Ilir Hashorva – Page 4 – Dielli

Një Kronikë, jo vetëm për analistët: Dhjetor, 1990-2015

December 26, 2015 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA-Nju Jork/
Sapo na u qetësuan veshët nga zhurma e mitomanëve të nëntorit, kur ja behu zhurma e mitomanëve të dhjetorit.
Qindra njerëz flasin e shkruajnë për ngjarjen që, në mbyllje të vitit 1990, ndau dy epokat: atë të monizmit dhe atë të pluralizmit, gati secili duke shtrembëruar çdo gjë, pa asnjë respekt për të vërtetën, pa asnjë respekt për historinë.
Disa vite më parë, në Amerikë, u futa në librarinë e madhe të Nju Jorkut “Barns and Noble”, e cila ndodhej aty ku kryqëzohen Broadway me rrugën 66. Mjerisht, sot kjo librari nuk ekziston më. Edhe amerikanët, ashtu si ne, lexojnë më pak. Ndërtesa është kthyer në supermarket për veshje. Kur kalova pranë sektorit historik, më tërhoqi vëmendje një libër i trashë me titull “Chronology of 20-th-Century Eastern European History, Editor Gregory Ference,” pra “Kronologji e historisë së shekullit të njëzetë të Evropës Lindore”, i botuar në vitin 1994. Fliste për historinë e vendeve të Evropës Lindore, kryesisht për periudhën para dhe gjatë përmbysjes së sistemeve komuniste në to. U ula edhe unë përtokë, ashtu siç bëjnë amerikanët në librari, dhe fillova ta shfletoja. Një kapitull i kushtohej Shqipërisë. I hodha një vështrim të shpejtë. M’u duk interesant. Aty për aty mora shënim ato që shkruheshin në të, të cilat po i rendis më poshtë, ashtu siç ishin në libër:
Prill 11 1985 – Vdes Enver Hoxha, vjeç 77
Prill 13 1985 – Ramiz Alia emërohet Sekretar i Parë i KQPSH
Prill 15 1985 – Ramiz Alia betohet të vazhdojë politikën e Enver Hoxhës. Në varrimin e Enver Hoxhës nuk pranohen delegacione të huaja. Ngushëllimet sovjetike kthehen mbrapsht
Gusht 1985 – Në një mbledhje në Korçë, Ramiz Alia kërkon më shumë tolerance për artistët. Fjala e tij hapi debate për liri shprehjeje
Shqipëria dhe Anglia bisedojnë për të rilidhur marrëdhëniet diplomatike
Shtator 1985 – Adil Çarçani pret Zëvendës Ministrin e Jashtëm Francez i cili shoqërohet nga biznesmenë e tregtarë evropianë
Qershor 1986 – Ministri i Tregtisë së Jashtme të Gjermanisë Lindore pritet në Tiranë. Është i pari ministër i Lindjes që nga viti 1961 që shkon në Tiranë
Tetor 1986 – Vendosen marrëdhënie diplomatike me Spanjën
Nëntor 1986 – Në Kongresin e Nëntë të PPSH, flitet për zbutje të izolimit
Prill 1987 – Plenumi i Tretë i KQ. Pas tufëzimit të kryer nga Enver Hoxha, Alia pranon “arëzat,” domethënë parcela të vogla që fshatari të mund t’i përdorë për nevojat e tij, për të përmirësuar gjendjen ekonomike në fshat. Ai ndaloi kthimin e kooperativave bujqësore në ferma shtetërore dhe inkurajoi autonominë ekonomike të brigadave bujqësore
Korrik 1987 – Flitet për stimuj ekonomikë për të përmirësuar prodhimin, sidomos në minerale dhe naftë
Tetor 1987 – Shqipëria dhe Republika Federale Gjermane lidhin marrëdhënie diplomatike
Nëntor 1987 – Kryeministri i Bavarisë, Shtraus, së bashku me ekspertë ekonomikë dhe industrialistë, viziton Tiranën dhe jep një grant prej 6 milionë markash për të blerë mallra në Republikën Federale Gjermane
Ministri i Jashtëm Grek viziton Tiranën
Shkurt 1988 – Shqipëria merr pjesë në Konferencën e Ministrave të Jashtëm të Ballkanit në Beograd duke u shkëputur nga politika e Enver Hoxhës që ishte kundër marrëdhënieve shumëpalëshe
Mars 1988 – Për herë të parë nuk kujtohet vdekja e Stalinit
Prill 1988 – Lidhen marrëdhënie diplomatike me Kanadanë
Qershor 1988 – Marrëveshje me Republikën Federale Gjermane për bashkëpunim ekonomik, industrial e teknik
Shtator 1988 – Marrëveshje me Republikën Federale Gjermane për shkëmbime të specialistëve në fusha të ndryshme të shkencës dhe kulturës
Tetor 1988 – Për të luftuar korrupsionin, zyrtarët e lartë me mbi 5 vjet në një vend pune, do të lëvizin
Janar 1989 – Mbledhje në Tiranë e zëvendës Ministrave të Jashtëm të Ballkanit
Mars 1989 – Republika Federale Gjermane i jep Shqipërisë 20 milionë marka gjermane si grant për të investuar në naftë, në çelik dhe në blegtori
Nëntor 1989 – Amnisti për një numër të burgosurish politikë
Dhjetor 1989 – Demonstratë antikomuniste në Shkodër
Janar 1990 – protesta të tjera në Shkodër
Janar 22-23, 1990 – Sesion Plenar i KQPPSH. Vendoset për një program reformash ekonomike e politike të kufizuara. Reformat parashikojnë decentralizimin brenda partisë, më shumë pavarësi për organizatat lokale, zgjedhjet me shumë kandidatë; decentralizim në drejtimin e ndërmarrjeve shtetërore; futja e nxitjeve financiare; lejimi i kooperativave bujqësore për të prodhuar për treg me çmime që caktoheshin prej tyre; e drejta për të apeluar vendimet e gjyqit apo dekretet e shtetit
Prill 1990 – 2000 punëtorë të Fabrikës së Tekstileve në Berat zhvillojnë një grevë.
Maj 1990 – Kuvendi popullor aprovon reforma në sistemin e drejtësisë para ardhjes në Tiranë të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB, Perez De Kuelar. Rivendoset Ministria e Drejtësisë
Numri i krimeve të dënuara me vdekje ulet nga 34 në 11
Lejohet ndjekja e fesë
Shqiptarët kanë të drejtë të nxjerrin pasaporta për jashtë shtetit
Dënimi për tentative arratisje ulet. Arratisja nuk do të quhet më tradhti ndaj atdheut, por kalim i paligjshëm i kufirit..
Hiqet pengesa kushtetuese për kredi dhe hua nga jashtë
Qershor 1990 – Shqipëria vendos të nënshkruaj Aktin Final të Helsinkit dhe të marrë pjesë në Konferencën e Sigurimit dhe Bashkëpunimit Evropian ku bëjnë pjesë 35 shtete
Një seri demonstratash në Tiranë për demokraci. Sulmi i 5000 vetave për të hyrë në ambasada të huaja
Korrik 1990 – Lejohen ata që u futën në ambasada të largohen për në vendet perëndimore përkatëse.
Hiqen nga Byroja Politike persona të vijës së ashpër
Lidhen marrëdhënie diplomatike me Bashkimin Sovjetik
Kuvendi Popullor heq kufizimet për investime të huaja dhe ndërmarrje të përbashkëta. Lejohen shqiptarët për demonstrime të lehta publike
Shtator 1990 – Ramiz Alia shkon në Nju Jork, në OKB. Thotë se mirëpret marrëdhënie të ngushta me fqinjët evropiane
Nëntor 1990 – Ramiz Alia kërkon në KQ që të ripërcaktohet roli udhëheqës i Partisë së Punës dhe propozon një sistem shumë partiak
Një komision special caktohet për të bërë ndryshime në kushtetutë
Mesha e parë në Shkodër
Dhjetor 1990 – Protesta ku kërkohet që në zgjedhjet e reja të marrin pjesë më shumë se një parti. Zgjedhjet qenë parashikuar për 10 shkurt të vitit 1991
Këtu po e ndërpres kronologjinë e ngjarjeve të dhëna në atë libër, për ta vazhduar më pas, dhe po fus një përvojë personale të kësaj kohe:
Kisha dëgjuar se ato ditë në Qytetin Studenti kishte pasur protesta dhe trazira. Ishte ditë pushimi, 9 dhjetor, 1990. Rastësisht pashë në rrugën e Barrikadave kamionë me sambistë (forcat speciale të asaj kohë) që drejtoheshin për nga rruga e Elbasanit. Kuptova se po shkonin te studentët. Isha me biçikletë, i ndoqa nga pas. Pak pas urës së Lanës, rruga qe bllokuar nga policia. U futa majtas nga disa rrugica dhe përfundova në një shesh të zbrazët në kufi me rrugën e Elbasanit, në krah të djathtë të Ambasadës Italiane të asaj kohe, aty ku sot është Ambasada Amerikane. Prej aty pashë, së bashku me shumë të tjerë, një grup të madh studentësh të grumbulluar në rrugë, ku të parët e tyre ishin ndaluar nga kordonë policësh. Me sa duket studentët kërkonin të shkonin drejt qendrës së qytetit e policia i ndalonte. Herë pas here dëgjoheshin britma, thirrje dhe këngë. Aty ku ishim ne, vinin lajme se studentëve u shkonin lloj-lloje funksionarësh të lartë të partisë për të biseduar, por ata kërkonin të bisedonin vetëm me Ramiz Alinë, me asnjë tjetër.
Duke ndjekur nga jo shumë larg grumbullimin, vura re se një student, u mbart në krahë nga shokët e tij dhe u çua drejt godinave të konvikteve. Diçka i kishte ndodhur. Dikur, nga ora 12, policia mori urdhër të shpërndante grumbullimin. Sudentët u tërhoqën, të ndjekur nga policia dhe sambistët dhe, së bashku me ta edhe ne, “sehirxhinjtë”, duke thirrur të gjithë “Poshtë diktatura” dhe duke qëlluar me gurë policinë. Më në fund çdo gjë u qetësua: studentët u futën në godinat e konvikteve e disa edhe në shtëpi private, ndërsa policët dhe sambistët u tërhoqën. Nuk pati të plagosur. Ne, jo studentët, që ndoqëm përleshjen, filluam të ktheheshin në shtëpitë tona, besoj të gjithë të ndryshuar. Pamë për herë të parë një demonstrim dhe një konfrontim e përleshje disi të dhunshme kundër regjimit komunist, për të cilin, më parë, edhe një fjalë duhej ta peshoje mirë, në qoftë se nuk doje të përfundoje në burgje për agjitacion dhe propagandë.
