Gezim Llojdia – Page 63 – Dielli

PËRSE PENA E AKADEMIKUT SHABAN DEMIRAJ ËSHTË MË E VLEFSHME SE NJË GJERDAN VLERASH

March 1, 2013 by dgreca

Ç’gjuhë kane folur banoret e gjirit te Vlorës gjate shekujve?/

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Në historinë e gjuhës shqipe është i vijëzuar,rrugëtimi i Prof Shaban Demiraj, frymësjellësit të një grushti diell,nga diellzimi i shqipes .Shtrirja e shqipes dhe rrugëtimi i saj përmes hapësirave të reja ka meritën edhe të prof Demiraj. Kur rezidenca qendrore e Universitetit të Tiranës u vendos të ngrihet në kryeqendre e Shqipërisë,në kodrinat e buta të periferisë së Tiranës,në fillim të viteve 50,shqiptarët nuk u befasuan për ekzistencën e saj. Përkundrazi, banorët e këtij trualli që quhen shqiptarë si trashëgimtare e tij ,pra edhe të gjuhës së mëmësisë së tij këtij thesari të shenjtë,dëshmoi fuqinë tonë shpirtërore. Historia e gjuhësisë sonë e lashtë sa bota. Që kur mori formë trualli ynë shqiptar,kur u mblodhën dhe u bënë bashkë dhe funksionimi i tyre ishte i plotë,u pa se çdo të thotë gjuha shqipe,në këtë truall .Ajo na mbajti nëpër kohëra, llohra e shekuj për të mos u rrëzuar .Kjo është simetria, që mbante kahje të kundërt me të tjerët. Kjo ishte njëkohësisht ngritja në sytë e të tjerëve .Me forcën e shpirtit mendimtarët ngrohën venat e ngrira të kombit. Sa të rrojë kombi,do të rrojë edhe gjuha. Një patriot shqiptar ka thënë këtë pasazh dashurie për vendin e tij:”Neve s’na sos Perëndia,se na ka ngjizur vetë / Do të rrojë Shqipëria,sa të përmbyset kjo jetë.” Kjo nuk është muzë. Ajo është përpjekja e atyre rilindësve,që në çdo ditë e çdo stinë ,plotësuan kronikën e madhe të përndritjes kombëtare shqiptare. Ajo është “vula”, për kombin tonë. Jemi këtu ,thotë ky dervish,që kur s’mbahet mend. Ky dervish është Meleq Shëmbërdhenji , rilindas i shquar. Nga thellësia e kohës dëgjojmë klithmën e rilindësve. Gjuha shqipe është gjuhë indoevropiane, thotë Ëikipedia, që flitet në Shqipëri, Kosovë,Republikën e Maqedonisë, Serbinë jugore dhe nga shqiptarët etnikë në pjesë të tjera të Ballkanit jugor. Gjuha shqipe flitet gjithashtu edhe përgjatë bregdetit lindor të Italisë dhe në Sicili, në jug të Greqisë si dhe në Gjermani, Suedi, Shtetet e Bashkuara, Kanada, Ukrainë dhe Belgjikë. Shqipja është një ndër gjuhët moderne që përfaqëson një degë më vete në familjen e gjuhëve indoevropiane.

