Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MË 9 GUSHT NË RUDINË TË NIKMARASHIT DO PËRKUJTOHET LUCË GJO’ MATI I TRIESHIT

by

Nga Gjekë Gjonlekaj/ New York/

Është detyrë njerëzore dhe kombëtare,nderimi,kujtimi dhe respekti për ata malësorë dhe malësore që vepruan e luftuan për të mirën e vendlindjes dhe kombit. Popujt e qytetëruar tanimë e kanë bërë traditë ndermin  e rasteve më të ndryshhme, duke thënë lutje dhe fjalime pranë varrezave dhe monumenteve ku ata pushojnë në përjetësi. Në përvjetoret e ndryshme ata vendosin kurorë lulesh dhe simbole kombëtare e fetare pranë varrezave ose bustave të atyre personaliteteve që e deshtën aq shumë vendlindjen e tyre në vecanti dhe kombin në përgjithësi.I tillë ishte Lucë Gjo’ Mati i Trieshit. Për këtë burrë të madh dhe shumë të nderuar kisha dëgjuar  qysh në fëmijërinë time të hershme.Dita e mortit më mirë me thënë dita e hatrit të Lucë Gjo’ Matitt ishte tepër e dhimbshme por më shumë se zakonisht sepse një burrë kaq i përmendur nuk kishte lënë djal dhe nga kjo anë hisja e tij ishte shkretëruar. Më kujtohen ato ditë bile edhe pas mortit triesh të parët e mi flisnin me shumë dashuri për këtë burrë të dalluar. Edhe gjëmëtarët e permendur sic kishin qënë Zef Tomë Hasuri, Nikollë Gali dhe Hilë Toma dhe shumë malësorë të tjerë  në gjëmët  e tyre epike kishin thënë shumë për këtë trim të përmendur të Trieshit. Zeri  i tyre kumbonte dhimbshëm deri në majat e maleve  të Vistarit, Sukës së Grudës dhe Kazhenikut. Natyrisht se ata e krahasonin Lucë Gjo’Matin me trimat më të njohur të Malësië. Një kapitull i vecantë i historisë se tij ishte udhëtimi shumë i  gjatë dhe shumë i rrezikshëm  për në ” Dheun e Përpjetjes” sic e quanin në atë kohë malësorët  Rafshin e Dukagjint. Në atë kohë një grup banditësh shqiptarë të atij Rrafshi kishin rrëmbyerë pranë një burri të moshaur një vajzë të vendlindjes së tyre. Një vepër e mbrapshtë si kjo ishte e papranushme në shoqërinë e Malësisë. Lucë Gjo’Mati e Mal Vuksani kishin rënë dakord që  së bashku do të shkojnë për të dënuar rrëmbyesin, Baram Bekën. Misioni i tyre kishte qënë shumë i rrezikshëm sepse do të kalonin nëpër male, fusha dhe pyje te panjohura. Kishte qënë rrugë  e gjatë 7 ditëshs. Për atë kohë kjo rrugë ishte tepër e vështirë sepse do të  kalonin malet pranë Bjeshkëve të Nemuna dhe ato lartësi të frikshme te Alpeve shqiptare. Është thënë e kënduar shumë për këtë ngjarje,Disa rapsodë të njohur në botën shqiptare kanë kënduar me shumë respekt e dashuri për Lucë Gjo’Matin dhe Mal Vuksanin, megjithatë në disa shënime kjo vepër është ekzagjeruar për shkak të lidhjeve familjare. Për njerun normal është e pabesueshme se nëna e Bajram Bekës i kishte shpëtuar pasi Luca e Mali kishin vrarë djalin e saj Bajram Bekeën. Për Luë Gjo’Matin nuk kishte nevojë të sajonin prralla për cfarë nuk kishte nevojë as për Mal Vuksanin.
Lucë Gj’ Mati ishte emër shumë i vecantë në Triesh dhe në Malësi, ngase ishte dalluar edhe në luftëra për lirinë e vendit. Këtë trimëri prej atdhetari e kishte treguar edhe në Luftën e Lemajës në tetor të vitit 1907. Për pjesëmarrjen e tj  në këtë Luftë shkruan Gjergj Nikprelaj  në një studim për Trieshin që ka mbetur në dorëshkrim. Gjergj Nikprelaj shkruan se Lucë Gjo’ Mati kishte marrë pjesë në Luftën e Lemajës. Kjo vepër shumë e mirë për të kaluarën e Trieshit nuk ka parë kurrë dritën e botimit. Të jetosh pothuajse një shekull sic ka jetuar Lucë Gjo’Mati ishte një sfidë e vërtetë. Të bësh një jetë aq të gjatë dhe kurrrë të mos cnjerëzohesh me asnjë malësorë tregonte më së miri se kush kishte qënë ky burrë i Trieshit. Lucë Gjo’ Mati kishte shërbyer për një kohë të gjatë si roja më besnike e Vojvodës së Trieshit, kapedan Marasha Markut. Pas shumë luftërash e tmerresh që kishte pësuar Trieshi, Marash Marku si vojvodë e kapedan kishte hyrë në shërbim të Malit të Zi, por me  kusht  që refugjatët trieshianë mund të ktheheshin në vendlindjen e tyre duke vazhduar traditën  dhe duke ruajtur gjuhën dhe fenë e të parëve pa  asnjë shtrëmbërim. Marash Marku ishte autoritet  shumë i nderuar në Triesh. Knjaz Nikolla i kishte dhënë shumë pushtet. Ai kishte edhe burgun në shtëpinë e tij për ata që bënin faje kundër njëri tjetërit. Sundimi i tij prej burri të fortë nuk solli asnjë të keqe në Triesh. Si roje personale Lucë Gjo Mati nuk ishte cnjerëzua  me asnjë trieshianë. Marash Marku nuk kërkonte kurrë vepra të dhunshme nga Luca, pavarësisht se ishte i armatosur e bëntë këtë me qëllim që të mos prishte imazhon e tij prej njeriu të ndershëm dhe atdhetar. Edhepse shërbeu për pothuajse dekada si roje personale  e armatosur e Marash Markuty Lucë Gjo’ Mati nuk prishi miqësinë me asnjë trieshian, duke mos sharë ose fyerë asnjë bashkëvendas të tij. Trieshianët shumë herë kërkonin që  Luca to mos ua lidhte duart që ishte procedurë e arrestimit por për të evituar këtë lloj turpërimi Luca kërkonte prej të akuzuarëve që t’i jepnin besën se nuk do të bënin përpjekje për arrati. Të pandehurit në rrugë e sipër për në Burgun e Marash Markut në Nikmarash arrinin marrëveshjen e pajtimit për teë mos iu nënshtruar denimit të Marsha Markut. Kjo kishte ndodhur mes dy burrave  nga Delajt. Katundi  Nikmarashi është mbase fshati më i përmendur i Trieshit kur është fjala për luftërat anti sërbo-malazeze. Për qëndresën e Nikmarashit është shkruar disa herë në revistat dhe gazetat e Shqipërisë sic është “Hylli i Dritës”.  Këtu kanë lindur shumë trima dhe trimëresha të cilët me pushkë e pëndë e mbojtën nderin dhe dinjitetine Trieshit dhe  kombit. Trieshianët  sipas Marash Markut betoheshin në armët e Skenderbeut dhe sundonin me  Kanunin e Lekë Dukagjinit. Për historinë e këtij vendi ku lirisht mund të përfëshihet edhe Lucë Gjo’ Mati mund të shkruen kapituj të shkëlqyeshëm të historisë së Malëssiëë së Madhe dhe shqiptarisë. Lucë Gjo’Mati ishte shumë i nderuar në kuvendet dhe takimet e Trieshit. Për këtë trim të përmendur dhe shumë të vecantë në oborrin e Kishës së Trieshit ruhej një gur i vecantë ku gjithëmonë do të ulej ky burrë fisnik Trieshit. 
Kohë më parë vëllazërit Vasel, Rrok dhe Nik Gjonaj kishin vendosur të nderojnë këtë emër shumë të njohur të fisit të tyre Gjonaj.Bile babai i tyre Vsel Marku në kohën e rinisë së tij kishte jetuar për një kohë të gjatë në shtëpinë e Luë Gjo’Matit. Natyrisht se ishte kujdesur për të si të kishte qënë djali i tij.Vëllazërit Gjonaj që jetojnë në Shtetete e Bashkuara në Neë York dhe Michigan vëndosën ta përkujtojnë në mënyrë bujare, duke ngritur një gur varri ku është gëdhëndur portreti i tij dhe një epitaf. Udhëtarët mund të ndalen dhe të shikojnë atë portret të  dhe lexojnnë  ato fjalë të bukura për këtë trim të  përmendur të Trieshit.Vlen për të shënuar se Lucë Gjo’Mati trashëgohet nga shumë nipa e stërnipa, mesa dhe stërmësa. Të gjithë këta janë nga dy bijat e tij të martuara në dy nga familjet e njohura të Lulgjurajëve të Grudës.Bile këtu në Neë York jeton  nipi i tijj Lekë Gjoku Lulgjuraj shumë i ndruar kë komunitetin tonë.