Kur çdo gjë ishte mbaruar dhe qetësuar e të gjithë po shkonin për në shtëpi, pashë se nga qytetit Studenti po drejtoheshin qetë-qetë Sali Berisha me dy miq, që, në qoftë se nuk gaboj, ishin Lisen Bashkurti dhe Kujtim Çashku. Ata ndaluan me një të njohur i cili u tregoi se ç’kishte ndodhur. Më pas, vazhduan rrugën për te godinat e qytetit Studenti. Që nga ajo ditë unë i ndoqa studentët përditë deri më 20 shkurt, kur rrëzuan shtatoren e Enver Hoxhës së bashku me ne, qytetarët e Tiranës.
Sali Berisha në fjalimin që mbajti me rastin e lejimit të formimit të Partisë Demokratike nja tri ditë më pas, tha, ndër të tjera, se mirënjohja e parë duhej të shkonte te Presidenti, te shoku Ramiz Alia. Shumë e kritikuan dhe e kritikojnë atë për këtë thënie e ai mundohet me të gjitha mënyrat të justifikohet. Mua më duket se ai nuk duhet kritikuar, madje lëvduar, pasi është e para dhe e fundit herë që thotë një të vërtetë. Ramiz Alia ato ditë ishte, pa dyshim, udhëheqësi komunist më i pranuar për studentët.
Vazhdojmë me kronologjinë:
Dhjetor 11 – Alia heq 5 persona të vijës së ashpër nga Byroja Politike dhe premton për krijimin e partive të tjera politike
Dhjetor 12 – Krijohet PD-ja
Dhjetor 19 – Njihet PD-ja
Dhjetor 20 – Nexhmie Hoxha jep dorëheqjen si Kryetare e Frontit Demokratik
Dhjetor 21 – Në ditëlindjen e Stalinit, qeveria urdhëron heqjen e të gjitha simboleve dhe statujave të Stalinit
Dhjetor 30 – 1000 hebrenj shqiptarë lejohen të emigrojnë
Janar 1991 – Alia sipas kërkesës së PD-së, shtyn zgjedhjet për 31 mars
Janar 18 – Hapet xhamia e Ethem Beut në Tiranë
Shkurt 1991 – Protesta në Universitetin e Tiranës
Shkurt 20, 1991 – Rrëzohet shtatorja e Enver Hoxhës në Tiranë. Hiqet emir i tij nga universiteti. Hiqet Adil Çarçani si kryeministër, zëvendësohet nga Fatos Nano
Shkurt 21, 1991 – Bastiset libraria Flora dhe digjen librat e saj
Mars 1991 – 24 000 shqiptarë kërkojnë strehim politik në Itali
Mars 15, 1991 – Lidhen marrëdhënie diplomatike me SHBA
Mars 17, 1991 – Lirohen 433 të burgosur politikë
Mars 31, 1991 – Kryhen zgjedhjet shumëpartiake. Morën pjesë 95% e popullsisë
Prill 2, 1991 – Rezultatet e votimeve: PPSH – 66%, 169 vende në parlamentin shqiptar prej 250 vendesh. PD – 75 vende; Omonia 5 vende; Fronti Komunist dhe Veteranët 1 vend
Prill 29, 1991 – Vendi këtej e tutje do të quhet Republika e Shqipërisë
Prill 30, 1991 – Alia zgjidhet President
Maj 4, 1991 – Alia lë postin në PPSH
Maj 9, 1991 – Kryeministri Nano shpall kabinetin me 25 veta. Të gjithë anëtarë të PPSH
Maj 15, 1991 – Grevë e drejtuar nga Sindikata e Pavarur. Kërkohet 50% ngritje page, rrëzimi i qeverisë etj.
Maj 22, 1991 – Alia emëron Ylli Bufin si kryeministër kujdestar me gjysmën e ministrave nga opozita. Ministrat e PD, PR, PSD dhe PA, përbënin ministrat e opozitës
Korrik 10, 1991 – Kongresi i 10 i PPSH. Partia përjashton 9 anëtarë të Byrosë Politike dhe ndërron emrin në Partia Socialiste Shqiptare. Fatos Nano zgjidhet drejtues partie
Korrik 13, 1991 – Ministri i jashtëm Italian viziton Tiranën dhe jep 50 milionë dollarë ndihmë ekonomike
Korrik 19, 1991 – Shqipëria pranohet anëtare e Konferencës së Sigurimit dhe Kooperimit Evropian
Korrik 22, 1991 – Ministri i jashtëm amerikan, Xheims Beiker, viziton Tiranën. Premton 6 milionë dollarë ndihmë
Korrik 23, 1991 – Komuniteti Europian çon 50 000 ton grurë në Shqipëri
Gusht 18, 1991 – Më shumë se 18 000 shqiptarë largohen për në Itali
Gusht 19, 1991 – Italia fillon transportin ajror të 70 milionë dollarë ushqime
Gusht 19, 1991 – Lidhen marrëdhënie diplomatike me Izraelin
Shtator 7, 1991 – Lidhen marrëdhënie diplomatike me Vatikanin
Dhjetor 4, 1991 – Bije qeveria Bufi nga protestat dhe largimi i ministrave të opozitës
Dhjetor 6, 1991 – Arrestohet Nexhmie Hoxha për të ndihmuar që të mos bjerë qeveria. Vilson Ahmeti zëvendëson Ylli Bufin si kryeministër
Mars 22, 1992 – Zgjedhje të parakohshme. PD fiton 62%, PS 25% dhe 13% partitë e tjera
Prill 3, 1992 – Ramiz Alia jep dorëheqjen si president
Prill 4, 1992 – Sali Berisha zgjidhet president me 96 vota pro dhe 35 kundra
Përveç këtyre që thuhen në atë libër, mund të shtojmë:
Në vitin 1990 u hoq ligji i agjitacion propagandës, ligji i mbylljes së gojës, ligji i frikës, ligji që kontribuoi aq shumë në mbajtjen në këmbë për aq gjatë të regjimin komunist. Heqja e këtij ligji kontribuoi më shumë se çdo veprim tjetër në rrëzimin e sistemit.
U lejuan persona të caktuar të komunikonin me agjenci të huaja lajmesh e të shkruanin në gazetat komuniste të kohës mbi nevojën e ndryshimeve.
Ramiz Alia mblodhi 100 intelektualë “të shquar” që të diskutonin mbi pluralizmin politik. Vetë shtrimi për diskutim i një tabuje ishte një mesazh i qartë për ata që donin ta kuptonin. Për turpin e tyre, asnjë nuk e pranoi atë pluralizëm, ndonëse sot të japin nga mëngjesi në darkë leksione për demokracinë.
U dha urdhër që anëtarët e Byrosë Politike të shkonin në bazë e të dëgjonin popullin që ankohej dhe që kërkonte ndryshime si dhe që mbledhjet e partisë të bëheshin të hapëta.
Për herë të parë u pranua Nënë Tereza të hynte në Shqipëri, deri në këtë kohë quhej armike e Shqipërisë, agjente e imperializmit.
U hartua një ligj për mbrojtjen e monumenteve. Ata që do të prishnin monumentet, do të dënoheshin nga 1-5 vjet burg. Me shpalljen e këtij ligji, shqiptarëve iu fut në kokë rrëzimi i monumente.
Më 11 nëntor 1990, në një mbledhje me studentët, kur ata kërkuan që të krijonin organizatën e tyre të pavarur, Alia, duke shkuar një hap më tej, u tha të krijonin parti politike, sepse po atë ditë, ishte pranuar pluralizmi politik dhe partitë politike mund të krijoheshin.
Ndryshimet që nisën që pas vdekjes së Enver Hoxhës, fillimisht me shumë ndrojtje dhe ngadalë e më pas me më shumë guxim dhe me më shpejtësi, të ndihmuara së tepërmi edhe nga zhvillimet ndërkombëtare të shembjes së komunizmit në Bashkimin Sovjetik dhe në vendet e Evropës Lindore, si dhe revolta e përpjekjet për ndryshime në Kinë, dashje pa dashje, mundësuan krijimin e një njeriu më të lirë, më të guximshëm, më të ndërgjegjshëm, me mendje më të hapur. Frika gradualisht po vritej dhe komunizmi po rrezikohej vërtet, sepse ai nuk mund të jetonte kurrë midis një popullsie me frikë të vrarë. Vetë protesta e studentëve, ishte treguesi më i qartë i frikës së vrarë. Komunizmi u lëkund që në çastin kur bëri lëshimi i parë, megjithatë ai nuk rrëzohej dhe shtytja për rrëzim atij iu dha në dhjetor të vitit 1990 nga studentët anonimë dhe nga populli shqiptar që u qëndroi pranë dhe i inkurajoi me gjithë shpirt.
Shumë nga ata që kanë pasur role dytësore, apo aspak rol, në përpjekjet e vërteta në ndërrimin e regjimit, por u qeshi fati dhe u vunë në pozita drejtuese të shtetit të ri, shumë nga ata që përvetësuan protestat e studentëve, shumë nga ata që nuk u ballafaquan dhe nuk u ndeshën kurrë vërtet me terrorin komunist, shumë nga ata që komunizmi i përkëdheli, shumë nga ata që dolën nga zyrat e larta të Partisë Komuniste, shumë nga ata që i panë lëvizjet për ndryshim jo me mirëdashje, madje me kundërshtim, sot marrin poza heronjsh dhe u shiten shqiptarëve sikur ishin ata që u ndeshën me sistemin komunist, se ishin ata që u ndeshën me Ramiz Alinë, se ishin ata që e detyruan Ramiz Alinë që të bënte ndryshime, se ishin ata heronjtë që e mundën komunizmin. Nga ato që ndodhën për kalimin nga sistemi njëpartiak në atë shumëpartiak, vetëm protesta e studentëve të zakonshëm, mund të quhet me plot të drejtë një protestë e vërtetë dhe e guximshme ndaj një regjimi tiranik. Trimëri të tjera ndaj regjimit që tregohen nga lloj-lloj mitomanësh janë thjesht gënjeshtra. Ndeshjet e mëpasshme janë bërë vetëm brenda llojit, për të vendosur se kush do të udhëhiqte e kush do të përjashtohej, kush do të lëvdohej e kush do të anatemohej, një karakteristikë e shëmtuar e partive jo demokratike.
Por, a u bë Shqipëria ashtu siç u mendua në atë kohë të entuziazmit dhe shpresës së madhe të të gjithë shqiptarëve: një vend i begatë, një vend i lirë, një vend me demokraci të vërtetë, një vend “si gjithë Evropa”? Po të pyesësh sot ata që bënë ç’qe e mundur për të ndihmuar në rrëzimin e sistemit komunist, apo edhe ata që drejtuan fillimisht vendin, nëse Shqipëria e sotme është ajo që u mendua atëherë, të përgjigjen “Jo”, njëlloj si dhe komunistët e parë, po t’i pyesje në fund të viteve 90 nëse Shqipëria u bë ashtu siç ëndërronin dhe për të cilën luftuan ata, të përgjigjen përsëri “Jo”.
Siç e pamë nga kronologjia e ngjarjeve nga libri që cituam, pas vdekjes së Enver Hoxhës, u deshën 5 vjet e shtatë muaj për të përgatitur ndryshimin e madh. Për vetë ndryshimin, për kalimin nga monizmi në pluralizëm, u deshën vetëm 3 ditë. Pas atij ndryshimi, nuk po mjaftojnë as 25 vjet për të dalë nga gjendja e tranzicionit e për t’u bërë një shtet si shtetet e tjera të Evropës. Duket se një mallkim po na ndjek brez pas brezi, një mallkim që po na pengon të mësojmë të vetëqeverisemi: të fundit në ndërrimin e sistemit, të fundit në afrimin drejt Evropës, të fundit në dhënien e një shprese popullit për ditë më të mira!

