Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

GAQI VISHI HUMORI I TIJ ËSHTË ENDE I GJALLË NË BUZËQESHJET DHE ZEMRAT E VLONJATËVE

by

GËZIM LLOJDIA*/

1.Frymëmarrja e jetës të një aktori siç ishte Gaqi Visha është ndërprerë njëzet më parë.Trualli ku prehet nuk janë vetëm varrezat civile,por është panteoni i artit ku ai ka zënë vend madje gjurma e tij është më e thelluar se të tjerët .Në mëndje ndërkaq dhe në zemër ai gjen vend, ashtu siç përpiqen artistët dhe të gjithë krijuesit e mirëbërësit e tjerë që , kërkojnë rishtazi një copë truall të ri në zemrën e publikut. Për Gaqin aktorin e humorit vlonjate kjo hapësirë është me e pamatshme. Këto fjalë nuk mund të ngrenë një përmendore artistit të humorit ngase përmendorja ngrihet me materiale të tjera që nuk kanë si bazë shpirtin por materien. Sa për përmendore ai e ka të ndërtuar në shpirtin e njerëzisë .Ai ishte aktori që ngjiste me artin e tij dhimbje , gëzim, dëshpërim, ëndrra, të sillte në humor kur ishe si një stinë e mërzitshme dimri.Humori i tij është ende i gjallë në buzëqeshjet dhe zemrat e vlonjatëve” është shprehur Leka Kruta.

                                             2.

Rrëfimi për aktorin e pantonimës,Sharlotin e Vlorës jam koshient se do ti bie shkurt. Luan Toto ma rrëfeu dje në mëngjes në studion e tij. Kur isha në teatër,Gaqi na e ka rrëfyer vetë. Vlora ka pasur udhën Vlorë-Skelë,q në vitin 1906, kohë kur qyteti që shtrihej në pjesën tjetër. Xhamia e Muradies, lidhej me Skelën përmes një gjurme, që nuk kishte asgjë të përbashkët me një rrugë. Paria vlonjate e kohës vendosi që kjo rrugë të ndërtohej e shtruar me kalldrëm. Gjatë periudhës deri në fund të viteve 1940-të të shekullit të kaluar, rruga ishte e paasfaltuar dhe qarkullimi në të ishte jashtë standardeve.Në krahë të majtë kur vjen nga Skela kishte një banesë dhe atje ku ishte ekspozita ishin varret. Ushtarët italian kishin shumë frikë nga fantazmat ngase ishin edhe pushtues në një vend të huaj ku lufta nuk të pyet .Gaqi tregon L.Tota,morri rreth 50 breshka dhe një natë të errtë u ndezi breshkave në samarin e tyre ,qirinj dhe i vendosi në rrugën Vlorë- Skelë. Italianët që shërbenin atje kishin garnizonin e tyre të dislokuar me mjete dhe forca ushtarake. Rojet italiane, që ishin sipër në kulla vrojtuese kanë parë një ushtri me drita që ecte krah tokës duke marshuar në bulevardin kryesor me drita ndezur .Si për çudi breshkat ecnin kolonë drejt udhës duke ndriçuar hapësirat deri në kupë të qiellit. Në atë farë nate ,lemeria vet.. Ushtarët italian dhanë alarmin se po mërinin xhindet pra hijet me dritë,një lloj fantazme dhe ja mbathën drejt Vlorë me frikën që u kanosej në shpirt. Dëshmitarët e rrëfenin historinë ë ushtarëve italian kur braktisën kazermat nga frika e pesëdhjetë breshkave marshimtarëve me qirinjtë në samarët e tyre duke i pandehur ato fantazmat që po sulmonin garnizonin e tyre.

3.

Sipas idesë time që më gërryen : Gurët shqyrtojnë fortësinë. Qyteti zbulon pafajësinë. Po artisti ku është këtu?Artisti është atje në shpirtin e një populli. Nuk është qiellor. Ngase tokësor është më shumë. Ngase tek unaza e hënës ,është profili. Dua ta shpërtheje sado pak,prapa dua ta shpërfill atë konceptim që deri më sot kryhet për të larguarit nga jeta. Meqenëse njeriu ka mbyllur në mënyrë definitive të gjitha llogarit e kësaj jete,një bilanc i bëhet.

Statistika:1550 role të luajtura në skenat e estradës . 40 role në Teatrin e Qytetit të Vlorës dhe në Kinema. “Aktori Gaqi Vishi”, monografi, shkruar nga, Bardhosh Gaçe dhe Ilirian Ali.

Krijuesi vlonjat L.Cipi: Roli i parë në teatër i Gaqi Vishit e ka zanafillën 83 vjet më parë, në vitin 1927, kur artisti i madh debutoi, së bashku me vlonjatë të tjerë si Nuri Arapi, Shefqet Resuli, Ilia Peço, Pelivan Haxhiu, Panajot Papingji, Mustafa Belshi, Fani Dema, Ahmet Butja, Nazim Batalli, Toli Mato, Miti Rumbullaku, Stavri Rrapushi, Musa Gorishti, në Grupin Teatral me emrin“VLORA”.Pas Çlirimit, me krijimin e Estradës Profesioniste, ai u përfshi në një veprimtari të gjerë artistike për 50 vjet pa ndërprerje, duke dhënë spektakle në qytet e në fshat, shumë herë edhe dy shfaqje në ditë, në bashkëpunim me aktorë të tjerë të talentuar, si Myqerem Ferra, Leka Kruta, Evgjeni Shtrepi, Pirro e Qirjako Sava, Vangjel Panozaqi e Nazmi Bonjaku. Nuk ka banorë të qytetit të Vlorës dhe nga mbarë vendi, që nuk e kanë njohur dhe nuk e kanë duartrokitur e dashuruar, aktorin e spikatur komik të skenës shqiptare, “Artistin e Merituar” Gaqi Vishi. Figurat e tij komike janë të gjalla e të paharruara, pse ato mbartin të vërtetën e madhe të jetës dhe ishin gjithë humor e kripë.

