Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MARREVESHJET E HELSINKIT

by

By Brian Whitmore/
Perktheu GJON KADELI/
Ne Foto: 1 Gusht 1975, nenshkrimi i marreveshjes se Helsinkit/
Dyzete vjete ma pare, Akti Perfundimtar i Helsinkit themeloi paprekshmenine e kufijve, integritetin tokesor, dhe mosnderhymjen ne punet e mbredeshme, si shtyllat themelore te Sigurise Europiane.
Sot Ukraina shef se si kufojte e saj po dhunohen, pjese te tokes se saj po pushtohen, dhe qytetaret e saj po rrembehen nga Rusia. Ukraina gjithashtu po perjeton nji nderhymje, tejet poshtnuese, te ndehymjeve, ne punet e saj te mbrendeshme, nderkohe qe Moska pretendon se ka te drejte edhe per te ndryshue kushtetuten e atij vendi.
Marreveshjet e Helsinkit e karakterizuen si nji gja tejet te randsishme, rrespektimin e te drejtave njerzore dhe lirite, si nji gurthemeli i parimeve europiane.
Sot te drejta baze, si liria e shprehjes, e shtypit dhe e mbledhjeve publike, ne shumicen e vendeve te ish Baskimit Sovjetik nuk respektohen.
Marreveshjet mundsuen krijimin e Grupit te Helsinkit ne Moske, qe perpiqej te mronte te drejtat e njeriut. Grup ky, qe konsiderohej me shume randsi. Sot ky grup po lufton kunder perpjekjeve, per t’u pagzue nga Kremlini si “agjent i huej.”
John Lewis Gadis shkroi ne librin e tij qe u botue me 2005 me titul Lufta e Ftohet se Akti Perfundimtar i Helsinkit, i cili u nenshkrue nga 35 vende me 1 gusht 1975, shenoi 40 vjetorin e tij. Shume njerez
kane fillue te mendojne seriozisht se, a mos marreveshjet e Helsinkit, po mbahen gjall, vetem me mjete artificiale, a po jane tuej vuejtun, krizen e fillimit te pleqenise?
Negociatat per keto marrewveshje, u bene ne nji kohe, kur gjendja e pergjithshme ishte ne piken ma te qete, dhe ato marreveshje, ne mbredesine e tyne, si gja thelbesore ishte qe te baheshin kompromise
politike.
Shume i ngutshem, per te legjitimizue dominimin e tij, mbi shtetet e bllokut lindor, donte qe kufijte e pas Luftes se Dyte Botnore ne Europe te mbeteshin te pa ndryshueshem. Dhe e ndjeshme , ndaj sistemit
te saj politik, jo demokratik, Moska u perpoq, qe parimi per mosnderhymje ne punet e mbredeshme, te perfshihej ne marreveshjet ne fjale.
Vendet perendimore, me gjithe kundershtimet e Moskes, kerkuen qe ne marreveshje te perfshihen nenet mbi te drejtat e njeriut.
Ne fillim, marreveshjet u shikuen, si nji fitore diplomatike per Bashkimin Sovjetik, dhe Moska mburrej, se dukej se kjo gja
legjitimizonte mbajtjen e Europes Lindore ne perandorine e saj, dhe pothuejse aspak, nuk respektoi nenet e marreveshjes mbi te drejtat e njeriut.
Por me kalimin e kohes, keto marreveshje shtuen guximin e kundershtareve te sistemit sovjetik ne Europen Lindore, per te vezhgue dhe per te shkrue, mbi dhunimin e te dretave te njeriout, dhe per te
ba kercnime ndaj qeverive, qe te zbatojne premtimet, per te respektue lirite baze.
Nga Grupi i Helsinkit ne Bashkimin Sovjetik e te Karta 77 e Vaklav Havlit ne Cekosllovaki, marreveshjet donin te thoshin se “popujt qe jetoshin ne keto sistem, te pakten ata ma guximtare, mund te kerkojne
leje zyrtare, te thone ate qe mendojne.”
Ne kete menyre, Marreveshja Perfundimtare e Helsinkit, ndihmoj ne lehtesimin e shpartallimit nga permbrend te Bashkimit Sovjetik.
Sot, Rusia qe sundohet nga Vladimir Putini, ka shume pak nevoje, per cdo aspekt te Marreveshjeve te Helsinkit.
Si ish Bashkimi Sovjetik, edhe rregjimi i Putinit, nuk perfill zotimetper te respektue te drejtat e njeriut.
Por tash, qe Akti Perfundimtar i Helsinkit , cilson te paprekeshme, kufijte e percaktuem, mbas Luftes se Ftohet, e jo ate te mbas Luftes se Dyte Botnore, dhe tashti qe vendet satelite te Moskes, vazhdojne te
mbrojne vetvendosjen, se sa me qene nen dominimin e Moskes, Rusia gjithashtu nuk ka kohe me u marre me keto parime., apo nuk i intereson.
Kjo gja don te thote, se Marrevshjet e Helsinkit, qe mbushen 40 vjetorin, nuk po mbahen gjalle artificialisht, por qendrojne mbi nji baze, tejet te luhateshme.