Nju Jork, dhjetor 2015 Ilir Hashorva

Njëri e nis, tjetri e bitis

December 18, 2015 by dgreca

OPINION NGA ILIR HASHORVA-Nju Jork/
Ndoqa punimet e parlamentit më 17 dhjetor, në ditën e protestës së dytë të PD-së. Pika kryesore e rendit të ditës ishte ligji për dekriminalizimin e parlamentit, sipas të cilit persona me të shkuar kriminale nuk do të hynë më në parlament. Ligji u miratua njëzëri. U tha se ishte me 4 nene, por vetëm kaq. Hollësira të tjera, të paktën, unë, nuk di. Në qoftë se ligji nuk fillon me përkufizimin e qartë dhe të drejtë të kriminelit, domethënë cili do të quhet kriminel, ai ligj nuk thotë asgjë dhe, ndoshta, edhe prandaj u miratua pa asnjë kundërshtim. Në qoftë se ligji do të kapet vetëm mbas disa pak personave që kanë kryer krime të kufizuara, kanë vrarë njëri-tjetrin, apo kanë vjedhur njëri-tjetrin, dhe nuk merret me grupe, parti, apo dhe me vetë parlamentin, veprimet e të cilëve ndikojnë negativisht mbi një numër të madh personash, ai ligj nuk ka asnjë vlerë.
Pikërisht këtë ditë, këtë ditë që u miratua ligji i dekriminalizimit, në një parlament që ngjante më shumë me një klasë të shkollës tetëvjeçare, ku nxënësit tallen me mësuesin, bëjnë zhurmë, qeshin, flasin, bërtasin, ikin, vijnë sipas qejfit, u zhvillua një debat i ashpër midis Edi Ramës dhe Sali Berishës në lidhje me dy çështje të cilat i kanë bërë bashkërisht, por secili fajëson tjetrin:
Çështja e parë: Dekorimi i 1000 personave si veteranë të luftës nga ana e PS-së.
Midis të dekoruarve ishte edhe Shyqyri Çoku, personi që ka zhvilluar hetuesinë e At Zef Pllumit, të Sami Repishtit dhe të shumë të tjerëve. Ç’është e vërteta, ndonëse ky person ka kryer hetuesinë e At Zef Pllumit, që tashmë është bërë shumë i njohur me sagën e tij të krimit komunist, nga vetë tregimi i At Zefit, ky hetues nuk del të jetë treguar kriminel, duke pasur parasysh standardet për kriminelin e asaj kohe. Ka pasur hetues e kriminelë të tjerë që i kanë nxjerrë të burgosurit e tyre edhe të gjymtuar, edhe të vdekur. Megjithatë, si hetues i regjimit komunist, Shyqyri Çoku duhet të mbajë njollën e turpit dhe të krimit dhe jo lavdinë e dekorimit. Në listën prej 1000 të dekoruarve me siguri ka edhe shumë të tjerë që kanë marrë në qafë dhe kanë trajtuar edhe më keq se Shyqyri Çoku plot persona të tjerë për të cilët sot nuk ka kush flet. Ata janë të gjithë kriminelë dhe të dekorosh kriminelët, në vend që t’i dënosh, mund të konsiderohesh si bashkëpunëtor në krim: ai që i dekoron nuk është më pak fajtor se krimineli që dekorohet. Por, ai që e ngre zërin më fort kundër këtyre dekorimeve, Sali Berisha, i ka bërë vetë listat mbi të cilat u bazuan dekorimet e PS-së vite më parë, jo për t’i dekoruar, por për t’u dhënë pensione shtesë. A nuk mund të konsiderohet edhe ai që u jep pensione shtesë kriminelëve vetë kriminel? Dhe, a ka ndonjë ndryshim në parim midis atij që u jep pensione shtesë kriminelëve dhe atij që i dekoron ata? Nuk e besoj.
Çështja e dytë: Legalizimet.
Ngrihet Edi Rama dhe mburret e thotë se gjatë dy vjetëve të qeverisjes së tij janë kryer 40000 legalizime, ndërsa kritikon qeverinë e Berishës që në tetë vjet ka bërë gjysmën e tyre. Rama mburret me një nga çështjet më të diskutueshme të këtyre 25 vjetëve: me bërjen e të paligjshmes të ligjshme! Nuk besoj të ketë ndonjë kryeministër në ndonjë vend tjetër të botës, qoftë edhe në Afrikë, apo në Amerikën Latine, që të mburret me këto lloj punësh, sepse e di se, nga një anë, nuk e lë kush të veprojë kështu dhe, nga ana tjetër, e di se shteti i tij, për të cilin duhet të jetë i përgjegjshëm, nuk mund të ecë përpara me ligjërimin e të paligjshmes, me absurditetin. Edi Rama, në vend që ta paraqiste veprimin e tij të legalizimeve si një zgjidhje nga halli të një problemi të rëndë të trashëguar dhe të paraqiste njëkohësisht edhe ndonjë plan konkret për kthimin e shpejtë të pronave të pazëna pronarëve të vërtetë, apo t’ua kompensonte atyre me prona të tjera të shtetit apo me pare, mburret se u ka dorëzuar, edhe me dorën e vet, mijëra tapi atyre që kanë grabitur pronat, ndërsa për pronarët e vërtetë nuk thotë asnjë fjalë. Ngrihet pastaj Sali Berisha dhe thotë se meritën e ka ai, pasi ishte ai që filloi legalizimet dhe jo Edi Rama dhe u bën thirrje zaptuesve të trojeve që të mos paguajnë asnjë lek për trojet e zëna për procesin e legalizimit, pasi kur të vijë ai përsëri në pushtet, do t’ua bëjë legalizimin krejtësisht falas. Dhe, a ka ndonjë ndryshim këtu në fajësi midis atij që bën disa mijëra legalizime të pronave të paligjshme dhe atij që bën dyfishin, apo midis atij që e fillon atë proces dhe tjetrit që e përfundon?
Këtyre lloj politikanësh u duhet ndaluar hyrja në parlament, për këta duhet bërë një ligj i fortë, një ligj që të mos lejojë në asnjë mënyrë që ligjet të bëhen prej tyre. Padrejtësinë, apo krimin, pasi padrejtësia është krim, e kanë bërë bashkërisht të dy: Sali Berisha dhe Edi Rama, edhe pse të dy kritikojnë, shajnë e nëmin njëri-tjetrin, se njëri e ka bërë mirë dhe tjetri keq. Më e drejtë dhe më e ndershme do të kishte qenë në qoftë se i pari, Sali Berisha, jo të kritikonte, por të lëvdonte të dytin, Edi Ramën, duke i thënë: “Bravo të qoftë, atë që nisa unë e bitise ti”.

Nju Jork, dhjetor 2015 Ilir Hashorva

Kush na i prishi njerëzit?