Thënie për artin e tij. Liza Laska, Artiste e Popullit:“Individualiteti i tij i prirur drejt humorit të hollë, gjithashtu dhe drejt pantonimës, afirmoi në skenë cilësi origjinale të personalitetit të tij artistik”.

Myqerem Ferra aktor ”Ai ishte një shembull i gjallë artisti punëtor, që çdo ditë mblidhte material, shkruante, qëmtonte nga thesari popullor, i përpunonte ato dhe gdhendte karakteret e personazheve, sidomos në skeçe, parodi, kuplete, duke qënë kështu, një aktor shumëplanësh.

Nazmi Bunjaku, regjisor: ”Ai ishte njeri me një temperament të çuditshëm, këmbëngulës, deri sa të bindej për figurën, karakterizimin e rolit, lëvizjet skenike, të cilat i shoqëronte me një varg pyetjesh dhe u jepte gjithnjë zgjidhje optimale.

Qirjako Sava, aktor :”Ai është ndër mësuesit e mi të rrallë të humorit. Unë mësova prej tij përkushtimin për krijimin e figurës artistike, për gdhendjen e personazheve, për të lënë shpirtin e madh të tij në botën e bukur të artit”

*Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

OLYMPIA GARGANO-IMAZHI I SHQIPËRISË NË LETËRSINË EVROPIANE PËR SHEKUJ XIX – XX

by

NGA GËZIM LLOJDIA/
Olympia Gargano ka  bërë dy vjet më parë pjesë të aspiraturës në Universitetin e Nice Sophia Antipolis – France studimin :Imazhi i Shqipërisë në letërsinë Evropiane për shekuj XIX – XX .Kryesisht Gargano është përqëndruar tek Edit Durham.Tek gazeta Vlora botova një shkrim për shoqëruesin e Edit Durhamit nga Tepelena në Vlorë.Të dhënat i morra rreth 20 vite më parë në vendlindjen e shoqëruesit të miss Durhamit,në  Mezhgoran të Tepelenës.Olimpia Gargano më dërgoi një mesazh për ta pasur këtë shkrim mbasi ajo punonte temën e saj në Universitetin e Nicës Sophia Antipolis – France .Olympias.G ja dërgova këtë matërial ndërkaq i kërkova që të më niste pjesë nga studimi i saj për shqiptarët,kryesisht:” Imazhi i Shqipërisë në letërsinë Evropiane për shekuj XIX – XX “,të cilën ajo ma dërgoi në gjuhën frënge ku ajo mbroi aspiraturën në universitetin e dëgjuar francez. Universiteti i Nicës Sophia Antipolis ku mbrojti temën për Shqipërinë O.Gargano,është një universitet francez multidisiplinare, i themeluar në vitin 1965, gjendet në Nice të Alpes Maritimes. Ka rreth 26.000 studentë, duke përfshirë 1.300 studentëve të diplomuar dhe gati 20% të huajt, është përhapur mbi disa kampuset dhe njësitë trajnimi dhe hulumtimi. Ka mbi 1300 mësues, lektorë dhe instruktorët. Universiteti i Nicës përbëhet nga tetë fakulteteve (UFR), një IUT, një PSI, një Universitetit Politeknik dhe një Hum.
Kush është Olympia Gargano
Lindur në Ravello në bregdetin Amalfi, me një diplomë në Classics, me specializim në gjuhësi dhe Master italiane në mësim të gjuhës italiane për të huajt.E përkthyese (nga anglisht,frëngjisht, gjermanisht),ka përkthyer vepra të reja nga udhëtarët e huaj në Italinë jugore . Profesorë e gjuhës italiane dhe latine në shkolla të larta,u angazhua  në një projekt kërkimor për imazhin e Shqipërisë të letërsisë moderne dhe bashkëkohore evropiane në  Universitetin Nice Sophia Antipolis – France.
Aktualisht Punon te Ministrisë e Shërbimeve Publike arsim. Njeh këto gjuhë të huaja:italisht, anglisht,gjermanisht ,greqishten e vjetër ,latinisht,frëngjisht. Ka studiuar Université de Nice Sophia Antipolis Doctorant · Littérature compare-Letteratura Comparatadottoranda. Università degli studi di Napoli L’Orientale
Ja disa pjesë të kësaj kumtese që Olimpia Gargano ja ka kushtuar letrave shqipe.Imazhi i Shqipërisë në letërsinë Evropiane për shekuj XIX – XX shkruan ajo. Tregimet e udhëtimit në Ballkan thotë O.Gargano,është një subjekt ende pak të hulumtuar mes provave letrare e udhëtime në Evropë, në mesin e tyre, shumë më pak të njohura janë librat e udhëtimit në Shqipëri, një vend të cilit njohurit dhe hapje me jashtë ishin bllokuar për gati 50 vjet të regjimit totalitar,deri në fillim të viteve 1990. Projektin tim hulumtimi ka për qëllim të hapë koordinatat e imazhit të Shqipërisë në kontekstin e kulturës evropiane, sidomos të literaturës në italisht, frëngjisht dhe anglisht. Në fillim të shekullit të njëzetë, Shqipëria mbetet një nga vendet më pak të njohura evropiane. Deri në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë, udhëtarët të cilët kishin kaluar ishin kryesisht tregtarët dhe diplomatët në rrugën e tyre në Konstandinopojë përgjatë rrugës Via Egnatia një, kanali i lashtë i komunikimit, i cili ishte ndërtuar nga romakët gjatë shekullit të II p.e.s si zgjerimi ideal të Ëay Appian, duke çuar nga Roma në Brindisi.
Via Egnatia që niset në Durrës, gjendet në bregdetin Adriatik të Shqipërisë, në Stamboll, duke kaluar nëpër Shqipëri , Maqedonia, Bullgari dhe Turqi. Ajo ishte vetëm në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë , si rezultat i popullaritetit të “Tour Grand”, që udhëtarët evropiane filluan të konsiderojnë Shqipërinë si një destinacion për të vizituar. Ndër udhëtarët e parë që i ka kushtuar atij veprat letrare, ishte François Pouqueville dhe Lord Bajroni. Në udhëtimin e tij për nga Morea në Kostandinopojë, në Shqipëri, dhe në shumë pjesë të tjera të Perandorisë Osmane, botuar në 1805, ishte Pouqueville që zbuloi thesaret arkeologjike ,që lidhen me traditën klasike. Në anën e anglezeve, “zbulimi” i Shqipërisë në letërsinë moderne është për shkak të Lord Bajroni, i cili bëri skenarin e aventurat e heroit të tij në shtegtimin e Çajld Haroldit.
“Sot, ka tanika një prodhim shumë të pasur letrare në letërsinë Evropiane për shekuj  XIX- XX  e cila është objekt i hulumtimit tim. Një prej autorëve që do të veproj në mënyrë specifike në projektin tim është angleze Edith Durham, e cili në fillim të shekullit ‘20 udhëtoi për në Shqipëri vetëm. Shtyrë për të udhëtuar nga mjeku isaj , i cili e këshilloi atë, që të lëvizë nga koha në kohë për të mbështetur më mirë detyrat e ndihmës për nënën e saj të sëmurë, znj Durham, artiste dhe shkrimtare, udhëtoi në Adriatik në vitin 1900. Gjatë turneut të saj të parë, ajo vizitoi Cetinje (Mal i Zi) dhe në Shqipëri: ajo ishte fillimi i një dashuri që zgjati gjatë gjithë jetës. Për 20 vjet, Edith Durham kaloi në Shqipëri, Kosovë dhe Serbi, ka vizituar vende dhe njerëz me përvojë, dhe u bë një partizan më të pasionuar të pavarësisë së Shqipërisë. Kujtime udhëtimesh e e saj , në Shqipëri (1909), është ende një nga burimet e njohurive dhe frymëzim më të pasur letrare për të gjithë ata që janë përfshirë në kulturën dhe traditat shqiptare.

