“Është më mirë t’i meritoni nderet dhe të mos i gezoni ato, se sa t’i gezoni dhe të mos i meritoni”(Mark TUEN)
Nga: Gjelosh NIKOLLA/
____________
Sipas artit ushtarak tokë e pushtuar quhet vetëm atëherë kur e shkel këmba e ushtarit. Ç’farë do lloj ushtrie që kalon në një vend pa u ndalur por e përdor atë si rrugë kalimi në këtë rast nuk mund të quhet pushtim. Historikisht zona e Iballes ka njohur vetëm 2 (dy) pushtime, atë Romak dhe atë komunist, këtë të fundit vetëm fizikisht por kurrë shpirtrisht. Ekspedita ndeshkimore kundër krahinës së Iballës, më vrasje të popullsisë së pafajshme, me djegje shtepish, me dhunime e përdhunime si dhe me grabitje të pasurive, janë ndërmarë shumë shpesh, sidomos në përiudhën e pushtimit turk. Por në këtë krahinë ata nuk kanë arritur të qendrojnë dhe përseri këto ekspedita nuk mund të konsiderohen si pushtim. Në rrugët e krahinës së Iballës kanë kaluar si ushtar këmbësorë të pushtuesve. Në krahun e djathtë të fshatit Mërtur, sipër fshatit Aprripë e Gurit rranxë Gurit të”Qllumit Merturit”që është rreth 1 (një) orë për të arritur aty ku ndodhen shkronjat (shkrojlat) të duket si e pa besueshme që këto janë shkronja turke sepse në krahinën e Iballës nuk është vendosur kurrë ndonjë garnizon turk por ka një të vertetë tjetër se aty gjendën mbeturina të trojeve shumë të vjetra prandaj për ti saktësuar duhet hulumtim me specialist të fushës përkatëse sepse ato shkronja duhet të jenë Ilire, Bizantine shumë më pak Turke. Në krahinën e Iballës për mikun shtrohej sofra e bukës kurse për armikun pushtues shtrohej vetëm sofra e barutit. Ekspedita ndeshkimore në zonën e Iballës kanë organizuar dhe forcat partizane, të quajtura “Repartet e Ndjekjës” kundër të ashtu quajturve kriminelë, sepse ata ishin kundër ideologjisë komuniste por duke e keq përdorur pushtetin komunist të vëndosur tashmë me forcën e armës, ndaj tyrë dhe familjeve të tyrë. Duke lexuar, rilexuar, studiuar dhe nënvizuar të njëjtin shkrim, botuar në 2 (dy) gazeta, tek “Gazeta e Alpeve” me datën 15/31 dhjetor me titull “Veterani Man Avdi Arifaj tregon për Iballën”, faqe 22 dhe tek “Gazeta Veterani” me titull “Si u arrit çlirimi i Iballës 76 vjet më parë” (Sipas referimit të veteranit nga Iballa e Pukës, Man Avdi Arifaj) dhjetor 2020 faqe 8, 9., nga Xhemal Meçi, “Mjeshtër i Madh”, Pukë. Më datën 1 (një) nëntor 1944 (Natën e të Shumve festë e 90% e popullit) në orët e mbas ditës, në fshatin Iballë në hyrje të saj, nga jugu erdhi Brig.e 6-të sulmuese me komisar Haki Toska dhe jo me datën 4 nëntor. Situata ishte tepër e veshtirë për banoret e këtij fshati sepse vetëm një pushkë po të kërciste tek ky katund, ai do të shkretohej nën pretekstin se janë fshatarët e Kol Bibë Mirakës prandaj ishte përgaditur hyrja e 3 (tre) brigatave. Brigata e 22-të sulmuese nga Kryeziu dhe një brigatë tjetër e quajtur “Çeta Bajram Curri” që do të vinte nga Tropoja. Duke parë situatën e rrezikshme që po i kanosej Iballës, dy burra trima e të zgjuar Stak Pjetër Pemati dhe Mehmet Ramë Hyseni mblodhën popullin e Iballës në qendër të fshatit dhe këta 2 (dy) patriotë morën me vete dhe një grup burrash të tjerë dhe i dolën përpara briga. 6-të, ku u takuan me komandant Jaho Gjoliku dhe komisar Haki Toska. Kur u ftuan që të hynin në Iballë, Haki Toska i pyeti si do të hyjmë në Iballë? Këta ju përgjigjën me ne! Prandaj kemi ardhë që t’ju shoqerojmë. Përseri Haki Toska ju tha kjo është Iballa e Kolë Bibë Mirakës si do të hyjmë? Këta 2 (dy) burra të zgjuar dhe patriot trima ju përgjigjën: ”Iballja është e Iballasve dhe jo e Kolë Bibë Mirakës. Ai ka tokën dhe shtëpinë e vet”. Pas këtij muhabeti, këta 2 (dy) burra, duke futur në mes komandantin dhe komisarin hynë në Iballë ku gjetën popullin të mbledhur.
