej shekujve  diku fillon ,diku mbaron e ka origjinën në dominimin  për sundim të njërit apo tjetrit por asnjëherë së bashku të dyve. Lufta në Siri, ku muxhahedinët shkojnë atje për xhihadë kundër kujt,sepse atje vriten vetëm myslimanë njeri-shytë e tjetri syni ,nuk kanë kuptuar thelbin e fesë .Muajt e fundit,edhe  “Bota Shqiptare”, e cili përbëhet nga pesë shtete fqinje (Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Serbi dhe Mali i Zi), ka qenë gjithnjë e  interesuar në atë që po ndodh në Siri dhe polemika mbi atë se shqiptarët duhet të mos shkojnë të luftojnë atje.Një lëvizje e quajtur e Selefi në Jordani ka zbuluar se gati 10.000 militantë të huaj janë vrarë në Siri që kur  konflikti goditi këtë vend në vitin 2011 .Çfarë është  në vetvete kjo lëvizje kjo lëvizje xhihadiste?Xhihadin Salafist (arabisht:السلفية الجهادية) është një lëvizje xhihadiste apo ideologji në mesin e muslimanëve Selefi. Termi është shpikur nga dijetar Gilles Kepel për të përshkruar besimet e Salafi i cili u bë i interesuar në xhihad të dhunshëm duke filluar në mes të viteve 1990 thonë burimet shkruara.

E ashtuquajtura Lëvizja Salafi  tha se disa 9936 militantët ekstremistë nga pjesë të ndryshme të botës , sidomos nga Tunizi , Libi dhe Irak , janë vrarë gjatë gati tre viteve të konfliktit në Siri .Disa nga shifrat: 1.902 tuniziane , 1807 Libianët , 1432 irakianët , 800 palestinezë dhe 202 jordanezë ishin në mesin e viktimave . Sipas të dhënave , rreth 828 libanez , 821 egjiptianë , 714 Sauditët , 571 jemenas , 412 marokenë , algjerianë , 274 71 kuvajtjanët , 42 somalezë , 21 Bahrainis , 19 Omanis , 9 Emiratis , 8 Qataris , 3 sudanez , 1 Mauritians , dhe gati 30 të tjerët nga Kaukazi dhe Shqipëria kanë humbur jetën në konfliktin e  Sirisë .Raporti thotë se shumica e të vdekurve janë të lidhur me grupet terroriste të al – Nusra Frontit dhe Shtetet islamik të Irakut dhe Levant .Raporte të tjera të lajmeve thonë se disa ekstremistë nga Evropa , Amerika dhe Australia janë duke luftuar në Siri .Një studim i kohëve të fundit i mbrojtjes britanike tregoi se rreth 100,000 militantët , të fragmentuara në 1000 grupe , janë duke luftuar në Siri

Vlerësimet IHS Jane -së se disa 10.000 militantët luftojnë për grupe të lidhur me al-Kaedën të tilla si al – Nusra  , dhe të  tjetër për grupe të ndryshme militante .

Siria është kapluar nga trazirat vdekjeprurëse që nga viti 2011 . Sipas raporteve , fuqitë perëndimore dhe aleatëve të tyre rajonale – sidomos Katari, Arabia Saudite dhe Turqia – po mbështesin militantët që veprojnë brenda vendit .

Sipas Kombeve të Bashkuara , më shumë se 100,000 njerëz janë vrarë dhe miliona të zhvendosur për shkak të trazirave që ka mbërthyer Sirinë për më shumë se dy vjet .

OKB-së gjithashtu thotë se më shumë se katër milionë sirianët e tjera do të jetë e detyruar nga shtëpitë e tyre në vitin 2014 nga konflikti i shkallëzuar në vend .

Dy milion sirianët pritet të strehohen jashtë vendit , ndërsa një tjetër 2.25 milion janë parashikuar të jenë të zhvendosur brenda vendit vitin e ardhshëm .

2.

Mirëpo cila është një mënyrë rekrutimi për myslimanët e botës?Grupeve dhe individëve të cilët luftojnë në Siri janë duke përdorur Facebook dhe YouTube për rekrutimin e luftëtarëve të Shtetit Islam në Irak dhe Siri, ISIS , një grup i lidhur me Al Kaedën .Një faqe Facebook , krenaria islame , e cila ka më shumë se 2.400 pasuesit , është postimi fotot dhe propagandës në emër të shqiptarëve njoftohet se duke luftuar për të ISIS në Siri .Shteti Islamik i Irakut dhe Sirisë , ISIS , është themeluar në vitet e para të luftës në Irak . Ata u zotuan për besnikëri të Al Kaedës në vitin 2004 , ishte i njohur si Al Kaedës në Irak .Grupi , i përbërë nga një numër i grupeve rebele , synon të krijojë një kalifat sunite në Irak , por ka që nga qëllimet atëherë zgjeruara , duke përfshirë Sirinë .Krenaria islame është një  faqe  në Facebook gjithashtu ka xhihadistë të tjera video,të përkthyer në anglisht ,ku bëhen  vlerësimet për shqiptarët që kanë vdekur duke luftuar në Siri dhe video ku sulmohet  demokracia si e papajtueshme me Islamin .

3.

Një numër i madh i qytetarëve të IRJ të Maqedonisë që i përkasin besimit mysliman , janë bërë pjesë e grupeve të armatosura në Siri , në luftimet që po ndodhin kundër regjimit të Bashar Al Asad.

Deri më tani , ka pasur 4 të rinj nga IRJ të Maqedonisë që kanë humbur jetën e tyre , si pjesë e forcave të armatosura rebele , ndërsa viktimat tjera janë gjithashtu të dyshuar .

Një burim nga grupet fetare në Shkup tha se besimtarët myslimanë që shkojnë për në Siri për të luftuar kryesisht i përkasin sektit Vahabi.

” Ata kanë qenë të organizuar dhe nëpërmjet Shkupit , ata të udhëtojnë për në Turqi dhe nga atje , me ndihmën e këtij sekti , ata arrijnë Sirinë . Luftëtarë nga Maqedonia janë renditur në mesin e dy grupeve rebele , Al Nusra dhe Isil , të cilat janë fraksionet e dyshuar se kanë lidhje me Al Kaedën , të cilat janë duke u kundërshtuan nga grupi më të madh rebel Jabal al – Zaëaiya i cili është një aleancë demokratike të orientuar që ka mbështetje ndërkombëtare . Ka shumë e informacionit që përleshje ndërmjet grupeve rebele janë duke u zhvilluar atje . Deri më tani , 4 persona nga Maqedonia janë raportuar të kenë vdekur .

Çështja e vullnetarëve në Siri është bërë pjesë e debatit publik .

Një pjesë parti politike e koalicionit qeverisës në Shkup i ka propozuar masa ndëshkuese ligjore për ata qytetarë që luftojnë në konflikte të ndryshme jashtë vendit , kohët e fundit , si luftëtarë në Siri .Masat e pritshme të dënimit mund të çojë në dënime me burgim nga 1 në 5 vjet .