PAS PERIUDHES”PUTIN” RUSIA DO TE ORIENTOHET NGA PERENDIMI

by

FJALIMI I MIKHAIL KHODRKHORSKIT NE KESHILLIN ATLANTIK/
Khodrkorski ka qene nji kritikues i ashper i Putinit, dhe si rrjedhim ai u denue me 10 vjete burgim, sepse paraqiste rrezik politik per Putinin. Mbasi mbaroi burgimin, ai emigroi ne Zvicer, ku drejton nji organizate qe merret me mbrojtjen e te drejtave te njeriut, me qender ne Moske./
Perktheu Gjon Kadeli/
Gjate nji fjalimi qe ish pasaniku ma i madh Rus Zotni Mikhail Khodorkorski mbajti ne Keshillin Atlantik, me qender ne Uashinton, ai tha se,konflikti ndermjet Rusise dhe Ukraines, nuk ka nji zgjidhje afatshkurte, dhe se ai asht, pjese e nji konflikti te trilluem me Perendimin, kesht qe populli Rus te largoje vemendjen nga korrupcioni
ne mase, dhe nga pa aftesia e elites drejtuese.
Zotni Khodorkorski u tha te pranishemve gjate fjalimit qe mbajti me 17 Qershuer, se nuk do te kete ndonji afrim te vertete, ndermjet Perendimit dhe Rusise, gjat kohes qe ai vend do te sundohet nga Putini.
Khodrkorski ka qene nji kritikues i ashper i Putinit, dhe si rrjedhim ai u denue me 10 vjete burgim, sepse paraqiste rrezik politik per Putinin. Mbasi mbaroi burgimin, ai emigroi ne Zvicer, ku drejton nji organizate qe merret me mbrojtjen e te drejtave te njeriut, me qender ne Moske.
Zotni Khodorkorski tha gjithashtu se, marredhanjet Amerikano-Ruse, jane ne nivelin ma te ulet qe nga koha e Luftes se Ftohet, dhe se vete elita Ruse, e krijon nji vecim(izolim) te tille nga Perendimi, si mjet, keshtu qe ajo te mbaje pushtetin ne dore.
Ai shtoi “konflikti i tashem me Perendimin, asht absolutisht krijese artificiale” Ata ne menyre te dishprueme, kane nevoje, per te krijue, nji perfytrim te nji anmiku; keshtu qe vemendja e popullit Rus, te mos merret me ceshtjen e korrupcionit ne mase, si edhe me pa-aftesine e udheheqesve, qe ekziston ne ate vend.
Khodorkorski tha gjithashtu, se parasheh, se mbas periudhes se Putinit, Rusia do te riorientohet drejt Perendimit; megjithse nuk bani ndonji diskutim, se si qeveria e tashme mund  te humb fuqine,Ai theksoi se, Shtetet e Bashkueme dhe vendet  Europiane, duhet, pa tjeter te pergaditen, qe shkalle shkalle t’a mirepresin Rusine ne rradhet e tyne, dhe kjo don te thote, si antare e Bashkimit Europian si edhe e NATOs.(RFE)