DIASPORA E MALËSISË NE SHTETET E BASHKUARA DHE DASHURIA E SAJ PËR ATË TOKË TË BEKUAR

by

Gjeke Gjonlekaj/New York/

Malësorët shqiptarë  janë shpërngulur nga trojet e tyre qysh në kohërat antike. Pushtimet e perandorive të ndryshme, duke filluar nga ato romake, sllave e otomane e të tjera bënë qe iliro-arbërorët dhe më vonë pasardhësit e tyre shqiptarët të nguliten në toka të huaja ku gëzonin më shumë liri se në atdheun e tyre të robëruar. Shumë nga ato shpërngulje nuk janë shënuar dhe kështu janë humbur gjurmët e tyre pa asnjë shenjë. Nuk është bërë pothuajse asgjë për vendet ku ishin vendosur malësorët pas largimit nga atdheu i tyre. Malësorët shqiptarë kishin zbritur drejtë Epirit e Thesalisë, pjesa tjetër drejtë Italisë, Dalmacisë deri në Lindjen e Mesme dhe në  Egjipt, Arbëreshët katolikë të  Italisë pas  më shumë  se një shekulli ishin asimiluar në shumicë duke u përzierë me popullin italian dhe kështu kishin humbur gjuhën shqipe traditat kombëtare, çfarë nuk ndodhi me arbëreshët ordodoks ngase ata i qëndruan besnik gjuhës arbëreshe, pastaj  historë dhe kulturës kombëtare. Pothuajse të githë autorët e njohur arbëreshë të Italisë ishin të besimit ortodoksë. Ata shkuan atje pothuajse 600 vjet më parë dhe një pjesë e dukshme e tyre flasin arbërisht  sot e kësaj dite duke qënë krenarë për të kaluarën e tyre. Heroi i tyre kombëtar është sot e kësaj dite Gjergj Kastriot Skendërbeu dhe kudo në qytetet arbëreshë mund të vrehen përmendoret dhe lapidaret e heroit tonë kombëtar.   
Natyrisht se edhe malësorët  e Labeacisë dhe më vonë arbërorët e Malësisë kishin braktisur nëpër shekuj trojet e tyre. Para pak më shumë se një shekull disa malësorë ishin vendosur në dy tri vende te Europës dhe në Shtetet e Bashkuar. Ata ishin vendosur atje përkohësisht dhe kjo tregon qëllimin e tyre. Ata ishin kthyer pa fitime të dukshme por pas disa vjetësh ata ishin kthyer në vendlindjet e tyre.
Por një shpërngulje  e madhe më mirë me thënë një ekzod i trishtueshëm i malësorëve filloi në fund të viteve 60′ të shekullit të kaluar dhe vazhdoi deri para disa vjetësh. Ikjet në  shumicë nga fushat dhe malet e Malësisë ishin  fenomene të dhimbshëme ndonjëherë edhe tragjike. Mund të shtrohet pyetja pse emigrimet e  malësorët ishin aq masive? Përgjigjja është shumë e lehtë. Malësorët u larguan kryesish nga varfëria ekonomike që ishte pasojë e politikës diskriminuese fillimisht jugosllave dhe më vonë sërbo-malaze. Malësorët shqiptarë ç’prej Lidhjes Shqiptare të Prizërenit kishin humbur pothuajse  të gjitha të drejtat kombëtare nga regjimet e knjazëve të kralave dhe më vonë të diktatorëve komunistë. Por as demokracia sërbo-malazeze pas viteve 90′ nuk bëri asnjë ndryshim të dukshëm për të mirën e Malësisë. Unë personalisht i kam përjetuar në Malësinë tonë episodet e Mugjenit: “A  do qymyrr zotni”. I kujtojë me dhimbje gratë dhe burrat malësorë që niseshin heret në mëngjez më mirë më thanë para drite për të shitur qymyrrin e tyre në Podgoricë. Këtu fillonte mjerimi dhe vazhdonte në forma të ndryshme. Këto dhe shumë padrejtësi të tjera bënë që malësorët të braktisin një herë e përgjithëmonë vendlindjet e tyre. Makineria politike sërbo-malazeze i kishte vënë në veprim të gjitha mekanizmat politike dhe ekonomike për largimin e shqipëtarëve nga trojet e tyre në Malësi. Kështu ndodhi edhe me viset tjera shqiptare në këtë republikë të vogël jugosllave. Demonstratat e vitit 1968 në Kosovë kishin qënë shumë shqetësuse për Jugosllavinë e atëhershme. Kjo protestë për të drejta kombëtare u njoftua zyrtarisht nga të gjitha agjencitë ndërkombëtare të lajmeve.  Bile gazetarët e huaj në një konferencë shtypi e kishin pyetur Josip Broz Titon për demonstratat e Kosovës në Prishtinë. Ky kishte qënë grushti më i madh politikë kundër Jugosllavisë pas Luftës së Dytë Botërore. Ata kishin frikë se udhëheqësit e këtyre protestave kishin lidhje me Shqipërinë  dhe se këto aktivitete mund të zgjeroheshin përtej Kosovës, sidomos në zonat kufitare me atdheun e tyre mëmë. Largimi pa dhunë ishte përgatitur në zyrat e sigurimit malazezë në bashkëpunim me disa shqiptarë që kishin qënë besnikë të tyre. Ata jetonin në Itali dhe kishin qënë besnikë të Sigurimit  qysh në kohën kur kishin braktisur Shqipërinë diktatoriale dhe ishin pritur mirë gjatë qëndrimit të përkohshëm në Mal të Zi. Në fund të viteve 60′ e deri në vitet e para të vitit 70 malësorët hynin në kampet e refugjatëve të Italisë. Ata gjatë këtyre viteve rrëfenin para autoriteteve italiane se gjoja ishin nga Shqipëria komuniste dhe e kishin braktisur atdheun për gjëndjen e tyre katastrofike në atdhe. Ata i zhduknin pasaportat jugosllave para se të hynin në kampet e refugjatëve. Zyra e Emigracionit Amerikan kishte një qëndrim politikë shumë human dhe të drejtë për emigrantët politikë nga Shqipëria diktatoriale. Qindra e qindra familje malësore imigruan sipas kuotës amerikane te emigracionit.  Kuotë të madhe për hyrjen e qytetarëve të Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara. Trajtimi i mirë i shqiptarëve nga zyrat e larta të emigracionit amerikan kishte filluar në kohën kur John F. Kennedy ishte  President i këtij vendi dhe as administra të tjera nuk kishin ndryshuar qëndrim për çështjen e imigrimit të shqiptarëve në Amerikë, që do të thotë se kombi shqiptare ishte i privilegjuar nga zyrat e larta te emigracionit amerikan. Flitet se kjo ndërhyrje ishte bërë nga Papa Gjoni i  23-të gjatë takimit me President Kennedy në Romë. Emigrantët e vërtetë nga Shqipëria komuniste kishin pritur imigrimin  në Shtetet e Bashkuara ç’prej vitit 1945 e deri në fillim të viteve 60′.Ata bënin një jetë të vështirë në kampet italiane të refugjatëve. Por edhe pasi u mbyllën kampet italiane për refugjatët malësorë, ata gjetën rrugë tjera për të imigruar në Amerikë. Në Romë vepronin zyra private të emigracionit dhe malësorët vendoseshin në qytetet pranë Romës dhe bënin kërkesat e duhura në Konsullatën Amerikane në Romë ose Napoli për te imigruar në këtë vend. Ata jetonin me shpenzimet e veta dhe nuk merrnin asnjë lloj ndihme nga Italia dhe as nga zyrat ndërkombëtare të refugjatëve. Malësorët qendronin në ato qytete ku ishin vendosur 6 muaj ose më shumë derisa merrnin të drejtën për imigrim në Shtetet e Bashkuara. Në atë  kohë zyrat amerikane ishin shumë serioze  që në ato grupe të mos kishte komunistë, fashistë e jo se jo nazistë. Ishte e ndaluar hyrja në Amerikë edhe për kriminel lufte dhe ordinarë. Pak a shumë kërkohej një biografi e mirë familjare dhe shoqërore. Më vonë pas rënjes së diktaturave këto qëndrime kanë ndryshuar,duke lehtësuar kriteret e imigrimit në Amerikë.Përpara se të miratohej imigrimi në Amerikë, zyrat përkatëse kërkonin një  institucion privat siç ishin për shëmbull kishat katolike ose edhe individë të dërgonin një letër garanci private kështu që personi ose familja që emigronte duhesh pritur në aeroport të qytetetit ku do të vendosej. Malësorët bënin garancione për njëri tjetërin dhe ndihëmonin për gjetjen e punëve dhe të banesave ose të shtëpive për banim. Shumica e malësorëve ishin vendosur në Michigan kryesisht në qytetin Detroit. Ishin vendosur atje sepse në Detroit vepronin tri industritë më të mëdha të prodhimit të automjeteve më të ndryshme. Fabrika General Motors, Ford dhe Chrysler kishin vende të hapura dhe shumica e malësorëve filluan punën nëpër ato fabrika që paguanin shumë mirë por punët në ato fabrika gjigante ishin shumë të vështira. Shumica  qëndruan atje derikur dolën në pension. Shumica e malësorëve u vendosën në atë kohë në Michigan, por nuk munguan as në New York dhe në Kaliforni. Emigracioni politikë i Shqipërisë pas Luftës së Dytë  Botërore ishte aktiv për të ndihëmuar malësorët në kërkesat e  tyre emidiate.Ata bënin çmos për t’u gjetur shtëpi dhe punë. Natyrisht se shoqërimi me këtë emigracion kishte rëndësi sespse nga ata mësuam shumë për çështjen kombëtare. Disa nga ata kishin qënë personalitete të larta në institucionet shtetërore të Shqipërisë. Ata kishin qënë të dalluar në fushën politike, ekonomike dhe kulturore. Nga ata mësuam për qytetarinë e Shqipërisë dhe për tokat e robëruara nga sërbo-malazezët dhe grekët . Ata na frymëzonin edhe për lëvizjet e Kosovës për liri e pavarësi dhe për bashkim kombëtar. Ata ishin burra dhe gra të arsimuar në universitet evropiane dhe amerikane. Një pjesë e dukshme e mërgatës së Malësisë u bashkua me emigracionin politik shqiptar në festa kombëtare në protesta për të drejtat e shqiptarëve në ish Jugosllavi dhe për gjëndjen fatkeqe të Çamërisë.  