Kohët e fundit , në Turqi ka pasur një operacion që çoi në arrestime . Organizata humanitare turke IHH dyshohet se ka dërguar shqiptarëve për të luftuar në Siri , por kjo organizatë nuk ka komentuar këto akuza .

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

 

GRUAJA QË E VLERËSUAN SI :”MUSINE KOKALARI E VLORËS”

by

Nga Gëzim Llojdia*/

1.

Në portretin e një mjeshtre  të madhe të penës,shqyrton qartazi tre cilësi:Grua e paepur me vullnet të çeliktë .Grua e ndjeshme në lëvizjen feministe. Grua që me pasion  shtroi udhën e saj letrare  duke kaluar përmbi urat, që kishin shtruar më parë burrat  e këtij vendi. Vilhelma Vranari Haxhiraj i përshtatet thënies  ku Osho.R ( një mistik indian dhe mjeshtër shpirtëror) për femrën ka shkruar:Gjithë historia e burrave është histori dënimi grash nga gjithë shoqëritë, kulturat, religjionet. Mes gjithë qenieve më të mëdha njerëzore që ecën mbi tokë nuk ka ,asnjë që respektoi gruan. Moisiu, Jezusi, Muhamedi, Mahavira madje edhe Buda i kanë dënuar femrat në një mënyrë apo tjetrën…

2.

Nëse gratë janë tolerante në jetën e tyre të përditshme,nëna të mira të dhembshura,ato konkurrojnë denjësisht me burrat ,ato nuk kryejnë vrasje thotë mistiku dhe janë jashtë kësaj loje vdekje, do të kishim një botë më të bukur nëse gratë, gjysma e botës, do të lejoheshin të zhvillonin talentet e tyre.

Ardhja e një talenti shquhet qysh në mjegullinat e kohë-formimit të tij. Për rrugëtimin e gjatë ,sfilitës të Vilhelma Vranari Haxhiraj janë dashur vite të gjata shtegtimi dhe provës së madhe,mundimit rraskapitës sepse vetëm një krijues e njeh mirë çdo të thotë të krijosh ku energjia pozitive shpalos vlerat  e vërteta dhe merr jetë,në fund një fryt i ardhur nga net-ditët  krijimi,vepra që mbetet gjithsesi,sepse krijuesi botës do ti mungojë,kurrsesi krijimi i tij. Mjeshtrja e madhe e  penës Vilhelma Vranari Haxhiraj ka absorbuar  shumë nga kjo jetë,prandaj ka mijëra fletë nga vepra e saj prej 30 librash të botuara.

3.

Rrëfimi zë fill në kohët e para të pasluftës së dytë të përbotshme. Ndonëse ngjarja fillesën e ka në aeroportin shqiptar të Rinasit në kohët e viteve ’90, atëherë kur vendi ynë  kërkonte shtigje të reja për dimesionimin e tij në botën e qytetëruar. Këndvështrimi i Vranari është dhe mbetet tejet realist .Halli i shqiptarëve përball ambasadave të huaja, radhët e tyre të gjata,sfilitëse,mundi dhe tortura e tyre si dhe mijëra euro që xhironin nëpër kanalet e fshehta të ambasadave duke u ngritur sinorë shqiptarëve,Ne kemi përjetuar këtë realitete të dhimbshëm,ku shqiptarët gdhiheshin në radhë. Ky realitet kur Evropa ngrinte gardhe karshi shteteve të saj ishte një mënyrë  e pastër korrupsioni ku shtetarët e këtyre ambasadave pasuroheshin nga shqiptarët që hiqnin para nga buka e fëmijëve për të shkuar emigrantë. Ura,që na lidhte me Evropën kullonte flori i indeksuar në euro dhe dollarë,ajo ishte ura e madhe gjigante korrupsionit,  e padukshme. Por kjo urë e fshehtë ishte munduar të është e   përhershmeprandaj konsujt e huaj  raportonin diku në qendrat e tyre se këtu krimi,korrupsioni dhe trafiku  të kujtonin Afrikën. Një ide tjetër që nxjerr nga leximi i veprës së Vranarit është edhe koha kur Shqipëria e sapo dalë nga  lufta .Kam të konservuar një fabul . Kur dolën nga lufta ,menduan si ta gëzonin popullin e tyre ,prandaj  si dhuratë i ndërtuan një burg të madh,hijerëndë e madhështor. Kjo i gëzoi shtetasit e varfër që shkonin karshi godinës       ku rajvizim në portret. Fytyra regëtinte .Trupi flinte,mëndja dremiste. Deshifrimi:Ekzistenca  e saj i nxiste të kërkonin shpjegim:Ç’është kjo dhe përse është bërë?Përgjigja erdhi shkoqur: Ku është parë rrethim ,pa të rrethuarit brenda tij?Për të mbyllur njerëzinë në errësirë etj, u bënë plane dhe u shujtën mijëra vetë…

4.

Cfarë përcjell Vranari për gruan si një qenie njerëzore,delikate ,mëndjellohë,të kulturuar etj etj.Gjykoj, që rrëfimi mund të ketë lindur nga histori të patretura dhimbjesh ku  fjalët, gjuha, poezia,melodia e gjithçka është e patregueshme.Gratë shqipëtare të  paslufte. Ngjarjet vendosen në Mirditë dhe më tej në Shkodrën loce,qytetin e diturës dhe kulturës të njohur edhe për humorin  finë, pra ishte koha kur gratë në ato kohëra paslufte përpiqeshin të silleshin si meshkujë jo vetëm si visheshin si  jetonin,komunikonin por ato morrën përsipër barrën e rëndë që duhet për të mbajtur të paprishur familjen në kushtet e vështira ekonomike të krizës së frikshëm. Ç`ishte gjithë ai ankth? Përse vallzonin me aq çmenduri në atë endje të gjatë rropatjet dhe punesat e panumërta?Mërgimi i shtyllës së shtëpisë drejt qiellit. Rajvizonin pambarimisht endje  drejt kohëikjes në konstelacionin ferr-parajsë dhe mundimet për të frenuar të keqen, që kishte zënë të mahisej. Çfarë mund të bënte një grua e vetme me 5 fëmijët,që presin radhën për të rritur. Personazhet si Rozafa,Nora,Shota,Nikolini mendoj se janë skalitur sipas portretizimit real që autorja besoj e ka gjetur në ndonjë rrëfim real nga jeta e një familje të vuajtur shkodrane në sistemin  50 vjeçar. Rrëfimi në vetën e parë mbetet interesant dhe tregon një pjekuri të autores duke gdhendur portrete që shkojnë nga lumturi, në trishtim. Përse veprat letrare ndikojnë forcërisht në jetën e shoqërisë?Nëse në tre mijë vjet  janë bërë pesë mijë luftëra thotë një studiues, këto i përkasin mendjes mashkullore,po të kishte liderë femra kuptohet që bota do të ishte krejt ndryshe. Nëse nderohet femra duhet kuptuar se prej mjegullinave të hirta të saj kemi ardhur në këtë jetë,nga  bota e hiçit dhe nga mëndja femërore bota vetëm ndriçohet dhe lulëzon. Autorja V.V.Haxhiraj në këtë vepër si dhe në shumicën e veprave të saj rrëfen botën femërore ,prandaj kurba e suksesit të saj ka pësuar vetëm rritje. Një krijues femër e shikon botën nën ndjesinë e saj e cila ka kuptuar dhe ka hequr më shumë në këtë botë sesa një mashkull,ajo shikon dritë edhe atje ku nuk lind, edhe kurcasti i përhumbjes ka përfunduar kështu ka qenë prore gjurma e perhershme e ,mëndjes së saj në gjirin e njerëzimit tonë.Mëndja femëore cel zambakun dhe e kundërta sjell shpatën si ndëshkim. Prej  këtij muzgut, qielli i sigurt se nuk do ta zgjohi më kurrë,i fal  heshtje yjesh mendjes femërore. Zoti është më shumë prej femrës se mashkullit,ai i fal asaj parfumosje hyjnore, frymë nga fryma e Zotit

 

5.