November 24, 2015 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA-Nju Jork/
Ndërsa kundërshtarëve të tij komunizmi iu sul me tërbim dhe i shkatërroi kulturalisht, ekonomikisht dhe fizikisht, njerëzve të tij u shkatërroi dhe u përçudnoi moralin. Këtë mendim e kam pasur gjithnjë, por m’u forcua dhe m’u vërtetua disi nga transformimi i disa personave që u bënë komunistë e që Liri Lubonja, e shoqja e Todi Lubonjës, i jep në një libër kujtimesh.
Ndërmjet të tjerave, Liria flet për disa persona që i kishte njohur më parë si normalë, por që më pas ndërruan krejtësisht.  Thotë për Nexhmie Hoxhën: “Ishte vajzë e butë, e arsyeshme, me bounsens. Më pas, si gruaja e Enver Hoxhës, bëri distancim nga njerëzit”.
Thotë për Liri Gegën: “Ishte gjithnjë e qeshur dhe me humor, tejet komunikuese dhe e dashur me nxënëset. Ishte ajo që vrau Mustafa Gjinishin”.
Thotë për Ismail Kadarenë: “Kjo lidhet me ndryshimin e Kadaresë gjatë viteve ndaj të vërtetës… Afrimi i Ismailit me ne, deri në krijimin e një miqësie familjare, është ndikuar padyshim edhe nga kjo – se Todin e shihte si mbrojtës dhe mbështetës në karrierën e tij letrare. Todi ishte anëtar i Komitetit Qendror, mik i Ramiz Alisë”.
Ndërsa për Nexhmien aludon se e prishi Enver Hoxha, për të tjerët nuk thotë se kush i prishi. Dhe vërtet, kush na i prishi këta persona? Unë mendoj se këta persona dhe të gjithë të tjerët që u bënë komunistë i prishi vetë komunizmi. Madje edhe për Enverin nuk gaboj të them se e përkeqësoi komunizmi. Ata që e kishin njohur para se të bëhej komunist, i vinin në dukje shumë të meta, por asnjë nuk kishte aluduar që të qe kriminel. Kriminel u bë pasi u bë komunist. Komunizmi nxjerr në pah dhe shfrytëzon në interesin e tij instinktet më të këqija që mund të ketë njeriu.
Cilësitë e një doktrine nuk mund të kuptohen kurrë nga baza teorike e saj. Ajo duhet provuar në jetë. Kur komunizmi u shpall si doktrinë, asnjë nuk mund të parashikonte të gjithë perversitetin e tij, asnjë nuk mund të parashikonte se ai do të ishte jo diktaturë e një grupi a klase, por diktaturë e një njeriu të vetëm, të cilin e ndante nga shoqëria njerëzore dhe i jepte fuqi të jashtëzakonshme, fuqi Zoti. Dhe, siç thotë Lordi Akton, “Fuqia të korrupton dhe fuqia absolute të korrupton absolutisht”.
Të izoluar nga populli, të ndarë me mure e me roje prej tij, komunistët e lartë rreth Enver Hoxhës as që dinin se ç’bëhej. Kur i dhanë vendimin e internimit, Liri Lubonjës, ajo tha: “Ne as që e kishim ditur se ekzistonte një Komision i Dëbim-Internimeve”, në një kohë që mijëra njerëz internoheshin pa pushim nga ai komision; ndërsa Nexhmie Hoxha, kur i dhanë lajmin se kishin rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, sipas nuses së djalit të saj,Teuta Hoxhës, tha: “Enver, ku vajtën gjithë ato sakrifica? Ku vajti gjithë ajo punë titanike?”, në një kohë që sakrifica dhe puna titanike e Enver Hoxhës lidhej vetëm me krimet, me vrasjet e shokëve dhe kundërshtarëve të tij.
Liri Lubonja ka po atë mendim që kanë shumë nga të persekutuarit komunistë të komunizmit se përgjegjësinë për çdo gjë të keqe që u krye e pati vetëm Enver Hoxha. Ndonëse ky mendim ka shumë të vërteta brenda, nuk është tërësisht i vërtetë dhe i drejtë. Enver Hoxha nuk do të bënte dot kurrë ato që bëri, në qoftë se do të ndodhej në një tjetër sistem politik dhe në se në sistemin që u ndodh, nuk do të gjendesh një numër njerëzish kriminelë si ai, që u bënë bashkëpunëtorë në krim, të cilët i dhanë atij të gjithë ndihmën e nevojshme për të denigruar dhe persekutuar të gjithë ata që viheshin në shënjestrën e Enverit, pa çka se më pas do të denigroheshin dhe do të persekutoheshin dhe ata vetë.
Komunizmi ishte një sistem i tillë që pasi i jepte vlera dhe fuqi të plota “njëshit”, u jepte edhe të gjithë të tjerëve vlera dhe fuqi jo të pakta, në vartësi të afërsisë që kishin ndaj “njëshit”. Komunizmi prodhonte njerëz që vlerësoheshin jo nga cilësitë individuale, por nga afërsia që kishin në momentin e dhënë ndaj epiqendrës së pushtetit. Sa më afër asaj epiqendre të ndodhej personi, aq më shumë vlera kishte, madje edhe thjesht të qenit anëtar partie, të jepte vlera shtesë. Por, vlera, miqësia, respekti, nderimi ndaj tyre vepronin për sa kohë ai ishte në pushtet. Kur binte nga pushteti, binin të gjitha. Komunizmi prodhoi njerëz skllevër, servilë, idhujtarë, spiunë, të pabesë, njerëz pa personalitet, pa dinjitet, pa ndërgjegje. Ndërgjegjja e tyre ishte Partia, ishte Enveri. Vlerat morale e njerëzore, madje edhe kulturore të dikujt, as që viheshin në kandar.
Më ndonjë përjashtim të mekur, asnjë nga viktimat komuniste të regjimit komunist as sot nuk e kritikon sistemin komunist dhe nuk e quan atë kriminal. Ata kujtojnë me nostalgji vitet kur militonin në Partinë Komuniste, apo në Partinë e Punës, dhe pretendojnë se çdo gjë u prish, duke përfshirë edhe vetë partinë, kur ai, Enver Hoxha persekutoi ata vetë. Nuk është fare e vërtetë. Partia Komuniste ishte ajo që ishte që në ditët e para të themelimit të saj. Që në ditët e para ajo planifikoi të asgjësonte të gjithë ata që kishin ndonjë mendim ndryshe nga udhëheqësi apo udhëheqja e saj.
Kryekrimineli ynë, ndryshe nga ata klasikët, ishte edhe sadist, ai nuk kërkonte vetëm ndëshkimin për ata që i quante armiq, por, para së gjithash, i detyronte të poshtëronin veten deri në ekstrem e t’i luteshin atij për shpëtim.
Lexoni letrat që i çonin komunistët e persekutuar Enver Hoxhës, kronikat e plenumeve të Komitetit Qendror apo të organizatave të Partisë në mbledhjet që bëheshin për të demaskuar apo ndëshkuar ndonjë komunist të rangjeve të larta, dhe do të shihni se me sa vrull, se me sa egërsi, se me sa urrejtje, i suleshin shokët atij që tirani e kishte vënë në shënjestër për ta ndëshkuar dhe se me sa paburrëri, se me sa mungesë dinjiteti, se me sa hipokrizi, se me sa servilizëm, se me sa budallallëk silleshin vetë ata që do të ndëshkoheshin, ata të cilët pak kohë më parë konsideroheshin trima që të merrnin gjak në vetull.
Arben Putoja në librin e tij “Jetë me kujtime”, në përpjekje për t’u larguar nga regjimi komunist të cilit, siç mendojnë shumë, i shërbeu plotësisht e me të gjitha mënyrat, jep edhe këtë paragraf të cilin, për rëndësinë që ka për shkrimin tim, po e jap të plotë: “Ka edhe një gjë që e plotëson tablonë. Janë procesverbalet e dy plenumeve të ushtarakëve të botuara më vonë në shtyp. U implikuan një numër ushtarakësh të niveleve më të ulëta. U kërkohej të shpjegoheshin. Një spektakël mjeran. Ata mundoheshin të shfajësoheshin, përbetoheshin për besnikëri ndaj Partisë, ia hidhnin fajin njëri-tjetrit. Ishin luftëtarë të LNÇ-së, gjeneralë dhe kuadro udhëheqës të ushtrisë me dekorata në gjoks. Binin në gjunjë, shkelnin çdo personalitet”.
Po japim më poshtë sjellje dhe pjesë nga autokritikat dhe kërkesat e disa prej komunistëve që po persekutonte Enveri, për të parë se si e bënin veten leckë, ashtu siç donte ai, se si i luteshin atij që t’i falte për gabime a faje që nuk ishin as gabime e as faje e si e trajtonin atë si Zot, ashtu siç donte ai që kishte në dorë fatin e tyre dhe të të afërmve të tyre. Tashti këto na bëjnë të vëmë buzën në gaz, por atëherë nuk ishte kështu.

Beqir Balluku (Letër Enver Hoxhës, Roskovec, 18.09.1974)
Me gjithë se un tani nuk kam asnji të drejt morale t’i baj partisë edhe kërkesën më të vogël, por me gjithë atë po i drejtohem me lutje zemrës së madhe të kësaj mëme fisnike që të më fali për gabimet e fajet e rënda që kam barë, dhe të mos më rreshtoj në radhët e armiqve të saj, por të më konsideroj si ish birin që ka gabuar rëndë, dhe që kërkoi dorën e fuqishme të saj, për të dalë nga bataku i botës së urryer borgjezo-revizoniste… E siguroj partinë e shokun Enver se me gjithë gabimet e fajet që kam bërë… të cilat i dënoj me ndërgjegje të plotë, se në zemrën e mendjen t’ime nuk ësht shuar e nuk do të shuhet kurrë dashurija ndaj partisë e shokut Enver.
I lutem partisë që të më japi mundësinë të filloj jetën rishtazi, i lutem që me shpatën e saj të mpreht, të presi nga rrënjët pjesën e keqe të jetës t’ime që të vete në varr jo si armik i partisë e popullit, por si qytetar i thjesht patriot, dhe që fëmijët e mij dhe i tërë rrethi i im familjar që jan të lidhur si mishi me kockën me partinë dhe që dënojn me ashpërsi gabimet e fajet e mija të ecin në rrugën e jetës si bij e bija të saj.
E përfundoj kët letër me ndërgjegje të tronditur dhe i penduar për gabimet e fajet që kam bërë dhe i bindur se damet që i kam sjellë partisë nuk lahen as me jetën t’ime e cila ësht në dispozicjon të partisë në ç’do moment.
Afirmoj solemnisht para partisë e shokut Enver se me gjithë gabimet e fajet që kam bërë në zemrën e mendjen t’ime aktualisht jo vetëm nuk ësht shuar por në të kundërtën ësht shtuar urrejtja kundër armiqve imperialisto-revizionistë dhe besimi e vendosmërija për të luftuar e fituar kundër tyre si në fushën politike, ideollogjike dhe për t’i dërmuar e asgjesuar në luftën e armatosur.
Rroft partija  Rroft shoku Enver
Me respekt të thellë ndaj partisë K.Q e shokut Enver

Kristofor Martiro, hetuesi i Beqir Ballukut, thotë: “Ish-ministri edhe në gjendjen që ishte e ruante respektin për Enver Hoxhën. Edhe kur e internuan në Roskovec, pasi e përjashtuan nga Byroja Politike dhe Partia, kur hyri në shtëpinë ku ishte caktuar të rrinte, mbante në dorë portretin e Enver Hoxhës. Ndërsa Arben Putoja shkruan se në gjyq Beqir Balluku u thoshte atyre që e gjykonin: “More, a e di shoku Enver këtë që po më bëni mua?”.

Dashnor Mamaqi
Tregon Maksim Rakipaj, i dënuar politik, për një bisedë që pati në burg me Dashnor Mamaqin:
Thotë Dashnor Mamaqi: “I thosha një ditë Shpesës (gruas): A mban mend Shpresë kur na erdhi në shtëpi komandanti ynë i dashuri, i madhi Enver…
“Nuk u përmbajta dot… – thotë Rakipaj – dhe i thashë: kjo është e fundit herë që rrimë bashkë. Me gjithë këto që ke hequr e po heq… ende e do kriminelin Enver Hoxha?… Kur do të të vijnë mend ty more… apo kur të kesh përpara vetes skuadrën e pushkatimit, si shokët e tu? Edhe atëherë prapë do të ulurish: Rroftë ai kriminel?!.
“Po prit more djalë, ule zërin” – thotë Dashnor Mamaqi… – dhe pasi u sigurua se nuk e dëgjonte njeri, më tha duke pëshpëritur: Ah sikur ta njohësh more bir, atë qen ashtu si e njoh unë… duhet ta kesh vërtet frikë. Po ti s’e ke idenë se ç’kriminel përbindësh është ai.

Halim Xhelo (Letër KQ, viti 1966)

Jugosllavëve, grekut, amerikanëve, revizionistëve modernë e reaksionit të brendshëm u kam arrestuar me qindra njerëz dhe me dhjetëra nga ata i kam pushkatuar me dorën time… Pavarësisht nga fajet që kam bërë, unë i përkas vetëm Partisë dhe pushtetit dhe po jetova, koha do ta provojë… Në qoftë se kjo kërkesë e imja për jetën do të më refuzohet dhe vdekja ime i intereson Partisë, atëherë me anë të kësaj letre uroj: Të rrojë Partia, pushteti dhe shoku Enver!