Është përdorur ky postulat:”Pena e studiuesit është me e vlefshme se gjaku i derdhur i dëshmorit”.Sqarim tek një religjion fetar. Për studiuesin e gjuhësisë Shaban Demiraj duhet thënë se ai është një rilindas i kohëve tona. Faktet,që prof Demiraj sjell për gjuhën amtare nëpër shekuj janë ndriçime, që zbardhërojnë errësirën e ngucur nga kohët e zymta. Një ndër studimet më me vlera për krahinën tonë është ajo për gjuhën se çfarë gjuhe amtare përdorej në Gjirin e Vlorës gjatë shekujve. Vërtetësia dhe argumentimi shkencor që sjell prof Demiraj përbënë një vlerë për banorët e gjirit të Vlorë,lidhur me të djeshmen dhe të sotmen e gjuhës .Prania e vendbanimeve të lashta në gjirin e Vlorës ka gjetur si burim argumentimin shkencor të akademikut Demira,j që ti vrojtoj me lupën e tij shkencor. 2 qytet antike, Oriku dhe Treporti,Aulona më tej në gji me 18 km gjatësi dhe 16 km gjerësi. Të dhënat historike tregojnë shumë por ajo që lëvron akademik Demiraj është fokusimi te gjuha që kanë folur në këtë zonë. Ç’gjuhë kane folur banoret e gjirit te Vlorës gjate shekujve?
Kjo pyetje, shprehet akademiku Demiraj ,natyrisht parakupton qe te sqarohet me pare nëse ata banore gjate shekujve kane folur një apo me shume se një gjuhe ne rrjedhe te kohës. Këtu është fjala për gjuhet e folura pas ardhjes se tribuve indoeuropiane ne Gadishullin Ballkanik, sepse gjuhet jo-indoeuropiane te folura para ardhjes se tribuve ne Ballkan dhe ne Evrope ne përgjithësi janë sot te panjohura për ne, me përjashtim te gjuhës se Baskeve, qe flitet ne viset kufitare midis Spanjës dhe Francës. Sqarimi i pyetjes se mësipërme edhe për periudhën pas ardhjes se tribuve i.e. ne viset e banuara sot nga shqiptaret paraqitet bukur, i vështire, sepse jo vetëm për kohërat e hershme, por edhe për periudhën e Mesjetës nuk mund te flitet për popullsi krejt te papërziera, jo vetëm ne gjirin e Vlorës dhe ne viset e banuara nga shqiptaret, por edhe ne Gadishullin Ballkanik e me gjere. Mjafton te kujtojmë dy periudhat e sundimit te mbretërisë Bullgare gjate shekujve IX –XIII dhe te mbretërisë Serbe te nemanjideve gjate shekujve XII – XIV, qe kane lënë gjurme te shumta jo vetëm ne fjalorin e gjuhës shqipe, por edhe ne emrat e vendeve, gjurme këto qe te lënë përshtypjen e një kolonizimi te pjesshëm te viseve shqiptare nga ana e pushtuesve sllave. E njëjta vërejtje vlen edhe për periudhat me te hershme, sidomos për periudhën e sundimit te gjate romak, qe solli si pasoje romanizimin e një pjese te mire te popujve te Ballkanit, si edhe për periudhën me te hershme te themelimit te kolonive greke ne brigjet e Mesdheut, te Adriatikut e gjetke. Si rrjedhim i këtyre ngjarjeve historike për periudhën e lashtësisë dhe te mesjetës, është e vështirë te flitet për një popullsi krejt homogjene ne viset e banuara nga shqiptaret, duke përfshirë edhe vendbanimet e gjirit te Vlorës. Akademik Sh.Demiraj shtron pyetjen se ç’gjuhë është folur ne vendbanimet e gjirit te Vlorës: ne lashtësi dhe ne mesjete, ne mungese te dhënash te dokumentuara me shkrim për periudhat e hershme, mund te ndriçohet kryesisht nëpërmjet te dhënave te tërthorta, qe mund te nxirren nga analiza e disa fakteve te gjuhës amtare, qe flitet ne këto vise, ne periudhën e dokumentuar historike. E ne këtë rast, shqipja si gjuhe amtare e vendbanimeve te gjirit te Vlorës, nuk mund te veçohet nga gjuha amtare e banoreve te Shqipërisë Jugore ne përgjithësi. Mençuria e akademikut Demiraj shfaqet qartësisht tek teza që ai përfshinë në këtë studim kur thotë se : Gjithsesi, mendimi qe, Shqipëria Jugore ne përgjithësi dhe i ashtuquajturi Epir ne veçanti, ishin te helenizuar ne lashtësi, nuk ka asnjë mbështetje dhe për këtë arsye është kritikuar me te drejte edhe nga një studiues specialist i kësaj treve, siç ishte dijetari anglez N.G.L Hammond, i cili ne faqen 423 te Vëllimit te Pare te veprës se tij madhore Epirus (1967) shkruan: “Dëshmitë arkeologjike tregojnë se, kultura Greke, siç shfaqet ne poçeri dhe objekte te tjera, nuk depërtoi ne Epirin e brendshëm me përjashtim te Dodonës dhe atje vetëm ne një mase te kufizuar deri ne Shekullin IV. Dëshmitë historike ne përgjithësi dhe përshkrimi i tribuve te Epirit te brendshëm si barbare (d.m.th jo Greke – Sh.D) nga Tukidi janë ne harmoni me dëshmitë arkeologjike. Prandaj, nuk mund te merret seriozisht ideja, qe gjuha greke u përhap prej qyteteve greke ne bregdet dhe zëvendësoi një gjuhe jo greke gjate shekullit V ose VI. Iliria qendrore ishte gjeografikisht shume me e hapur për depërtim nëpërmjet Epidamit (=Durrësit ), Apolonisë dhe Bylysit, por gjuha greke nuk e zëvendësoi gjuhen ilire atje ne shekullin IV ose me vone”. Gjithsesi, arsyetimi i mësipërm është një argument ex silentio. Prandaj, ne këtë rast është e nevojshme te parashtrohen edhe disa te dhëna konkrete, qe do te dëshmonin për një prani te hershme dhe te vazhdueshme te popullsisë autoktone ne Shqipërinë Jugore ne përgjithësi dhe ne vendbanimet e Gjirit te Vlorës ne veçanti. Parashtrimi i këtyre te dhënave do te kërkonte një monografi te gjere, prandaj ne këtë kumtese do te kufizohemi vetëm ne disa emra njerëzish tipike, qe dëshmojnë për një vazhdimësi te pandërprerë te popullsisë autoktone shqiptare ne trevat e tyre te sotme. E për këtë qellim, do te nisemi nga periudha e dokumentuar historike, për t’u ngjitur shkalle – shkalle ne periudhat me te hershme. Dhe po e nisim me periudhën e pushtimit osman te Shqipërisë, kur turqit për qëllimet e tyre pushtuese bënë regjistrime te herëpashershme te popullsisë se viseve te pushtuara. Ndër emrat e banoreve te qytetit te Vlorës dhe te Kaninës ne këto regjistrime dalin rregullisht edhe disa emra te vjetër tipike shqiptare si, Gjon, Gjin, Gjike, Gjergj, Pal etj që ndeshen dhe ne regjistrimet osmane te popullsisë se viseve te tjera te Shqipërisë Jugore dhe Veriore. Akademiku Demiraj zbërthen edhe burimin e emrit Gjon.Emrat Gjon dhe Gjin, shkruan ai, kane te njëjtin burim dhe përfaqësojnë trajtat shqiptare te një emri te krishtere me origjine hebraike, qe është përhapur nëpërmjet romakëve ne te gjitha gjuhet e Evropës dhe me gjere.Emri Gjon është përftuar nga evolucioni i trajtës latine Joannes, qe ne gjuhe te tjera paraqitet me trajta fonetike te ndryshme si: italisht Giovanni [Xhovanni], frengjisht Jean [Zhan], spanjisht Joan dhe Ion, anglisht John [Xhon], rusisht Ivan, serbo–kroatisht Jovan, greqisht Janis etj. Ne shqipe, a me sakte ne gjuhen “nene“ te shqipes, ky emër duhet te ketë depërtuar shume herët, qysh ne shekujt e pare te erës se re, për çka dëshmojnë disa dukuri te lashta fonetike karakteristike për mbare shqipen si evolucioni /j/ > /gj/ dhe zhvendosja e theksit mbi rrokjen nistore. Për depërtimin e hershem te këtij emri ne viset e banuara nga te paret e shqiptareve te sotëm dëshmon edhe përhapja e tij e gjere e dikurshme si ne viset veriore, ashtu edhe ne viset jugore te Shqipërisë. Mjafton te përmendim këtu Gjon Kastriotin dhe Gjon Buzukun nga veriu dhe Gjon Muzakën e Gjoleken < Gjon Leka nga Jugu. Emri Gjon ndeshet edhe sot ne qytetin e Vlorës dhe ne rrethinat e saj, madje kryesisht nder banore myslimane. Mjafton te kujtojmë këtu se, ne fshatin Tragjas Gjon ne brezin e vjetër ndeshet edhe si emër personi edhe si emër fisi si p. sh Gjovarfi < Gjon Varfi etj. Ne Tragjas kishte dhe një lagje me emrin Mehmet Gjoni. Natyrisht, ky emër dëshmohet relativisht më dendur ne defterët e regjistrimit te popullsisë te periudhave te ndryshme te sundimit osman dhe kuptohet vetiu qe dikur ai është përdorur nga pjesa e krishtere e popullsisë. Por edhe midis te krishterëve te jugut ne përgjithësi nen ndikimin e kishës greke kishte nisur prej kohesh te përhapeshin trajtat greke si Jani, Jorgo, Pavllo etj. Ne vend te trajtave te vjetra shqiptare Gjon, Gjin,Gjergj, Pal etj. Kështu, ne regjistrin turk te vitit 1520 për qytetin e Vlorës, ashtu si për qytetin e Gjirokastrës, emrat Gjon dhe Gjin ndeshen me rralle, kurse për qytetin e Kaninës ndeshen disi me dendur. Edhe me dendur ndeshen këta emra ne regjistrimet turke për fshatrat e bregdetit (Himare, Dhërmi e Palasë) si edhe për fshatin Goranxi e sipërme etj. Gjithsesi, ne regjistrimin turk te vitit 1520 ne qytetin e Vlorës ndeshet, nder te tjera : Gjon Mostura, ndërsa ne qytetin e Kaninës ky emër ndeshet disi me shpesh; Jorgo Gjon-i, Gjon Spiri, Andria Gjon-i, Gjon Miho, Kalo Gjon-i, Gjon Nikolla, Gjon Dhimo, Gjon Boriq-i.
Vlen te shënohet se emri Gjon ne rrethin e Vlorës ka lënë gjurmë edhe ne toponimi.
Kështu, emri i fshatit Gjorm ne defterin e regjistrimit osman te vitit 1431 shënohet ne trajtën Gonemi [Gjonem – i] si një vendbanim i Vilajetit te Kaninës. Ne këtë rast kemi te bëjmë me një trajte me te hershme te këtij fshati ku ruhet /n/-ja ndërzanore e paevoluar ne /r/. Te kihet parasysh se ne te njëjtin regjistrim janë shënuar edhe dy vendbanime te tjera me te njëjtin emër dhe pikërisht Gonom–a [Gjon-em-a, sot Gjorm]ne Vilajetin e Pavllo Kurtikut [Kerrabes ] dhe Gjon-om-i [=Gjon-em-i] ne Vilajetin e Krujës. Ne këtë rast bie ne sy se për fshatin e Vlorës dhe atë te Krujës regjistruesi ka përdorur nyjën shquese /i/ te rasës emërore te gjinisë mashkullore, kurse për fshatin e vilajetit te Kërrabës ka përdorur fundoren/a/.M tej akademiku shqyrton edhe rastin e emrit Gjin etj.