PRESIDENTI OBAMA KRITIKON ASHPER PRESIDENTIN PUTIN

by

Reuters and AFP/
Perktheu Gjon Kadeli/
Ne nji konference per shtyp, te mbajtun me rastin e mbylljes se mbledhjes se vendeve antare te Shtatses, ne Bavari te Gjermanise, Presidenti Obama tha se, Presidenti i Rusise Putin, asht tuej e shkatrrue ekonomine e Rusise per “Madheshti” [glori]. Ai shtoi se Putini po e ban kete gja, ne nji perpjekje, qe do te deshtoje, per te rikrijue madheshtine e Perandorise Sovjetike.
Ne nji nga kritikat ma te ashpra, gjate mbledhjes se nivelit te nalte te Shtatses, Presidenti Obama tha se, populli Rus po vuen shume, si rrjedhim i veprimtarive te Putinit. Putini nuk ishte i pranishem ne ate mbledhje te udheheqesve te vendeve ma te industrializueme tebotes, sepse ai u perjashtue ga ky ‘Klub i Vecante’ i fuqive ekonomike, mbasi Rusia pushtoi Krimene vjetin qe kaloi.
“Presidenti Obama tha, se, sic q kemi pa gjate diteve te fundit, forcat Ruse vazhdojne te veprojne ne zonen lindore te Ukraines, tuej cenue integritetin toksor dhe sovranitetin e Ukraines” Presidenti
shtoi, Rusia po pershkohet nga nji ngadalsim i madh i veprimtarive ekonomike, keshtu qe, veprimtaria Ruse, asht tuej damtue Rusine dhe popullin e saje.
Presidenti Obama tha gjirhashtu se “Ma ne fund, kjo gja do te jete nji problem per Putinin, i cili duhet te marri nji vendim rreth kesaj cashtje” ” A do te vazhdoje ai ta shkaterroje ekonomine Ruse, dhe t’a mbaje Rusine te vecueme, tuej vazhdue ne rrugen e gabueme, per te rikrijue “Madheshtine e Perandorise Sovjetike” A po do t’a kuptije ai,se madheshtia Ruse nuk mberrihet tuej dhunue integritetin tokesor dhe
sovranitetin e vendeve te tjera” Presidenti Obama tha se ne qofte se, Presidenti Putin vazhdon kete
rruge, sanksione te reja do te vendosen kunder vendit te tij ngaBashkimi Europian dhe nga Shtetet e Bashkueme.
Ne komunikaten qe u leshue nga Shtatshja, thuhet se, sanksionet ekonomike qe jane tashti ne fuqi do te vazhdojne, deri sa marreveshtjet e Minskut, per ndalimin e fuftimeve ne marreshjen e nenshkrueme nga qeveria e Ukraines dhe kryengritesit pro Rus qe perkrahen nga Rusia, nuk zbatohen plotsisht.
Ne ate deklarate thuhet, “Ne presim qe Rusia te ndaloje perkrahjen e kryengreitesve dhe te perdori ndikimin e saj te madh, ndaj kryengritesve, keshtu qe marrevshjet te zbatohen.”

RAPORTI I KESHILLIT TE ATLANTIKUT LIDHUR ME NDERHYRJEN RUSE NE UKRAINE

by

Nga Ron Sinivic/
Perktheu GJON KADELI/
Me 28 te muejt qe kaloi, Enti i Keshillit Atlantik, qe merret me ceshtjet nderkombetare, i cili e ka qendren ne Uashington, ne raportin ne fjale, kritikon shume ashper, nderhymjen e dretjtperdrejte ushtarake Ruse, ne Ukrainen Lindore, tuej ardhun ne perfundim se Presidenti Putin, e udhehoqi vendi e tij ne lufte, dhe rreni [genjeshtroi] rreth kesaj ceshtjeje. Ne ate raport, gjithashtu, akuzohet Putini, se asht tuej e perdorun, paksimin e luftime, si rrjedhim i marrveshjes per paqe qe umbrrijte ne Minsk ne Fruer, per te perforcue forcat kryengritese Ruse me ushtare dhe me paisje, per t’i pergadit ato, per fazen e ardheshme te luftimeve.
Ne te njejten kohe, analistet e Keshillit Atlantik, thone se ,”Kremlini asht tuej koreografue planin, qe forcat qe mund te marrin pjese, ne rifillimin e luftimeve jane vendase, dhe jo foca te krijueme
nga Moska,” Raporti titullohet “Tuej e fshehun te verteten e pamohueshme, luften e shkaktueme nga Putini ne Ukraine.”
Megjithe mohimet e vazhdueshme nga Putini, faktet e vertetueme po shtohen, qe tregojne nderhymjen Ruse ne ate konflikt, ndermjet qeverise Ukrainase dhe Kryengritesve; gja qe ka shkaktue vdekjen e 6100 njerezve ne Ukraine, lindore, qe nga Prilli i vjetit te kaluem.
Ne te njejten kohe kjo gja ka shkaktue, keqsimin ma te madh te marredhanjeve, ndermjet Rusise dhe vendeve perendimore, qe nga mbarimi i Luftes se Ftohet.
Analistet qe u mueren me kete ceshtje, bane kerkime shume te hollsishme, tuej perdorun burime te rregullta, tuej mbledhun hetime te ndryshme, tuej perfshi fotografi te marruna nga satelite, nga interneti, te dergueme nga banoret ne te dy anet e kufinit, si edhe fotografi nga rrjeti social, te dergueme nga ushtaret ruse, ne zonen lindore te Ukraines.
Perfundimet jane, ato qe perpilusite e raportit, i quejne,”prova te
pamohueshme” se konflikti ne Ukraine, “asht nji krijese Ruse, e cila
perkrahet nga armet qe dergon Rusia, si edhe nga ushtaret e saj, dhe
qe perkrahet, drejte per drejte nga Zotni Putini.”
Nenpresidenti ekzekutiv i Keshillit te Atlantikut, Zotni Demon
Uillson, tha se raporti paraqet,”historine e vertete te luftes Ruse ne
Ukraine. ” kjo nuk asht lufte civile, por asht nji lufte e rregullt,
ku ushtaret Ruse, jane gati per luftime, ne bazat e perkohshme,
pergjate kufinit Ruso Ukrainase, qe perkrahen nga dergimi i
vazhdueshme, i armeve dhe paisjeve te tjera ushtarake, dhe nganjkihere
e perkrahun nga gjuetje me aretileri, ne anen e kufinit Rus.”