Fatmir Gjata (Autokritikë në organizatën bazë të kooperativën e Lapardhasë në Berat, viti 1966, ngaqë u tremb në Zvicër, sepse dikush i drejtoi një pistoletë lojë)
Në Zyrih, unë i ktheva shpinën armikut, më mungoi fryma revolucionare dhe humba disa veti revolucionare, që besoj se i kam pasur. Gabimi që bëra është i rëndë…. Mua s’më lejohet jo si komunist, jo si përfaqësues i popullit që isha (deputet), jo si shkrimtar, por as si qytetar që të frikësohem.
Komunisti duhet të vërë interesat e popullit mbi ato të tijat, ndërsa unë u tremba, mendova vetëm të shpëtoj kokën…
Unë gjatë kësaj kohe kam pyetur veten:
Përse unë, një komunist revolucionar… veprova kështu? Pse ndodhi kjo me mua? Kjo s’është e rastit, ndodhi jo se s’kisha eksperiencë, por do të ndodhte ashtu si ndodhi që unë të trembesha, mbasi ishte përfundim logjik që do të më shpinte aty ku më shpuri.
Pres nga organizata bazë kritikat më të ashpra. Shumë mirë që u ndodha në një organizatë prodhimi se do më skuqni veshët…

Todi Lubonja (autokritika në KQ, viti 1973)  Fjalët i shoh të tepërta. Masën për përjashtimin tim nga radhët e Komitetit Qendror te Partisë e shoh me vend mbasi bagazhi i gabimeve dhe devijimeve te mija është i rende… Por mendoj të më jepet mundësia të militoj në radhët e partisë së cilës me te mirat e të këqijat i kam kushtuar jetën time pa të cilën jeta ime do të humbiste kuptimin dhe përmbajtjen e saj.
Lufta kundër imperializmit dhe revizionizmit kundër ndikimeve të huaja ka për të qenë e gjatë. Beteja te reja do të vijnë. Ne këto beteja do ta kem për nder të militoja për mësimet e partisë e të shokut Enver kundër armiqve të betuar të partisë, atdheut, socializmit e revolucionit po të jetë nevoja edhe me jetën time. Kjo është kërkesa ime e parë që i bej Partisë gjate 31 vjetëve të jetës sime ne parti dhe them të jetë e fundit qe i bej plenumit dhe shokut Enver: kërkesa ime është për të jetuar dhe për të vdekur komunist.

Ismail Kadare: (Autokritika për vjershën “Pashallarët e kuq”, viti 1975)  Unë si komunist dhe si shkrimtar, në vend që të jem në ballë të situatës, të ndihmoj Partinë, jo vetëm që s’e zë këtë pozicion, por bëhem vetë problem për Partinë, pra, bëhem pengesë për të. Vetë ky fakt është tepër i hidhur për ndërgjegjen time dhe nuk zmadhoj asgjë po të them se ky është hidhërimi më i madh dhe vrasja më e madhe e ndërgjegjes që unë kam pësuar ndonjëherë në gjithë jetën.
I vetmi qëllim dhe preokupim i jetës sime këtej e tutje do të jetë kthimi në llogore, në vendin e madh të nderuar të ndihmësit të Partisë, pa të cilën as jeta ime, as vepra ime s’do të kishin ndonjë kuptim.

Thoma Deliana (Letër drejtuar Enver Hoxhës, viti 1976)
I jam shumë mirënjohës Partisë dhe shokut Enver për ndihmën dhe kujdesin që kanë treguar ndaj meje dhe më vjen shumë rëndë që ua shpërblej në këtë mënyrë…
Unë premtoj se jam dhe do të jem besnik deri në fund të jetës time Partisë dhe Shokut Enver, kam besim të madh te Partia dhe jam gati të pranoj edhe dënimin më të rëndë që do më japë ajo. Më vjen rëndë dhe turp që s’e ka kaluar akoma as një vit që shoku Enver më kritikoi rëndë dhe më paralajmëroi në plenumin e VII të KQ për mungesë vigjilence e mprehtësi politike… dhe tamam në këto gabime kam rënë përsëri.
Unë jam plotësisht dakord me propozimet e bëra në organizatën e Partisë që të shkarkohem nga funksionet që mbaj dhe për gabimet dhe dëmin e madh që i kam sjellë Partisë të shkoj në skajin më të largët të vendit, ta filloj jetën nga e para, se kam nevojë të edukohem midis klasës punëtore dhe të kalitem në gjirin e saj…
I them Partisë dhe shokut Enver se dëshira ime e fundit është të mbyll sytë si ushtar i thjesht i saj.

Mehmet Shehu (Letra para vetëvrasjes, viti 1981)
Po, shoku Enver, unë gjithmonë kam qenë i gatshëm për të lënë jetën për Partinë. Dhe pikërisht këtë po e bëj tash: po lë jetën për Partinë, për të të dhënë rastin e vetëm që më mbeti, ty, shokut, mësuesit dhe vëllait tim të dashur, unë, shoku yt më i afërt i halleve dhe i fitoreve, siç më ke quajtur me të drejtë, që të mësosh të vërtetën….
Poshtë imperializmi, me imperializmin amerikan në krye! … Poshtë reaksioni! Amanet familjen time – Fiqiretin, djemtë (përfshi dhe Skënderin dhe Bashkimin), fëmijët e nuset e djemve!

Vladimir Shehu (Letër Enver Hoxhës, viti 1982)
I dashur shoku Enver
Me anë të kësaj letre dëshirojmë t’ju shprehim dënimin e plotë dhe pa rezerva të veprimtarisë armiqësore të tradhtarëve të Partisë, Mehmet e Fiqret Shehu… Gjithashtu, dëshirojmë t’i shprehim falënderimet më të thella Partisë dhe juve personalisht, për diferencimin që bëtë midis nesh dhe pjesëtarëve të tjerë të ish-familjes sonë të përlyer në veprimtari armiqësore…..
Ne ju jemi borxhli me gjakun tonë dhe të fëmijëve tanë. Ju falënderojmë nga zemra, veçanërisht për interesimin e posaçëm që treguat ndaj nesh në ditët e para të vetëvrasjes së Mehmet Shehut.
Për sa i përket qëndrimit ndaj pjesëtarëve të familjes së Mehmet Shehut, ndarja me ta është çështje parimore. Çështja në këtë rast shtrohet: o me Partinë, o me armikun. Ne jemi me Partinë dhe s’kemi të bëjmë me ata njerëz.
Me respekt Vladimir e Fatbardha Shehu, Tiranë më 4.1.1982
Shënim: Vladimir Shehu u vra apo u vetëvra në Gramsh dy muaj më pas.

Bashkim Shehu, djali i Mehmet Shehut, në librin e tij “Vjeshta e ankthit” tregon për varrimin e Mehmet Shehut: ” Vëllai tjetër i Mehmetit, oficer në Ministrinë e Mbrojtjes, nuk erdhi (në varrim), pasi ministri Kadri Hasbiu e këshilloi të mos vinte… Nënën (Fiqiretin, gruan e Mehmet Sheut) e bindi Vladimiri (djali i saj) të mos vinte (në varrim), duke qenë se ajo vazhdonte të ishte anëtare e Komitetit Qendror dhe ardhja e saj në varrimin e Mehmet Shehut, kushedi, mund të ndikonte që ta përjashtonin, ose, sidoqoftë, mund të jepte shkas për këtë”.
Ata që thuhej se ishin përleshur me guxim me forcat “nazisto-balliste”, që kishin vrarë kaq e aq prej tyre, tashti kanë frikë të shkojnë të varrosin njeriun e tyre! Çfarë sistemi!
Nuk ka dyshim se pasardhësve të këtyre komunistëve, apo të të tjerëve të ngjashëm me ta, sot, kur lexojnë fjalët dhe qëndrimet e paraardhësve tyre, nuk do u vijë mirë, madje, disave do t’u vijë edhe turp.
Krahasoni tashti fjalët dhe sjelljet këtyre komunistëve, me fjalët dhe sjelljet e antikomunistëve në gjyqet komuniste të cilat do t’i dënonin rëndë apo edhe me vdekje, apo me qëndrimet e tyre para pushkatimit dhe do të shikonin se me sa me burrëri, me sa dinjitet, me sa mençuri i pritnin ata dënimet dhe vdekjet, do të shikoni se sa ndryshim kanë ata që nuk u përlyen me komunizëm me ata që u bënë njësh me të. Vazhdoni e krahasoni qëndrimet e familjeve komuniste që shkatërroheshin në çast, sapo një pjesëtar i tyre goditej nga Partia me qëndrimet e familjeve jokomuniste që, me ndonjë përjashtim të rrallë, jo vetën nuk shpërbëheshin, por i ndiqnin njerëzit e tyre të burgosur nga një burg në një tjetër me një torbë me ushqime që ua hiqnin nga goja fëmijëve të vegjël, apo sjelljet e tyre nëpër kampe internimi kur qëllonte që edhe pse njërit prej bashkëshortëve i mbaronte dënimi e tjetrit jo, bashkëshortit që i mbaronte dënimi vazhdonte të qëndronte në internim, për të mos e lënë shokun a shoqen e vet vetëm. Kohët e fundit u botuan disa intervista të këngëtares Alida Hisku e cila, ndër të tjera thotë: “Fill pas izolimit tim për veprimtari armiqësore, filluan të mbajnë në mbikëqyrje babain. Një ditë e thirrën zyrtarisht në komitet dhe i shtruan dilemën e tmerrshme: Ose dorëzo dokumentin e partisë, ose moho Aidën! I gjendur para një situate të tillë, im atë me zgjuarsi zgjodhi alternativën e dytë, për të shpëtuar pjesën tjetër të familjes e të fisit”. Burri mund të mohojë gruan, apo anasjelltas, apo fëmija prindin, por shumë rrallë ndodh që prindi të mohojë fëmijën për shkaqe politike! Dhe raste të tilla të turpshme dhe imorale komunizmi i trajtonte si triumfe të kauzës së tij!
Thonë se komunizmi duke krijuar “njeriun e ri”, përçudnojë “njeriun e vjetër”. Më duhet të them se më shumë se sa përçudnoi “njeriun e vjetër”, ai shkatërroi njeriun e tij, njeriun e ri, komunistin, dhe e shkatërroi atë aq më shumë, sa më pranë majës së pushtetit të ndodhej. Atë ai kriminalizoi, e ç’burrëroi, e çnderoi, e hipokritizojë, e budallepsi.