Akademik Shaban Demiraj sot mund të konsiderohet një perlë ndër gjerdanët e margaritarëve të shkencës gjuhësore. Mendimtarët shqiptare vunë në lëvizje mekanizmin e kësaj orës. Ç’prej kësaj kohe,lëvizi ora e ndriçimit. Midis atyre të shumtëve gjuhëtarë të sotëm njihet edhe akademik Prof Shaban Demiraj. Nëse nuk do të ekzistonin këta heronj apo ,dëshmorët të fjalëve dhe germave, nëse nuk do të do të gjendeshin mendimtarët,patriotët e djeshëm , armiqtë ishin gati ta shkatërronin embrionin e lules,nëse e gjithë kjo aradhe e përbërë prej trimash dhe patriotë, mendimtarë e shkencëtar nuk do ta përballonin shkëlqyeshëm,sulmet që kanë ardhur nga pushtuesit, gjuha do të kishte ngecur e pluskuar. Rajvizimi i portretit të tij është i ndërlikuar .”Akademik Sh.Demiraj është një figurë e pazakontë. Prof Sh.Demiraj shkruan prof..Dr R.Përnaska, i përket në yllnajës më të lartë të albanistëve dhe albanologëve të të gjithë kohërave.” Në të gjitha periudhat e vështira të rezistencës më të fortë të saj, kanë qenë së pari patriotët, e mendimtarë ,që kanë ruajtur pagabueshmërinë e gjuhës me sakrificën e tyre. Kush me shpirt,dikush me trup,kush me influencën e tij,një tjetër me jetën e tij e ruajtën gjuhën nga rreziqet,që kanë qenë jo të pakta dhe shumë kanosëse. Këta heronj të gjuhësisë tonë nuk vdesin, emrat dhe kontributi i tyre mbetet i skanuar në mendjet dhe shpirtin e një kombi,andaj nuk gremiset gjuha jonë në greminë si shumë gjuhë të tjera që sot gjenden veçse të harruara,pra të vdekura kësisoj.

*Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

PSE ULPIANA 2000 VJECARE ESHTE LASHTËSI DARDANE ?

February 24, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Edi Shukriu vlerëson se qyteti 2 mijë vjeçar i Ulpianës dhe shumë objekte tjera trashëgimore nëpër lokalitete tjera, janë pasqyrë me të cilën mund të matet niveli kulturor dhe historik i Kosovës është shprehur arkeologia kosovare. Tek fytyra e Ulpianës, ne gjejmë një trashëgimi antike ngase kohë-formimi saj ngjet para pushtimit romak me një vijimësi dardane./

/ Dardanët/

Po sjell disa tw dhëna ku kam kryer hulumtime:G. Novak Enciklopedia e “lashtë (1966)shkruan: Ulpiana. – Qendra romake afër Lipjanit sot dhe Gračéanica manastir në Prishtinës mbi Kosovën fushë (Jugosllavia pllajë në kufirin me Shqipërinë).Shkatërruar nga zjarri, Justiniani e ka rindërtuar dhe e quajti Iustiniana Secunda në Gračnica dhe rrethinat e saj janë gjetur mbishkrime dhe palët tjera ruhen në kishën e Graçanicës. Pranë Graçanicë u zbuluan rrënojat edhe gjera që tregojnë vendin ku ai ishte dikur Ulpiana dhe më vonë Iustiniana Secunda.

-Viale Vittorio në enciklopedia italiane shkruan:Dardani (Δαρδανεῖς,Δαρδάνιοι, Δάρδανοι, Daraăni). Njerëzit më klasike ilire që u ndahen kufijtë veriorë të Maqedonisë. Më saktësisht, Dardani zënë dy bankat e sipërme kurse dell’Axius (Vardar) dhe Marava, afërsisht në mes të headëaters e Timacus (Timok) në veri-lindje, si dhe ato të Dricon (Drin), në jug-perëndim. Sovrappostisi ndoshta një popullsi e vjetër, e skllavëruar, dardanët u ndanë në shumë fise, ndër të cilat më kryesore janë të njohura nga Straboni kryesore: ato të Galabrii dhe Thunatae. Dardanët ishin banorët më të hershëm të Kosovës së sotme.

-Etimologjia e fjalës dardan-shkruan, MA.Sc.Qazim Namani-rrjedhë nga gjuha indoevropiane dardj-a, në gjuhën shqipe dardha (vend i dardhave).[2] Fjala darda është fjalë shqipe që do të thotë dardhë, në trajtën dardan-os del se është sufiks pellazgjik,

mbretëria e dardanisë.

-Të parët e tij quheshin ilirë. Thotë prof I.Kelemendi,Këta qenë ndër arianët më të parë që patën ardhë në Europë.Vendi i tyre quhej Iliri. Fiset ilire: Ilirët kanë qenë të ndarë në fise: Ardianët, Laebetët, Liburnët, Autoariatet, Dalmatët, Dradhanët, Venetët si dhe mesapët dhe japuget që banojshin në pjesën e jugut të gadishullit italian. Përveç këtyre kishte edhe fise të tjera. Ky fenomen shpjegohet vetëm me përbamjen dhe natyrën e vendit ku banonin. Ndër fiset e Ilirvet,ma i madhi qe fisi i Dardhanevet. Vendi i tyre ishte Kosova e sodme deri në Nish dhe në Jug,në Vardarin e Sipërm deri në afrësinat e Manastirit. Kryeqyteti i Dardhanis ishte Shkupi i cili quhej atehere Skupi(Scupi).Vehej në dukje bukuria e gravet të tyre. Edhe sot ka mbete në Kosovë e në vende të tjera,kur duen të ekzaltojnë bukurinë e ndoji femre thonë:”Qenka si Dardhane”.

/Ulpiana, dhe pozita gjeostrategjike/

Ulpiana, e shquar edhe për pozitën gjeostrategjike, për herë të parë përmendet nga Ptolomeu në shekullin II. Lokaliteti antik romak dhe bizantin i Ulpianës është pa mëdyshje njëra nga qendrat më interesante arkeologjike në Kosovë dhe rajonin e gjerë të Gadishullit Ilirik ,thotë guida arkeologjike e Kosovës. Mirëpo në Ulpianë sipas studiuesve jeta këtu ka filluar më herët dhe gjurmët të shpien në periudhat parahistorike të hekurit dhe bronxi ose e njohur ndryshe si lashtësia dardane. Çfarë sollën pushtimet romake ?Kjo pyetje që ngrihet për origjinën e saj saktëson edhe mjaft teza se Ulpiana është një vazhdimësi e qytetërimeve ilir kryesisht në Kosovë.