Mërgata politike e Shqipërisë ishte shumë aktive në mbrojtjen e Kosovës Këtyre aktiviteteve iu bashkua edhe mergata malësore shumica nga: Hoti,Gruda, Dinosha ,Koja dhe Trieshi.  Demonstratat e vitit 1981 në Kosovë e tronditën krejt Jugosllavinë dhe pikërisht në Kosovë filloi rrënimi i këtij shteti artificial. Malësorët u bënë edhe më të zedhshëm pas atyre protestave që për shqptarët kishin qënë tepër tragjike. Kosova dhe kryengritja e popullit shqiptar në atë vend ishte ato ditë epiqëndra e lajmeve ndërkombëtare, duke zënë hapësirë të madhe në mediat dhe shtypin amerikan. Në atë kohë politika dhe diplomacia amerikane dhe evropiane ishte përqëndruar në Kosovë dhe në veprimtarinë anti-jugosllave të mërgatës shqiptare në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara. Jugosllavia kishte dërguar në Amerikë shqiptarë malësorë për shërbime gjoja diplomatike. Qëllimi i tyre ishte të shuanin aktivitetet e malësorëve në Amerikë. Menjëherë filluan të dërgojnë delegacione të përziera sërbo-malazeze dhe malësore për të përforcuar bashkim-vëllazërimin siç e quanin në atë kohë në Jugosllavi. Kohë pas kohe dërguan edhe grupe folklorike që shkaktuan incidente gjatë koncerteve të ndryshme. Sigurimi jugosllav kishte futur në shoqërinë e Malësisë spiunazhin në qytetete ku jetonin malësorët dhe pas protestave të Kosovës në pranverën e vitit 1981 ata organizuan vendosjen e fotografive dhe portreteve të Josip Broz Tito ne unifromë ushtarake prej marshalli dhe në uniformë civile, portreti i parë ishte për të frikësuar malësorët prej Marshalit Tito dhe portreti i dytë kishte për qëllim që malësorët ta nderojnë si udhëheqësin e tyre të dashur.  Por për të kundërshtuar këtë propagandë disa malësorëve filluan të vendosin në dhomat e tyre të pritjes portretin e Shokut Enver Hoxha. Kështu që pas demonstrata të Kosovës në qytetet amerikane  u themeluan organizata titiste dhe enveriste. Titistët ishin për Jugosllavinë të madhe, ndërsa enveristët ishin për Shqipërinë e fortë . E vërteta që populli shqiptarë vuante nën diktaturën komuniste ata nuk i shqetësonte fare dhe kjo i bënte të papëlqyshëm në shumë mbledhje dhe takime të ndryshme edhe më shumë sepse ata bënin propagandë antifetare. Pavarësisht se disa nga ata ishin edhe arrogantë dhe të pa mëshirë  nuk mund të cilësoheshin si antishqiptarë, Titistët dhe  nacionalistët nuk dërguan asnjë djalë të tyre në luftë për çlirimin e Kosovës. Ndërsa prej grupimeve të majta enveriste nga Shtetet e Bashkuara shkuan pothuajse 100 djemë të ri dhe burra të shtyrë në moshë. Ata nga Shtetet e Bashkuara shkuan në Luftë për Çlirimin e Kosovës. Vlen për të theksuar se midis tyre kishte vullnetarë që kurrë nuk kishin marrë pjesë në këto grupime ngase disa prej tyre kisin lindur në Amerikë ose kishin emigruar këtu në moshë shumë të re. Malësorët e Amerikës dhanë për Kosovën e lirë dhe të pavarur miliona dollarë, duke humbur miliona orë punë për të marrë pjesë në demonstrata anë e përtej Shteteve të Bashkuara. Malësia e Shteteve të Bashkuara dha një tog e gjysme  luftëtarësh që shkuan në luftë për lirinë e “tokës së tyre të premtuar” . 
Fjala diasporë është fjalë hebraike që do të thotë izraelitë por jashtë Izraelit. Këtë fjalë e kan fut në përdorim pothuajse të gjithë popujt e botës dhe siç shihet e kanë përvetësuar edhe shqiptaret. Mund të thuhet diaspora shqiptare, por në rastin e Malësisë mund të thuhet edhe diaspora e Malësisë në Shtetet  e Bashkuara ose diaspora në Evropë ose kudo tjetër. Kjo fjalë është shumë e nderuar në pothuajse të gjitha shoqëritë njerëzore.Diasporat e kombeve të ndryshme gjithëmonë kanë qënë aktive në veprimataritë e ndryshme për të mirën e atdheut ose vendlindjes.  Para një gjysmë shekulli diaspora e Malësisë nuk ishte e pasur dhe nuk kishte kuadro profesioniste siç ka sot. Shumica e malësorëve punonin punë të rënda krahu, pavarësisht këtyre kushteve të vështira një pjesë e madhe e tyre ishin të kujdeshëm për familjet e tyre në Malësi. Deri në vitin 1981 udhëtimet e malësorëve në vendlindje ishin relativisht të qeta pa shumë zhurmë e kërcënime. Por sigurimi jugosllav ishte shumë i rreptë në kontrollin e lidhjeve të tyre me aktivistët e Shqipërisë në Amerikë. Pavarësisht se  një pjesë e madhe kishin imigruar në Amerikë në kuotën e emigracionit të  Shqiprisë, ata menjëhërë e mohuan shtetësinë shqiptare dhe kërkuan pasaportat jugosllave. Shumica ktheheshin në Malësi për dashurinë e familjeve që kishin lënë atje dhe jo për dashurinë e Jugosllavisë. Por çelësin e vajtjes dhe të ardhjes së tyre në vendlindje e kishte në dorë sigurimi jugosllav. Malësorët shumë herë gjëndeshin në pozitën e dy nënave para Gjygjit të Solomonit. S’ka asnjë dyshim se sigurimi jugosllav e keqëtrajtoi dashurinë dhe nostalgjinë e tyre për familje dhe për vendlindje. Aty këtu ndonjë person e sigurimit jugosllavë gjetën pritje miqësore bile për disa javë ose më shumë tek malësorët e dy anëve të kufirit. Ata i ftonin për dasma dhe për zijafete familjare,bile njëri prej atyre autoriteteve të sigurimit jugosllav kishte vajtur me një mik malësorë në ceremoninë mortore të Abaz Kupit. Merre me mend sa thellë ishte futur sigurimi jugosllav në diasporën e Malësisë në Amerikë. Ata që ua kishin hapur rrugën malësorëve për emigruar në Amerikë, ata gjetën më vonë strehim e pritje në shtëpitë e tyre. Varfëria dhe vuajtjet e malësorëve në Malësi sidomos ajo e familjarëve e mundonte shumë diasporën malësore të Amerikës. Kjo periudhë një gjysmëshekullore është koha më e veshtirë dhe më e dhimbshme e Malësië. Gjatë këtyre 5 dekadave u shkretërua vendi. Shumë prindër dhe pleqë mbetën të vetmuar duke u thënë lamtumirë në disa raste edhe përgjithëmonë. Të dashurit e tyre po zhdukeshin dalëngadalë në anën që përëndonte dielli.  Prindët dhe pleqët e lodhur me lotë në sy dhe shumë të deshpëruar shikonin diellin duke pranuar ashtu sic perendonin edhe djemte e vajzat e tyre ku bënin pjesë shumë nipa dhe mesa, dikush prej tyre do të ketë thënë mos o Zot më keq. Disa nga ata vdiqën në Amerikë dhe nuk u kthyen kurrë në vendlindje. Disa të tjerë u kthyën të vdekur në Malësi sipas amanetit që u kishin lënë familjarëve të tyre. Një pjesë e shoqërisë malësore të Michiganit për më shumë se dy dekada ishte shumë e dhunshme kështu që komunitetet tjera sidomos ato ameikane ishin të shqetësuara për sjelljet e tyre aspak qytetëruese. Mediat dhe shtypi amerikan komentonin vazhdimisht për këto ngjarje që shumë herë përfundonin në mënyrë tragjike.Por fatëbardhësisht ato krisma filluan të pushojnë. Malësorët e New Yorkut ishin pak më të qetë dhe për fat nuk ndodhën më shumë se dy tri raste. 
Pas disa dekadash malësorët fillojnë te kuptojnë shoqërinë dhe sistemin amerikan të demokracisë, duke u bërë shtetas amerikan dhe duke mësuar për ditë e më mirë gjuhën, historinë dhe kulturën amerikane. Brezat e parë vuajtën shumë për faktin se nuk e flisnin dhe nuk e shkruanin gjuhën angleze. Prindërit e mesonin gjuhën e ketij vendi edhe nga fëmijët e tyre. Ndërsa pasardhësit e tyre e mësonin gjuhën shqipe nga prindërit. Shumë herë lindin mosamarrëveshje midis prindëreve dhe fëmijëve për shkak të keqëkuptimit të fjalëve. Ata  që kanë lindur këtu dhe ata që janë vendosur këtu në moshë të re e flasin gjuhën angleze njësoj si fëmijët amerikanë. Ndërsa ata që erdhën të rritur kurrë nuk e mësuan mirë këtë gjuhë. Gjeneratat që lindën këtu ose erdhën në moshë të re u shkolluan shumë prej tyre në universitete të njohura amerikane dhe më vonë ata gjetën punë të shkëlqyeshme në qeveritë lokale,shtetërore dhe federale. Shumica nga ata u bënë mjekë, avokatë,inxhinierë, gazetarë, arsimtarë, kontabilist  dhe administratorë nga shkollat e njohura ekonomike. Një pjesë e tyre punojnë në ndërmarrjet më të mëdha të teknologjisë më të re që kanë arritur të bëjnë tregëti edhe në Wall Street. Një pjesë e madhe e malësorëve kanë hapur biznise të veta dhe bëjnë fitime të mëdha por jo të gjithë. Kuadrot e specializuara këtu mund te kontribuojnë në zhvillimin e Malësisë. Ata mund të vijnë atje për një kohë të shkurtër disa edhe më të gjatë, duke treguar përvojën e tyre. Një pjesë e këtyre janë specialist të dalluar në fushat