Populli duartrokiti, duke ju uruar mirëseardhjen, kurse partizanët zbrazën armët, se u çlirua Iballa. Mbas ketij takimi partizanët i ftuan nëpër shtëpitë e tyre musafirët partizan, sipas traditës të popullit të Iballës. Ky qe një çlirim imagjinar (kështu bënim çlirimin imagjinar kur ishim në shkollën e mesme, me rastin e festave të nëntorit). Ju lutëm më thoni nga kush u çlirua Iballa, në një kohë që aty as nuk ka pasur as nuk pati gjermanë, as Italianë, as serbë, as grekë dhe asnjë lloj këmbe ushtari armik? Kryetari i parë i “Këshillit Nacional Çlirimtar” u vendos Stak Pjetër Pemati, me pëlqimin e popullit.
Nuk e kuptoj për se mohohet aktiviteti patriotik i këtyre 2 (dy) burrave, Mehmet Hysenit dhe Stakë Pematit. Prap do vijojmë ti quajmë kulak, të përndjekur politik dhe të deklasuar ata.
Dua të theksoj se Gjokë Nikolla (baba im) nuk ka qënë më këtë grup, që i dolën përpara brigadës 6-të sulmuese dhe për të mos përmendur emra të tjerë, ky grup nuk është i sakt nga shkruesi i shkrimit.
Duke lexuar “Kujtime për Iballën”, të Komisar Haki Toskës 1944 (arkiv i K. P. Pukë, 19 shtator 1984). i lënë me shkrim dore, ky që disponojmë është i shtypur më makinë shkrimi marë në Komitetin e Partisë Pukë, i tjetërsuar, i deformuar duke mohuar të vertetat e të ashtuquajturit çlirim i Iballës. Duhet të sqarojmë se në Iballë dhe në krahinën e saj nuk arriti kurrë të formohet dhe të organizohet një celulë komuniste e deklaruar.
I ngarkuar nga Sekertariati i Qarkut të Shkodrës për këtë ishte Zef Gashi. Ai arriti të merrte si bashkëpunëtor Zef Nikollën (ku dhe strehohej) si dhe Lekë Berishën të cilët më vonë e pësuan më jetë nga pabesia komuniste, sidomos Lekë Berisha. Haki Toska atë natë u strehua në shtepinë e Zef Nikollës, ku gjeti Zef Gashin. Pak më vonë dëgjohet një zhurmë jashtë. I kishin vënë zjarrin shtëpisë së Kolë Bibë Mirakës. Në këtë moment jep urdher Haki Toska, që të shuhët zjarri dhe ashtu u bë. Ai porositi që mos të digjën, sepse na duhet për spital për të plagosurit dhe në të vërtetë për këtë qellim u përdor ku sherbeu si doktor Prof. Fejzi Hoxha. Me partizanët e Brig. se 6-të u bashkuan Hamez Mehmet Hyseni, dy vllezërit (xhaxhallarët e mij) Ndue Nikolla e Tomë Nikolla (Rapsodi popullor, fitues i Medaljës së Artë në Moskë, në vitin 1957) dhe Prend Qun Nika i Kopratit kurse me Brig.e 22-të inkuadrohet Zmal Mehmet Hyseni (vëllaj i Hamzës). Hamez Hyseni dhe Ndue Nikolla shkuan me brigadën e 6-të deri në Sanxhak, kurse Tomë Nikollën e kthejnë në Kukës për moshën e re 17 vjeçare (lindur më, 26 shtator 1927).