Luftërat me Romen

Dardhanet përmenden si luftëtarë të mirë dhe rezistenca e tyre kundër maqedhonasvet e romakvet asht e ndigjueme thotë prof I.Kelmendi. Luftërat me Romen: Në vjetin 228 pr Kr u pa zbarkimi i parë i romakvet në Iliri,që sundohej asi kohe në pjesë të madhe prej mbretëreshës Teuta. Lufta nuk përfundoi me nji a dy beteja, por zgjati ma shumë se dy shekuj. Më 168 pr.Kr. konsulli romak Lucius Anicus kaloi si rrefe nëpër Iliri dhe pushtoi Shkodrën dhe në kalanë e saj zuni rob mbretin Gencius të cilin bashkë me të shoqen Etlevën dhe dy të bijtë e dërgoi në Romë,për të stolisur kthimin e tij trimfal. Mbas këtij suksesi Ilira u shpall provincë e Romes. Por në realitet lufta nuk pushoi aspak. Ilirët bëjshin vazhdimisht kryengritje. Sa pushonte a shtypej në njanën fishkullonte në tjetrën thotë prof I.Kelmendi,

/Ulpiana mes Romës dhe Konstandinopojës/

Të dhënat flasin se kjo qendër bëhet e rëndësishme gjatë periudhës së pushtimit romak. Ka një arsye të gjetur për rëndësinë e saj .Ulpiana gjendej mes Romës dhe Konstandinopojës. Përmendet edhe fakti, që Ulpiana është një kryqëzim pra një pikë ku priten në mes për rrugët që përshkonin nga detet drejt steres, pra nga Adriatiku në Egje,në detin e Zi,apo një nyje që takohej pranë Ulpianës Via LissusNaissus dhe Scupit, Duke ndjekur vijeshmërin e këtij siti arkeologjik, thuhet se themelimi i saj pra ,që u njoh si qendër komunë Municipium Ulpianum besohet të ketë qenë viti vitin 169 e.s. Arritje për këtë sit duhen cilësuar kohët mes shekujt e III dhe IV të e.s. ku zhvillimi i Ulpianës arrit kulminacionet e saj. Kjo pasqyrohet në fushat prioritare ,ekonomi ,kulturë,zhvillim urban .Zbulimet kanë gjetur objekte të cilat kanë funksionuar si rrugë,ujësjellës,godina publike. Nga një befasi që mund të zbulohet është se gjatë sundimit të perandorit Justinian në shekullin VI, kohë kjo kur Ulpiana riemërohet në Justiniana Secunda.

Të dhëna për qytetin janë Ulpiana janë:Ulpiana rrethuar me mure deri në 3m dhe me nga dy kulla çdo 27,5 m ka trajtë të parregullt katërkëndëshi. Sipërfaqe prej 35, 5 ha.

/Emërtimet që shënojnë Ulpianën/

Gjenden disa emërtime të tilla kur flitet për Ulpianën sidomos për kohë-themelimin e saj.

“Ulpiana është një qytet romak i themeluar në fillim të shekullit II nga perandori Trajan. Mirëpo kjo tezë nuk mund të pranohet në këtë mënyrë pasi dëshmitë arkeologjike vërtetojnë një kohë themelimi të sajën para romake. Është i vërtetë fakti, që pushtimet romake sollën zhvillime në disa fusha duke kryer transformime të mëdha. Këto zhvillime vrehen në të gjitha trojet dardane, por identifikohet Ulpiana si qendër e zhvilluar dhe më e përparuar. Ajo, që kërkon saktësim është se në kohën e perandorit Trajan fitoi statusin e qytetit. Një nga të dhënat interesante është fakti se në mesin e shek. II në Ulpianë nga administratori dardan Licin ishin flijuar Flori dhe Lauri, dy martirët e përhapjes së krishterimit.

Paganizmi,thotë prof I.Kelemendi,Besojshin në shumë perëndi: Medaurus, Binaus,Latra,Seutona etj. Kristainizmi tek ilirët përmend faktin se ilirët ishin ndër të parët popuj në Evropë që erdhën ne kontakt me Kristanizmin. Në vitin 53 Shën Pavli predikoi Ungjillin ndër ilirët,ndërsa 4 vjet më vonë nxënësi i tij Titus.Ne shekullin e V-VI,Durrësi dhe Nikopoli u bën qendrat më të forta të kristianizmit në Iliri Mbas tyre vinte Shkodra,Tivari. Në kohën e Justinianit Shkupi u bë kryeqyteti moral dhe administrativ i krejt Ilirisë.Të dhëna të tjera për krishterimin në Iliri gjejmë tek Ëikipedia ku thuhet se :Krishterimi në Shqipëri është ngritur mbi një bazë apostolike. Pozita gjeografike e saj e bën këtë të pashmangshme. Ungjilli i krishterë u fut për herë të parë në Evropë nga apostulli Pal në Filipe të Maqedonisë.(41) Pastaj, duke udhëtuar drejt perëndimit, përmes rrugës Egnatia, ai predikoi në Selanik, qyteti më i madh në atë rrugë. Më vonë, ai u bë qendra nga ku krishterimi rrezatoi mbi Athinë e Korint, si edhe mbi provincën e Ilirikut. Është interesant fakti se si udhëtimet e Palit ndiqnin besnikërisht rrugët romake dhe se si përgjatë tyre shtohej zinxhiri i bashkësive të hershme. Me të vërtetë, një udhëtim prej 270 km nëpër rrugën Egnatia, nga Selaniku drejt perëndimit, do të depërtonte deri në zemrën e Shqipërisë. Pikërisht këtë rrugë ndoqi apostulli Pal. Gjatë udhëtimit të tij të tretë, rreth vitit 59 pas Kr., ai i shkruante bashkësisë së krishterë të Romës se “që nga Jeruzalemi e përqark në Ilirik u kam predikuar të gjithëve ungjillin e Krishtit.”(42) Parafjala greke “në”(Ilirik) është e dykuptimtë, pasi nënkupton një përdorim përjashtues ose përfshirës.(43) Pali nuk u shpreh qartë nëse ai e kishte çuar ungjillin e krishterë deri në kufirin ilir apo nëse ishte futur me të edhe në provincë.

Edi Shkriu shkruan: Krishterimi në Dardani nisi të përhapet herët dhe u bë fe zyrtare nga shekulli IV si dhe në gjithë perandorinë romake. Dardania në përgjithësi u bë edhe udhëkryq i përplasjes së doktrinave kishtare, të asaj lindore dhe perëndimore, nga të cilat pas shekullit XI u krijua trashëgimia kulturore katolike dhe ortodokse e banorëve të Kosovës. Gjurmët e kishave të shumta dhe toponimet, si janë Lisi i popit apo Lisi i priftit, i dëshmojnë këto ndarjedhe, mes tjerash, edhe manifestimi i Shën Gjergjit sipas kalendarit katolik apo ortodoks, ky i fundit i manifestuar edhe nga banorët shqiptarë të besimit islam.

/Kategoria e mbrojtjes: kombëtare/

Ulpiana i është dhënë statusi kombëtar arkeologjik faqe në vitin 1955, nën Rezolutën nr

vEK21/55, i cili siguron një nivel të kategorisë së Mbrojtjes .

Të dhëna të tjera për Ulpianën janë:Ulpiana / Iustiniana Secunda zë një pozicion të imponuar brenda piktoresk rrethinat e maleve të ulëta për Lindjen e (zona minerare) dhe të mrekullueshme horizonti drejt fushave Kosovës. Kërkimore arkeologjike, si dhe zbulimi i një amfiteatër dhe ndërtesa të tjera të rëndësishme, i jep një potencial të madh për të përdorur për arsimin e trashëgimisë dhe respektit të ndërsjellë të njerëzve lokale, veprimtaritë kulturore, rekreative, dhe ekonomia turistike të zhvillimit.

Kompleksi arkeologjik Ulpiana është i përbërë nga:

Nekropoli 1) kala / Castrum 2) Qyteti, 3) Nekropoli Veriore, 4) perëndimore, 5)Southern Nekropoli 6) Tuma Arat e Cerkezit (Čerkesko Polje) dhe 7) TumaCernica.Shkalla e arkeologjike (më shumë se 35 ha) është vetëm pjesërisht gërmohet (2%). Gërmimet arkeologjike filloi në 1954 dhe periodikisht vazhdoi deri në vitin 1997.