e tyre të veprimtarisë. Edhe profesionistët e Malësisë mund të vijnë për specializime në Amerikë. Këto shkëmbime do të ishin shumë të mira për zhvillimin e trojeve tona.Ata që kanë lindur në Amerikë quhen amerikano-shqiptar, ndërsa ata që kanë lindur në tokat shqiptare zyrtraisht quhen shqiptaro-amerikanë. Emertimi mërgimtarë nuk qëndron më sepse shumica e tyre janë nënshtetas amerikanë dhe kërkojnë të trajtohen si të tillë. Mërgimtarë do të thotë emigrant dhe asnjë prej nesh nuk deshiron të quhet emigrantë sepse janë qytetarë të rregulltë të Shteteteve të Bashkuara të Amerikës dhe shumica janë kryelartë për shtetësinë të cilën e kanë pranuar me deshirë dhe pa asnjë dyshim. Është më e drejtë dhe më e arsyeshme që kjo shoqëri të quhet diasporë. Do të ishte shumë e dobishme që marrëdhëniet e diasporës me vendlindjen dhe me instutucionet poitike të Tuzit dhe Malësisë të përforcoheshin, duke dhënë çdokush kontributin moral, financiar ku mund të përfshihen specialistët e lartëpërmendur. Diaspora e Malësisë është shumë e pasur.Llogaritet se kjo diasporë mund të ketë jo më pak se 2 miliardë dollarë që një përqindje e vogël e mund të ndihëmonte rindërtimin e Tuzit dhe Malësisë. Lidhjete Komunës me diasporën do të përforcohen çdo ditë. Gradualisht duhet të bëhen shkëmbime ekonomike sidomos pasi të fillojnë prodhimet e fabrikave të Malësisë. Ato produkte mund të shiten nesër në tregjet amerikane sisdomos në qytetete ku jetojnë malësorët. Do të ishte mirë nëse fillojnë shkëmbimët e ndryshme kulturore. Tuzi dhe Malësia kanë potencial të madhe ekonomik dhe turistik. Malësia jonë ka hise të madhe në Liqenin e Shkodrës që është Liqeni më i madh në Ballkan. Fushat pjellore te Malësië janë shume frytëdhënese. Edhe zonat malore janë pjellore. Lumi Cem dhe bjeshkët e Malësisë janë të shkëlqyeshme për bagëti dhe për verime. Teknologjia e kompjuterëve supër modern është tepër e rëndësishme për lidhjet e diasporës me Tuzin dhe Malësinë. Këto sot janë mrekulli që para sa dekadash nuk mund të paramendoheshin. Diapora e Malësisë është e madhe sipas disa statistikash jo zyrtare diaspora e Tuzit dhe Malësisë është diku rreth 25.000 (njëzetë e pesë mijë) banorë, që përafërsissht është nja 10.000 (dhjetë mijë) banorë më shumë se Tuzi dhe Malësia. Është  shumë sukses ndërtimi i pallateve residenciale në Tuz, kështu që njerëzit e diasporës mund të blejne apartamente moderne, kështu nuk kanë nevojë të shpënzojnë qindra e qindra mijë dllarë për blerjen e tokës dhe ndërtimin e shtëpive në atë vend. Kështu veprojnë popujt e qytetëruar. Në të ardhmen do të vendosen lidhje të mira ajrore midis Podgoricës e New Yorkut mundësisht edhe Detroitit. Lidhje të tilla do të vendosen edhe mes Shkodrës dhe qyteteve të lartëpërmendura amerikane. Zhvillimi i infrastrukturës midis Malësisë, Shqipërisë dhe Kosovës do të japë rezultate të mëdha ekonomike. Malësorët e Amerikës janë shquar edhe në  fushën e artiti dhe kulturës, dhe sporteve, duke zënë vendin e parë në disa konkurse të  bukurisë dhe sporteve të ndryshme pastaj janë shquar  edhe në fushën e kinomatografisë , duke hyrë në disa qarqe artistike deri edhe në Hollywood. Këta mund ta ndimëmojnë zhvillimin e arteve të  ndryshme në Malësi. Lidhjet e ngushta midis Malësië dhe diasporës janë të domosdoshme duke filluar nga ato ekonomike, administrative dhe kulturore. Drejtoria e Komunës së Tuzit për lidhjet me diasporën duhet të fuqizohet për ditë e më shumë, bile do të ishte mirë sikur të themelonte degët e veta në qytete amerikane ku jetojnë malësorët me shumicë. Pritjet dhe respekti  janë shumë të rëndësishme për diasporën. Politizimi i diasporës nuk është aspak i mirë. Kjo është vënë re  në diasporën e Shqipërisë dhe të Kosovës. Zyrat e larta qëndrore malazeze do të ishte mirë të kishin përfaqësues shqiptarë të cilët do të bashkëpunonin me diasporën tonë. Shumica e malësorëve që kanë lindur këtu ose kanë imigruar në moshë të re flasin mirë shqip , por aspak gjuhën malazeze, kështu që është e vështirë, mbase edhe i  pamundur bashkëpunimi me zyrat e larta të atij vendi. Gjuha amtare është e drejte natyrore dhe të drejtat natyrore janë të patjetërsueshme. Shqipëtarët në Malësi nuk është e drejtë të quhen pakicë. Emëri i tyre i vertetë është autokton, ashtu siç janë autokton indian të Amerikës. Ata nuk quhen pakicë në Amerikë.  Ata quhen amerikan vendas . Këto emertime kanë për qëllimin pushtimin e përhershëm të rajoneve shqiptare.Qeveritë e Malitë të Zi duhet të pajisin Kushtetutën e tyre me amandamente shtojcë duke korigjuar gabimet e mëdha ndaj shqiptarëve në Mal të Zi. Autoktonët shqiptarë janë trajtuar keq qysh në kohën kur janë pushtuar nga forcat sërbo-malazeze. Malësorët nuk do t’i harrojnë kurrë masakrat sërbo-malazeze kundër malësorëve në Drume të Hotit, pastaj në Qafë të Previsë dhe në Tivar. Për këto dhe shumë masakra të tjera Mali i Zi duhet t’u kërkojë falje malësorëve dhe shqipëtarëve në Mal të Zi. Ky është shekulli I lirisë së autoktonëve dhe pakicave qofshin ato kombëtare, raciale ose fetare. Poltikat e kaluara kanë bërë eksperimente politike me shqiptarët në Mal të Zi. Në periudhën kur kishin nevojë për ekonominë e tyre ata e kishin bërë udhëtimin e lehtë për në vendlindjet e tyre. Më vonë kur Sllobodan Millosheviqi kërkonte spastrimin e shqiptarëve nga tokat e tyre ata e bënë të vështirë vizitën në vendlindje. Në periudhën kur Mali i Zi bëntë përpjekje për pavarësi diaspora u ftua për të marrë pjesë në votime, bile qeveria e atij vendi pagoi  udhëtimet e tyre në Mal të Zi. Menjehërë pasi e realizuan pavarësinë , hartuan ligje për të vështirësuar të drejtën e votës së diasporës. Ata e zhagitën për 3 dekada të drejtën e malësorëve për të krijuar komunën e tyre të pavarur. Ata harrojnë se diaspora sot është shumë e fuqishme dhe mund të ndërhyjë tek autoritetet më të larta politike amrikane. Kjo u pa gjatë vizitës vitin e kaluar të kryterarit të Komunës së Tuzit Nik Gjeloshaj i cili gjatë asaj vizite u prit me nderime bile edhe për dreka dhe darka me disa  personalitete të larta  politike në New York, në New Jersy dhe në Washington DC. Ishte vizita më e sukseshme politike e nje malësori në Shtetet e Bashkuara. Mali i Zi duhet ta kuptojë një herë e mirë se nuk ka më lojra me malësorët. 
Përparimet e mëdha të Komunës së Tuzit e kanë ndryshuar qëndrimin e diasporës në mbështetje te Malësisë. Pjesa më  e madhe e diasporës në Amerikë është shumë e kënaqur me arrtitjet ekonomike, politike dhe kulturore të Komunës së Tuzit dhe Malësisë. Ata do të vijnë për pushime dhe për argëtime. Sivjet mbahet Festivali Mbarëkombëtar i Folklorit “Rapsha 2022” Malësi e Madhe,pastaj do të përurohet përmendorja e patriotit  të përmendur të Malësisë së Madhe Baca Kurtit dhe me 11 shtator do të perurohet edhe  memoriali i tre martirëve shqitaro-amerikanë që humbën jetën në tragjedinë e 11 shtatorit 2001 në New York. Gjatë kësaj vere në Malësi do të ketë gëzime dhe festime,pastaj logje e konkurse burkurie në Bjeshkën e Koritës. Populli dhe institucionet e Komunës së Tuzit duhet të jenë gati për t’i argëtuar qytetarët e  diasporës, por eddhe ata duhet ta ndihëmojnë financiarisht popullin e Malësisë  dhe Komunën. Sivjet diaspora është përfëshirë në një entuziazëm të pashoq kur është fjala për të ardhmen e Malësisë. 
Tuzi dhe Malësia është një territor relatavisht i madhe dhe shumë i pasur. Shtrirja gjeografike e Malësië na kujton disa treva të Kalifornisë ku në distanca të shkurtëra temperaturat ndryshojnë. Në dekadat e ardhshme Tuzi dhe Malësia mund të arrijnë përparimin e Andorrës, Lihtenshtajnit ose Makaos. Për të arritur këto vende është e domosdoshme qetësia, drejtësia dhe dashuria e malësorëve për trojet e tyre dhe në diasporë. Aty kemi historinë tonë mijavjecare dhe një ditë ky territor do të nderohet për shumë të mira duke filluar tek, besa, burrëria dhe bujaria e permendur e ketyre trevave që kanë ruajtur orgjinalitetin iliro- arbëror më shumë se asnjë krahinë tjetër. Zoti e bekoftë Tuzin e Malësisë dhe diasporën e saj në Amerikë dhe në vendet tjera. Lusim Zotin për lidhje të mira dhe të sinqerta midis Shtetetve të Bashkuara dhe Malësisë dhe popullit shqiptar kudo jeton. Presidenti i famshëm amerikan Abraham Lincoln ka thënë:”Amerika është shpresa e fundit e njerëzimit”. God bless Tuzi & Malësia. God bless United States of America.