MONUMENTET E NATYRËS DHE ATRAKSIONE NATYRORE TË VLORËS

by

Ndër monumentet e natyrës janë 16 rrape shekullor,11 shpella,1 ujëvarë,1 deltë detare,1 burim i kripur,2 tarraca detare,2 mbihipje aktive,1 kanion,1lagunë,1 gji,1 falezë,1bokërrimë,1 dunë rëre,1 valë burim i madh/

Nga Gëzim Llojdia/

1. /

Prralli i Verbasit përbënë një objekt natyral. Prralli i Verbasit përbënë një objekt natyral që nuk gjendet në listën e monumenteve natyror të rrethit të Vlorës. Prralli i Verbasit përbënë një objekt natyral, që gjendet në fshatin Verbas të rrethit të Vlorës . Rreth 26 km rrugë nga qyteti i Vlorës drejt zonës së Smokthinës për tu ngjitur në Verbas. Prralli njihet në krejt zonën e Labërisë si një dru i cili formon gjethe në majë të cilave janë shpues,pra gjemba. Bimët janë organizma të gjallë, thuhet në një studim. Prralli i Verbasit është një monument natyre. E përbënë këtë fakt që pozicioni I tij nuk është drejt qiellit por gjysmë i shtrirë. Ky dru ka ecur gjithë jetën e tij shtrirë duke shikuar jo nga lartësia por nga perëndimi. Në kushtet ku ndodhet aktualisht pranë tij është një lapidar me një pllakë me mera. Poshtë është veshur nga fasada e një murri rrethor ndërsa sipër tij është kurora kurora e tij diku në 3-4m. Trupi i bimës ka një përthyerje të vogël. Shkon deri 30-50 cm trashësi. Bima është ruajtur dhe nuk është dëmtuar edhe gjatë ndryshimeve . Lartësia nga toka në pozicion e shtrirë i kalon të 1 m.

E paraqitur në një pozicionim të këtillë ky monument mbete i veçantë madje është një atraksion i rrallë në zonën e Smokthinës .Vet ,Verbasi është pjesë e katundeve të kësaj zone. Tek dokumenti për emërtimet shqipe , toponimet shqiptare të kryera gjatë regjimit të Zogut këtë zonë e gjejmë me këto toponime:(( 42-Smokthinë –Zhgabaj ,41-Ramicë Ramaj , 38-Mesaplik Mesaplik, 37-Matogjinë ,Matogjini, 32-Bashaj –Bashaj.)