*Mrs.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Autori ka qene Drejtor i parqeve arkeologjike te Vlorës

GERMIMET ARKEOLOGJIKE NE ZONEN E HIMARES -SHPELLA E SPILESË SI GERMOI CARDINI NË STROFKULLËN E CIKLOPIT NË VITIN 1939

February 19, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/

Shpella e Himarës me emërtimin:Shpella e Spilesë është shpallur monument kulture me vendim e Rektoratit të universitetit shtetëror të Tiranës ” Nr.6, datë 15.1.1963- “Mbi shpalljen e monumenteve të kulturës. 2. Shpella e Spilesë, në fshatin Himarë.

Shpella e Spilesë në këtë vendim renditet e dyta pas shpellave të fshatit Velcë në zonën e lumit të Vlorës, u përkasin kulturës së neolitit të vone të mijëvjeçarit III p.e.re.Mirëpo shpella në Spile kujt kohei përket? Shpella e Spilesë a është në të vërtetë shpella e Ciklopit?

Zëra mediatik përcjellin në kujtesë tonë emrin e Odisesë dhe kthimin e tij në Itakë,gjatë këtij udhëtimi të pambarimtë, skena e ndeshjes me Ciklopin mbetet një krijim i shkëlqyer i mitologjisë.　Përtej cipës së mjegullt 7 fshatrat, që prek çdo mëngjes firoma e detit janë në një trandje të vazhdueshme historike e mitike. Gërmadha të çmuar të tokës shqiptare për shekuj janë ruajtur me fanatizëm nga nëntoka jonë .Kohët qiellore nuk i fshinë dot gjurmët. Ajo është plotë dhe vetëm me thesaret arkeologjike, që presin ndriçimin në dritë se një histori e vërtetë shkencore e saj duhet shkruar. Nga objektet arkeologjike sipas informatave të fillim vitit ‘ 91 nw brig jet shqiptare të detit Jon, nga Kepi i Gjuhëzës gjer në Kapoqefal të Sarandës, janë zbuluar 20 fortifikime pre-historike. Një ndër ato objekte historike është shpella e Spilesë.

Pozicioni i Qarkut Vlore dhe përshkrime te shkurtra(Guida e trashwgimisw kulturore tw qarkut Vlorw)

Qarku Vlore është i përberë prej rretheve Vlore, Sarande, Delvine. Shtrihet ne pjesën jugperëndimore te vendit dhe laget nga deti Adriatik dhe deti Jon. Qendër e Qarkut është qyteti i Vlores, e cila është qendër tregtare, industriale dhe e ndërlidhjeve te shumta.Himara .Ne krahinën e Himarë bëjnë pjese qyteti i Himares se bashku me fshatrat Palas, Gjilek, Dhermi, Iliaz, Vuno, Qeparo, Kudhes, Piluri. Krahina e Himares shtrihet përgjatë bregdetit te detit Jon, duke filluar nga veriu ne Llogora e deri ne lumen e Borshit ne Jug. Nga veri- lindja, lindja dhe jug-lindja rrethohet nga vargmali i Akroceraunit me majën me te larte atë te Çikës me lartësi 2045m mbi nivelin e detit. Ne krahinën e Himares rrjedhin përrenjtë e Ksarrollakos, te Polopotamo, te Gjipes, te Vishes dhe te Qeparoit, te cilët ne periudha shume te nxehta te vitit mund dhe te shterojnë. Gjiret kryesore ne det janë ato te Spilese dhe te Panormit (Porto-Palermos).

Pasurite kulturore, historike dhe artistike prezente

Ne territorin e Bashkise Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: Ne Gadishullin e Karaburunit: guroria romane Gramata, kisha e Shen Adreas.

Ne Dhërmi: Manastiri I Panajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shen Thodhorit, kisha e shen Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shen. Nikolles, lagjia e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj. Ne fshatin Iliaz: manastiri I Stavridhit. Ne fshatin Vuno: shtëpitë me arkitekturën karakteristike te zonës. Ne fshatin e vjetër Himarë: Kalaja e Himares është një fortifikim qe i përket shekullit te 3-te para erës sonë dhe vazhdon ne periudhën e mesjetës. , Kisha e Akipeshkopise, kisha e Kasiopise, kisha e Shen Pandon, kisha e Athalit, lagja e vjetër me shtëpitë me arkitekture karakteristike.

Ne qytetin Himare:Shpella e Omerit e cila I ka dhene dhe emrin qytetit (Spile), kisha e Shën. Marinës. Ne Panormi: Kalaja e Porto-Palermos dhe Kisha e Vasilikes (gruas se Ali Pashes). Kjo kala thërritet ndryshe edhe Kalaja Pashe Tepelenës, ndodhet ne afërsi te Himarë, ne gjirin me te njëjtin emër. Kjo kala u projektua nga nje inxhinier francez ne formën e një pesekendeshi. Porta e hyrjes ndodhet nga ana e lindjes. Muret janë te trashe 1.6m. Ne shënimet e tij konsulli francez Pukevil shënon se me 1806 ali Pashe Tepelena, i rezervoi atij nje pritje ne kalanë e Kastrise, Himare. Sipas studiuesve te quajtur te bregdetit Janko Palit, ne ballin e portës te kësaj kalaje jene te gdhendura me germa greke ne stilin bizantin. Ne Qeparo: fshati i vjetër Qeparo me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, shtëpia e Ali Pashes, Manastiri I Shen. Dhimitritit, Kembanaria e kishës se fshatit Qeparo, Kalaja e Vjetër etj.

Hulumtimet kryer në këtë zonë flasin për disa ekspedita dhe shënime udhëtarësh,gjeograf apo arkeolog. Ne vitin 1939, arkeologët kryejnë gërmimet e para në shpellën e Spilesë (Himarë), botuar nga .Domeniko Mustilli, gërmimet para ne shpellën e Spilese (Himarë), botuar nga D.Mustili, provoi se shpella ishte banuar ne Epoken e　Neolitit te Ri(3000-2100 p.Kr.)Një fakt që njihet është se për Cardinin kemi një i formacion të bollshëm nga arkeolog dhe studiues të Institute of Ëorld Archaeology, University of East Anglia, Norëichtë cilkët shprehen se ka regjistruar mbi 60 shpella natyrore në fshatrat lumit të Vlorës e Vlorës më saktësisht 10 shpellat e Velcës dhe Sarandës më shkoqur në pjesën jugë-perëndimorë nga shpellat e Karaburunit në Sarandë. 1971-1990 JANO KOCI drejton gërmimet në fortifikimet prehistorike ne Karos, Ngure e Kukum.(Qeparo). Ne kodrën e Sopotit zbulon, fortifikimin parahistorik dhe akropolin,　banesat dhe nekropolin e qytetit antik. parahistorik, linjën e murit, hyrjet, dhe　banesat e qytetit antik si dhe varet me ndërtim monumental. Ne kalanë e Himarë, zbulon, fortifikimin ne Kastane. Një banese antik te fortifikuar ne Borsh, një vile e romake, dhe një vendbanim mesjetar Qeparo. Arkeologet N.Ceka viti 1984,Muzafer Korkuti 1981 drejtojnë respektivisht gërmimet ne një banje romake ne Spile dhe ne fortifikimin parahistorik ne Badher të Borshit. Në vitin 2002-2003Ilir Gjipalit me gërmimin shqiptaro-anglezë në shpellën e Spilesë provuan banimin e saj që në epokën e mezolitit (8000 vjet p.kr　). Përmendet për herë te　parë në mbishkrimet e Theorodokëve te Delfit. Ne shek. I m.Kr., PLINI referon fortesat Himara dhe Meandria(Sopoti) Akrokerauneve. Ne shek. III-IVm.Kr,ne tabelën Peutigeriana Acrocceraunia përmendet si një stacion i rendesishem ne rrugën ne Foinike .Vitet(527-565). Himara, përmendet nga Prokopi i Cezarese si fortesë, ndërtuar　nga Justiniani. Ne vitet 528-548. Stefan Bizantini i fundit, përmend krahinën me emrin Kaonia. Mbas këtyre viteve krahina do përmendet me emrin e Himarë.