DHUNA NË KUVEND, KUNDËR TRADITËS DHE DEMOKRACISË

by

DHUNA E TERRORI NË KUVENDIN E KOSOVËS NGA OPOZITA ËSHTË KUNDËR TRADITËS SONË DHE KUNDËR DEMOKRACISË/
Opinion Gjekë Gjonlekaj/New York/
Aktet e dhunshme të opozitës në Kuvendin e Kosovës janë tepër shqetësuese për shqiptarët e diasporës, e veçanarishtë për shqiptarët e Amerikës, të cilët kanë një përvojë të gjatë jetese në demokracinë e këtij vendi. Terrori i opozitës në Kuvendin e Kosovës dhe i demonstruesëve kundër forcave të rëndit është njollë e zezë për këtë vend, që vuajti aq shumë nga pushtimet e huaja. Fotografi të mëdha të skenave të frikshme të rrëmujës e tymit në Kuvendin e Kosovës u botuan në gazetat më prestigjioze të Amerikës, bile edhe në gazetën “The New York Times”. Skena të tilla kemi parë gjatë protestave të mëdha dhe gjatë Luftës në Kosovë. Pas çlirimit dhe shpalljes së pavarësisë, shqiptarët e diasporës ku bëjnë pjesë edhe shqiptarët e Amerikës filuan të qetësohen për atë popull të shumëvuajtur. Tani vajtjet dhe ardhjet e shqiptarëve të Amerikës në Kosovë u bënë të përditshme, pastaj filluan investime serioze në fusha të ndryshme. Të gjitha kanalet televizive të Kosovës shihen edhe në Amerikë. Këto transmetime janë të rëndësishme për shqiptarët e diasporës, por disa prej atyre skenave televizive mund të kenë pasoja tepër negative për interesimin dhe respektin e diasporës shqiptare, sidomos të brezërive të lindura në Amerikë dhe në Evropë. Kur djemtë dhe vajzat amerikano-shqiptare e shohin Kuvendin e Kosovës në tym e dhunë, të shkaktuar nga deputetët shqiptarë ata zmbrapsen nga frika se çka mund të ndodhë në këtë vend. Kërcënimet e opozitës janë të frikshme. Ata paralajmrojnë mundësinë e përplasjeve edhe më të madha, që mund të kenë pasoja katastrofike për Kosovën. Dhuna e demonstruesëve në rrugë, është rezultat i dhunës në Parlament. Ajo dhunë barbare kundër forcave të rëndit, dirigjohet nga krerët e opozitës. Ata protestuesë huliganë janë vënë në shërbim të bandave të opozitës.
Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe, botuar në Tiranë-1980 shkruan gjërsisht për Kuvendin dhe kuvendet. Edhe “Kanunin i Lekë Dukagjinit” i kushton një hapësirë të madhe kuvendit. “Fjalori i Gjuhës se Sotme Shqipe, shkruan: “Kuvendi është mbledhje e gjerë për një problem të rëndësishëm për një fushë të caktuar të veprimtarisë shoqëror e të tjera.” Ndërsa neni 1125 i Kanunit të Lekës thotë: “Po i a shkrepi kush kuej armen në kuvend, shpija i digjet e sjellsi i armës grihet kuvendisht e shkon gjak-hupës”. (If someone shoots at another person during an assembly, his house is burned and he is executed by assembly, and his blood remains unavenged). Populli shqiptar në të kaluarën gëzonte respekt për Kuvende dhe kuvendime. Në kuvendet e krerëve të popullit e të vegjëlisë u morën vendime historike për liri,pavarësi e pajtime, bile edhe për shkencë e kulturë. Në të kaluarën këto mbledhje u nderuan si të shëjta. Në “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar” Tiranë 2008, është botuar historia e shumë kuvendeve shqiptare në Kosovë, në Shqipëri dhe në trojet tjera arbërore. Disa prej tyre janë quajt edhe kongrese siç ishte rasti i Manastirit. Në Shtetet e Bashkuara Kuvendin Popullor e quajnë Kongres. Për kishën dhe kuvendin populli kishte një respekt të jashtzakonshëm. Gjatë pushtimeve të ndryshme Kosova mbijetoi në kushte të vështira duke respektuar vendimet e kuvendeve popullore, qofshin ato për luftë, për paqë ose për pajtim kombëtar. Kosova gëzon një traditë historike të dëgjueshmerisë dhe respektit të marrëveshjeve në kuvende. Dhomat e kuvendeve në kullat e Kosovës ishin parlamente klasike. Këto që po ngjajnë sot në Kuvendin e Kosovës janë plotësisht në kundërshtim me traditën shumë shekullore të atij vendi. Sjelljet e Ramush Haradinajt në Kuvendin e Kosovës janë kundër traditës së kuvendeve dhe pleqërive në kullat e Rrafshit të Dukagjinit për të cilat para disa vjetësh shkroi gjërsisht revista e famshme amerikane “Vanity Fair”. Në atë shkrim të mrekullueshëm zoti Haradinaj ishte personazhi kryesor. Aty flitej gjërsisht edhe për disa norma të Kanunit të Lekës dhe se ishin normat morale të atij Kodi që e futi Kosovën në luftë për liri. Të gjithë e pranojnë se zoti Haradinaj kishte qënë hero në luftën e Kosovës për liri, por George Washingtoni ka thënë se: “është më vështirë me qënë hero në paqë se në luftë”. Por një hero i vërtetë, nuk vepron ashtu siç po vepron këto ditë Ramush Haradinaj në Kuvendin e burrave dhe grave të Kosovës. Zoti Haradinaj mbasi e ka të qartë se arti i politikës është kompromisi. Pataj nuk mund ta mohoni se pavarësia e Kosovës është bërë me kompromis dhe me ndërhyrjen e dashamirëve të mirë. Lufta për lirinë e Kosovës nuk është fituar vetëm, por me aleatët e Kosovës dhe tani kërkesat e tyre nuk mund të injorohen. Juve zoti Haradinaj, Kosova nuk u ka mbet borxh, sepse u ka dhënë grada të larta, u ka dhënë pasuri dhe pushtet më shume së kujdo tjetër në Kosovë. Kujdes zoti Haradinaj se zingjiri i mëkatit këputet pasi trashet. Të jemi të qartë se një numër i madhë familjesh dhe personalitetesh të Kosovës kanë sakrifikuar shumë për atë vend, por nuk kanë marrë asnjë shpërbim. Të gjithë e pranojnë se Familja Jasharaj ka sakrifikuar shumë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Megjithatë Jasharajt nuk kanë kërkuar asnjë lloj shpërblimi. Ju zoti Haradinaj kohë më parë u pritët me nderime në Komunitetin Shqiptar të Amerikës, bile edhe në Kishën ”Zoja e Shkodrës”, por tani pas dhunës në Kuvendin e Kosovës nuk besoj se do t’i ishit i mirëpritur në shoqërinë amerikane dhe as në shoqërine shqiptare. Mos harro zoti Haradinaj se dërgimin tuaj në Hagë shqiptarët e Amerikës e kanë përjetuar rëndë, bile kanë bërë demonstrata para OKB-ës për lirimin tuaj.Për lirimin tuaj dhe të Fatmir Limaj nga burgu i Hagës shqiptarët e Kosovës dhe të diasporës kanë dhënë kontribute të mëdha financiare.
Fatmirë Limaj dhe NISMA e tij mezi e kapërceu pragun e derës së atij Kuvendi dhe tani kërkon pushtet me çdo kusht. Zoti Limaj ju e dini që ne ishim mik i juaj. Iu kemi pritur me shumë nderime në New York. Të gjitha këto i kemi i bërë për respekt dhe jo për ndonjë përfitim material. Dërgimin tuaj në Gjykatën e Hagës e përjetuam rëndë. Duke u nisur nga parimi vëllazëror e ungjillor: “vizitoje të burgosurin dhe të smurin” ishim në Hagë në ato ditë të veshtira. Lirimin tuaj pas disa vjetësh e pritëm me gëzim të madh. Në atë kohë për Ju zoti Limaj dhe për perspektivën tuaj politike gazeta “The New York Times” kishte thënë fjalë të mira. Dhunën që po ushtroni sot në Kuvendin e Kosvës nuk e kishit përjetuar në burgun e Hagës. Isha i pranishëm kur Gjykatësi i Tribunalit iu pyeti për kushtet dhe sjelljet e rojës në atë burg famëkeq. Ju zoti Limaj deklaruat se nuk kishit asnjë vrejtje. Kështu deklaruan edhe dy kolegët tuaj shqiptarë në atë Tribunal. Pavarësisht se ishte burg, ata nuk kishin ushtruar dhunë kundër jush. Ju zoti Limaj dhe shoket tuaj të opozitës po ushtroni dhunë e terrorizëm kundër shokëve dhe shoqeve në Kuvendin e atij populli, i cili u nderon dhe u mban lartë.
Ndërsa Albin Kurti dhe shokët e tij të organizatës “Vetëvendosja” na kujtojnë lëvizjet marksiste, leniniste, ndonjëherë edhe xhihadiste. Kjo organizatë e mbrapshtë duhet të ndalohet me ligj, para se të bëhet vonë për Kosovën. Albin Kurti dhe shokët e tij janë kundër Evropës Perëndimore dhe kundër Shteteve të Bashkuara, siç kishin qënë marksisët shqiptarë para Luftës së Dytë Botërore. Kjo lëvizje marksiste mbase edhe fundamentaliste ështe vënë në shpërbim të lëvizjes ruse për pushtimin e Ballkanit, përndryshe ata janë gati të bashkëpunojnë edhe me ato organizatat e rrezikshme të Lindjes së Mesme të cilat përgatiten çdo ditë për t’u futur në Kosovë. Deputetët dhe aktivistët e e kësaj Organizate, në dukjen e parë të lënë përshtypjen se janë revolucionarë komunistë, në dukjen e dytë duken si xhihadistët arabë-iranianë. Hiqen se janë të ditur, por janë të pa besë. Vetëvendosja në Kuvendin e Kosovës ka votuar kundër ligjit për ndalimin e pjsëmarrjes se shqiptarëve në luftërat e Lindjes së Mesme. Ata kanë votuar edhe për ligje tjera që janë në përputhshmëri me Sheriatin. Kurdoherë që kanë vizituar Shtetet e Bashkuara, ata janë shoqëruar me grupet komuniste enveriste të Amerikës.
Dhuna e terrori që shihet sot në Kuvendin e Kosvës nuk është parë kurrë në kuvendet e botës së qytetëruar. Ato veprime dënohen me ligj. Kuvendi është tempulli kryesor i ligjeve dhe politikës së një kombi. Është institucioni më i nderur i një vendi. Ata që bëjnë ligje në Kuvend duhet të jenë të qetë dhe të sigurt. Aty më mirë se kudo tjetër përfaqësohet populli. Dhuna, sharjet e fyerjet nuk kanë vend në Kuvend. Gjatë historisë kuvendet ndërkombëtare kanë përjetuar çaste të vështira, bile edhe pushtime me dhunë,por ato kanë qënë të përkohshme. Kështu kishte ndodhur në Parlamentin e Madridit pas rënjes së diktaturës së Frankos, kështu kishte ndodhur edhe në Dumën e Rusisë në kohën e Gorbaçovit. Megjithatë nuk patën sukses. Disa herë janë shënuar incidente në seancat e parlamenteve të ndryshme,por nuk ishin të organizuar siç po ndodhë në Kuvendin e Kosovës, ato ishin thjeshtë incidente që nuk u përsëritën më. Mospajtimet e partive politike në vendet demokratike janë të zakonshme, por më në fund respektohet vendimi i shumicës. Deputetët e opozitës në Kosovë mund të votojnë kundër shumicës, por në mënyrë absolute nuk kanë të drejtë të anulojnë vendimet e shumicës. Më në fund ligjet dhe vendimet e shumicës janë të natyrshme, janë njesoj si ligjet e fizikës. Në Shtetet e Bashkuara janë të ndaluara me ligj thirrjet për ndryshmin e pushtetit me dhunë. Ata që bëjnë thirrje për ndryshimin e pushtetit futën në burg dhe dënohen. Edhe ata që ushtrojnë dhunë kundër forcave të rëndit dënohen me burgim. Opozita mund votojë kundër dhe mund të largohet nga Kuvendi për një kohë të caktuar, por në mënyrë absolute nuk ka të drejtë të ushtrojë dhunë në Kuvend. Ato veprime që po shohim këto ditë në Kuvendin e Kosovës janë sjellje rrugaçësh, bandash e banditësh. Ato janë veprime antinjerëzore dhe antishqiptare. Gazi lotësjellës i grave deputete dhe gjuajtja e tyre me shishe uji përulin nderin dhe dinjitetin e gruas shqiptare kudo në botë, sidomos këto ditë kur Kosova është në qëndër të vemendjes evropiane. Për Donika Kada Bujupin dhe shoqet e saj, mbase një ditë do të këndojnë rapsodët e Kosovës siç kënduan për heroinat e Partisë së Punës në Shqipëri. Donikës i doli zëri për aftësitë e shpërthimit të fitilave në Parlament. Siç duket ka marrë lejen shëndetësore për këtë veprimtari helmuese nga deputeti mjek Dr. Pal Lekaj. Nga transmetimt televizive kemi parë se Dr. Lekaj qëndron pranë Donikës në momentet e shpëthimit. Çdo mjek serioz në botë do të kundërshtonte një veprimtari të tillë, ndërsa mjeku ynë shqiptar Pal Lekaj jo?!. Besnikëria e Palë Lekës për Ramushin është njësoj si besnikëria e Pal Vatës për Shokun Enver. Vallë nuk mendojnë deputetët e opozitës se me këto veprime çvlerëojnë nderin dhe dinjitetin e atij Tempulli ku kanë folur shumë personalitete të botës demokratike midis tyre edhe Nënpresidenti në detyrë i Shteteve te Bashkuara Joe Biden. Sjelljet e opozitës kontribuan shumë edhe për mospranimin sot të Kosovës në UNESKO. Ato skena të Parlamentit i përdori Sërbia si propagandë kundër Kosovës, duke thënë se këta që bëjnë kështu kundër institucioneve të tyre nuk meritojnë hyrjen në UNESKO. Një fjalë e urtë popullore braziliane thotë: “Stuhia mund të krijohet në krahët e fluturës”. Kosova ka përjetuar shumë stuhi dhe në këtë kohë nuk i duhen stuhi të tjera.