Në vitet shtatëdhjetë, siç kumton edhe shkrimtarja filloi kriza e madhe dhe arratisjet filluan në masë. Identike, Kuba e stome. E dhe gjithë libri Ankthi i së vërtetës këtu fillon të shtrojë trasenë .Një familje shkodrane e Nikolin Prelës martuar me dy fëmijë,dhe sipas rrëfenjës arratiset ngase më parë i ishte arratisur edhe i vëllai. Arratisjet nga liqen dhe të tjerat nga kufiri ishin prezentë do kohë në qytetin verior. Në ato vite arratisjet ishin të detyruara nga gjendja ekonomike dhe shtrëngimi politik kishte dhe arratisje allasoji kur shteti i nxirte jashtë persona të caktuar për ti vënë në mision të tijën. Dhe jo pak raste të kësaj natyrës së fundit janë denoncuar në emisionin shqiptar:”Njerëz  të humbur”.Kjo temë e veçantë  lexohet me ëndje deri në fund për të njohur me ankthin që kishte kapluar  familjen shkodrane të Norës asaj gruaje trimëreshë që jetoi dhe i rriti fëmijët mes sakrificash të panumërta,ndërkohë që ish bashkëshorti i saj i mërguar shtatë dete kaptuar ,shtatë male deri në Amerikë,rishtas kishte ngritur  strehën e tij ëndërrore në dheun e huaj. Shumë shqiptarë të mërguar në këtë mënyrë si në këtë rrëfim u dergjën dhe u tretën në dhe të huaj, hije dhe mistere përshkruan fatet e tyre. Burri në jetën e tij e ka dënuar gruan i trembur nga gjykimi i saj dhe se  gruaja  gjykon me shpirt dhe burri me mëndje kjo e  tremb  duke e nënshtruar atë edhe më ndihem e feve  duke mos i lënë asaj hapësirat e duhura,prandaj në  botë lëvizja feministe inkurajohet.

Vilhelma Vranri Haxhiraj me botimin e fundit duke sjell nga realiteti shqiptar, kronika jete ,plotëson kështu kronikën e munguar të historisë  së këtij vendi. Vranari për krijimtarinë e saj ka marrë tituj të shumtë nga Bashkia e qytetit të Vlorës,Presidenti,Qarku,shoqatat është cilësuar  madje nga një studiues si:”Petro Marko me fustan” duke vijuar më tej edhe si “Musine Kokalari e Vlorës”.Energjia shpërthyese e kësaj autoreje  mbetet e çuditshme .Ne 15 vjet mbi 30 botime duke shkelur në të gjitha gjinitë e letrave shqipe. Është më së paku gruaja që meriton jo vetëm vëmendje por një veprimtare e shkëlqyer karshi lëvizjeve feminist,ku mbi 80 % e krijimtarisë së saj i kushtohet femrës,gruas shqiptare asaj të djeshme të periudha të hershme historike,të luftës,të punës të sistemit zogist,socialist,demokratik në përpjekjet që ajo bënë për të ndriçuar rrugën,idetë dhe personalitetin e saj. Energjia e kësaj gruaja krijuese nuk citohet vetëm e pashtershme,por e pashbëshme. Është ndriçimi i Zotit që bie në skuta të errtë,kthimi që ajo bënë, gurët e zinj ,shkëlqejnë si diamant.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

 

Albert Vërria hulumutim të botës antike dhe mistike me gjuhën filozofike

by

Nga Gëzim Llojdia/

1.

Aristoteli  kumton në këtë mënyrë te Metafizika: “Të gjithë njerëzit për nga natyra, dëshirojnë të dinë”.Albert Vërria ,është një ndër artistët  e mëdhenj të ekranit  në Shqipëri , nuk e braktisi artin e kutisë magjike, por ishte ekonomia e tregut që u imponoi artistëve rrugë të tjera për bërjen e filmit. Njihet fakti, që në 23 vjetet e tranzicionit,ku bërja  filmit u rrudh deri sa tash ajo është në limitin e fundmë të saj,për një artist  të bësh filma në kohë tranzicioni  si ky i Shqipërisë do të thotë shkoqur:”Të  bësh  dashuri në kohë të kolerë”. Mirëpo duke njohur relacionin  filozofi – art një dijetar turk ka shkruar: A thua na kumton gjë arti apo artisti kur i shpreh ndjenjat dhe mendimet e tij në mënyrën që çdo kush do të mund ta kuptonte? Me fjalë të tjera, ç’lloj njohjeje është ajo që na shtron artisti, më mirë thënë, a është ajo një njohje? Ky pasazh i kumtohet më së miri  punës që bënë artisti  Vërria.

Albert Vërria kohët fundit ka ndërmarrë një mision tjetër  dhe i ndihur pozitivisht nga “Mesazh paradoksal” i rikthehet për të nxjerr një vepër me karakter,artistik po dhe filozofik. Vepra artistike, për dallim prej shkencës po bile edhe prej filozofisë, ne nuk na kumton asgjë që ka të bëjë me botën e cila perceptohet në mënyrë normale, apo me botën objektive. Arti, ne na tregon botën e artistit, të vërtetën e tij. Kjo “e vërtetë”, gjithsesi, nuk është objektive apo universale, ashtu siç nënkuptohet në shkencë dhe në filozofi. Kjo është një e vërtetë subjektive dhe personale. Nga ana tjetër, qëllimi kryesor i artistit zaten nuk është të na thotë ne diçka, por të na sugjerojë, inspirojë një gjë apo të na zgjojë një send, sidomos një ndjenjë, një emocion. Prandaj dhe gjuha e tij, bile edhe në momentet kur më së tepërmi i afrohet gjuhës së shkencës apo të filozofisë, nuk është një gjuhë normale ashtu siç e njohim ne, është një gjuhë e veçantë.

2.