Burimet e shkruara, dëshmojnë se Himara ne lashtësi ishte vendi i fisit të Kaoneve, fisi rëndësishme i Epirit,krahas Molloseve dhe Thesproteve. Fiset Kaone zotëronin Epirin para mollosëve. Plini (referon se emri Kaoni, vinte nga kaonet e　bregdetit te Akrokerauneve, ku ndodheshin fortesat Himaira,　poshtë se cilës ndodhej burimi i ujit mbretëror, e me tej Meandria(qyteti antik ne Borsh), Kestrina etj.

Cardini ka regjistruar mbi 60 shpella natyrore

Karen Francis, Institute of Ëorld Archaeology, University of East Anglia, Norëich shkruan: Në qershor të vitit 2000, një ekip arkeologësh nga Instituti i Arkeologjisë Botërore, Britania e Madhe, dhe Instituti Shqiptar i Arkeologjisë ka filluar një studim në terren në Shqipërinë e jugut. Qëllimi i projektit ishte të ri-gjetur një numër i “humbur” shpella prehistorike dhe faqet sipërfaqësore që janë hulumtuar të parë në vitin 1930 nga një arkeolog italian, Luigi Cardini. Në vitin 1930, drejtori i Misionit Arkeologjik Italian në Shqipëri, Luigi Maria Ugolini, rekrutohen Cardini si prehistorian të misionit. Ndërmjet viteve 1930 dhe 1939, Cardini udhëtoi gjerësisht në të gjithë Shqipërinë jugperëndimore dhe, me ndihmën e një udhëzon disa përkushtuar shqiptarë, plotësisht dhe regjistruar mbi 60 shpella natyrore.

Sezoni i vitit 1939 Cardini ,vijon K. Francis, u zhvillua gjatë dhjetë ditë dhe, për aq sa dimë, ishte vizita e tij e fundit në Shqipëri, edhe pse ajo ishte edhe më produktive e tij në drejtim të hulumtimit. Në qershor të atij viti, vetëm dy muaj pasi trupat e Musolinit kishte pushtuar Shqipërinë, shpërnguljes Mbreti Zog, Cardini ka hulumtuar shumë në bregun lindor ku ai ka bërë disa nga zbulimet më të rëndësishme arkeologjike. Fletoret e tij tregojnë se ai udhëtoi gjerësisht në zonën midis Sarandës dhe Vlorës dhe ishte ende në vijim të informacionit të tij, që ishin raportuar nëntë vjet më parë. Gjatë këtyre dhjetë ditëve të fundit në Shqipëri, Cardini zbuloi site me sipërfaqja paleolitit në Xarrë; shpellat e Himarës dhe Shën Marina dhe strehimet në gur apo shpellat eKanalit. Një muaj më vonë, Cardini me padurim ia kalojë rezultatet e ekspeditës së tij Mustilli:

“Ajo nderon mua për të ofruar për Shkëlqesisë tuaj një raport të shkurtër mbi rezultatet e kërkimit paleontologjisë kryer në emër të Misionit Arkeologjik Italian në Shqipëri, drejtuar nga vetë …… Ky hulumtim na mundësoi të konstatojë ekzistimin e një depozitë të madhe paleolitit në sipërfaqe në afërsi të fshatit Xarrë, një strehim në gurë(shpellë)në shpatet e maleve të Kanalit dhe një kompleks i pesë shpellave ngjitur në afërsi të fshatit Himarë, me reliket e bollshme të një kulture Eneolitike në bazën e tyre ….. Këtofaktor paleoliti, të cilat për herë të parë janë të sinjalizuara në Ballkan, jep rëndësi të madhe në Xarrë. Gjetjet janë thirrje për një studim sistematik të zonës, i cili duhet të plotësohet nga hapja e një numri të madh llogore të gërmimeve. Këto me siguri do të japë të dhëna të sigurta për depozitimin dhe gjithashtu mund të zbulojnë të dhëna të dobishme për faunë, një interpretim më të saktë të depozitimit ‘[Istituto Italiano di Umana Paleontologia (IPU), Cardini Njoftomi 4 korrik 1939].

Zbulmi Cardini viti 1939

Nga shpellat ekzaminuara gjatë anketës, një ose dy zbuloi prova të mrekullueshme të pushtimit parahistorike. Me interes të veçantë ishte një shpellë të madhe në qytetin bregdetar të Himarës, ku kishte Cardini me punëtorët shqiptarë kryen gërmime në vitin 1939:”Shpellat Himare: kjo shfaqet në lokalitetin e Spilesë, në afërsi të bregdetit Adriatik ….. Një hendek fillestar gjykimi kryhet në 4 qershor u zgjeruar dhe thelluar më 8 dhe 9 …….. Unë e bëra një verifikim në natyrë e cila qe mjaft vend interesante, i cili do të kërkojë një fushatë të gjatë gërmimeve-shumë premtuese në drejtim të rezultateve për shkak të masës së depozitimit, bollëku i mbetjeve arkeologjike dhe fauna dhe më rrallë stratigrafike qarta ,mendova nuk është më të mirë që depozitat brenda saj, të cilat mund të hulumtohen direkt në një moment më të favorshëm, duke përdorur mjete dhe pajisje të sugjeruara nga IPU [shkencës ‘: Cardini, 4 korrik. 1939 notebook].Në mbërritjes në Himarë, ne kaluan pjesën shkëmbore të Gjiri i Spilesë dhe në atë që ishte një port i vogël, përshkruar nga Cardini:

“Fshati shtrihet në kodrat e vogla,të cilat në veri mbyllen jashtë portit të vogël që është mbyllur nga dydegëzim shkëmbore arritur në det. Degëzimi gjithashtu formojnë një plazh të vogël, e cila ka disa shtëpive dhe një hotel i vogël.

Tre nga shpellat e hapura dhe këto janë aq afër sa për të formuar një depozitë të vetme në faqen e pjerrët në bazën e saj, 20-25 metra të gjerë.

Dy shpella, të cilat duken të jetë e mjaftueshme, por ulet disi, hapur në një nivel më të lartë, pak më shumë se 100 metra nga të tjerët.

Shpella që provuan ka një hyrje tetë metra të gjerë, është 32 metra e gjatë, gjashtë deri në shtatë metra e lartë dhe është më i madhi i të gjitha ‘[IPU: Cardini 1939 notebook].