Fjala vetë Mesaplik sipas E. Çabej vjen nga fisi i mesapëve që erdhën në këtë trevë nga jugu epirot. Zona e Mesaplikut është njohur për shumë monumente si gjurmë të kulturës së hershme. Përmendtë vendbanimi Cerjes, vend-fortifikim në luginë të Shushicës ,gjurmë të kësaj kalaje gjenden edhe sot,mozaiku i Mesaplikut ,Kaçorrit,ura e Bogdanit. Monumente të tjera natyrore janë përfshirë guri me qiell në fshatin Vranisht,katund që ka shtrirje në rrëzë të Malit përkarshi përtej lumit Shushicë

2.
Prof .Dr Nasip Mecaj ne enciklopedinë e Kurvleshit sjell këto të dhëna:Morfologjia karstike ka përhapje të vogël, ndonëse kushtet natyrore dhe përbërja litologjike e terrenit është tepër e favorshme për zhvillimin e tyre. Ndikim negativ në zhvillimin e tipit të relievit karstik ka luajtur shkalla e lartë e materialeve të patretshme dhe kushtet jo të përshtatshme topografike (pjerrësia e lartë e shpatit) etj. Disa forma karstike sipërfaqësore i vërejmë gjatë kurrizit të malit. Dukuria e tretjes në sipërfaqe është shumë e ngadaltë, për të mos thënë se ky proces ka përfunduar për shkak të izolimit të tyre me material të patretshëm. Më tepër kemi të bëjmë me një karst nëntokësor, sesa sipërfaqësor. Shpati perëndimor në pjesën më të madhe është i pyllëzuar, duke përbërë sektorin më të dendur me pyje të krejt vargut malor. Katet bimore kanë një shpërndarje graduale në drejtim vertikal, duke zëvendësuar njëri-tjetrin. Sipërfaqen më të madhe e ka brezi i dushkut. Sipër tij vjen brezi i pishës dhe i bredhit, që arrin deri në 1600 m mbi nivelin e detit. Rrobulli ka një areal të vogël përhapjeje. Mbi halorët shtrihen kullotat verore, të pasura me një bimësi barishtore të shumëllojshme, shumica e të cilave janë bimë mjekësore, ku dominojnë çaj i malit, trëndafili i egër, tërfili, trëndelina etj.

3.

Ndër monumentet e natyrës janë 16 rrape shekullor,11 shpella,1 ujëvarë,1 deltë detare,1 burim i kripur,2 tarraca detare,2 mbihipje aktive,1 kanion,1lagunë,1 gji,1 falezë,1bokërrimë,1 dunë rëre,1 valë burim i madh.

Këto objekt natyral në rrethin e Vlorës përbëjnë atraksione. Në Llogora gjendet Pisha Flamur. Në disa katunde gjenden rrepe shekullore që kanë nga një epitete të cilat lidhen me ngjarje të veçanta. Objekte të kësaj natyre kanë edhe një dukuri mistike që i rrethon. Nuk mund të quhen shpërthime gjene tipike por janë produkt i veprimit të forcave natyrore për një kohë shumë të gjatë. Është edhe një fakt tjetër,që ky objekt natyror nuk gjendet i listuar në monumentet e natyrës të rrethit të Vlorës. Lista e monumenteve natyrore të rrethit Vlorë në të shumtën përbëhet nga rrapet madhështor.

Në këtë listë gjenden rrapet e Pilurit, Kudhësit, Palasës , Rrapi i Xhamisë, Çezmës,i lqet e Zarelit rreth gjysmë ha, në Kuç si edhe të Buronjave të cilat përbëjnë një ndër zonat më të bukura si dhe të Izvorit, Tragjasit, Drashovicës,Velcës, Gurës në Smokthinë. Mbetet e “shënuar” pisha Flamur në qafë të Llogarasë . Në afërsi të pikës së Qafë Llogorasë takohen drurë me forma kurorash mjaft interesante ndikuar edhe nga korrentet e erërave. Një element natyror i veçantë dhe tepër karakteristik i dhe karthet e Tërbacit. Mirëpo një pyetje ngrihet vetiu. A ekzistojnë aktualisht këto objekte monumente të natyrës në rrethin e Vlorës? Rrojnë apo janë zhdukur? Ka edhe një enigmë tjetër ? A i njohin komunat dhe banorët këto objekte të listuara si objekte të cilat mbrohen nga shteti si monumente të rralla të natyrës tonë?Kjo listë do të ishte më e madhe dhe do të përmbante edhe visare që janë zhdukur nga natyra jonë e virgjër. Kumtoj faktin, që specialistët e Universitetit të Gjenevës gjatë listimit të florës dhe faunës në Orikum, gjetën dhe konfirmuan faktin e një bime ende të rrallë, që rritet në këneta dhe laguna ,ndërsa është zhdukur në të gjithë pellgun Mesdheut pas tharjeve të kënetave. Kjo bimë e rrallë u gjend në pjesën jugperëndimore të lagunës së Orikut, e cila kur çel në stinën e lulëzimit dhe buisjes shfaq një ngjyrë të kuqërremtë të hatashme që e mbulon me gjakun e saj të ndezur buzët e lagunës . Momentalisht nuk gjendet në asnjë almanak biologjie dhe as e listuar në florën e kësaj zone.