SHEJTNIJA E TIJ PAPE FRANCESKU DHE GJENOCIDET E QINDVJETESHIT TE NJIZETE

by

The Wall Street Journal/
Permbledhja e artikullit nga Gjon Kadeli/
Gjate meshes perkujtimore te 100 vjetorit te vrasjeve ne mase te Armeneve, qe u tha ne Kishen e Shen Pjetrit ne Rrome, Pepe Francesku i cilsoi vrasjet ne fjale nga turqit me 1915te si”Gjenocidi i pare” iQindvjetshit 20te. Tuej folun ne ate meshe, Papa permendi edhe gjenocide te tjera te Qindvjetshit te kaluem: gjenocidin qe ngjau gjate kohes se Nazizmit, ate te kohes se Komunizmit, te Ruandes dhe ate te Urundit. Tuej ju referue gjenocidit komunist, qe ngjau gjate 1932-33, ai tha se ajo kishte te bante kryesisht me Ukrainen, ku u krijue nji “uri artificiale”, si pjese e perpjekjeve te Stalinit, per te kolektivizue bujqesine Sovjetike. Gjate kesaj kohe urie vdiqen 7.5 milione njerez, nga te cilet ma shume se 4 milone ishin Ukrainas.
Persa i perket vrasjes se Armeneve, nji numer shtetesh, e kane cilsue zyrtarisht ate veprim, si gjenocid, gjate te cilit, u zhduken nga faqja e dheut, rreth 1.5 milione Armene. Papa tha gjate asaj meshe perkujtimore, se “Asht e nevojshme, dhe ne te vertete, nji detyre” me e perkujtue kete ngjarje, tejet tragjike te Qindvjetshit te kaluem. Ai
shoi se “Me e mshef, ose me e mohue te keqen, asht, si me lane nji plage, qe asht tuej kullue gjak, pa e mjekue.
Nuk asht hera e pare qe nji Pape, i ka cilsue vrasjet ne mase te Qindvjetshit te kaluem, gjenocid. Tuej iu referue gjenocidit te pare te qindvjetshit 20te, Pape Francesku, citoi nji deklarate te perbashket nga Pape Gjon Pali i Dyte dhe udheheqsit te Kishes Armene,
Catholicos Karekeni i IIte te vjetit 2001, i cili ishte i pranishem edhe ne meshen perkujtimore. Pape Francesku shtoi , tuej e quejtun vrasjen e Armeneve, nji nga “Tri vrasjet masive dhe tragjike” te Qindvjetshit te kaluem.
Nderkohe qe Pape Francesku, ka folun edhe rreth persekutimeve te Krishtenve, ne vende te ndryshme, ai me perkushtim ka ba perpjekje, per marredhanje ma te mira, ndermjet Kishes Katolike dhe Botes Islame.
Ai ka shkrue se “Islami i vertete dhe leximi me vemendje i
Kuranit,jane kunder cdo lloi dhune”. Gjate nji vizite ne Izrael, ai
bani nji gjest solidariteti ndaj Palestinezeve, kur u ndal me u lut,
prane nji muri,qe ndante bashkesine Muslimane, me ate Hebreje, ne
bregun perendimore te lumit Jordan. Ai ne publik asht lutun
bashkarisht me Muslimanet ne Vatikan, si edhe ne nji xhami te
Stambollit.
Asht i pamohueshem fakti, se ne raste luftash, qofshin ato, nder
etnike apo ndermjet denominacioneve fetare, Pae twe ndryshem e kane
ngrite zaninin e tyne, per ndalimin e ketyne luftave. Gjate luftes ne
Cecnjadhe ne Bosnje ,Pape Gjon Pali i Dyte bani thirrje te shpesht ,
per ndalimin e ketyne luftave. Si Cecnja, po ashtu edhe Bosnja u
damtuen shume rand nga ato lufta.