Skena qetë, përshkruar nga Cardini nuk ishte më e dukshme. Plazhi që përmbante vetëm një hotel të vogël dhe disa shtëpive ishte bërë një -qytet para dhe shpella që e mbante aq shumë potencial për Cardini nuk ishin më të dukshme nga buza e ujit. Duke shqyrtuar fytyrë shkëmb brenda nxisë jugore të plazhit të zhvilluar, ne ishim në gjendje për të gjetur tre nga pesë shpellat ilustruara në hartën Cardini së, shpella 1, 2 dhe 3 (Shpellë 1, shpella më e madhe ku Cardini kryer gërmime të suksesshme, ishte ende e paprekur, por e fshehur prapa themeleve konkrete të një hoteli të ndërtuar pjesërisht

Shpella ka një hyrje të madhe dhe shtrihet për rreth 30 m në kodër. Brenda, atmosfera ishte e lagësht, me myshk dhe alga. Edhe pse pjesa e shpellës ende duket të përmbajë depozitat e thella që Cardini ka marrë mostra, sipërfaqja është mbushur me mbeturina. Si rezultat i kësaj mbeturinave nuk ishte e mundur për të vëzhguar hendek, nga e cila ai u gjet kockave të kafshëve, mjetet stralli, qeramikë dhe vatrat, nga mbi dy metra e stratigrafia (Mustilli, 1941). Ky material është datuar në periudhën Eneolitikë, helenistike dhe periudha romake. Edhe pse Cardini solLi përfundimin se Shpella 1 ishte edenjë për hetim në të ardhmen shkencore, ajo nuk ishte në gjendje të kthehet atje dhe sot shpella dhe depozitat e tyre në masë të madhe janë të rrezikuar nga zhvillimi i ndërtimit modernë.

Shpellat e Himarës tani të kërkojë një rivlerësim të hollësishëm, para se arkeologjia e vlefshme Cardini është shkatërruar përgjithmonë.

ISH-PREFEKTURA E VLORËS –GODINA E VITIT 1919 ME VLERAT TË SPIKATURA ARKITEKTONIKE

February 11, 2013 by dgreca

Nga GËZIM LLOJDIA/

Godina e ish-prefekturës Vlorës ka një moshë 93 vjeçare. Sipas specialistëve kjo godinë dallohet për vlerat të spikatura arkitektonike e ndërtimore. Përkarshi xhamisë “Muradie”,në të djathtë kur shkon drejt të Sheshit historik të Flamurit të bie shpejt në sy kjo godinë karakteristike me arkitekturë të veçantë nga ndërtimet e viteve të fundit. E parestauruar nën peshën e mbi 90 viteve jetë,godina thuajse kishte shkuar në limitin e fundit të ekzistencës së saj.Thuhet se Ugolini ne Vlore nuk dalloi ndonjë monument ne sipërfaqe përveç xhamisë se Muradies.Godina e ish-prefekturës së Vlorës është shpallur Monument Kulture i Kategorisë se Parë me vendim Nr. 654, datë, 09.11.2006.Në këtë listë u shpallën monumente kulture një sërë objektesh historike që ruante qyteti i Vlorës si : Ish-prefektura, ndërtesë e vitit 1919,banesë qytetare në lagjen “Hajro Cakërri” e shekullit XIX, ndërtuar me materiale të traditës gurë dhe dru. Shkolla “28 Nëntori” në vitet 1851-1908 ka shërbyer si mejtep. Në vitin 1908 u çel për herë të parë shkolla shqipe, sot vijon të shërbejë si shkollë 9-vjeçare. Ish-selia e Qeverisë Provizore të Vlorës në 1912, ndërtesë në lagjen “Hajro Cakërri”.Banka BKT,Muzeu historik,ish-galeria e Arteve në qyte,bashkia,sahati,kisha katolike,banesa të tjera të hershme karakteristike.Godina është një ndërtesë që i përket viteve 1919 me dy kate lartësi.

Në Vlorë foli prefekti – Labe (Dukat, Vlorë)

Në Vlorë foli prefekti O Vloro, Kanino (pas çdo vargu) Osman Haxhi Muhameti Të më mblidhenë mileti Se vjen Qemali nga deti

Pas largimit te Ibrahim Avdullahut si Kryekatundar u vendos qe administrimin e Vlorës ta merrte Osman Haxhiu ne emrin e prefektit. I biri i Miftiut te Vlorës Haxhi Muhametit dhe një nga familjet me te pasura te Vlorës. Shume aktiv qe ne fillim te shekullit, një nga mbështetësit kryesor te Ismail Qemalit. Me vone do te këtë një karriere te shkëlqyer, Kryetar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare” te Luftës se Vlorës, delegat ne Kongresin e Lushnjes, deputet ne parlamentin shqiptar.

sman Haxhiu –Armen–një nga mbështetësit e Ismail Qemalit, ish prefekt i Vlorës, një nga njerzit më të pasur në Vlorës, që e vuri pasurin e tij në shërbim të Atdheut. Kryetar i “Komitetit Mbrojtja Kombtare” Pas luftës deputet në Parlamentin e parë Shqiptar. Djali i tij Myhedin Haxhiu, Kryetarë i Bashkisë së Vlorës. Pas “çlirimit” u arratis jashtë shtetit së bashku me vëllanë e tij Galip Haxhiun.

Specialistë të IMK kanë bërë një përshkrimi arkitektonik dhe konstruktiv të kësaj godine e cila ka vlera të thkeësuar ku thuhet se:Godina e Ish Prefekturës është ndërtuar rreth vitit 1919. Gjatë kësaj periudhe qyteti i Vlorës pati një zhvillim i cili pas caktimit të kufijve në vitin 1913 dhe ndërprerjes së rrugëve tradicionale të tregtisë u kthye në pikë e rëndësishme transite. Zhvillimi urbanistik dhe arkitektonik i kësaj periudhe u kushtëzuan nga arritjet e periudhës pararendëse, nga kërkesat për të zgjeruar gamën e gjinive ndërtimore, si dhe nga zhvillimi i ri ekonomiko shoqëror. Ndërtimet e kohës, kërkonin eksperiencën e projektuesve të specializuar, si vendas ashtu dhe të huaj. Një nga rrymat veprimi i të cilës u ndje gjatë kësaj periudhe në vendin tonë ishte eklektizmi i cili mbizotëronte ende mbi qytetet e tjera të Ballkanit dhe Evropës. Manifestimet e para të kësaj arkitekture i ndeshim fillimisht në Angli, në shek. XVIII – XIX dhe në fillimet e shek. XX. Prirjet ndaj eklektizmit u shfaqën jo vetëm në disa ndërtime të projektuara nga inxhinierë të huaj, por edhe në ndërtimet e projektuara nga inxhinierë dhe arkitektë vendas. Manifestime të kësaj periudhe ishin kalimtare dhe nuk patën një shtrirje shumë të gjerë. Kjo arkitekturë u pasua me depërtimin e arkitekturës neo – klasike sidomos me ndërtimet e viteve 30’40’.Arkitektura e ndërtesës së ish Prefekturës është përfaqësuese e arkitekturës me prirje eklektike dhe neoklasike. Ndërtesa të kësaj periudhe me elemente të ngjashëm arkitektonik në qytetin e Vlorës janë ndërtesat e Bashkisë, dhe Muzeut të Luftës.Suvatimi i jashtëm shërben si një mjet shumë i përshtatshëm për zbukurimin e godinës, i cili është, lehtësisht i zbatueshëm dhe krijon një shumëllojshmëri formash e motive dekorative. Një përpunim i tillë rit së tepërmi plastikën dekorative të fasadave, dhe për të mënjanuar mbingarkesës janë krijuar plane të pastra në katin përdhe të cilat ndihmojnë për daljen në pah të elementëve në reliev dhe bëjnë të efektshëm lojën dritë- hije.Kreu i dritares treshe është pjesa më e zbukuruar me kornizë, në formë vetullore sipër hapësirës së dritares. Në të dy skajet dalin pilastra me kapitele të dekoruar. Elementët e aplikuar janë motive të ndërlikuara, si lule, stilizime gjethesh, imitime, të dentikulave (dhëmbëzave) antike. Vendosja kornizave dekorative në reliev, poshtë hapësirës së dritares duke krijuar breza horizontalë thyejnë shtrirjen vertikale të fasadave. Element i fuqishëm i përpunimit dekorativ është streha nën çati, me bishta të gdhendur, (testekë), cila vjen si përpjekjet për futjen e frymës kombëtare me stilizimin e elementeve të huazuar nga arkitektura popullore. Elementët dekorativ parapërgatiteshin gjatë ndërtimit të muraturës, bëhej mbushja me suva dhe më pas duke kaluar shabllonët mbi to u jepej elementëve forma e profile sipas dëshirës. Zgjidhja planimetrike është mjaft e goditur, falë një grupimi të qartë funksional.Lidhur me përshkrimin e konstruktiv të objektit specialistja e IMK shkruan:Teknika e ndërtimit të kësaj godinë në raport me ndërtimet e mëparshme, pati jo vetëm një rritje cilësore, për sa i përket teknologjisë, por dhe një pasurim të strukturave konstruktive. Karakteristike e kësaj periudhe është suvatimi i jashtëm i ndërtesës përdorimi i brezave antisizmik, përdorimi i tjegullave marselieze, përdorimi i muraturës tërësisht me tulla si i mureve mbajtëse ashtu dhe i mureve ndarëse. Përdorimi i tullave krijoj një fushë të gjerë të zbatimit të elementëve dekorativ në suva. Themelet e godinës janë të ndërtuar me gurë të lidhura me llaç. E gjithë muratura si muret mbajtës ashtu edhe ato ndarëse janë ndërtuar me tulla, me material lidhës llaç gëlqere me çimento, (llaç bastard). Çatia është me konstruksion druri, mbuluar me tjegulla marseljeze. Deri në vitin 1944 godina ka shërbyer si administrate lokale, ndërsa pas viteve 50’ si banese banimi kolektive. Edhe pse është në gjendje risku ndërtesës nuk i është kryer asnjëherë rikonstruksion, por mirëmbajtje rutinë.Ndërtesa e ish Prefekturës paraqitet përgjithësisht në gjendje të mirë statike, me problematika të shumta të mirëmbajtjes dhe kujdesit që duhet të tregohet për një monument me vlera të spikatura.