Këta janë partizanët e parë të Iballës, kurse Mark Zefi ngarkohet nga Komanda e Brig. 6-të për të dërguar postën e komandës partizane në Qaf-Mali ku ndodhej Pjetër Kosta. Pasaktësira dhe shtrëmbërime të vertetës nga autori i shkrimit kemi të përsëritura herë pas herë. Duke biseduar dhe u konsultuar për shumë ngjarje historike në krahinën e Iballës me një nga shokët e mij më të mirë me të ndjerin Beqir Arifaj, sidomos për librin e tij monografik me titullin “Man Avdi Arifaj”, përgaditur për botim, por i pa botuar. Nuk e cilëson as edhe një herë që baba i tij të ketë qënë veteran dhe ai nuk pati kurrë dokumentin e veteranit. Mani ka qënë nënpunës në Komitetin Ekzekutiv në Seksionin e Financës, ku ka dhënë dorëheqje, por nuk është larguar nga puna. Temë që Beqiri ja ka kundërshtuar edhe herë të tjera Xhemal Meçit. Man Avdia nuk mund të quhet “Intelektual Popuullor” sepse ai nuk kishte mbaruar ndonjë fakultet, por në të vertetë Mani qe një burrë i zgjuar, i sinqertë, fjala e tij zinte vënd në kuvend me burrat. Mani nuk bërri kurrë dallime mes komuniteteve përkundrazi respektonte më shumë kumaret e tij. Sofra e bukës e shtëpisë së Man Arifajt mirëpriste dhe respektonte kumarët katolik. Tek vllezërit katolik, sofra e tyre shtrohet edhe për vllezërit musliman, festat i kemi të përbashkëta. Ju siguroj se në monografinë “Man Avdi Arifaj” nuk ka asnjë fjalë të shkruar për sa më sipër, të thënë nga Xhemal Meçi. Këto që thamë më sipër i vërteton dhe vëllaj i të ndjerit Beqir Arifaj (A. A.). Pas vdekjes së Beqirit, botohet shkrimi në 2 (dy) gazetat e sipër përmendura. Ky veprim e ka emrin pabesi.
Si ka mundësi që të quhen aktivist të Levizjes Nacional Çlirimtare (LANÇ). përsonat me moshë 8, 10 dhe 14 vjeç, të cilëve nuk dua që tua përmendi emrat, vetëm për etikë. Në Iballë nuk u formua kurrë Celulë Komuniste, çlirimi imagjinar i Iballës vendosi pushtetin dhe kështu ata nuk mund të quhen aktivist të luftës, por familjet e tyrë bashkëpunuan me rregjimin, kurse këta akoma ishin femijë, as adoleshënt jo.
Në- një intervistë të marrë nga K. P. pas arrdhës i familjës se Stakë Pematit, më tregon së deri në vitin 1948, sipas traditës zakonore famujt së bashku më nënën e tyre të shkonin tek shtëpia e kumarës që i kishte marrë flokët dhe ata qëndronin në këtë familje si tek vëllaj vetë, ndoshta një javë ose më tepër. Pra jo që kishte mundësi, por dhe detyrim që famulli i tyre Xhemal Meçi ti shkruante pak rrjeshta për këtë familje pas viteve ‘90. Kjo e ka emrin mohim i vlerave të kesaj familjeje dhe më gjerë, ose më mirë bukë shkelës.
Nuk flitet për dekoratat e Hamëz M. Hysenit nëntoger, oficer në rezervë me dokumentin Nr. 004834. 1 (medalje trimrie) dhe 1 (një) të çlirimit me Nr.13162, Tiranë, me 9 korrik 1946. Medaljen e Trimerisë ”Çertefikatë” Nr. 4849, me 6 dhjetor 1946. Librezë e Veteranit, Nr. i Vendimit 11 dhe Nr. Regj. Themeltar 60/50.
Ndue Nikolla, Çertëfikatë “Dekoruar me Medaljen e Çlirimit”, më dokument Nr. 26010. Tiranë, me 4. 6. 1946. Këto dokumenta disponohen nga familjaret si relike, pushteti komunist ua akordoj, por nuk ua konsideroi. Tomë Nikolla, Çertifikatë “Për kontributin e dhënë në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare”. Në kujtim të 50-vjetorit të festimit të çlirimit të Atdheut, akorduar nga Presidenti i Republikës Prof. Dr. Sali Berisha. Ali Bytyçi nuk pati asnjë lloj funksioni dhe kotributi në çlirimin e Iballës, ai qe vetëm udhërrefyes i Brigadës 6-të. “Komunistët e rinj” ishin të pa besueshëm, gjë që do ta shofim më poshtë. Në ditët në vazhdim, filloj diktatura dhe krimi komunist ndaj popullit paqëdashës të Iballës. Në oborrin e shtepisë së Zef Nikollës ku ishte vendos komanda e brigadës 6-të, mblidheshin partizanët dhe fillonte kënga labçe, me zërin e tyre në maksimum, me iso, shoqëruar me klarinetë, fizarmonikë, tupan, lodër e tjera vegla muzikore (dhe keto në volumin maksimal) me qëllim që të mos ndigjohen të bërtiturat, që shkaktonin torturat brënda shtëpisë, nga xhelatet komunist.