Lista e monumenteve te natyrës rrethi i Vlorës e cila është ndërtuar në vitin 2003, por që kërkon të ketë ndryshime për dy arsye një pjesë e tyre mund ,mos u gjendet as nishani dhe e dyta për të vendosur në të objekte të tjera të natyrës tonë .
1.Qiparisi i Kambanores se Kishës se Vunoit
2.Lisat e Pilurit
3.Rrapi i Kosmarit Kudhes
4.Rrapi i Palases
5.Rrapi i Shkollës nr.1
6.Rrapi i Xhamisë
7.Rrapi i Çesmes (Mifol)
8.Ilqet i Zarelit me (0,5 ha)
9.Rrapi i Kroit te Madh
10.Rrapi Laze
11.Mbihipja e Çikes
12.Mbihipja aktive e Dukatit
13.Shkeputje e re aktive e Llogorasë
14.Tarraca detare e Kusbabait
15.Tarraca detare e ish-shtëpisë se pushimit te punëtoreve
16.Gjiri dhe shpellat e Grames
17.Bariera Koralore e grykes se Diallit
18.Falezat e Sazanit
19.Shpella e Shëngjergjit ose e Bletës
20.Shpella e Ramices
21.Shpella e Velçes
22.Shpellat e Boderit (Smokthine)
23.Shpella e Haxhi Alise (Iliriane)
24.Shpella e shkruar
25.Shpella e Bilbilenjeve
26.Shpella e Porto Palermos
27.Shpellae Pirateve (Dhërmi)
28.Shpella e Odisese (Surianit)
29.Shpella e Duk Gjonit
30.Kanioni i Gjipese
31.Bokerimat e Vunoit
32.Rrethi i Plakes (Brataj)
33.Ujevara e Ramices
34.Dunat e Nartes
35.Delta e Perroit te Palases
36.Burim i kripur i Bashajt
37.Vali i Vranishtit (burim i madh)
38.Laguna Limopuo
39.Rrepet e Buronjave Kuç
40.Pisha Flamur- Llogara
41.Rrapi Mesaplikut
42.Karthi i Terbaçit
43.Rrapi i Dukatit
44.Rrepet e Izvorit
45.Rrapi i Tragjasit te Vjeter
46.Rrapi i Shenvarvares (Velçe)
47.Rrapi i Gurrave Smokthine
48.Rrapi i Madh ne Bashaj
49.Rrepet e Drashovices
50.Ullinjte e Trubullit ne Karbunare
51.Pylli i Zvernecit

 

YLLI I BETLEHEMIT NJË KOMETË,NJË UFO NJË SUPERNOVA …

by

APO ISHTE AJO ÇFARË SHUMË NJERËZ BESNIKË KANË BESUAR ,QË AJO TË JETË PËR SHEKUJ ME RADHË: NJË MREKULLI?

 NGA GËZIM LLOJDIA/

Çfarë ishte ylli i Betlehemit një ngjarje natyrore apo qiellore ose vetëm një trillim? Apo ishte ajo çfarë shumë njerëz besnikë kanë besuar që ajo të jetë për shekuj me radhë: një mrekulli?

Stephen Wagner, duke analizuar fenomenin qiellor që u shfaq në lindje të Jezu Krishtit shkruan se pasi Jezusi lindi në Bethlehem të Judesë në kohën e mbretit Herod, Magët nga lindja arritën në Jeruzalem, duke thënë: “Ku është Ai, që ka lindur mbreti i Judenjve? Sepse ne pamë yllin e tij në lindje, dhe kemi ardhur për ta adhuruar Atë. ” (Mateu 2:1-1).

Dhiata e Re e paraqet “yllin e Betlehemit”- një nga simbolet e qëndrueshëm të sezonit , të Krishtlindjeve thotë ai.Por natyra e tij e vërtetë është gjithashtu dhe ka qenë fokusi i debatit. Duke bërë pyetjet e zakonshme Ëagner shprehet :Ishte ylli i Betlehemit një ngjarje – një mrekulli në shpalljen e lindjes së Mesias? Apo ishte e natyrshme, mëse spektakolare, ngjarje qiellore që ka ndodhur të zhvillohet në të njëjtën kohë, që disa historianë mendojnë se Jezusi ka lindur?

Ungjilli Sipas Mateut është i vetmi libër i Dhiatës së Re, që përmend yllin misterioze.Sipas tregimit të Mateut “ylli” nuk sillet në një mënyrë të mbinatyrshme.

Dhe pasi e dëgjuan mbretin, ata [Magët] shkuan në rrugën e tyre, dhe ja, ylli që kishin parë në lindje u shkonte përpara atyre derisa u ndal përmbi vendin ku ndodhej fëmija. Dhe kur ata e panë yllin, u gëzuan me gëzim jashtëzakonisht të madh. (Mateu 2:9-10).

Ylli – apo çfarëdo qoftë ajo ishte duke lëvizur. Yjet, në lidhjet e tyre të dukshme me yje të tjera në qiell natën, nuk duken të lëvizur. Ata duken për të lëvizur vetëm në përparimin e tyre – nga lindja në perëndim – nëpër qiellin e natës, si Toka rrotullohet. Ata gjithashtu duken të përparojnë nëpër qiell, përsëri nga lindja në perëndim, gjatë javëve dhe muajve si Toka në orbitën e diellit. Magët e panë yllin në lindje dhe e ndjekën atë, duket si ai lëvizi në drejtim të perëndimit. Tani kjo është e gjitha mirë rë nëse ne jemi për të thënë se ata ndjekan ecurinë e tij në të gjithë qiellin mbi një numër të ditëve apo javëve… por pastaj ky objekt qiellor bënë diçka të pazakonshme ,ai u ndal dhe “ndal përmbi vendin ku ndodhej fëmija.” Pra, çfarëdo ky objekt u ndal në progresion e tij në qiell, sipas Mateut, kështu Magët do të dinë ku fëmija ishte për të gjetur. Nuk përmendet nëse është bërë që të gjithë yjet e mundshëm të ndalen. Pra, çfarë ishte ky “yll”?