ISA BOLETNI DHE TRIMAT E TIJ DO TË PUSHONIN NË PAQË VETËM NË DHEUN E KOSOVËS

by

Atdheu është i dashur, por vendlindja edhe më e dashur. Ky ligj vlen edhe për kombin e familjen – Ora dhe shpirti heroik i këtij trimi legjendar i duhet Kosovës sot më shumë se kurrë. Prania e tij në dheun e Kosovës është si një rrufepritës për stuhitë e mundshme të Veriut/
Gjekë Gjonlekaj/ New York*/
“O drita e Trojës,e ma e sigurta shpresë e Dardanidëve, pse je vonue kaq fort”? Virgjili-Eneida
Me 5 korrik të vitit 2006 me rastin e 90-vjetorit të rënjes së Isa Boletinit, kisha botuar në shtypin shqiptar shenimin me titull:”Rënia e Akilit Shqiptar,Isa Boletinit”. Për qëndresën e tij heroike, kisha dëgjuar qysh në fëmijëri, ngase ishte vrarë në Podgoricë, në qytetin e vendlindjes sime. Nëpër Urën tragjike të Ribnicës ku ishte vrarë Akili i Kosvës, kisha kaluar qindra herë. Për atë urë fatkeqe kisha dëgjuar për herë të parë nga një zonjë malësore, e cila në atë kohë kishte jetuar në Podgoricë,ngase kishte qenë e martuar me oficerin çek Joseph Borinski. Ajo ishte Prënë Luçja Prekoçaj – e cila fliste dhimbshëm për çka kishte parë më 23 janar 1916 në Urën e Ribnicës. Kjo zonjë, e cila kishte pamjen dhe sjelljet e një gruaje qytetare fliste me emocione kur tregonte për rënjen e Isa Boletinit dhe luftëtarëve të tij. Prëna i kishte parë me sytë e saj aktet barbare të bandave kriminale të Veshoviqit kundër trimave të Kosovës. Në Malësinë tonë të pushtuar nga Mali i Zi- flitej dhe këndohej për Isa Boletinin. Siç dihet nga historia e luftërave për pavaresinë e Shqipërisë një pjesë e kaçakëve të Hyrrjetit ishin vendosur në Triesh,që gjëndet ndërmjet Kuçit e Kelmendit,por e pushtuar nga Mali i Zi, qysh para Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Në Triesh ishin strehuar Dedë Gjo’Luli,Mehmet Shpendi, Zenel Shabani dhe shumë kryengritës tjerë nga Shqipëria dhe Kosova.
Kënga popullore tregon se atje ishte vendosur edhe Isa Boletini me çetën e tij ndërsa rapsodët këndonin:
“N’ bajrak të Trieshit kur kanë mbrri
Hapën derën 200 shtëpi
Prej Kosove me të shpejtë mbrrini
Me çetë të vet Is Boletini”.
Shkrimtari malazez Millovan Gjillas në veprën e tij letrare:”Toka pa Drejtësi”(land without justice) botuar anglisht në New York, në vitin 1958 nga Garcourt , Brace & World Inc, shkruan:
“Beteja e Isës me ushtarët e tij vullnetarë, nuk kishte vazhduar shumë,pavarësisht heroizmit të rreptë të shqiptarëve. Nga, kjo, goditje kishte rënë udhëheqësi i tyre dhe besnikët e tij më të devotshëm. Njerëzit më të afërt të Isës, ishin likuiduar dhe të tjerët ishin shpërndarë në katër anë. Isa Boletini ishte vrarë. Por,kishte luftuar trimërisht, bile për një kohë të gjatë pavarësisht se kishte mbetur vetëm në rrugë të madhe.Ashtu i plagosur ishte ngritur në gjunjë dhe sado që nuk kishte fuqi për ta mbajtur pushkën qëllonte me revole që të paktën të vriste ndonjërin prej armiqve, para se të jepte shpirt. Babai im ishte afruar me vrap dhe Isa e kishte shikuar me sytë e tij të mëdhenj e të përgjakur, kishte thënë diçka në gjuhën e tij amtare dhe në atë çast kishte dhënë shpirt. Babai e kishte marrë mauzerin e tij të gjatë me dorezë të stolisur argjendi dhe e kishte ruajtur si kujtimin më të shtrejtë. Për çudi edhe ne fëmijëve na vinte keq dhe ndjenim hidhërim dhe kishim mbajtur zi për Isa Boletinin. Edhe babait i vinte keq,megjithëse, ai ishte krenarë që ishte vrarë prej grupit të tij.
Ky ishte një pikëllim i veçantë, ishte më tepër një admirim për një hero sypatrembur të Shqipërisë që kishte luftuar deri në fund në një fushë të zhveshur në mes rrugës së madhe, pa iu lutur kurrkujt dhe pa falur kurrkënd, ashtu drejt në këmbë i pamprojtur. Admirimi për të bënte pjesë gjithashtu në pikëllimin tonë. Nëqofte se një njeri duhet te vdesë do te ishte mirë të binte ashtu siç kishte rënë Isa Boletini. U kujtoftë për jetë nga ata që e panë dhe nga ata që kanë degjuar për të. Shumë më vonë ne i patëm treguar babait dhe e ngacmonim për këtë se kishim lexuar që Isa Boletini kishte vdekur në Shkodër. Babai nuk e pranonte një gjë të tillë. Por, për të nuk kishte aq rëndësi nëse ky kishte qënë Isa Boletini vetë apo ndonjë nga oficerët e tij-kryesorja ishte se shqiptarët që kishin luftuar në atë betejë dhe sidomos prijësi i tyre, që nuk mund të ishte njeri tjetër veç Isa Boletini-ishte vrarë. Babait i kishin thënë se ky ishte Isa. Dhe, kjo mjaftonte për të, fakti i rënjes së tij, ishte provuar për jetë të jetëve me zjarrin e pushkëve”, përfundon Millovan Gjillas.
Neni 5 i Kanunit të Lekë Dukagjinit thotë : ”Në vorre të nji vllaznije a të nji fisi s’hin i dekuni a i vrami i vllaznis a fisit tjetër”
Këto ditë u njoftua publikisht se eshtrat e Isa Boletinit, dhe, të bashkëluftëtarëve të tij do të rivarrosen në Vlorë. Ky lajm i dy qeverive shqiptare, shkaktoi pakënaqësi në botën shqiptare, sidomos në diasporë e cila e ndjen rëndë mungesën e vendlindjes. Shumë personalitete të historisë sonë kombetare janë pagëzuar me emërin e vendlindjes së tyre. Emërin e vendlindjes së tij e mbante edhe trimi i madh i Kosoës Isa Boletini. Kjo tregon se ai kishte dashuri e respekt të madh për tokën që e kishte lindur, përndryshe mund të kishte zgjedhur një mbiemër tjetër. Qysh në kohën e gurit njerëzimi e nderon vendlindjen. Shoqëria amerikane bile edhe institucionet më të larta shtetërore janë të kujdeshme për vendlindjen e qytetarëve të saj. Vendlindja është tokë e shejtë, sepse ajo të lindë të rritë dhe më në fund të kthen prapa, duke i dhënë të vdekurit banesën e përjetësisë në amshim. Shqiptarët e Amerikës për më shume se një gjysmë shekulli shpënzuan miliona dollarë për varrimin e familjarëve të tyre në vendlindje. Pothuajse çdo familje shqiptaro-amerikane ka përjetuar çaste të tilla dhe morti prej një kontinenti në një kontinent tjetër, dhe është mundim i madh moral e material.Të gjitha këto mundime e shpenzime bëhen për të plotesuar amanetet e tyre.
Duke qënë pjesë e kësaj diaspore për për pothuajse një gjysmë shekulli – temën: “vendlindja dhe varri’ e kam diskutuar shumë herë me të moshuarit. Shumica kërkonin me çdo kusht varrimin në vendlindje, duke bërë kursime nga pensionet e vogla për ditën e tyre të fundit.
Varri i Isa Boletinit në vendlilindjen e tij, ështe e drejtë natyrore dhe hyjnore. Nëna dhe babai e presin atje Isën tash 100 vjetë. Ashtu siç e pret edhe nëna e 2 djemëve të tij, pastaj prindërit e dy nipave dhe bashkëluftëtarëe të tjerë, që u vrane në Urën e Ribnicës. Ata nuk mund të ndahen,dhe rivarrimi i gjithë këtyre trimave në Vlorë, nuk është i natyrshëm. Ata nuk kanë asnjë lidhje familjare me të vdekurit e Vlorës, bile as me Ismail Qemalin. Atdheu është i dashur, por vendlindja edhe më e dashur. Ky ligj vlen edhe për kombin e familjen Vallë kush ua bëri gjëmën atë ditë tragjike, kur u vra Isabeu me trimat e tij? Vlora apo Boletini?
Familja dhe vendlindja nuk mund të përjashtohet kurrë nga jeta ose vdekja. Pavarësisht sa patriot mund të ishte Isa Boletini, Ai nuk ndahet nga vendlindja dhe familja. Isa Boletini është i famshëm edhe për lidhjet e tij familjare, ngaqë ishin djemte, nipat dhe trimat e tij, besnikë, ata që iu gjetën pranë në Urën tragjike të Ribnicës në Podgoricë. Vallë a mendojnë qeveritarët shqiptaë për këto lidhje para se t’i largojnë eshtrat e tyre nga nga Kosova! Ora dhe shpirti heroik i këtij trimi legjendar i duhet Kosovës sot më shumë se kurrë. Prania e tij në dheun e Kosovës është si një rrufepritës për stuhitë e mundshme të Veriut.
Për rëndësine e vendlindjes po japim disa të dhena historike të presidentëve të Shteteve të Bashkuara që pushojnë në amshim. Për shërbimet që i bëjnë vendit presidenetët amerikanë nderohen si patriot. Ata i nderon populli dhe historia. Pavarësisht, se ata kishin ushtruar detyrën më të lartë të kombit,prej 39 presidentëve të vdekur të Amerikës vetëm (1) William Taft pushon në amshim në Varrezat Kombetare të Arlingtonit në Uashington.
Edhe John Kennedy, prehet në ato varreza, por natyra e vdekjes së tij tragjike, bëri që varrimi i tij, të bëhej detyrimisht në Uashngton. Ndërsa 37 presidentët të tjerë të Amerikës, pushojnë në varrezat familjare të vendlindjes së tyre. Shumë nga këta president,duke filluar nga George Washingtoni ishin shquar në luftëra për lirinë e Amerikës. Mbanin titujt dhe nderimet më të larta te luftërave për liri. Shumë nga ata ishin gjeneral e komandantë. Nesë ata kërkuan varret e vendlindjes, atëherë pse t’i mohohet kjo e drejtë Isa Boletinit dhe trimave të tij. Largimi i Isa Boletinit nga Kosova, është humbje e madhe për historinë e atij vendi. Në Boletin, ose ne Mitrovicë, pse jo edhe në Prishtinë të mos ngritet një Muze për Isa Boletinin. Në ekranet televizive të Kosovës kam parë këto ditë burra e gra të përlotura për largimin e Isabeut nga Kosova. Lotët e tyre tregojnë shumë.
Pse, politikanët e Kosovës dhe të Shqipërisë, nuk menduan pak për 100-vjetorin e renjes së tij, që është me 23 janar të vitit 2016. Nëse populli shqiptar priti 99 vjetë për rivarrimin e tij, mund të priste edhe 7 muaj të tjerë. 100-vjetori rënjes se tij, është një datë histotike dhe për nderimet e Isa Boletinit duhet te angazhohet i gjithë populli shqiptar, ngase ishte hero i tij. Ai ishte hero i kombit e jo i politikës. Pse të mos kërkohet nga Podgorica, që atje të ndërtohet një përmendore për heroin tonë kombetar dhe trimat e tij. Duhet të nderohet edhe varri i tij në Podgoricë. Kosova bën gabim të madh nëqoftëse e largon Isa Boletinin nga toka e saj. Në testamentin e Faik Konicës pak para vdekjes shkruan: “Nuk do të më tretë dheu,nëse ti Imzot Noli dhe ti Lamja im i vogel dhe gjithë ata që e quajnë veten shqiptarë nuk do ta çojnë kufomën time të tretet në tokën mëmë”.