UNDP është pjesëmarrëse në këtë projekt përmirësimi shkruan në relacionin e saj:Projekti me titull “Rivendosja e Ish Prefektura Vlorë” ka për qëllim për të rivendosur një nga ndërtesat e bukura historike në Vlorë.Aktiviteti i planifikuar për të përmbushur restaurimin përbëhet nga ndërhyrjes në rivendosjen e fasadave dhe çatisë dhe disa përmirësime të tjera. Grupi i synuar është direkt përfituese e zbatimit të këtij projekti nuk është vetëm qendra e Vlorës në aspektin urbanistik, por edhe familjet që jetojnë brenda saj gjithashtu.

Ky institucion PNUD mbështet aspiratat e Shqipërisë drejt integrimit në Bashkimin Evropian dhe kontribuon në përpjekjet kombëtare për të arritur Objektivat e Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM). PNUD përgjigjet prioriteteve kombëtare nëpërmjet qasjes ndaj zhvillimit njerëzor).ka realizuar një sërë projektesh në qarkun e Vlorësë midis të cilave në vitet e fundit janë të shënuarapunimet që janë kryer në këto site:

Restaurimi i “Kullat e Aliut e Dervish”, Dukat, Vlore. Restaurimi i. “Rruga hebre”, Vlore. Restaurimi i qendrës së vjetër Tragjas. Restaurimi i kishës “Shen Spiridhonit” etj.

PER HERE TE PARE NE NJE ART FAIR PRESTIGJOZ MERR PJESE DHE NJE GALERI BASHKOHORE SHQIPTARE

February 5, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/

Ne qytetin e Milanos këto dite është duke u zhvilluar një nder evenimentet me shik dhe me prestigjioze te artit bashkohore, janë te ftuar galeritë me te mira te artit si Massimo De Carlo, Annarumma, Continua, in Arco,Minini etj,pra galeritë me prestigjioze italiane, ne këtë event është e ftuar dhe galeria shqiptare me qender ne Vlore dhe e drejtuar nga Artan Shabani, galeria Promenade e cila do prezantoje nje grup artistesh shqiptar dhe nje artist te ftuar me origjine arbereshe.Projekti eshte kuruar nga Artan Shabani dhe do te jete alestuar ne standin e art fai i cili do jete ne palazzo giachio te Milanos.Art Fair eshte e drejtuar nga Giancarlo Politi i fili eshte edhe fondatori i Flash Art, revista me prestigjoze ne Europe per artin bashkohore, Politi eshte edhe kuratori e drejtuesi i pare ne bienalen e Tiranes, gjithashtu nga Flash Arti dhe nga Politi kane dale kuratore si MAssimigliano Gioni i cili do jete drejtori i bienales se Venezias-2013, Francesco Bonami, dhe artist si Maurizio Catelan, Marina Abramoviç, etj.Një ngjarje e mrekullueshme për qytetin e Milanos: 55 ekspozita e artit bashkëkohor, të propozuara nga më të rëndësishme të galerive të artit italian me zgjedhjen kuratoriale të lartë Flash Artit, së bashku me vendndodhjen ekskluzive dhe e pazakontë e Pallatit , për një fundjavë do ti kushtojnë artit.Kjo është sfida e Giancarlo themeluesit dhe redaktor politik i Flash Artit, revista kryesor për artin bashkëkohor në Itali dhe në botë që ka arritur të sjellë së bashku të gjithë protagonistët kryesore të sotme, duke ofruar publikut një përzgjedhje e mrekullueshme kuratoriale cilësi të lartë, artit bashkëkohor.Të premten e shtunë 8 9 dhe të dielën, më 10 shkurt, vizitorët do të kenë qasje të lirë në Event Art Flash, hyrja është e lirë qëllimisht, e projektuar posaçërisht për të sjellë në galeritë publike jo vetëm profesionistë, por edhe një haraç të qytetit i Milanos në marrëdhëniet e tij të ngushtë dhe intriguese me artin bashkëkohor.Një fundjavë të gjallë, gumëzhimë, karakterizohet nga surpriza, risi, takime: galeritë më proaktive, artistët më të mira në zhvillim apo tashmë të famshme, kuratorë dhe kritikët vetëm më të ndjeshme dhe të përgatitur në skenën sot, mbledhësit më të kujdesshëm.Jo vetëm galeritë brenda në shtëpi në Pallatin Ice ju mund të vizitoni ekspozitën e organizuar nga studentët e Nebe (Neë Akademia e Arteve të Bukura në Milano) konceptuar dhe kuruar nga Marcello Maloberti, Igor Muroni dhe Arianna Rosica. Një mundësi e madhe për të dy Nebe studentëve, për t’u bashkuar me përsosmërinë e artit, dhe vizitorët, ngacmohem nga ajo që do të jenë propozime të reja nesër.Flash Arti ka qenë gjithmonë një udhëheqës në risi dhe e specializuar në krijimin e ngjarjeve të suksesshme të tilla si vitin ’93 Aperto Bienales Venecias (i cili pa debutimin e Damien Hirst, Maurizio Cattelan, Mattheë Barney, John Currin, Felix Gonzalez- Torres) Bienalja e Tiranës në vitin 2001, dhe që nga viti 2003 la Biennale i Pragë, festivali më i madh në Evropën Lindore, tani na prezanton me një krijesë të re dhe inovative që dëshiron për të bërë shenjën e tyre në Milano dhe Italia: Event Flash Art.