I motivuar është një artist që edhe në kohë të trazuara  si   tranzicionit shqiptar 23 vite ,gjen vend për të shfaqur idetë  e tij ndërsa “kandili i ti” punon dhe “djeg karburantin”e tij të pashtershëm. “Deshifrimi” është më së paku një vepër  artistike dhe filozofike ku Albert Vërria shfaq aftësitë   si dhe njohurit duke u prezantuar jo më si artistë në celuloid,por një artistë i penës,që laton dhe nxjerr xhevahire,një njeri që ka bagazh të madh,njohuri të cilat i ka fituar nga dy burime:Njohja e thellë e gjithçkaje,që ekziston dhe leximi çdo ditë,që nga dukurit misterioze deri tek të panjohurat e fundit të galaktikës.Motivi kryesor që qëndron pas kësaj është ai, që më së miri e ka sintetizuar Sokrati “Nuk meriton të jetohet një jetë e pahulumtuar, e paanalizuar dhe e pamenduar”

 

 

3.

Mbetet enigmë përse kjo bota  jonë ,kërkon ti fshehi në brendi të vet diamantet ?Kësaj  pyetje, larg e më larg e bënë edhe artisti,Albert Vërria kur në “Deshifrimi”, shqyrton formula të fshehtësisë. Ndonëse në pamje është e pangjashme me asgjë .Albert Vërria shkruan kështu tek kapitulli :Në planetin X:Në brendësi të botës nëntokësore një tufë papirusesh gjeta dhe i  shikoja  i  bërë gjithë sy,kur befas i mbuloi një mjegull. Si mjegull e dendur u shpërnda nuk e di se si. Në dorë pa papirues mbeta,u çudita e me vete thashë:Si ka mundësi?!…Artisi Albert Vërria  nis e tjerr një histori sa  të çuditshme aq edhe enigmatike,sa filozofike aq edhe artistike, por të ndërtuar  me strukturën e vargut të lirë. Çfarë sintetizon ideja autorit?

Rruga, që nuk të shpie te drita, nuk është dije. Rrugëtimi i njerëzimit drejt dijes ka sjell progres dhe zhvillim të njerëzimit. Prandaj autori përmendë një ndër gjenit siç ishte Ajshtajni. Autorë të tjerë sollën botën e sotme në këtë pikë zhvillimi. Përse ngulmon autori drejt kësaj rruge, që më së shumti shqyrtohet me rrugë mistike?Sepse dija është e thellë dhe marrja e saj përshkruhet nëpërmjet mundimit. Edhe historia që tjerr autori Albert Vërria,Artist i Popullit, i cili ka sjell për lexuesit një vepër filozofike ,artistike  me synimin  që dija që ai ka akumuluar ndër vite me punë,lexim,meditim shpirtëror një lloj asketi ti jepet njerëzimit për të treguar udhën e të vërtetës. Drita.Kahu i saj,agimi i paperëndueshëm. Ndriçimi i mendjes së njeriut është ndriçimi më i madh në errësira të largëta. Çfarë portash kërkon të hapi ky autor?Të gjitha portat,që duheshin hapur, të gjitha urat,që kishte shtruar njerëzimi për të kërkuar dijen. Gjetja e papiruseve në nëntokë,pra jo pak një tufë zë fill si rrëfim dhe  ,çfarë shkruhet në ato formate të zverdhura ,këtë askush nuk e di. Në të vërtetë,shumë papirues të zbuluar kanë shërbyer si dëshmi të mëdha për njerëzinë. Mirëpo për të kryer zbulime të mëdha duhet kërkosh kudo dhe në gjithçka. Nëntoka ruan thesare te fshehta aq sa edhe mistere. Autori hedh sytë nga ftohtësia e katakombeve të ftohtë,ku ndriçonte ora e territ,atje mund të dremisnin ata,që s`kishin ndonjë punë të madhe për të bërë. Ata, që Dantja,“babai“ i„Komedisë Hyjnore“ i kishte perifrazuar trishtueshëm: „Lusciate,ogni speranza voi chentrate“,d.m.th.:“ju që hyni këtu, lani duart nga çdo shpresë“. Mirëpo a është pikërisht kështu:Në këtë vend autori zbulon një tufë papiruse,çfarë shkruhet në ato formate të zverdhura,këtë askush nuk e di. Në të vërtetë,shumë papirues të zbuluar kanë shërbyer si dëshmi të mëdha për njerëzinë .Çfarë ngjet nëse shumë thesare të zbuluara zhduken? Krimi më i shëmtuar në dëm të njerëzimit është bërë djegia e bibliotekës së Aleksandrisë kur romakët u shtrinë sundimin mbi qytetin djep të diturisë,thotë Vërria. Një kapitull më vetë i kushtohet këtij krimi të shëmtuar. I mbajtën si thesare të çmuar sa erdhi koha për ti nxjerrë në dritë,fragmente lashtësie shkëndija diturie qytetërimesh mijëra vjeçare .Merrni dhe lexoni ç’na ka mbetur dhe më besoni s’kam bërë asgjë tjetër,veç deshifrim dokumentesh të vjetër në papiruse mbetur…Kjo është gjuha, që shpreh një artist i madh i skenës,por që tash kuptohet për njohurit, që  ka akumuluar mund të thuhet se është një erudit,një filozof  që njeh dhe mediton, për dukurit që i kanë shkaktuar dhimbje njerëzimit.

4.

Gjuha e engjëjve dhe kumti i artistit. Por çfarë janë engjëjt?Të shumë ëndërruarit. Një përshkrim për ata e bëjnë librat e shenjtë. Janë krijesa prej dritë,flasin librat e shenjtë. Ata nuk shfaqen ngase duan të mbeten përjetësisht të padukshëm. Engjëjt janë “vizitorë të ëndrrave tona”.Engjëjt janë lajmëtarët e fateve të pathënë. Por engjëjt janë real,përtej horizonteve tona. Madje thonë se engjëjt kanë edhe krahë. Albert Vërria njeh mjaftë mirë konceptet me të cilat është ndeshur njerëzimi ndër kohërat. E mira e keqja, djalli,engjëlli,lufta e tyre e përhershme. Kjo botë përtej reales njihet nga engjëjt  komunikimin i tyre me realitetin tonë është gjuhë engjëjsh. I gjithë realiteti i robëruar është agjenci lajmesh me gjuhë eteri. Të gjithë kanë orë shpirti,por ora e Albertit e ndjen ardhjen e engjëllit,ose e dëgjon mesazhin e tyre .Ora e engjëjve është ora  e kuptimit të gjuhës së fjalëve të pathëna,nga engjëjt qiellor. Jo pak herë autori i është drejtuar hapësirës kozmike për të gjetur strehën e tyre në gjithësi,atje ku është dielli i paperëndishëm dhe ai është drejtuar si një studiues ,jo si fetar sepse engjëjt luajnë rol  të padukshëm në jetën tonë.

5.