Nju Jork, nëntor, 2015

Dramat pas tragjedive

November 20, 2015 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA/
Çdo nëntor është mirë të kujtojmë ato që ndodhën në 45 vjet të sundimit komunist. Kujtesa është mbrojtje, është mbrojtje ndaj së keqes.
Kam lexuar dikur një shkrim të Bashkim Dizdarit në gazetën “Panorama” të 8 tetorit, 2012, me titull “Zogu dhe mendimi enverist për të”. Në të ndodhej kjo pjesë:
“Dënimet e skajshme më zhurmëmëdha dihet që Mbretëria e Zogut i ka bërë për shtypjen e kryengritjes së Fierit (1935) dhe asaj të Delvinës (1937)… Një prej kryengritësve të Delvinës është edhe djali i tezes së nënës sime, kapiten Smail Gjylbegu, qarkkomandant i xhandarmërisë së Gjirokastrës. Ai ra viktimë se Ethem Toto i kërkoi besën, të cilën kapiteni ia dha pa ditur se për çka po ia jepte. Dhe u bë me Toton, dhe gjykata i mori jetën. Zogu lejoi që trupin e këtij armiku të betuar Mbretërisë, fisnikët e Gjirokastrës ta përcillnin me nderime! Ky qe regjimi gjakatar i Ahmet Zogut që duan të na i krahasojnë me atë të Enver Hoxhës. Mendoni për një çast se a mund të ndodhte që trupat e qeveritarëve të pushkatuar të 1975-1982-shit të përcilleshin me nderime prej ndokujt për në familjet e tyre?”.
Lexova tashti vonë në shtyp një pjesë nga libri i Arben Putos “Jetë me kujtime”, në të cilin autori habitet me egërsinë që tregonte regjimi komunist ndaj familjarëve të personave të dënuar. Shkruan Arben Putoja:
“Më vjen keq bëj këtë krahasim por kjo nuk pati ndodhur as në kohën e Zogut. Do t’i referohem një rasti që ka të bëjë me familjen time.
“E kam përmendur edhe vetë, por edhe im atë, Qazua, e ka shkruar në kujtimet se ka qenë simpatizant i Fan Nolit. Në kohën e qeverisë së tij ai u emërua sekretar i Prefekturës së Gjirokastrës. Pas rikthimit të Zogut, nuk qenë të paktë ata që u goditën edhe në nivel të qeverisjes lokale. Më 1925, ai u internua dy herë: një herë në Krujë dhe një herë tjetër në ishullin e Sazanit. Por familja e tij, ne fëmijët, nuk na preku njeri”.
Këto pjesë më risollën në vëmendje ato që ndodhën në Shqipërinë komuniste në raste të ngjashme.
Ishte tragjedi nëse dikush dënohej dhe burgosej në kohën e Enver Hoxhës, por tragjedia pillte më pas drama të pafundme e të përjetshme për të tjerët: për familjarët, por edhe për fisin e, mbase, edhe për fshatin apo zonën nga ishte i dënuari. Janë gati të përhershme rastet kur prindërit dënoheshin dhe fëmijët e tyre të martuar ndaheshin. Janë të shpeshta rastet kur i dënuari braktisej nga të gjithë të afërmit e tij, herë me ndërgjegje të vrarë e herë me inat e urrejtje që “u kishte prishur biografinë”, pra, të ardhmen. Braktisja e të dënuarit nga të afërmit e tij nxitej nga shteti me qëllim frikësimin, depersonifikimin dhe dehumanizmin e shqiptarit, shkatërrimin e karakterit të tij, shkatërrimin e familjes apo fisit, sepse ashtu pushteti mbahej më lehtë. Kjo braktisje ishte nga punët më qëllimkëqija, më diabolike, por edhe më të suksesshme të komunizmit ndaj popullit shqiptar. Thuhet se në Indinë e Lashtë, detyra e udhëheqësit ishte t’i bënte subjektet e tij trima. Te ne ndodhte e kundërta: detyra e udhëheqësit te ne ishte frikësimi deri në palcë i popullit. Sjellja e pushtetit ndaj atyre që nuk e braktisnin të dënuarin ishte mizore. Madje pushteti nuk hakmerrej vetëm me njerëzit e të dënuarit, por edhe me kafshët dhe sendet e tij. Në këto raste krimi merrte pamje absurde dhe groteske. Pas revoltës së burgut të Qafë Barit, krahas të burgosurve që dënuan me vdekje, dënuan me vdekje edhe qenin e burgut, i cili mori haptazi anën e të burgosurve, pasi u lehte policëve kur ata sulmonin të burgosurit, madje u hidhej edhe te këmbët dhe tentonte edhe t’i kafshonte. Kalin racë të Petrit Dumes e dënuan me internim në Kukës, me detyrë tërheqjen e karrocës së plehrave. Edhe pse e kërkoi kinostudioja për të xhiruar filma, kali mbeti në Kukës se ishte me “biografi të keqe”. Makinën e mirë të Beqir Ballukut e internuan në Ersekë. Ia prenë gjysmën dhe i salduan një kazan të madh në vend të saj. E shndërruan në furgon për zarzavate. Shoferi nuk e lau kurrë atë makinë. Kishte frikë! Trupat të pushkatuarve apo të vrarëve nga regjimi, jo vetëm nuk u jepeshin familjarëve, të cilët, ose do të bënin sikur nuk u kishte ndodhur gjë, ose do t’i qanin në heshtje, por dhe vendet e varrosjes mbaheshin tepër sekret, aq sa edhe sot pasardhësit e tyre nuk i gjejnë dot dhe, ç’është më e keqja, ata nuk i ndihmon as shteti i sotëm shqiptar.
Janë krijuar mijëra drama pas tragjedive, por po shohim disa prej tyre, po shohim se ç’farë ndodhte gjatë regjimit komunist pas dënimit që merrte një person dhe ç’u ndodhte, apo si vepronin familjarët, në varësi edhe nga karakteri i tyre:
Degjenerimi i familjes komuniste: Familja e Mehmet Shehut
Pas vrasjes apo vetëvrasjes së Bajram Currit në luftë të armatosur me qeverinë e Ahmet Zogut, Zogu jo vetëm që nuk e keqtrajtoi familjen e tij, por i lidhi asaj edhe një pension prej 250 frangash në muaj për arsye të gradës kolonel që kishte pasur Bajram Curri në shtetin Shqiptar. Në mënyrë të ngjashme u vra apo u vetëvra edhe Mehmet Shehu, por jo në përpjekje të armatosur me qeverinë. Tashti mendoni sikur të bënte edhe Enver Hoxha të njëjtën gjë pas vrasjes apo vetëvrasjes së Mehmet Shehut, pra t’i lidhte familjes së tij një pension për arsye të shërbimit të tij si kryeministër i Shqipërisë për shumë vite! Por, jo. Përkundrazi, ai i shkatërroi atij në mënyrën më kriminale familjen, shokët, miqtë e farefisin. Jo se Mehmet Shehu, një xhelat i ferrit, nuk meritonte ndëshkimin më të ashpër, por nuk e meritonte nga Enver Hoxha me të cilin krimet i kishin kryer së bashku.
Për të shpëtuar sado pak nga zemërimi i zjarrit të “Zeusit”, djali i madh i Mehmet Shehut, së bashku me gruan e tij, i dërgojnë një letër Enver Hoxhës, pjesë të së cilës po i japim më poshtë.
“I dashur shoku Enver,
“Me anë të kësaj letre dëshirojmë t’ju shprehim dënimin e plotë dhe pa rezerva të veprimtarisë armiqësore të tradhtarëve të Partisë, Mehmet e Fiqret Shehu, solidarizimin e plotë me letrën tuaj drejtuar të gjithë komunistëve për vijën e Partisë dhe me politikën e saj për luftën e klasave. Gjithashtu, dëshirojmë t’i shprehim falënderimet më të thella Partisë dhe juve personalisht, për diferencimin që bëtë midis nesh dhe pjesëtarëve të tjerë të ish-familjes sonë të përlyer në veprimtari armiqësore…..
“Ne ju jemi borxhli me gjakun tonë dhe të fëmijëve tanë. Ju falënderojmë nga zemra, veçanërisht për interesimin e posaçëm që treguat ndaj nesh në ditët e para të vetëvrasjes së Mehmet Shehut. Ky interesim na mbush me forcë dhe optimizëm për të punuar pa kursyer asgjë për t’ia shpërblyer Partisë.
“Për sa i përket qëndrimit ndaj pjesëtarëve të familjes së Mehmet Shehut, ndarja me ta është çështje parimore. Çështja në këtë rast shtrohet: o me Partinë, o me armikun. Ne jemi me Partinë dhe s’kemi të bëjmë me ata njerëz. Edhe një herë, Ju premtojmë se do të punojmë me të gjitha forcat duke dhënë po ta lypë nevoja edhe jetën për ndërtimin e socializmit dhe për mbrojtjen e vijës së Partisë. Ju kërkojmë ndjesë për bezdinë që po ju shkaktojmë në këto momente, kur ju jeni i zënë me shumë punë të mëdha të partisë dhe shtetit.
“Me respekt Vladimir e Fatbardha Shehu, Tiranë më 4.1.1982
Shënim: Vladimir Shehu u vra apo u vetëvra në Gramsh dy muaj më pas.
Na mbyti frika: Amik Kasoruho
Pas vdekjes së përkthyesit Amik Kasoruho, kushërira e tij e parë tregon se si ia dha Amikut në burg lajmin e pushkatimit të babait të tij, Qemalit, të pushkatuar pa asnjë faj, së bashku me 21 intelektualë të tjerë, me rastin e shpërthimit të dinamitit në Legatën Sovjetike në vitin 1951.
Pyet gazetarja: Znj. Sanie, ju jeni bashkëvuajtëse e tij, por edhe një prej njerëzve më të afërt. Cili është ai kujtim që nuk ju hiqet nga mendja?
Përgjigje: Ishin kohë ferri. Kishte pak ditë që babanë e Amikut, dajën tim, e kishin pushkatuar. Amiku gjendej në burgun e Tiranës. I shkova në burg, por, si do t’i thosha që ia kishin vrarë babanë? I rrotulloja fjalët nëpër gojë e nëpër mendje. I kisha në kokë e dot s’i nxirrja. Si t’i thosha që, ‘babanë ta pushkatuan e nuk e kemi qarë dot’? U bëra burrë, se unë me të isha motër e vëlla, moshatarë, të rritur bashkë. Poshtë isha veshur me të zeza dhe lart një xhaketë ngjyrë hiri. Ai e kuptoi. I thashë që, ‘babai vdiq’. E mori sikur kishte vdekur babai im. ‘Të rroni vetë e të jeni të fortë’, më tha. Unë u mbyta nga lotët, se nuk i flisja dot.
Pyet gazetarja: Si arrite t’ia jepje lajmin që ia kishin pushkatuar babanë?
Përgjigjet: Asokohe isha studente, e re fare, me dhimbje të madhe. Nuk flisja dot, se na rrinin policët si xhandarë e nuk i thosha dot që e kanë pushkatuar. I thashë ‘dajë Qemali na la’. I thashë që, ‘vdiq nga sëmundja e Enver Sazanit’.
Pyet gazetarja: Si reagoi?
Përgjigjet: Enver Sazani ishte miku ynë familjar, deputet që e kishte pushkatuar pa gjyq Enver Hoxha. Ai e kuptoi menjëherë që babanë ia kishin pushkatuar. M’u hodh në qafë e qau pa pushim. As për të folur nuk na linin. Nuk i kishte bërë akoma 20 vjeç. 10 vjet e dënuan për agjitacion e propagandë, duke e arrestuar nga bankat e shkollës. (Gazeta Shqiptare 7.5.2014).
Shënim: Dr. Enver Sazani, shok i Enver Hoxhës, u pushkatua në vitin 1947 si pjesëtar i grupit të deputetëve.
Do të na sfidosh? Do ta shohim! : Ylli Xhagjika
Trifon Xhagjikën, ushtarak, e dënuan me vdekje në vitin 1963.
U hapën fjalë se po zhvillohej një gjyq interesant dhe unë me disa shokë lamë leksionet në universitet dhe shkuam për ta ndjekur. Ishte seanca e fundit kur do të jepej pretenca e prokurorit për vëllanë e tij, mjekun Ylli Xhagjika. Ai u akuzua sipas ligjit të agjitacion-propagandës, dhe u kërkua dënimi i tij (në mos gaboj) me dhjetë vjet burg nga prokurori, vetëm se pak kohë më parë, kishte pasur guximin që, pasi ia kishin dënuar vëllanë me vdekje dhe po e nxirrnin nga gjykata, t’i thoshte: “Mbaju, mbaje kokën lartë, Trifon!” Sa turp e, njëkohësisht, çfarë krimi! Ylli edhe në gjyqin e tij mbajti një qëndrim shumë kurajoz e dinjitoz. Mbaj mend kur, pasi prokurori kërkoi dënimin e tij, ai iu drejtua gjykatësit, pak a shumë, me këto fjalë: “Zoti Gjykatës, ne mburremi me trimërinë dhe ndershmërinë e të parëve tanë. Por, ç’do të thonë pasardhësit tanë kur të lexojnë dokumentet e këtij procesi gjyqësor, të një procesi që dënoi një njeri vetëm se i foli vëllait para vdekjes? Ju lutem Z. Gjykatës, shpëtojeni prokurorin nga ky turp”. Nuk ishte e lehtë në atë kohë të mbaje një qëndrim si ky.