Xhemë Prendin e Poravit e torturuan kaq shumë fizikisht sa që i keputën muskulin e kërcirit të kembës dhe ai nuk mund të shkonte në shtepinë e tij, në fshat, futet dhe kerkon ndihmë në shtepinë e Gjokë Nikollës (babaj im). Muskuli i kërcirit ishte i varur poshtë dhe ky burrë i pa mposhtur e këputi muskulin dhe ja hodhi macës duke i thënë merre se është pjesa e jote. Mbasi mbaroj lufta brigadat partizane u kthyen në struktura të tjera, ku spikatën famëkëqiat “Repartet e ndjekjes”. Këtyre reparteve u parapriu krijimi i Brigadës së 25 sulmuese, me 6 nendor 1944, me qëllimin e vetem për të luftuar reaksionin e mbreshëm, me komandant Niman Doçi dhe komisar Nuri Arapi. Drejtuesit e komandës dhe strukturat e saj në Iballe sajuan dhe krijuan shumë armiq të popullit duke i cilësuar “kulak”, të “deklasuar” e të tjerë tituj ofendues. Pushkatohet Ali Marku lindur në Iballë të Pukës, më 11 korrik 1880, i vrarë pa gjygj për motive politike, me 3 shtator 1946. (Fjalori Enciklopedik i Viktimave të Terrorit Komunist, vol.V, gërma L-M, Tiranë, 2016, fq. 218).
B.Z.Selimi kapter nga Qerreti më repartet e ndjekjës binte në sy i cili thoshte “pushkatoni Iballasit se janë Iballasit e Kolë Bibë Mirakës”. Këtij kapterit i mbahej goja (ishte gagaç) dhe thoshte puckatoni jo pushkatoni. Komunistët u treguan të pabesë, jo vetëm ndaj 2 (dy) burrave që kryen aktin patriotik dhe shpëtuan një popull pa u masakruar, duke i cilësuar kulak ndaj popullit patriot, bujar dhe paqëdashës të Iballës, por dhe ndaj vetë anëtarve të partisë se saj. Krahina e Iballës quhej “zonë reaksionare thellësisht armiqësore” por vetë Lekë Berisha vinte nga kjo zonë. Është koha kur në drejtimin e lartë të partisë, fillon ajo që Enver Hoxha e quante: ”intrigë shumë e rrezikshme, që kishte për qëllim dobësimin e organizatës së partisë të rrethit të Pukës, krijimin në atë organizatë të dy tarafeve: komunistë të vjetër dhe të rinj. Krijimin e pikëpamjes se “komunistët e vjetër janë më të besueshëm dhe të pa gabueshëm, kurse të rinjtë më pak besnikë, bile dhe të dyshimtë”’. (Letër e sekretarit të përgjithshëm Enver Hoxha, drejtuar gjithë Komiteteve të Partisë, 26 janar 1952).
Njëri nga më të dyshuarit ishte Lekë Berisha. Bazuar në akuza të sajuara, ata arrijnë që Lekë Berisha të kthehet nga anëtar në kandidat partije dhe çeshtja e tij të kalohej, siç quhej asaj kohe, për revizionim (riedukim). Pikërisht në këtë kohë, ndodhi dhe vrasja e tij, një vrasje e organizuar nga Sigurimi i Shtetit për disa qëllime themelore të tilla si:
1. Saktësimi se në Iballe nuk mund të gjeje njerëz të besuar dhe se zona duhet goditur.
2. Lekë Berisha dhe sekretari i parë Zenel Islami ishin miq të ngushtë me njeri tjetrin. Kjo edhe nga jeta e tyre pasi që të dy ishin rritur jetimë dhe nuk kishin vëllezër, duke e gjetur vëllazërinë tek njëri tjetri dhe një grup të rinj drejtues të zonës.
3. Synim për të bërë të gjithë të rinjët, djemtë e atyre trevave të pabesueshë dhe të dënueshëm.
4. Duke krijuar një legjendë të rreme për Lekë Berishën, si një njeri që kishte dashur të bënte aksione vrasëse ndaj shokëve kryesor, do të vihej tek akuzimi se mbështetja ndaj tij dhe zonës së Iballës kishte qënë jo vetë e gabuar por dhe dyshimtë.