Autori ka njohuri të habitshme nga  bota që na rrethon. Dhe këtë botë autori e përshkruan si një studiues jo si një vizitor duke marrë nga gjithësia e botës reale të veçantën e saj. Historia e njerëzimit e grish autorin për të sjell të dhëna të tjera parë në një aspekt tjetër dhe mënyrë tjetër. Homeri apo Odiseja dhe më tej lufta e famshme e Trojës. Mos harro se Greqia, ka pasur njerëz të zgjuar, shkruan Vërria dhe është e vërtetë kur kujtojmë  shkollën e Miletit ,p.sh. Mirëpo autori ka hedhur sytë edhe nga Pellazgia,ku sipas një studiuesi vet helenët janë pellazgë të zbritur në Mesdhe. Në këtë vepër të A.Vërrisë citohen këto vargje .Ja si shkruan autori:Po për pellazgët keni dëgjuar? Posi unë di edhe pellazgjishten ,di ta flas,sepse ajo gjuhë nuk është shkruar. Pellazgët ishin endacakë,po të kishin njerëz të zgjuar ajo gjuhë, jo vetëm e folur,po edhe e shkruar. Historia na tregon  mjaftë ngjarje,por mjegullina, që u rrek nuk i mbuloi dot. Troja p.sh ka mbetur në historinë e njerëzimit edhe pse luftëra të tjera kanë kryer tragjedia njerëzore në tokë. Në mitologjinë greke,shkruhet te wikpedia Lufta e Trojës u zhvillua kundër qytetit të Trojës nga Akejtë (grekët), pasi Paridi (Princi i Trojës) mori Helenën nga Menelau, bashkëshorti i saj, mbreti i Spartës. Lufta është ndër ngjarjet më të rëndësishme në mitologjinë greke dhe është transmetuar në shumë vepra të letërsisë greke, duke përfshirë “Iliadën” dhe “Odisenë” nga Homeri. Iliada lidhet me një pjesë të vitit të rrethimit të Trojës, ndërsa Odisea përshkruan udhëtimin e Odiseut në shtëpi, njërit nga udhëheqësit e fundit të Akejve.

6.

Artisi dhe krijimi. Albert Verria njihet sot nga shqiptarët si ikone e artit dhe e kulturës bashkëkohore tashme ka vendin e vet ne teatrin dhe kinematografinë si mjeshtrit e mëdhenj; Mihal Popi, Naim Frashri, Sander Prosi, Kadri Roshi, Robert Ndrenika,Violeta Manushi.

Albert Verria bën hije në dy shekuj, por vepra e tij ne fushën e aktrimit do kapërcej kufijtë e imagjinatës pa harruar se fusha ku endet prej disa vitesh quhet arti i  të shkruarit shqip me vepra artistike si botimi i parë:”Rrëfimi paradoksal” dhe së fundmi me: ‘Deshifrimi”.

 

Radika si pjesë e historisë dhe kulturës shqiptare

by

“ Hajredin Pasha/ Oh poj vjen Radikes/

Nga Gëzim Llojdia

1.

Pasqyra ku tejqyrë fytyra:river Radika.Mediumet shqiptare në mes të ditës  dhe më shpesh. Gjendet emri i lumit në këtë kohë :llaftari dimërore. Radikën duan të gjymtojnë. Një natyrë e pastër,që plagoset nga ngjarjet. C’ka do të përbëjë gjymtimi?Sinori i saj të devijojë udhën e mot-motit. Fytyrë-bukuri- lum.Në asnjë breg ,nuk rri  kyçur. Lëvizje e ngahershme. Zbritur prej Sharrit,frymëmarrja e ngadaltë e shtruar,e qetuar. Radika  në mot, të motit ka përshkruar shtratin e saj të kahershëm. Nëpër lugjet e Radikës,ujërat e kristalta,do të shkrihen. Prej mahnisë. Ari qelqor,ndrinë nëpër   lëfyte, e këtillë është Radika.Radika me lëvizjen e saj të   ngahershme. Udha:është Lindja. Vërshimi: është zbritja  në përskuqje të diellit. Shtegtimi :caqe  ka brigjet e kahershme.Si mundet ta perceptojnë  banorët e këtyre viseve që kanë lindur pranë lumit  udhëtimin  e fundmë të lumit? A  duhet të harrohet një lum që rrjedh nëpër  jo vetëm nëpër kujtime,  më së shumti në udhën e jetës së tyre? Përgjithësisht shpërthimi  i ujërave është ora më e  rëndësishme. I gjithë ky operacion, konsarkon frymën e Zotit. Hapësira e saj është pakufishmëria. Fytyra e saj :pamatësia. Bukuria :pafundësia. Në mos është, ideja për ta copëtuar ka pjesë nga lugati. Ky zemërkeq me piskama uluritëse si lukuni ujqish të xhindosur,që hënën në mos vërtetë,copë-copë do ta bënin. E kërrusur nata nga tërbimi. Afrohet fjala- fukarallëk ideje.

Radika it’s not Vardar river

2.

Radika ,është lum i cili buron në malin Vraca (pjesë e Maleve të Sharrit), në një lartësi mbidetare prej 2 200 m, në jugperëndim të Kosovës mandej rrjedh nëpër Maqedoni dhe derdhet në Drinin e Zi. Lumi Radika është i gjatë 67 km.Ky lum  mbartet në historinë dhe epikën shqiptare.  Ringrihet krejt zona në  kryengritjen e krahinës  që gozhdoi osmanët:”Hajredin pasha po i vjen o Radikës…është kumti popullor,këndohet nga rapsodi sot e gjithë ditën.

Heej
Hajredin Pasha
Oh poj vjen Radikes
Vall ku jan oh Kto malet e Dibrees
Vall ku jan oh Kto malet e Dibrees
Heeeeeeej
Vall ku jan oh mor keto malet e Dibres
Bajn kuvend oh mor nat fush oh tGjorices
Bajn kuvend mor nat fush oh tGjorices
Nfush tGjorices oh more ke kalaaja
Haredin Pashen e ka gjet belaaja
Haredin Pashen e ka gjet belaja
Se belaja Pashen qe ka gjete
Malet e Dibres more kan lidh Besë
Malet e Dibres more kan lidh Besen
Heeeeeeeeeeej
Ka ja lidh bes oh por kan lidh oh te tane
Turku Dibren oh mos me ja laane
Turku Dibren oh mos me ja lane
Heeeeeeeeeeej
Hajredin Pasha oh mor kry hutaqe
Srrihet Dibra more me kerbaq
Srrihet Dibra more me kerbaq
Heeeeeeeeeeej
Hajredin pash oh mor kryeshenik
Nuk osht Dibra bac mor Selanik
Nuk osht Dibra o Selanik
Selanik o mor as Prilep
Qysh e lype ne Diber e ke gjet
Qysh e lype ne Diber e ke gjet
Hajredin Pasha ku e ke oh ushtrine
Ne malet e Dibres mi kan ngri
Ne fush te Llogores mbeten ne dhe pa i shti
Heeeeeeeeeeej
Malet e Dibres oh kan mi kane ngri
Nuk jan pak oh mor por 12 mije
Nuk jan pak oh mor por 12 mije

3.