Një shoku im mjek, më tregoi këtë ndodhi për Ylli Xhagjikën, për kohën që ai ishte pedagog në fakultetin e mjekësisë: “Gjatë një ore mësimi praktik të radiologjisë, pasi u fikën dritat, studentët, duke përfituar nga errësira, filluan të ngacmonin njëri-tjetrin dhe e prishën orën e mësimit. Ylli, pedagogu, kërkoi nga studentët që të tregonin se kush e kishte nisur shamatën. Studentët nuk treguan. Pas shumë përpjekjeve për të gjetur shkaktarin dhe pas heshtjes së studentëve, Ylli u tha: Ju bëtë një gjë shumë të keqe që prishët orën e mësimit, por bëtë edhe një gjë shumë të mirë që nuk e treguat shokun”.
Ishte dëshmi e një njeriu me karakter.
Sadizëm ekstrem: Teme Sejko
Teme Sejkon e dënuan me vdekje, me pushkatim, në vitin 1961 me akuzën e tradhtisë, por atë nuk e pushkatuan, atë e mbytën. Kriminelët dhe sadistët e ministrisë së Punëve të Brendshme, Llambi Ziçishti, Rexhep Kolli (Hero i Popullit), Nevzat Haznedari, të ndihmuar nga katër oficerë të asaj ministrie dhe nën mbikëqyrjen e vetë ministrit, Kadri Hazbiu, e morën Temen nga burgu dhe e çuan në fshatin Maminas, pranë Tiranës për ta pushkatuar. Aty me duar të lidhura nga prapa, pasi e rrahën mirë e mirë me hunj dhe e lanë të mbytur në gjak, gjysmë të vdekur, i lidhën një litar në fyt dhe, dy kriminelë nga njëra anë e dy të tjerë nga ana tjetër, e mbytën. Ashtu të mbytur, e mbështollën në një batanije, e hipën në makinë,dhe e çuan në fshatin Linz për ta varrosur. Kur e futën në varr, një nga oficerët kriminelë ia çau kokën me kazmë në mënyrë që vdekja e tij të ishte e sigurt. Ndofta ishte vrasja më makabër që ka ndodhur nga regjimi komunist të njërit prej njerëzve të tij. Nuk besoj se ka ndonjë ndryshim midis ekzekutimeve me prerje koke nga fanatikët islamistë të ISIS-it dhe vrasjes së Teme Sejkos me mbytje me litar nga kriminelët komunistë.
Djali i mbetur gjallë i Teme Sejkos, tregon se ç’ndodhi më tej:
“Çfarë ndodhi me familjen tuaj pas pushkatimit të Teme Sejkos?”, pyet gazetari:
“Të thuash një dramë, është pak. Në qershor të vitit 73, arrestuan vëllanë e vogël, Sokolin. Në janar 74, e dënuan me vdekje si armik. Në shkurt të vitit më 75, më arrestuan mua dhe më dënuan tetë vjet burg për agjitacion e propagandë. Në shtëpinë e Teme Sejkos mbeti vetëm mamaja, Shpresa. Ajo, disa orë pas arrestimit tim, vrau veten. E varrosi vetëm gjyshja me punonjësit e komunales… Një tragjedi të tillë ka përjetuar edhe xhaxhai… Njërin nga xhaxhallarët e pushkatuan së bashkë me babanë. Xhaxhai tjetër përfundoi në vetëvrasje. Me dhjetëra të afërm e miq të familjes u dënuan e u internuan për vite të tëra”. (Gazeta Panorama 23.6.2010)
Triumfi i së keqes: Zyhdi Çitaku dhe vajza e tij
Në një tregim jo vetëm të braktisjes së plotë të një personi por edhe e urrejtjes për të, tregohet në librin e At Zef Pllumit “Rrno për me tregue”. Zyhdi Çitaku ishte një bashkë i burgosur i At Zefit të cilit nuk i shkonte asnjë ta shihte në burg dhe nuk merrte kurrë asnjë ushqim nga jashtë. Një ditë ai i kërkoi At Zefit një letër dhe një zarf. Mesa dukej, kishte vendosur të komunikonte me dikë. Letrën e shkroi dhe e nisi. Pas disa ditësh Zyhdiu, i mbytur në lot, i lëshoi në dorë At Zefit një zarf që sapo e kishte marrë, brenda të cilit ishte një letër si dhe zarfi krejt i pahapur që ia kishte dhënë më parë At Zefi, brenda të cilit ishte letra që kishte nisur Zyhdiu. Në letrën brenda zarfit të madh shkruhej:
“Ore qen, armik i Partisë dhe i popullit, si guxon të më shkruash mua! Unë nuk jam bija jote, por e Partisë dhe nuk dua të të njoh kurrë. Në rast se e përsërit, unë do të të hedh në gjyq dhe do të shohësh ti, or qen armik se ç’do të bëhet me ty.”
Në zarfin e pahapur ishte adresa e një vajze në Berat. At Zefi e hapi atë letër dhe lexoi letrën që kishte shkruar Zyhdiu me dorën e vet:
“Shumë e dashura bija ime N.N.
“Të kam lanë të vogël, pesë vjeçe, por jam i sigurt se do më mbajsh mend. Jam i djegun për ty, sepse ti kje i vetmi ngushëllim i jetës sime dhe mendje më rrin vetem te ti. Si je me shëndet, si shkon në shkollë. E vetmja dëshirë e imja asht që të jesh e lumtur. Më shkruaj e më qetëso! Babai yt i dashtun, Zyhdi Çitaku.”
“Mbeta i tronditun – thotë At Zefi. Nuk dijshem ç’ti thojshem, por as pa fol nuk mund të rrijshem.
“Ndigjo Zyhdi, mos u dëshpro, sepse ti e din se nji e treta e të burgosurve janë braktisun nga fëmijët se kështu i ka detyrue partia.”
Shembull i kurajës dhe i sfidimit të së keqes: Musine Kokalari
Musine Kokalari është ikona e qëndresës së njeriut të pafuqishëm, por me karakter, ndaj një sistemi shumë të fuqishëm imoral e sadist. Ajo është pinjolle e një prej familjeve më intelektuale dhe më fisnike shqiptare. Është folur shumë për të si intelektuale, si shkrimtare, si politikane. Ka me qindra e me mijëra intelektualë, shkrimtarë apo politikanë të tjerë si ajo, apo më të zotë se ajo, por Musineja është e ndryshme prej tyre për karakterin e saj, për guximin e saj, për qëndrueshmërinë ndaj parimeve dhe idealeve të saj. Ajo është nga ato që i lë me turp burra me nga pesë pëllëmbë mustaqe e me gjoksin të mbushur me dekorata. Ajo nuk ishte prej atyre që, midis alternativës mbijetesë, apo ndërgjegje të zgjidhte mbijetesën, ajo me vendosmëri dhe pa u lëkundur zgjodhi ndërgjegjen dhe kjo është merita më e madhe dhe më e padiskutueshme e saj. Qëndrimi i Musinesë ndaj tiranisë dhe ndaj së vërtetës duhet të zhvillohet si lëndë mësimore në shkollat tona për forcuar karakterin e nxënësve.
Pasi i kishte pushkatuar pa gjyq dy vëllezërit, Muntaz e Vesim Kokalari, në nëntor të vitit 1944, gjatë periudhës që u quajt “çlirimi i Tiranës” (deshën të merrnin edhe vëllanë e tretë për ta pushkatuar, Hamitin, por ky, për fat, ishte i sëmurë me tifo dhe nuk e morën dot), si dhe disa kushërinj, Enver Hoxha, ndonëse kishte lidhje gjaku me ta, arrestoi dhe e dënoi edhe Musinenë me 20 vjet burg. Në gjyq ajo tha se nuk ishte krim të mos ishe komuniste dhe kur dikush thirri se ajo duhet të dënohej me vdekje në litar, dhe kryetari Frederik Nosi e pyeti se a e dëgjonte ajo zërin e popullit, Musineja iu përgjigj: “Nesër këtë do të kërkojnë edhe për ju”.
Pasi bëri 16 vjet burg, e liruan, por e internuan në Rrëshen, ku për 22 vjet punoi në bujqësi dhe ndërtim, e përgjuar ditë e natë nga Sigurimi i Shtetit, e braktisur nga qytetarët e Rrësheni, por dhe nga familja. Qëndrimi i kësaj gruaje në gjyq, e cila doli e veshur me të zeza në shenjë zije për dy vëllezërit e pushkatuar pak kohë më parë si dhe qëndrimi në burg dhe në internim, ishte modeli i një qëndrestareje gandiste që nuk i përkulej asnjë fuqie tiranike. Gandi thotë: “Nuk ka trimëri më të madhe sesa një refuzim i vendosur për t’iu gjunjëzuar një fuqie tokësore, pavarësisht se sa e madhe është ajo”. Dhe kjo grua ndjek me përpikëri udhëzimin e Gandit, ndonëse mund të mos e ketë njohur atë.
Nga fundi i jetës, ajo sëmuret rëndë me kancer dhe vdes e vetmuar në internim, në Rrëshen.
Po perifrazoj tashti tregimin e Shaban Doçit, i cili u interesua për varrimin e saj:
“Unë isha ne Lezhë. Atë ditë u ktheva në Rrëshen dhe mora vesh se një natë më parë, në orën 9 të darkës, kishte vdekur Musineja. Pasi shkova më parë në shtëpinë time, shkova drejt e tek ajo. Dera qe e mbyllur dhe çelësin e kishte kryetari i këshillit. I shkova kryetarit për t’i marrë çelësin, por ai nuk ma dha. Iu luta, pasi i kisha premtuar Musinesë se do ta varrosja dhe se do të përgjigjesha për gjithçka. Më në fund, çelësin e mora. Shkova te shtëpia e Musinesë. Bashkë me gruan dhe kunatën, e nxorëm, e lamë, dhe shkuam te Komunalja për të bërë formalitetet e varrosjes. Komunalja nuk na dha as makinë, as ndonjë person për t’i hapur varrin. Takova dhëndrin e Beqir Ballukut, Gjergji Gjergon (shënim: Gjergji Gjergo është shoku im i fëmijërisë, profesori i fizkulturës, nga të paktit, ndofta i vetmi, që shkoi në internim së bashku me gruan e tij, vajzën e Beqir Ballukut dhe nuk e ndau atë), i internuar edhe ai, dhe bashkë me një kosovar qe e quanin Ymer, hapem varrin. Kufomën e transportuam me makinën e zhavorrit. Gjithë lagjja u ngrit e na ka parë me urrejtje te jashtëzakonshme, sepse po varrosnim një te vdekur. Unë me gruan, me kunatën, me Gjergjin e Ymerin, e kemi varrosur dhe kemi ngrëne dreken te varri i saj. Para vdekjes, Musineja i kishte thënë kunatës sime që të merrte ne telefon Platon Kokalarin, djalin e xhaxhait. Ai erdhi pas 2-3 ditësh dhe ne i dhamë të gjitha materialet e Musinesë”. (Si e varrosa Musine Kokalarin, intervistë me Shaban Doçin, “Koha jonë”, 25 janar 2010).
Mohimin e saj nga të afërmit e kam dëgjuar të ketë ndodhur kur i vdiq e ëma në Tiranë. Mbas një kohe të gjatë burgimi dhe internimi, Musinesë iu dha leje një ditore për të shkuar në Tiranë për të marrë pjesë në mortin e nënës. Me atë rast, do t’i krijohej mundësia për të parë, për t’u takuar dhe për t’u çmallur edhe me njerëzit e saj të afërm me të cilët ishte ndarë prej kohësh. Ajo shkoi në Tiranë për mortin e nënës, por njerëzit e saj të afërm u ndruajtën ta afronin. Ata e lanë atë mënjanë duke i dhënë të kuptonte se do të kishte bërë më mirë të mos kishte shkuar, sepse duke vajtur për t’u ndarë me nënën e vdekur, do të komprometonte e do të dëmtonte të gjallët. “Syri vigjilent” i partisë me siguri do të ishte edhe aty dhe do të vëzhgonte e do të raportonte se cili do të fliste me të. Sa keq! Më pas, kur Musineja u sëmur dhe do të operohej, i shkruante doktorit nga Rrësheni dhe i kërkonte që mundësisht të zbatohej dita e përcaktuar e operacionit dhe që t’i lejohej të shtrohej në spital pasdite, pasi në Tiranë nuk kishte se ku të rrinte dhe nuk mund të përballonte shpenzimet e hotelit, ndonëse ajo kishte në Tiranë njerëz të saj shumë të afërm. Ky është një shembull real i shëmtuar i sadizmit komunist, që synoi dhe arriti mjaft në zhburrësimin dhe në çfisnikërimin e shqiptarëve. Ndonëse komunizmi shqiptar i paraqiste ngjarje të tilla si triumfe të politikës së tij, si dashuri e besnikëri të popullit ndaj Partisë, në të vërtetë ky ishte kulmi i imoralitetit të politikës së tij dhe shoqërisë shqiptare, të “njerëzve të rinj” që kishte krijuar ajo parti.
Duke cituar Martin Luter Kingun, po them fjalët e tij që i përshtaten më së miri Musine Kokalarit: “Në natën e errët, yjet shndrisin më shumë”.