Përveç vëzhgimit që ai u ndal, Mateu s’jep asnjë atribut tjetër të veçantë. Llogaria thotë se kjo ishte një ngjarje jashtëzakonisht e ndritshme, ngjyra, apo ndonjë gjë tjetër e pazakontë. Tradita e pikturon atë si një yll jashtëzakonisht të ndritshme, sepse ai disi mori vëmendjen e Magëve. Por disa hulumtime tregojnë se Magët ishin astrologët nga Persia. Pra, ky yll – i cili mund të ketë qenë mjaft i zakonshëm në dukje ka mbajtur disa domethënie astrologjie për ta. Por, që ende nuk shpjegon se si ai ishte në gjendje për të ndaluar në qiell.

Një Supernova ka ndodhur në pranverën e shek 5 p. e.s në konstelacionin e Bricjapit

Një supernova është një yll që, duke hyrë në një fazë të re të jetës së saj, shpërthen dhe jep jashtë sasi të mëdha të dritës. Në këtë rast, ylli mund të ketë qenë ai, që kishte qenë shumë ti zbehtë për të parë me sy të lirë, dhe në këtë madhështi të re ishte e re dhe e rëndësishme për astrologët. Astronomi britanik David H. Clark dhe dy bashkëpunëtorët e raportuar në The Journal Tremujor i Royal Astronomical Society se një shpërthim supernova ka ndodhur në pranverën e shek 5 p. e.s në konstelacionin e Bricjapit.

Një Comet u shfaq në prill të vitit 4 para Krishtit pranë Altair ne konstelacionin Aquila.

Një kometë gjithashtu do të janë vënë re nga astrologët dhe do të kenë parë lëvizje të veçantë të dukshme në qiellnë lidhje me yjet. Dhe, në varësi trajektoren e ssaj , ajo mund të ketë qëndruar ende për kohën në qiell. Siç rezulton, Halley ‘s kometë kaluar në sh 12 p.e,s (Askush nuk e di me siguri se kur Jezusi u lind. Pse kalendari ynë është i bazuar në lindjen e tij si në vitin 0, supozime tyë tjera sot tregojnë vendin e saj diku rreth 2-7 pes) Vlen të përmendet, gjithashtu, se kometat janë konsideruar shenja paralajmëruese të ndryshimit por zakonisht në një kuptim tjetër. Të dhënat e lashta kineze për astronomin tregojnë se dy objekte janë parë në mënyrë të papritur në qiej rreth asaj kohe. Një nga këto ishte një kometë, që u shfaq në afërsi të Alfa dhe Beta në konstelacionin e Bricjapit në muajin mars e sh 5 p.e.s. Pastaj një tjetër kometë u shfaq në prill të vitit 4 para Krishtit pranë Altair ne konstelacionin Aquila.

Një ufo një anije kozmike – që udhëhoqi magët nëBetlehem.

Shumica e atyre që besojnë se zoti apo perëndia e traditës ishin në fakt vizitorët aliene kanë avancuar idenë se “ylli” mund të ketë qenë një UFO – një anije kozmike – që udhëhoqi Magët në Betlehem. Si qesharake si ide është, i vetmi që shpjegon se si objekti mund të jetë shfaqur papritur, u zhvendos, dhe u ndal për qëllim përcaktimin e dukshme e vendlindjen së Jezusit.

Te Mateu .Historia e yllit të mrekullueshme duke qenë një dukuri e mahnitshme, ajo është shquar si asnjë nga tre shkrimtarë të tjerë të ungjijve. Në fakt, të Lukës është i vetmi ungjill tjetër që lidhet me lindjen e Jezusit, por Luka nuk bën asnjë përmendje e yllit.

Pra, është historia e yllit vetëm një mit krijuar për të vërtetuar hyjninë e Jezusit?

Martin Gardner shkruan në Inquirer skeptik: “Sipas mendimit tim jo a-të përulur, historia e Yllit është mit i pastër, shumë i ngjashëm me legjendat e lashta në lidhje me pamjen e mrekullueshme të një ylli që shënojë një ngjarje të madhe, si e lindjes së Cezari, Pitagoraës, Krishna (shpëtimtari hindu), dhe personat e tjerë të famshëm dhe hyjnive. “Ëagner sjell disa teori që lidhen me këtë rast:Teoritë e dhëna më sot janë se ylli i Betlehemit ishte një planet apo bashkim i planetëve.

Astronom Johannes Kepler propozoi në shekullin e 17 se ylli i Betlehemit mund të ketë qenë lidhje e planeteve Jupiteri dhe Saturni. Të tilla një lidhje e rrallë ka ndodhur në shek 7 para Krishtit Peshqit në konstelacion, me shenjë zodiakal është e lidhur me Hebrenjët. Kepler këtë fakt e ka shpjeguar me supernova.

John Mosley, mbikëqyrësi i programeve për Observatori Griffith në Los Anxhelos beson se ylli i Krishtlindjeve ishte një seri e rrallë e lidhjeve planetare që ndodhën në vitet e 3 P.e.s dhe 2 p.e.s para Krishtit.