Lumi Radika është një margaritar midis lumenjve të Maqedonisë thotë burimi maqedonas. Lumi Radika ka ujë të pastër, të qartë dhe të freskët me ngjyrë jeshile të errët, e cila është rezultat i karbonat kalciumit në të. Lumi Radika rrjedh n në 2200 metra mbi nivelin e detit në mënyrë spektakolare  në malin e Bistrës. Nga burimi i saj deri në grykën e lumit në Dibër, lumi Radika është 67 km e gjatë. Lugina e lumit Radika është një nga luginat më tërheqëse dhe piktoreske të kanionit.Kanioni është formuar gjatë miliona viteve, nga  depërtimi në anët malore të Bistra dhe Stogovo në Lindje dhe Korabit dhe Deshatit në perëndim. Kanioni mbi lumin Radika është me të vërtetë shumë i këndshëm me ujë të pastër malor, i rrethuar me bimësi të trasha, si dhe me bollëk e peshkut troftë.Shkencëtarët kanë hulumtuar mbi 30 shpella, 10 metra të gjatë, në pjesën e sipërme të lumit Radika. Radika (maqedonisht: Rreth ky tingull Радика (Radika, Shqiptar: Radikes) është një lumë në Kosovën jugore  dhe Maqedonia perëndimore, me rreth km 70 I gjatë e kontribues për lumin Drini i  Zi. Radika e njohur ka rreth 52 km gjatësi, por matet nga burimi më i largët në pellgun e tij ujëmbledhës, atë të lumit Crni Kamen, ajo është rreth 70 km,në të vërtetë skon te 67 km.

a-Çfarë do të ndodhë me ujërat e Radikës? Me këtë titul lBujar Karoshi   në 4 – dhjetor 2013,shkruan te gazeta:”Rruga e arbërit”, midis të tjerave:Në vitin 2011 ELEM nënshkroi kontratë me kompaninë gjermane “consulting company Poyry infra” për hartimin e Studimit për vlerësimin e ndikimit në Mjedis nga realizimi i projektit “Fusha e Llukovës”. Përpunimi i studimit është 272,000 euro dhe do të financohej me një kredi të Bankës BotëroreNje video që mund te shihet në Youtube, e hedhur nga shoqeria energjetike ELEM në qershor 2011, tregon se si do të jetë hidrocentrali në Urë të Boshkuti. Në video shikohet një projekt ide e hidrocentralit që merr ujërat e Radikës. Sipas saj, ujërat që do të derdhen në hidrocentralin e ri do të kenë një prurje prej 5.64 m2 në sekondë, diga do të jetë e lartë 33 metra, dhe kapaciteti ujëmbledhës i saj do të jetë 160 mijë metër kub ujë.Ujërat që do të furnizojnë hidrocentralin do të kalojnë me anë të një tuneli të gjatë 8742 m dhe tunelet do të jenë me një diametër 3 m. Kapaciteti instalues i hidrocentralit do të jetë 68 MË dhe do të prodhojë elektricitet prej 117 GËh. investimi parashikohet të jetë 80 milionë euro.Ndërsa diga që do të ndërtohet në fushën e Lukovës do të jetë e lartë 71 m dhe do të ketë një kapacitet mbledhë ujor prej 39 milionë m3 ujë. investimi do të kushtojë 62 milionë euro. Në këtë linjë do të ndërtohen hidrocentrale me një prodhim prej 159 GËh energji.

b-Poeti Agim Vinca që ka shkruar edhe poezi për këtë lum  shkruan,po citojmë disa rradhë:”Radika është pjesë e historisë dhe kulturës shqiptare.Edhe kjo s’ishte dëgjuar: qeveria e Maqedonisë, nëpërmjet një projekti bizar, të paparë ndonjëherë në këto anë, synon ta devijojë rrjedhën e lumit Radika dhe t’i kthejë ujërat e tij në Vardar! Kështu shkruan këto ditë shtypi shqiptar në Maqedoni dhe, aty-këtu, edhe ndonjë medie tjetër. Nuk është me rëndësi se cila do të jetë sasia e ujit që do t’i rrëmbehet Radikës: një pjesë e tij, gjysma apo edhe në tërësi (informatat lidhur me këtë janë kontradiktore); shqetësues është fakti që po preket një pasuri natyrore, një lumë, ndër më të pastrit në Evropë, uji i të cilit, qoftë edhe pjesërisht, nuk do të derdhet më në detin Adriatik, si gjithmonë, prejse mbahet mend, por në detin Egje!

Ku kërkohet  të devijohet Radika?Pohimi është për lumin  Vardar (greqisht: Axhios) është lumi më i gjatë në Maqedoni dhe një lumë i madh i Greqisë. Lumi Vardar është 388 kilometra i gjatë, dhe kullon një sipërfaqe prej rreth 25.000 km ². Lumi Vardar kalon përmes Gostivarit , kanioni Shkup , Veles , Demir Kapi, dhe kalon kufirin grek në afërsi të Gjevgjelisë , Polykastro) dhe Axioupoli, para se të rrjedh në Detin Egje në Maqedonin Qendrore në perëndim të Selanikut në Greqinë e veriut ( Maqedonia e Egjeut ) . Mirëpo zëri shqiptar nuk do të jetë asnjehër pro këtij projekti ashtu si Radika it’s not Vardar river.

Si u dërguar në Prizren Adem Vexhhi një vit përpara ngjarjes madhore

by

Nga Gëzim Llojdia*/

1.

Fakti :Lidhja  u mblodh në 10 qershor 1878 në Xhaminë e Bajraklisë dhe në medresenë e Mehmet Pashës në Prizren. Treguesi i parë për mbështetjen fetare të saj. Teqeja e Frashrit dhe kuvendi në këtë teqe është pikënisja për ngjarjen e Prizrenit.

Është përmendur, por nuk është vlerësuar sa duhet  teqeja në Frashër dhe arsyeja gjendet te misioni fetar i saj?Kur flitet dhe përmendet kjo e fundit,anashkalohet kontributi i këtyre strehëve shpirtërore në çështjet tona kombëtare.Ndërsa një palë luftonte në pararojë,pjesa tjetër vepronte në prapaskenë. Janë të njohur krerët e Lidhjes shqiptare të  Prizrenit. Janë ende të panjohur figurat shpirtërore, që nxiten dhe krijuan situatën në favor të çështjes kombëtare. Pyetja se :cili ishte patrioti që udhëhoqi shpirtërisht Lidhjen e Prizrenit,merr një përgjigje dhe pyetja e dytë kush u dërguar në Prizren dhe cili ishte kontributi i Adem Vexhhi ,(shqiptarë nga Kosova) një vit përpara ngjarjes madhore?

Kush ishte Adem Vexhhi Babai?

Adem Vexhhi Babai është një nga vjershëtorët dhe baballarët e mëdhenj bektashinj të shekullit të XlX-të ka shkruar në kleriku Rexheb Beqiri. Është shiptar nga Kosova. Ka lindur n qytetin e Jakovës me 1841. Në moshe të re hyri nëshkollën fillore të vendit dhe, si e mbaroi atë, hyri në kolegjin fetar atje. Në moshe të njome i vdiq i ati dhe mbeti bonjak, duke u kujdesur për ‘të vetëm e ëma e tij. Qysh i ri vizitonte shpesh Teqenë Bektashiane në Jakovë, e cila kryesohej në atë kohe nga Adem Baba Prizreni.

Duke e vizituar shpesh Teqenë, i hyri dëshira për Bektashizmi dhe mori dore nga Adem Babai, me 1860, në moshën19 vjeçare. Dashuria shpirtërore sa vente i shtohej me tepër, kështu qe, me pas, e la botën fare dhe vendosi të behej dervish. Për këtë qëllim shkoi tek Baba Ademi në Melçan, ku shërbeu dy vjet atje.