5. Sigurimi i Shtetit do të vendosej edhe një herë mbi organizatën e partisë ashtu si dhe do të ndodhte herë pas here.
Ngjarja e Lekë Berishës, por dhe vrasjet e ndodhura në Iballë nuk kaluan pa pasoja të rënda në psikozën dhe jetën e banorëve të rrethit të Pukës. Duke u nisur nga kjo dhe qëndrimet e sigurimit të shtetit, sekretari i pare i Komitetit të Partisë së rrethit Pukës Zenel Islami i drejtohet Komitetit Qëndror të Partisë me 2 (dy) letra. Letra e parë: “Për mbytjen e Lekë Berishës nga ana e sigurimit të shtetit. (Komitetit Qëndror të Partisë së Punës Shipipërisë)…Shokët e sigurimit pretendojnë se nuk ka qënë porositë Gjini ta mbytë Lekën por ta rrihtë, vetëm se ai gjoja ka dashtë e ka mbytë. Ketë çeshtje e ka marrë vesh dhe populli, pse N/ Shefi i Mbrendshëm shoku Veliko Xhaferi në mbledhëjen e popullit duke qënë i prekur pse se kishte vënë ndijeni N/ Shefi për çeshtjën e Lekës, ai i tha hapur se Lekë Berisha është mbytur nga intrigat e sigurimit. Kaq për dijeni.” Për Komitetin e P. P. Rrethit, Zenel Islami. Në letrën e dytë për Komitetin Qëndror të P. P. Shipërisë. … Nga ana tjetër dyshohet se mbrëmjën kur është mbyt Leka duhet të ketë qënë dhe ndihma e Xhevdet Milotit, për faktin se në kohën kur u mbyt Leka, ky i fundit ka thërrit “Me nxore në pritë Xhevdet Miloti”. E vejmë në dijëni Komitetin Central. Për Komitetin e Partisë Elbasan, Zenel Islami. (Gazeta “Dita”, “ Dy Letrat që vranë Lulin e Vocërr” e diel 10 korrik 2016, fq. 2-3).
Shteti komunist, si festë kombëtare vendosi 29 nëntorin, ditën kur sipas tyre u largua ushtatari i fundit gjerman nga Shkodra kurse në Pukë festa e rrethit u vendos më 20 tetor 1944. “Lufta e Rrapës” që festa e rrethit duhej të vendosej më 1 (një) nentor, sepse armiku i fundit imagjinar u largua nga Iballa. Ky ishte çlirimi, që i solli popullit të Iballës përqafimi i ideologjisë komuniste nga komunisti Ali Bytyçi, luftën e klasave, cilësimin kulak, torturat, rrahjet, internimet, burgosjet dhe pushkatimet pa gjygj. Prandaj Xhemal Meçi e promovon si shpëtimtarin e popullit të Iballës. Ju lutëm, sot ka ikur koha shkrimeve provokative, deformuese, shtrembëruese, mohuese të së vërtetës, sepse keq informojmë brezat që vijnë. Është e pa pranueshme të fyejmë popullin duke promovuar ata përfaqësues të rregjimit që i mori lirinë dhe e vrau shpirtrisht këtë popull. Ai që të vret shpirtrisht, ai të ka vrarë gjithë çka.
Termi Kabashi paraqitet si Gabasu, ose një “fortezza di lengo in monte” (fortesa e drujntë malore) më 1688, në hartën e hartografit venedikas, Françesko Maria Koroneli dhe si Kabasci , më 1689, në hartën e hartografit Italian Gjakomo Kantelli da Vinjola, si Kabasi më 1691 në hartën e Koronellit, etj. Si Kabassi, më 1703, në raportin e kryepeshkopit katolik të Tivarit, Vincentius Zmajeviç (Robert Elsie, “Fiset Shqiptare”, “Historia,shoqëria dhe kultura” Përkthyer nga Prof.Dr.Abdullah Karjagdiu,Shtepia botuese “ARTINI”Prishtinë 2017, fq.269). Në hartën e Shqipërisë veriore të hartuar prej Koronelit në shek. XVII, afër Pukës është vizatuar një kështjellë bri së cilës thuhet: ”Forteza di lengo di Gabassu” (fortesa e drujtë e Kabashit). Kjo fortesë duke qënë prej druri sot është e zhdukur dhe s’mbahet mend as nga vendasit e moshuar. Me emrin kala prej tyre njihen disa rrënoja në një kodër afro 150 m të lartë, me shpat mjaft të pjerrët (fig.8.)
(bashkinë) e tyrë ta quajnë me emrin ilir “DIMAL”.