Nju Jork, nëntor 2015

Përdhunimi dhe Sigurimi

November 7, 2015 by dgreca

NGA ILIR HASHORVA/ New York/
Trazira që shkaktoi intervista e Alida Hiskut mbi përdhunimet në masë të grave të dënuara nuk është ulur ende. Pati përkrahje dhe kundërshtime për mundësinë e përdhunimit të grave të burgosura nga hetuesit dhe sigurimsat. Unë për vete, fjalët e saj i mora me shumë rezervë, jo sepse sigurimi nuk mund të arrinte deri aty, por sepse vetë Alida nuk ishte konsistente në ato që thoshte, se ajo m’u duk se vuante nga përdhunimomania, pasi thoshte që e kishin përdhunuar jo vetëm hetuesit në burg, por edhe shoferët gjatë udhëtimit për në Gjermani dhe pastaj i mohonte të gjitha si dhe sepse disa ish të dënuar politikë që kanë përvojë të gjatë të burgjeve komuniste, të cilëve mund t’u besohet, si Sherif Merdani dhe Maks Velo, deklaruan se çdo gjë mund të ketë ndodhur në burgjet dhe hetuesitë komunist, por jo përdhunimet. Nga ana tjetër, Agim Musta, i dënuar politik, edhe ky me përvojën e një burgu të gjatë, një studiues shumë produktiv dhe i kujdesshëm i terrorit komunist, në librin e tij “Gjëmat e komunizmit në Shqipëri”, jep një listë të plotë me 20 lloj torturash të kryera në hetuesitë dhe burgjet komuniste, por përdhunimin e grave nuk e përmend. Ka edhe plot gra të dënuara në kohë të komunizmit që kanë shkruar apo kanë treguar jetën e tyre nëpër hetuesi apo burgje, por për përdhunime nuk flasin.
Në këtë valë të demaskimit të sigurimit të shtetit për përdhunimin e grave të burgosura e cila u pranua në masë, disa gazeta botuan një lajm edhe më sensacional se ai i Alida Hiskut, të cilit u vunë titullin “Njerëzit e Sigurimit të Shtetit përdhunuan në burg Musine Kokalarin”. Lajmi merr shkas nga një pjesë e një libri të shkruar nga Novruz Xh. Shehu për Musine Kokalarin, i cili, ndër të tjera, thotë se Hektori, nipi i Musinesë, i ka treguar këtë ngjarje: “Musineja erdhi tek ne kur i vdiq nëna Hanushja, në vitin 1964. Nuk guxonte njeri të fliste me të. M’u afrua vetëm mua dhe më tha: -Në burg kam hequr më shumë nga çdo parashikim… Në qeli më sollën një person lakuriq…. -Cili ishte?, -e pyeta -nuk e njoh, -më tha.” Nga ky tregim i mangët, gazetat nxjerrin përfundimin se Musinenë e kanë përdhunuar, kur ajo vetë nuk thotë se e kanë përdhunuar, kur ajo nuk thotë nëse personi që i futën në qeli ishte femër apo mashkull, kur ajo nuk thotë as pse e çuan personin lakuriq, kur për ta përdhunuar mund të çonin edhe një person të veshur. Megjithatë, në kohë të caktuara edhe shakatë më të trasha besohen.
Tashti të vijmë të thelbi i çështjes. Në përgjithësi lajmet që u dhanë për përdhunimet në hetuesitë dhe burgjet komuniste shqiptare u besuan, sidomos u besuan nga jo komunistët. Unë për veten time, edhe pse nuk jam komunist, nuk i besova. Unë mund të pranoj që edhe të ketë ndodhur ndonjë përdhunim në ndonjë rast të veçantë, por nuk janë përdhunuar gratë në masë, dhe as ndonjë një pjesë e konsiderueshme e tyre. Nga ana tjetër, a ishte Sigurimi i Shtetit aq i dhimbsur sa të mos e përdorte edhe përdhunimin si armë torture? Jo, fare. Por, siç kanë thënë edhe të dënuar të tjerë, për përdhunimet kishte urdhra të forta që të mos kryheshin dhe kështu, sigurimsat ruanin kokën e tyre.
A është të mosbesuarit e përdhunimeve të grave nëpër burgjet komuniste shprehje e përkrahjes së regjimit komunist dhe armës së tij, Sigurimit të Shtetit? Jo, fare, përkundrazi. Për mua përkrahje e sigurimit është të besuarit se gratë shqiptare të burgosura, nga më të fismet e më të moralshmet e këtij kombi, janë përdhunuar të gjitha, ose një pjesë e konsiderueshme e tyre. Për mentalitetin shqiptar, gabimisht, përdhunuesi qëndron më lart se i përdhunuari, i përdhunuari mbetet fajtor e përdhunuesi jo dhe, ndërsa përdhunuesi është njeri abstrakt (hetuesi, sigurimsi, pa emër), i përdhunuari është njeri konkret, (e burgosura, me emër dhe mbiemër). Nuk di nëse këtë hipotezë të përdhunimit të grave e përhapi vetë Sigurimi i Shtetit apo jo, por kjo, me siguri, i shërbeu atij. Ndërsa sigurimit një akuzë më shumë apo një akuzë më pak nuk i prish asnjë punë, gratë e përdhunuar mbeten me një turp të shpifur. Të gjitha gratë që kanë qenë në burgjet komuniste dhe që deri tashti janë parë si të nderuara, si gra që i kanë bërë ballë torturave dhe poshtërimeve, që kanë shpërfillur me dinjitet hetuesit, prokurorët, gjykatësit dhe gardianët injorantë të burgjeve, këtej e tutje do të shihen ndryshe dhe vetë atyre do t’u vijë turp nga familjarët, nga të afërmit dhe nga të njohurit për të shkuarën e tyre dhe do të mundohen me çdo mënyrë të shfajësohen e të thonë pak a shumë nga zori se “mua nuk më kanë përdhunuar, për të tjerat nuk di gjë”. Kjo, me dashje apo pa dashje, është si një goditje e fundit e sigurimit të shtetit që kryhet në postkomunizëm ndaj atyre që ai persekutoi aq egërsisht në atë kohë dhe tashti duket sikur thotë me mburrje: “të gjitha jua kemi bërë, edhe ju kemi përdhunuar”. Deklarimet e Alida Hiskut duhen hedhur poshtë me përbuzje, jo vetëm se nuk na interesojnë, jo vetëm se nuk janë të vërteta, por sepse janë tejet të dëmshme.
Nju Jork, nëntor, 2015