Baba Adem Melçani nuk ishte në gjendje shëndetësore të mirë dhe, pas dy vjetëve, e dërgoi vetë me rekomandim tek Baba Alushi në Frashër, ku beri premtimin solemn dhe, pas një kohe, u vesh dervish prej tij. Me qene se ishte dervish imësuar dhe i shkathët, Baba Alushi e mbante pranë tij dhe i kishte lënë në dorën e tij edhe sekretarinë eadministratës se Teqesë.

Pasi u internua Haxhi Hasan Dedei, ne vitin 1872, Baba Alushi, i ftuar andej, shkoi në Teqenë e Madhe te Haxhi Bektashit, duke marre me vete edhe Baba Ademin bashke me dy dervishë te tjerë. Në atë kohe Adem Babai pa edhe ceremoninë e virgjirimit.

Kur u kthyen përsëri ne Teqenë e Frashrit, Baba Ademi mori leje nga Baba Alushi dhe beri vizitat e shenjta ne Meke, Medine, Qerbela, Nexhef, Palestine, Persi dhe Indi. Kur ishte ne Meke kreu edhe detyrën e Pelegrinazhit Islam, ku mori titullin Haxhi.

Kur filloi çështja shqiptare, Baba Alushi e dekretoi Baba Adem Babanë dhe e dërgoi si Baba ne Prizren, me 1877, kuhapi një teqe të re në atë qytet dhe, përveç detyrës fetare, ushtronte edhe detyrën e frymëzimit te ndjenjavekombëtarë në popull. Përgatiti kështu terrenin për mbledhjen e madhe kombëtare me emrin “Lidhja e Prizrenit”, e cila u-mbajt atje më 1878.

Dhe më pas Adem Vexhhi Babai kishte marrë pjesë në çdo veprimtari dhe lëvizje fetaro-kombëtare. Bile dhe në vitin 1921 morri pjesë sianëtar, përfaqësues Bektashi, ne Organizatën Islame që u themelua në atë kohë me titullin Komuniteti Islam(Xhemaati Islamije). Më 1922, kur mbeti vakant posti i Teqesë së Jakovës, shkoi si Baba atje dhe qëndroi gjer nëvitin 1927, kur nderoi jete.Haxhi Adem Babai ka qenë një personalitet mjaft i cilësuar. Njihte mirë tri gjuhë klasike: turqishten, arabishten,persishten. Fama e tij ishte përhapur pothuaj ne çdo ane. Dhe në kohën e Fejzi Dedeit ne Haxhi Bektash, para luftës së parë botërore, e kërkuan për kryegjysh atje, por nuk ndejti.

Ka patur talent poetik të shquar dhe ka shkruar shume vjersha me frymë mistike.

3.

Teqeja në Frashër ishte kryeqendra e degës jugore për lidhjen shqiptare të Prizrenit. Strehë atdhetare. Vendi i Baba Alushit. Ndërsa Baba Alushi ishte  zëri i shqiptarizmës së vërtetë.Baba Alushi ishte kolona ruajtëse e bektashizmës shqiptare. Filozofia e teqesë së Frashërit .Teqeja malore e baba Alushit,mbështetej tek filozofia “Ku gjendet mirësia,është perëndia” . Teqeja e Frashrit historinë e saj shpirtërore e kalon në disa momente,por në dy periudha mbetet stoike,në ndihmesë me kontributin atdhetar.

Teqeja në Frashër mbajti peshën qendrore në vitë-rilindje shqiptare .Shumë dervishë të bektashizmës shkuan,përhapën çështjen kombëtare nëpër katunde të Shqipërisë. Por vetëm ,një vit përpara se në Prizren të mbahej kuvendi lidhës,Baba Alush Frashëri dërgoi në këtë qytet dervishin e tij,Adem Vehxhin duke e graduar baba. Dërgimi në Prizren, aty nga viti 1877,një vit përpara aktit final të lidhjes është fakt i pakundërshtueshëm,që tregon se baba Alushi e kishte paracaktuar vendin,pra qytetin dhe kohën kur do të mbahej kuvendi i lidhjes shqiptare.

Kështu Baba Alush Frashri  ishte me prezencën e tij,në kryeqendrën shqiptare nëpërmjet mesazheve,që i dërgonte,një mënyrë e veçantë komunikimi është e shenjtorëve,që të përgatiteshin kushtet dhe mjedisi  për kuvendin shqiptar të lidhjes.Adem Vehxhi,ndoqi të gjitha udhëzimet e Baba Alushit,kur u realizua lidhja në Prizren,nga shqiptarët e mirë.

Alush Frashri ka një ndikim të madh në lidhjen e Prizrenit. Burrat u mblodhën vërtet në Prizren,por esenca e asaj fryme ishte në Frashër. Baba Rexhebi,një filozof mistik,baba teqeje në Detroit,ka thënë :” Po të mos ishte Baba Alushi,mund të mos realizohej dot,ideali i Abdylit  “…

Ky ka shqyrtuar rastin e Abdylit të vëllait të Naimit,mirëpo faktet flasin edhe për ndikimin e tij  të thellë tek Naimi.Alush Frashëri ishte i biri i patriotit Dalib Frashëri. Ky baba teqeje pagoi shkollimin e tre frashëllinjave në Janinë. Nxori të hollat nga arka e teqesë,për pasurimin me dije të tre djemve të Halidit që përpara vdekjes kishte shkuar në teqe dhe i kishte lënë amanet,tre djemtë e tij ti arsimonte .Por ky baba teqeje më frymë imami jo vetëm i shkolloi,por investimin që bëri për tre frashëllinjtë u ngjizi shqiptarin duke e kthyer njëqindfish. C’ka do të shqyrtojmë,se ata frashëllinjtë u bënë,por me frymën e këtij baba teqeje,që ishte  po nga ai katund me emrin Frashër. Ishte tregues domethënës,për të lëvizur një çështje të madhe si mëvetësia. Një shqyrtim tjetër është se fryma ka ecur nëpër kohëra mundet,që pas Skënderbeut për të rivënë në vijë një çështje të madhe shqiptare. Këta dervishë ngrohën venat e ngrira. Përmes kësaj force  u thellua dhe shpirti i i Naimit,që gjëmoi me poetikën e tij. Thelluesi i shpirtit naimjan,quhet Baba Alush Frashëri. Thuhet se rilindësit bekuan vendin. Po të ndiqen udhëzimet,duhet ndrequr pakëz fjala: rilindësit u bekuan për të bërë Shqipërinë. Rilindësit nuk ishin njerëz me frymë,ishin intelektual të ditur e të shkolluar,por morën bekimin e njerëzve me frymë për të ndërmarr misionin më të pamundur,po ti referohemi kohës,që të vinin gjithë “arsenalin” e tyre në mbështetje të çështjes tonë kombëtare. Po të ndiqet harta e këtyre lëvizjeve do të deshifrojmë se ç’punë titanike të pashëmbshme ,atdhetare ka bërë Baba Alush Frashri ,me dërgimin e dervishit të tij si dhe me koordinimin e teqeve të tjera në rilindje,futjen në këtë valë të shumë baballarëve të tjerë,ku rastësia nuk mund të regjistronte një numër kaq të madh baballarësh, ose faktin se që nga rilindja deri në vitet ’12,u shtuan 50 teqe të reja. Nënkuptimi është i ndriçuar me sloganin e bektashinjëve :Pa atdhe,s’ka fe”

4.