“Shfaqja filloi në mëngjesin e 12 qershor në sh 3 p.e.s, kur Venusi do të mund të kthjellët shumë afër Saturnit në qiellin lindore”, thotë një artikull në lidhje me gjetjet Mosley. “Pastaj ka pasur një shfaqje spektakolare e Venusit dhe Jupiterit në 12 gusht në Leo plejadë, e cila astrologët e lashtë e lidhën me fatin e hebrenjve. Midis shtatorit të sh.3 p.e.s dhe qershorit të sh 2 pes, Jupiteri përmbys veten dhe ia kaloi atë përsëri, pastaj u kthye përsëri dhe kaloi një yll për herë të tretë. Kjo ishte një ngjarje e shënuar, pasi për astrologët konsiderohet Jupiteri planeti kryesor dhe Regulus konsiderohet si ‘yll mbretit “. Kontakti në formë e kurore erdhi më 17 qershor, kur Jupiteri dukej për qasje në mënyrë të ngushtë për Venusin që, edhe pa dylbi, ata do të dukeshin si një yll i vetëm.”

Dr Mike Molnar, si astrofizikani, beson se ai ka gjetur prova se yll i Betlehemi mund të ketë qenë Jupiteri në formën e një monedhe të lashtë. Monedha romake përshkruan shenja astrologjie për (shenja e çifutëve) dhe të një objekti të ndritshme qiellore. Molnar beson se ky objekt është Jupiteri: “Jupiteri iu nënshtruan dy (eklipset) nga hëna në shenjën e bricjapit në sh 6 p.e.s Jupiterit ishte ‘ylli’ i dhënë Regal – një fuqi që u përforcohet kur Jupiteri ishte në lidhje të ngushta me hënën. Në veçanti …, nuk ka konfirmim nga një astrolog romak se në kushtet e 17 prillit ,të she 6 p.e.s u besohet të lajmëroj lindjen e një personi hyjnor, dhe i gjithëfuqishëm lindur nën shenjën e hebrenjve,të cilat ne tani e dimë “.

Çfarë ishte ylli i Betlehemit një ngjarje natyrore apo qiellore ose vetëm një trillim? Apo ishte ajo çfarë shumë njerëz besnikë kanë besuar që ajo të jetë për shekuj me radhë: një mrekulli?Duhet ta besojmë se ajo ka qenë një mrekulli.

DUKE PROMOVUAR SHKRIMTARIN, PERKTHYESIN, PIKTORIN LUAN TOTO

by

NGA GËZIM LLOJDIA/

Luan Toto e ka nisur jetën më 19. 12. 1937 në qytetin e Vlorës. Mbaroi shkollën e mesme në gjimnazin “Ali Demi”, në vitin 1956. Studioi në Poloni për inxhinier mekanik në vitet 1956-1958, por nuk i mbaroi studimet se iu pre bursa nga shteti. Në vitet 1958 – 1960 studioi, me korrespodencë, në Institutin Gjuhë letërsi Shqipe në Tiranë. Punoi në qytetin e Vlorës mësues i matematikës dhe fizikës, në vitet 1959-1962. Në vitin 1962-1965 punoi aktor në teatrin profesionist të Vlorës,. Në vitet 1965-1968 punoi piktor dekorativ në NTAN. Prej vitit 1968 deri në vitin 1992 deri sa doli në pension, punoi piktor në dekorin e qytetit të Vlorës. Është Anëtar i Klubit të Shkrimtarëve Shqiptarë në Botë “Drita”.Në 75 vjetorin e ditardhjes në jetë Luan Toto ka një profil tashmë të njohur. Piktor,aktor,shkrimtar,përkthyes. Veprat e poetëve, shkrimtarëve, dhe artistëve të arteve figurative në përgjithësi mbajnë të hapur një thesar të dijes së thellë. Jo vetëm filozofia dhe letërsia por edhe artet e bukura punojnë për zgjidhjen e problemit të ekzistencës. Në këtë  kuptim energjia që ka derdhur Luan Toto fokusohet në 4 fusha që ka të përbashkët frymëzimin. Letërsia është një mjet i fuqishëm ne edukimin shpirtëror dhe prandaj i arrin plotësisht pikësynimet e veta me mjetet e saj. Bija e parë e bukurisë hyjnore është poezia .Pra letrat. Krijimtaria e Luan Totos në këtë gjini :Sezaiu –novelë,Drite ne qeli- drame,Letra-drame,Arbeni –Drame për fëmijë,Krisma  e pare – Drame për fëmijë,Nga cikli i  romaneve,Koha e Rinise se baballarëve,Dielli perëndoi ne lindje,Duam ajër,Apokalipsi

Cikli trilogji :”Dielli përfundoi në lindje” përbënë në vetvete një cikël të gjatë të romanit historik me ngjarjet tragjike të viteve të luftë së dytë botërore  para të çlirimit dhe pas çlirimit, ku goditi dhimbshëm tërmeti i luftës së klasave ishte ndoshta më i pamëshirshmi. Një pjesë  e dramave të krijuesit Toto kanë jo vetëm artin e të shkruarit ,stilin,ngarkesën emocionale,intrigën pra janë gjithsesi në vetvete krijime mërfilli artistike të realizuar .Luan Toto ka treguar se edhe në gjininë e përkthimit të kryesisht asaj polake është një mjeshtër i vërtetë.Një këndvështrim teorik, ka thwn njw pwrkthyes i njohur,“përkthimi është një veprimtari psiko-gjuhësore ushtruar nga dikush me gojë a me shkrim me qëllim komunikimi midis bashkësish a individësh që nuk flasin të njëjtën gjuhë. Në rastin e përkthimit letrar, kjo veprimtari ka një rezonancë estetike ,sot ekziston në botën e qytetëruar një shkencë e përkthimit që quhet traduktologji . Falë përpjekjeve shkencore të këtyre dy figurave të teorisë e praktikës së përkthimit, sot përkthimi nuk është më si dikur një nëndegë e gjuhësisë, por shkencë më vete. Pra, përkthimi është shkencë; si i tillë, ai mban lidhje të ngushta me gjuhësinë, psikologjinë, leksikologjinë dhe leksikografinë. Gjithsesi, të mos harrojmë se, para se të ngrihej në këtë nivel, ai ka qenë gjithashtu dhe vazhdon të jetë një teknikë; si i tillë, ai mban lidhje me gramatikën, stilistikën dhe artin e të shkruarit.

Përkthimi nga gjuha polake

1-Gjermanët –dramë

2-Dita e parë e lirisë- dramë

3-Rruga  e superspiunit-Tregim

4-Misioni i gjeneral Betuarit

5-Operacioni ‘Poli I veriut”

6-Dueli I spiuneve

7-Ku është Oberleutnanti Siebert

8-Katastrofa e Hiroshimës

9-Atentati kundër Kutscherit

10-Mullixhiu nga De-tregim

Piktura:“Nëna e arteve të dobishme është nevoja  thotë një filozof. Ajo e arteve të bukura është tepria. Të parët kanë si baba intelektin. Të dytët gjenin .Ç’janë artistët ,krijuesit e veprave të dobishme ? Ata ndriçojnë mendjen njerëzore me veprën  e tyre duke ndikuar në formimin qytetar .Rruga që nuk përshkohet nga drita është errësirë. Dhe përse na duhet ndriçimi . Intelekti është thjeshtë medium i zbërthimit të motiveve i gjetjes ,kuptimit të tyre. Një njeri normal ka 2/3 vullnet dhe 1/3 intelekt. Një poet,shkrimtare  apo artistë ka  2/3 intelekt dhe 1/3 vullnet. Ajo që quhet çast  përkushtimit nuk është gjë tjetër veçse çlirim i intelektit. Me këtë fuqi shpirtëror ndikon artisti,poeti dhe shkrimtari në qytetarin tonë. Në këtë kuadër vlerësimi dhe roli i një krijuesi mbetet i rëndësishëm në formimin qytetar. Në të vërtetë brenda atyre telajove arti shkrihej e gufonte,lëvizte plot nur bukurie,ngjyra e kolorit.I.B, poet dhe gazetar,pedagog  e  është shprehur se që kur ishte nxënës në gjimnazin “Ali Demi”, ai dallohej në të gjithë djemtë e talentuar në fushën arteve. Pra Luani thotë gazetari i mirënjohur Bregu ishte në krye,madje edhe në artet pamore. Një shqyrtim të këtillë unë e shikoj si një dritare të vlefshme. Lëmi, që ai gatuan më mirë është ndoshta piktura. Realizmi dhe qyteti i tij jugor me det shfaqen çuditërisht bukur. Peizazhet i godet mirë. Ka një dorë të vëmendshme që shket me aq kujdes përmbi telajo. Nuk ngopesh për nga bukuria dhe lirizmi kur shikon Ujin e ftohtë. Të kësaj pjese gjen dhjetëra krijime të hedhura duke treguar se arti i tij më parë se të zbres atje është gatuar në shpirt. Në të vërtetë, brenda ndjen poezinë, si ai qelqi që thuhet uji, që zbret, dallgët që shkumëzojnë, shkëmbinjtë dhe plazhet e detit të jugut, gjithë jetë. Mua jo se më pëlqen realizmi por kam nostalgji për këto vende piktoreske,që sa i shikon aq më të magjepse shfaqen, keni parë detin dëshmitarë, dallgët, diellin, perëndimin, bluja e theksuar tek piktorët e Vlorës si vetë ngjyrimi i detit.Një kalendar të tij dhe pash vjeshtën e thjeshtë pa rivale të vetë,ashtu siç e kishte bërë nëna. Përroskat e pathara ujëshumë, kopshtije të harlisura, ujëvarë, bimësi, banesa, stinë dhe cikle që shumëzohen nën shi, mirëpo tuneli mbetet pjesë e zemrës për vlonjatet. Ai është zgjedhur këtë herë ndryshe, në hyrje por dhe në dalje të tij, për të thënë se bukuria e tij nuk është vetëm në fillesë, dhe ajo që të impresionon janë pemët shkurrnajë me ngjyra befasuese. Ekspozita te hapura gjithsejtë 4. Ka punuar mbi tablo me motive te ndryshme .Ka nxjerr albumin me piktura të titulluar:Në studion e piktorit Luan Hysni Toto.Luan Toto në vitet e vrullshme të pjekurisë së atij artistike është shfaqur edhe si aktor në trupën e teatrit të Vlorës. Në vitin 1962-1965 punoi aktor në teatrin profesionist të Vlorës, ku luajti 6 gjashtë role kryesorë, midis tyre edhe rolin e peshkatarit tek “Familja e peshkatarëve” të Sulejman Pitarkës. Profili i  tij do ta plotësojmë më mirë miqtë e tij aktor dhe,shkrimtarë e piktorë.