* E dergoi per Diellin Beqir Sina
*Gjekë Gjonlekaj – ish gazetar i Zërit të Amerikës – publicist dhe botues në SHBA

MARILYN MONROE LEGJENDË E BUKURISË DHE ARTIT

by

(Me rastin e 50-vjetorit tё vdekjes tragjike)/

Nga Gjekё Gjonlekaj / New York*/

Me rastin e 50-vjetorit tёvdekjes tragjike tё Marilyn Monroe revista e njohur amerikane “The National Enqurier” botoi njё numёr special dhe vazhdon: “Pavarёsisht se Marilyn Monroe nuk ёshtё nё mesin tonё tash 50 vjet, kujtimet pёr kёtё perёndeshё tё bukurisё janё gjithnjё misterioze. Ajo ishte pak e shejtё,por edhe pak mёkatore. Tё gjitha gratё habiten dhe janё kurioze pёr vdekjen e saj tragjike”.

”Norma Jeanes dhe fёmijёra e saj e shqetёsuar ёshtё titulli i kapitullit tё parё tё revistёs “The National Enquirer”.Norma Jeanes (Marilyn Monroe) kishte lindur me 1 qershor tё vitit 1926 nё Los Angeles tё Kalifornisё, por qysh nё ditёlindje ajo kishte pёsuar njё lloj mallkimi,pasi qё babai i saj e kishte braktisur,bile para ditёs qё lindi. Kjo vogёlushe e braktisur, e harruar dhe e keqpёrdorur,mё vonё u bё njё mrekulli. Kujtimet e saj tё fёmijёrisё janё tepёr tё hidhura. Ajo nuk mbante mend asnjёditё tё lumtur nga nёna e saj Glady. Marilyn Monroe kishte thёnё se nuk mbante mend qё nёna e saj ta kishte puthur ose pёrkёdhelur ndonjёherё nё jetё. Pas disa vjetёsh nёna e saj pёsoi njё sёmundje mendore dhe u dёrgua nё spital ku qёndroi pёrgjithmonё. Pas kёsaj katastrofe familjare shoqja e nёnёs, zonja Grace McKee u bё kujdestarja ime tregon vogёlushja Norma Jeanes. Braktisja e babait, sёmundja e nёnёs dhe varfёria e bёnё jetёn time shumё tё vёshtirё,por tё gjitha kёto i kapёrceva mё lehtё se disa pёrdhunime tё llahtarshme seksuale qё e ndryshuan jetёn time pёrgjithmonё. Nuk kisha menduar kurrё pёr dashuri fizike,bile as atёherёkur rashё nё dashuri pёr herё tё parё. Mё vonё mё dёrguan nё njё jetimore,por atje pёsova edhe mё keq nga disa burra. Nё kёtё moshё pёsova trauma tёndryshme. Mёsova se isha ndryshe nga fёmijёt e tjerё tregon Norma Jeanes.

Marilyn Monroe (Norma Jeanes) u martua pёr herё tё parё nё moshёn 16 vjeçare me ndёrhyrjen e tё tjerёve. Burri i saj i parё 21-vjeçar Jim Dougherty ishte mekanik. Por kjo martesё nuk ishte e qёndrueshme, sepse nuk ishte bёrё me dashuri dhe tё dy kishin qёllime tё ndryshme. Ai kishte pёr qёllim familjen ndёrsa Marilyn kishte synim karrierёn artistike. Marilyn tregon se ata nuk flisnin fare me njёri-tjtetrin.

Njё prej titujve mёkarakteristike tё kёsaj reviste speciale lidhur me 50-vjetorin e vdekjes tragjike tё saj ёshtё kaptitulli: “Ju duhet tё jeni nё film”. Marilyn Monroe kapёrceu çdo pengesё pёr tё arritur kulmin e suksesit. Ëndrra e saj jetike ishte Hollywood-i. Atje filloi aktrimin,vallёzimin dhe kёngёn,duke vёnёnё dispozicion talentet e saj pёr çfarё nuk kishte patur kurrё konfidencё tёmjaftueshme. Pas njё kohe ndryshoi edhe standardin e jetesёs dhe ishte mё e lumtur. Nё vitin 1946 filloi edhe karrierёn e modeles. Nё Hollywood bёri disa kontrata me agjenci tё ndryshme. Fotografia e saj u botua nё faqen e parё tёrevistёs amerikane “The Family Circle” dhe nё “Playboy”. Natyrisht se ajo vuri nё veprim bukurinёpersonale pёr fitime nga mё tё ndryshme.Marilyn Monroe ishte shumё e dashur dhe magjike pёr kamera filmike dhe pёr fotoaparate. Bile njё zyrё e sigurimit tё brendshёm amerikan tё FBI ruante nё arkivin e vet njё filmim pёr jetёn e saj intime. Burri i saj i dytё Joe Di Maggio kishte ofruar 25.000 dollarё pёr atё kasetёnga frika se mund tё bjerё nё duar tё gabuara dhe si pasojё mund tё dёmtonte imazhin e saj.Pas njё kohe Marilyn Monroe filloi jetёn intime me Johnny Hyde, drejtor ekzekutiv i Agjencisё William Morris.

Jeta e tyre intime ishte gurthemeli i sukseseve tё saj. Johnny Hyde kishte rёnё nё dashuri me Marilyn Monroe dhe kёrkonte martesёn me çdo kusht,por ajo nuk pranonte,sepse kishte frikё se nuk do t’i qёndrojё besnike deri nё fund dhe pёr kёtё nuk u martua kurrё me zotin Hyde.

Me 14 janar tё vitit 1954 lidhёn kurorё bjondja mё e bukur nё botёMarilyn Monroe dhe lojtari mё i mirё bejsbollit nё botё Joe Di Maggio. Menjёherёpas martesёs Di Maggio kёrkoi nga Monroe tё bёnte disa ndryshime nё stilin e saj tё jetesёs por ajo nuk i pёrfilli fare kёrkesat e tij, duke mos bёrё asnjё ndryshim. Ajo mendonte se Joe Di Maggio ёshtё njё sportist liberal e jo njё burrё tepёr konservator.Burri i saj i dytё Di Maggio u shqetёsua shumё pёr disa fotografi qё u botuan nё faqet e para tё revistave amerikane. Ai kishte paramenduar se Merilyn Monroe do tё ishte njё perёndeshё pёr shtёpinё e tij e jo pёr tёrё botёn. Marilyn Monroe e adhuronte jashtzakonisht jetёn argёtuese, ndёrsa burri i saj Di Maggio e urrente nё shpirt Hollywood-in dhe si pasojё ata bёnё divoc nё gjyq. Por edhe pas ndarjes gёzonin dashuri pёr njёri-tjetrin.

Nё kapitullin “Perёndesha e Seksit” janё botuar shumё fotografi nga skenat filmike tё dashurisё dhe roleve tё ndryshme, por asnjё pozё filmike nuk i tejkalon normat njerёzore tё kohёs. Ajo ka luajtur role me aktorёt mё tё njohur tё Amerikёs dhe tё Evropёs. Sot e kёsaj dite shumё aktorё dhe modele bёjnё pёrpjekje pёr tё imituar kёtё mbretёreshё tёbukurisё dhe seksit,por siç duket ёshtё e paarritshme. Marilyn Monroe ishte njёgёrshetim natyror e hyjnor i paspjegueshёm ishte si njё Venus (Afёrditё) qё shkёlqente si rreze dielli nё kёtё hemisferё dhe mё gjerё.

Pas ndarjes me Joe Di Maggion, Marilyn Monroe kishte rёnё nё dashuri me shkrimtarin dhe dramaturgun e madh amerikan Arthur Miller,i cili kishte fituar Çmimin mё prestigjoz tё Amerikёs- Pulitzer. Marilyn Monroe vepronte nё Hollywood , ndёrsa Arthur Miller nё New York . Ata kishin rёnё nё dashuri duke mbajtur lidhje telefonike dhe letёrkёmbime prej vitit 1951 e deri nё vitin 1955. Ata u martuan zyrtarisht me 29 qershor 1956 nё Gjyqin Civil nё Westchester County nё New York dhe dy ditёmё vonё lidhёn kurorё fetare nё njё tempull hebraik tё kёtij qyteti,sepse Arthur Miller ishte me origjinё hebreje. Pas disa muajsh ajo doli shtatzёnё,por pёr fatkeqёsinё e saj kjo shtatzёni dёshtoi. Ajo dёshtoi edhe nё shtatzёninё e dytё,duke i pёrjetuar si humbjet mё tё pazёvendёsueshme,çfarё e ndryshuan jetёn e saj pёrgjithmonё. Kёshtu filloi edhe ftohja e saj me Arthur Miller. Bile nё njёrast i kishte rrёfyer kujdestares Lena Pepitone se ai kishte qenё shumё i ftohtёme tё ndoshta pёr arsye se nuk isha mjaft intelektuale pёr shkrimtarin Arthur Miller dhe kjo ndjenjё mё mundonte shumё tregonte Marilyn Monroe. Pas dёshtimeve tragjike tё shtatzanisё dhe keqёsimit tё marrdhёnieve me Arthur Miller filloi pirjen e alkoholit dhe tё pilulave pёr gjumё qё mund tё ishin edhe shkaku kryesor i vdekjes tragjike. Ndёrsa shёnimi “Portretet e njё ikone” tregon se kamerat e adhuronin Marilyn-in. Ajo ishte magjike pёr fotoaparate. Elizabeth Taylor kishte thёnё se Marilyn Monroe i bёnte forografitё pa sherr dhe dukej e sinqertё si tё ishte njё vajzё e vogёl.

Nё kapitullin “Miqtё dhe tёDashurit” lexuesi kupton menjёherё fillimin e rёnijes dhe shktarrimit pёrfundimtar tё Marilyn Monroe. Lidhjet e saj me regjisorin Elia Kazan dhe Frank Sinatrёn ishin hapat e parёdrejt veprimeve tё pakontrolluara. Ajo kishte lidhje intime me Frank Sinatrёn, por pas njё kohe zbuloi se ai bёnte dashuri me valltaren afrikano-jugore 20-vjeçare Juliet Prowes. Marilyn Monroe kishte rёnё nё dashuri me Frank Sinatrёn por ai nuk pranonte propozimin e saj pёr martesё. Ata ishin parё pёr herё tё fundit 8 ditё para vdekjes tragjike tё saj. Nё kapitullin “Ndёrlidhjet e Rrezikshme”,flitet pёr lidhjet e saj me Presidentin John F.Kennedy-n dhe vёllaun e tij Robert Kennedy. Marilyn Monroe ishte ftuar tё kёndonte pёr ditёlindjen e Presidentit John Kennedy nё stadiumin Madison Square Garden nё New York , bile Zonja e Parё e Amerikёs, Jackie (Jacqueline) Kennedy kishte refuzuar tё merrte pjesё nё atёceremoni. Aty filluan dyshime serioze tё zonjёs Kennedy pёr burrin e saj. Ceremonia e ditёlindjes se tij kishte qenё njё spektakёl i vёrtetё. Sot e kёsaj dite flitet pёr kёngёn: “Happy Birthday Mister President”(Gёzuar Ditёlindjen Zoti President). John Kennedy nё fjalёn e rastit tha: “Tani pasi Marilyn kёndoi kёngёn“Gёzuar Ditёlindjen Zoti President) me njё zё aq tё ёmbёl e tё bukur, Unё mund tё pushojё nga politika dhe vazhdoi duke bёrё shaka. Ata ishin takuar njё herёnё fillim tё viteve ‘50,por nuk kishin pёrjetuar asnjё lidhje romatike, asaj i kishte mbetur akoma nё sy shkёlqimi i tij nga ai takim. Dёshira ime ishte qё tёmos ishte i martuar John Kennedy, kёshtu qё Unё do tё isha gruaja e tij, thotёMarylin. Janё botuar shumё libra ku flitet pёr takimet dhe lidhjet e tyre intime. Pёr lidhjet e saj me vёllezёrit Kennedy flitet vazhdimisht. Nё atё kohёFBI kishte hapur njё dosje tё veçante,bile njё ditё J.Edgar Hoover i kishte lёnёnё tryezёn presidenciale njё dosje tё lidhjeve intime tё vёllezёrve Kennedy me Marylin Monroe. Nё pranverё tё vitit 1962 Frank Sinatra kishte organizuar njёvizitё tё Marilyn Monroesё nё Meksikё.Atje ishte njohur me skenaristin Jose Bolanos dhe me disa mafiozё e komunista amerikane. Marylin Monroe kishte frike tё madhe nga mafiozёt e veçanёrisht nga kryemafiozi Sam Giancana, mik i Frank Sinatrёs. Ditёt e fundit tё jetёs i kaloi midis ujqёve gangsterё. Ishin ditёt e dёshpёrimit mё tё madh tё legjendёs amerikane, Marilyn Monroe. Edhe Robert Kennedy kishte probleme tё mёdha me mafiozёt sidomos me kryetarin e sindikatёs “Teamsters” Jimmy Hoffa. Ky mafioz bёri çmos pёr tё zbuluar lidhjet sekrete tё vёllezёrve Kennedy me Marilyn Monroen. Ai e bёnte kёtё manovёr pёr tё turpёruar familjen Kennedy, bile edhe sot flitet se ky mafioz mund tё ketё pasur gisht nё vdekjen tragjike tё Marilyn Monroesё.Edhe Jimmy Hoffa u vra nё mёnyrё misterioze dhe sot e kёsaj dite nuk i dihet varri. Gjatё ditёve tё fundit tё mundimeve shpirtёrore pёr jetё ose vdekje tёgjithё e braktisёn Marilyn Monroenё. Vetёm Joe Di Maggio iu gjet pranё. Ai e ndihmoi pavarёsisht kёrcёnimeve qё bёnin mafiozёt dhe Frank Sinatra. Nёceremoninё mortore tё saj morёn pjesё vetёm 30 veta, kryesisht tё familjes dhe Joe Di Maggio i cili drejtoi kёtё ceremoni dhe duke vёnё njё tufё lule mbi arkivolin e saj tha: “Goodbye Marilyn, I love you, my darling I love you”(LamtumirёMarilyn, tё dua–tё dua e dashura ime).

Sot pas 50 vjetёsh vdekja tragjike e saj mbetet akoma misterioze,ashtu si shumё vdekje tё tjera tёpersonaliteteve tё njohura tё Amerikёs.

Marilyn Monroe ka thёnё disa fjalё qё nuk harrohen kurrё: “Nё qoftё se je dyftyrёsh, njёra faqe tё duket bukur”,“sikur t’i kisha respektuar tё gjitha normat,kurrё nuk do tё kisha arritur ndonjё sukses”, “njё vajzё e mençur puth,por nuk dashuron,dёgjon por nuk beson dhe largohet ajo vetё para se ta lёnё”, “ёshtё mё mirё me qenё jo e lumtur vetёm se jo e lumtur me dikё tjetёr”, “dashuria seksuale ёshtё e natyrshme,Unё e respektoj natyrёn”,”njёgrua me kёpucё tё pёrshtatshme, mund tё pushtojё botёn”. Hollywood-i ёshtё njёvend ku pёr njё puthje japin 1000 dollarё, ndёrsa pёr dashurinё e shpirtit japin vetёm 50 cent.

Ajo ishte perёndeshё e bukurisё.Ecjet e saj ishin tё paspjegueshme,thua se kishte 100 gjymtyrё dhe çdo gjymtyrёnё vetevete bёnte njё lёvizje magjike. Artistёt e ndryshёm fenomenin e madhёshtisёnatyrore tё Marilyn Monroesё e krahasojnё me fenomenin natyror Niagara Falls. Kjo legjendё amerikane e bukurisё kujtohet njёsoj si Helena e Trojёs, Kleopatra e Egjiptit dhe shumё gra tё tjera gjatё historisё. Marilyn Monroe u shua tragjikisht si njё yll drite. Kёshtu u shuan edhe yje tё tjera tёartit amerikan:

James Dean, John Belushi, Elvis Presley, John Lennon, Michael Jackson e tё tjerё. Shtetet e Bashkuara e nderojnёkёtё grua me cilёsi tё pashpjegueshme qё tani i pёrket mitologjisё. Kujtimet pёr kёtё legjendё amerikane tё bukurisё dhe artit mbeten tё pёrjetshme.

*Kam marre leje nga Helena Kadare per botimin e ketyre tre fotografive dhe ju lutem qe ti botoni ashtu sic jane me shpjegime te emrave.(autori)