Shifra. Tridhjetë vite të para shek. XIX.Ali Pasha në jug dhe në veri Bushtalinjtë. Kryengritja e Dibrës vitet 1833,1834-136,1838-1839. Kryengritja e Prishtinës dhe Vuciternës.Vitet-1834-1835. Kryengritja e Vlorës-1836. Kryengritja e Myzeqesë 1837. Kryengritja e Tepelenës 1837. Kryengritja e Beratit 1839 .Kryengritja e Prizrenit –1839.

5.

Në arkivin e shtetit,thuhet: “Baba Alushi biri i Dalip Frashrit,nismëtar i mbledhjes së Frashrit. Pati si shoke që e ndihmuan në atë vepër,Sami,Abdyl,Naim Frasheri, Orhan bej Pojanin, Pandeli Calen,Nasuf Novoselen, Ismail bej Zharkovijn,Hysni bej Leskovikun ,Muhamet Ali Pashë Beratin (Vrionin),Ismail Pashë Dibrën, Kostandin Kristoforidhin,Jani Vreton, Hoxhë  Tahsimin, si  dhe shume parti të viseve të ndryshme.”..

Shqyrtim .Çfarë shprehin dokumentet. Në korrik të vitit 1878 në Prizren,një komision nën drejtimin e Iliaz Cokut me përfaqësi të gjysmës së vendit.Në të njëjtën kohë,pohon E.b.Vlora u mblodhën fillimisht në teqenë bektashiane të Gjirokastrës,dhe në atë të Frashërit. Përfaqësitë i takonin Beratit, Gjirokastrës, Përmetit, Vlorë, Tepelenë,Korcë, Kolonjë, Janinë, Margëlliç, Ajdunafit,Pargës,Artës,Prevezë.

Dëshmia e këtij personaliteti hedh dritë mbi një fakt. Përfaqësuesit ishin ose nga shtresa e lartë,ose klerikë. Dëshmia e fakteve të  sjell  një moment tepër delikat,por shumë të hollë.

Arkivi Qendror  i  RSH

Arkivi Qendror i Republikës së Shqipërisë. Fondi 270. Dosja 49.faqe 118-119

“Baba Alushi ,bir i Dalib Bej Frashërit,nismëtar i mbledhjes së Frashërit.Pati si shokë që e ndihmuan në arë vepër,Sami ,Abdyl,Naim Frashëri,Orhan Bej Pojanin,Pandeli Calen,Nasuf Novoselën,Ismail Bej Zharkonji,Hysni Bej Leskkovikun,Mehmet Ali Pashë Beratin(Vrionin),Ismail Pashë Dibrën,Konstandin Kristoforidhin,Jani Vreton,Hoxhë Tahsimin, si dhe shumë pari të viseve të ndryshme të Shqipërisë……”

“Lidhja e Prizrenit dhe veprimet e saj”.Xhafer Belegu në mesin e viteve 1934,verë qershoru ka përcjell , shqiptarëve dokumente me të dhëna nga historia e lidhjes së Prizrenit. Dritën,botimit ja ka dhënë botuesja “Kristo Luarasi”:”Lidhja e Prizrenit dhe veprimet e saj 1978-1881”.Nga veprimet e marsit 1878 faqe 148 shkruhet: Lidhja në jug…

Lidhja shqiptare duke i parë këto veprime të Greqisë e duke marrë njoftime për kërkesën e saj në kongres vendosi me zhvillue një aktivitet të madh në jug. Organizoi këshillat krahinor dhe përgatiti një fuqi mbrojtëse kundër Greqisë. Mbledhja e parë si mbas dëshirës së Abdyl Bej Frashërti i cili ishte faktori më kryesor në jug,u ba në teqenë e Frashrit,nën kryesin e Baba Alushit i cili vuri në dispozicion të Lidhjes një shumë të madhe të hollash. Në këtë mbledhje të parë të jugut u bisedua organizimi i këshillave krahinor e masat,që do të merreshin kundër Greqisë. Burrat me rëndësi të Lidhjes në Jug.Abdyl Bej Frashëri,Mehemet Ali bej Vrioni.Sulejman Ali Kuci, Myslim Vasjari,Mustafa Pashë Vlora,Muslim Gjoleka. Sheh Mahmuti nga Kolonja e Kurveleshit,Xhafer bej Vlora,Thanas Ekonomidhi prej Sopiku disa bejlerë prej Libohove,Vasil Hido,Petro Meksi prej Tepelene,Mihal Haritua nga Përmeti,Vasil Linavori e Eustrat Tasho Duka nga Berati Dhimitër Kolea………….

Lidhja në Jug u mbajtë në 11 kallnuer 1878 vendosi :

1-Që të dërgojë një telegram pushteteve që muarrën pjesë në kongresin e Berlinit,për me shfaq keqardhjen e vet për lëshimin e Epirit,Greqisë e për me u lut që të hiqnin dorë nga kjo gjë. Dhe për të deklaruar që nuk merrej parasysh kjo kërkesë,atëherë do ta mbronte vetë me çdo mënyrë.

2-Dorëzimet të një pjese të Thesalisë,mos me i kundërshtue.

3-N.q.s se mjetet e veta nuk do të mjaftonin,atëherë të ngrihet e gjithë Shqipqria.

4-Të merren me forcë armët e municionet e depovet të ushtrisë turkëvet,sidomos sa më parë ato të Artës dhe Prevezë.

5-Preveza e Arta të bëhen qendra ushtarake të Lidhjes.

Xh.Belegu në këtë vëllim me karakter humulues,përmend edhe vargje nga folklori. Në hapësirën e pafundme të këngëve të rilindjes ,ai ka përzgjedhur. Përmend,këngën më të kënduar në Labëri,që autori thotë se këndohet në Kurvelesh.:Kurvelesh e Gegëri/C’u mblodhën në Ergjërli/Tek Abdyl Be Frashëri/Cu përpoq i varfëri/C’u përpoqe e bej për na/dy hejbe me hasina/Në frëngji se ç’i trete…..

Në 100 vjetorin e Lidhjes së Prizrenit,aty rreth viteve 1978,një botim i një enti shtetëror “8Nëntori”.8000 kopje tirazhi.

Telegram

Telegram i Ibrahim Dervish Pashës nga Selaniku,dërguar portës së lartë mbi veprimtarinë e shehlerëve bektashinj në favor të Lidhjes shqiptare. Lidhja e Prizrenit në dokumentet osmane. Njoftohet aktiviteti anti-osman i Baba Alushit dhe Baba Ademit në teqetë e Frashrit dhe Korçës dhe kërkohet zëvendësimi i tyre me klerikë nga Anadolli.12/5/1881.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve