Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Vipat shqiptarë dhe poetët shqiptarë

by

Nga Ilir Levonja/
Facebook-u na ka dhënë mundësi të mëdha. Të paktën në komunikim. Mirëpo në të njëjtën kohë na lë dhe disa pezme, ose shije jo të këndshme. Sidomos me rastin e vipave. Në fillim e nisin me një akaunt të thjesht. Pastaj në web me administrator e tjerë. Në të njëjtën kohë të kërkojnë t’i ndjekësh. Gjithmonë të kërkojnë por asnjëherë nuk të japin. Qoftë dhe për mirësjellje. Qoftë dhe për t’i thënë ndjekësve, njerëzve, një xhest të mirsjelljes. Si falenderim që i ndjekin. Nga ana tjetër më bën përshtypje, ose siç thashë edhe më sipër, pra më lë në pezm, më lë shije jo të këndshme. Kur veendosin nga një foto dhe një tekst të lëmuar poeti a shkrimtari të huaj. Sepse më duket vetja si ajo nëna e dhembshur që kujton bijët, bijat, këngët, apo përpjekjet e tyre për tu lartuar etj. Për të kapur aspiratat e memorjes së vendit të vet. Dhe rri e gjëmoj në heshtjen time…, u shuan poetët tanë, u shuan zërat tanë, u shuan fjalët plot metafor e mjalt metaforash të shpirtit poetik shqiptar? Nuk kam asgjë me të huajt. Dhe as që do e shkruaja këtë artikullopinion nëse në muret e tyre do gjeja tek-tuk, apo hera-herës një zë prej letërsisë shqipe. Asesi nuk do ndihesha. Por një herë nuk i pashë. Vetëm emra të huaj, biles në këtë modë është dhe ndërfutja e emrave aspak të dëgjuar, mjaft të jetë i huaj, sepse përmes kësaj strategjie u thua të tjerëve se je me kulturë të madhe. Në fakt je me kulturë megallomane, me atë soj lloji kulture që po ia bjerr shpirtin atij vendi sa gjysma e gishtit të vogël. Ndonjiherë marrin edhe fragment të tërë, ta zëmë nga një libër i zakonshëm, i një shkrimtari të huaj dhe e thyejnë copash duke e prurë si poezi të jashtëzakonshme. Thua se me metafora trëndafilash nuk ka poezi në letërsinë tonë. Ka sa të duash, me mijra ditë poezi. Po kështu nuk mund të tregohesh i kulturuar. Që ke kulturë të madhe. Përshembull, s’mund të tregohesh i kulturuar që ke kulturë të madhe, duke përcjellur vargje të Nexhip Ejupit. Lirikut nga Elbasani. Ndryshon puna me një emër si Çengizi. Nga Mongolia. Sipas vipave njerëzit çojnë mendjen atje dhe thonë, ka kulturë të madhe tjetri. (Çengizi është askushi, një trill.)
Para disa javëve botova një artikullopinion në lidhje me letërsinë në pluhur. Ja këtë desha të thoshja. Pluhurin që u hedhin vipat përditë e përditë, poetëve tanë. Kemi plot të tillë, poetë, plot zëra, plot shkrimtarë nga kultura e jonë…, që flejnë nën hirin e zjarrit të vipave. Dhe u kërkojnë like njerëzve. Dhe njerëzit vrapojnë. Ka kaq shumë emra sikur nga katër rreshta tu kujtojnë hera-herës, në ato faqet e tyre me administratorë. Që vetëm presin prej teje. Do e kishim më njerëzore këtë të përditshmen tonë. Por edhe vipat do të ishin vërtet vipa.
Gjithsesi, me që nuk e bëjnë ata …, po u sjell unë disa strofëza, thjesht për të prekur, shijuar, ndjerë vetveten. Pasi jemi shqiptarë për së pari.

a)

Bari ma tregoi ëndrrën e vet:
majat më të larta e hëngrën qiellin e zjarrtë
e shtegu i rrezeve kërkon veten në breg,
e bregu bregun pas bregut në breg.
(D.Mehmeti)
b)
Si t’ia bëjmë?
Dita na la
Iu prenë gjunjët e ra përmbys.
Ç’faj të lëmë?
Qielli u tha.
Ofshamën tënde në ç’det ta mbys?

(D. Gjergji)
c)
Ulu këtu, pranë meje,
të presim bashkë edhe një herë,
ardhjen e mëngjesit si atëhere;
bashkë të presim hapjen e qiellit,
te ndajme bashkë ardhjen e Diellit.
(A. Lifschin)

ç)
Ti ike e para
malli akuzon,
ndërsa dimri dorovit
furtunat me borë.
(B. Trebicka)

d)
Me kërkue është art si me puthë diellin
Me lundrue nëpër natën e braktisur, oh!
Nga hëna bythprapë e ngjyrat e errëta
O natë e vetmuar me sy gjysmëqorrë.
(N. Ukaj)

dh)
sa shumë që duheshim
atë mbrëmje me borë
si s’ta bëra me dorë
si s’ma bëre me dorë
kur luanim qiellorë
me djallëzoren ironi
si s’ma bëre me sy
si s’ta bëra me sy
(A. Gojçaj)
e)
Atëhere po largohem unë
dhe ngrihem, eci kuturu,
larg vendeve që vegimin tënd
m’a sjellin më pranë se kurrë.
(I. Kurti)

f)
I pashpirtë ky dimër edhe pse i butë
Pa cicërima e zogj nën çati,
Ngryset e gdhihet njeriu i urtë,
Ngrohur e ftohur me frymën e tij.
(J. Margjekaj)
g)
Ti hyn në të djeshmen time,
humb rrugën si ai që ka humbur kujtesën.
Unë hyj në të ardhmen tënde,
Humb rrugën si ai që në pyll s’ka kaluar asnjëherë.
Sa do doje të kishe në duar të djeshmen time!
Sa do të doja të kisha në duar të ardhmen tënde!
(Xh. Spahiu)
Dhe me që jemi në fund dimri, një tjetër zë brilant;
gj)
Po del dimni me shkop n’dorë,
Gjeth e bar i ka kositë:
Qet ballkoni pjalm me borë,
E plak-shkreta, tue mërdhitë,
I thot’ vedit me za pak:
– Struku, struku i shkreti plak.
(N. Mjeda)
E plot e plot të tjerë… Jetë e mirësi për ju zëra të bukur, ju drunjflorinj, gjethe art, e fruta plot nga letërsia jonë.

Lëreni Visarin

by

Nga Ilir Levonja-Florida/
Mund të jetë për momentin emri më i lakuar ky i Visarit. Dhe ta themi që në krye, e tepruat. E tepruam. Të gjithë. Ndërkohë që duhet ta lëm Visarin në shenjtërinë e tij. Biles kësaj vale aludimesh, përplasjesh, iu shtuan edhe gjoja shërbesat poetike të padobishme që poeti ka bërë me libra kushtuar liderëve. E kam fjalën për vëllimin poetik Si shkohet në Kosovë. (Toena 2000) Kush e ka lexuar librin, do qeshi. Do qeshi me aludimin se ky libër i është kushtuar Berishës. Ky libër i është kushtuar fatit tonë të mbrapsht. Shqiptarizmës. Gjindjes njerëzore, gjindjes së asaj pjese të ballkanit perëndimor e cila më mirë se sa të shfarosin njëri-tjetrin, vetveten nuk dinë asgjë tjetër. Ai është një libër baladik si fati ynë. Unë e kam përcjellur në shtyp që atëhere. Që kur pa dritën e botimit. Eshtë një ndërthurje e përkryer e folklorit me lirikën moderne përmes simbolit të pegasit. Kalit të bardhë mitik nga arti grek. Pra një populli po ballkanas. Me barrierë habinë e kufijve. Kufijve në mesin tonë, shqiptarëve. Shqipërisë që i ka rënë për pjesë të kufizohet me shtete nga ashti i saj. Shqipërisë që kufizohet nga shqiptarët. Dhe që mbyllet me një triumf njerëzor;

Mirëmbrëma Prishtinë!
Sa e kam pritur këtë natë
të hyje mes netëve të mia.

E tepruam edhe me myslimanizmin, katoliçizmin ndërkohë kur çuam katër fetarë dhe bëm show në rrugët e Parisit për harmoninë fetare. Për të thënë si gjoja gjithë qytetërimi i moderuar Je suis Charli Hebdo. Me mëshimet e vazhdueshme mbi përfaqësimin e shtresave të shoqërisë në nivelet e larta. Nuk e di pse këmbëngulim në këto ide, në këto deviza, strategji përfaqësimi të tipit anadollak. Përfaqësimi i katolikëve, i myslimanëve, i ortodoksëve çamëve. Ndërkohë kur brohorasim Pashko Vasën se feja e shqiptarit është shqiptarija. (Sa ironi).
E tepruam Kryeministër.
E tepruam Presdient.
Ne shqiptarët nuk kemi nevojë që përmes deklaratsh e statute twiteri, fb, instagrami, blogje etj. Të shohim lojrat e juaja. Inatet provinciale midis jush. Ashtu sikur nuk kemi nevojë që të shohim njerëz, grupe shoqërore, popull të dyzuar në të majtë e të djathtë. Në popull që njëra pal bën hosana pas palës përkatëse. Dhe ju që bëni show edhe në kohë fatkeqësish natyrore. Që ndani ndihma me tifozeri. Dhe që njihni vlerën e shtetit vetëm kur e drejtoni ju. Janë strategji kalamajsh jo nuk më pyeti mua Kryeministri. Janë strategji kalamajsh ridënimi që konstaton Ti nga Presidenti. Apo konstatimet jo i burgusori i diktaturës, fatkeqi etj. Elementët e mëshirës nuk janë grada, nuk janë kompontentët që e kanë bërë Zhitin poetin e dashur. Apo edhe ambasador. Biles është për të ardhur keq që ofren nga ju.
A e di, Kryeministër, President e çfarë tjetër…, është shumë e thjesht. Uluni e bisedoni. Ia thoni njëri-tjetrit dhe jo neve. Duke pritur nga ne si zakonisht, pjesëmarrje prej tifozësh. Pjesëmarrje të ndarësh. Me gurë njeri-tjetrin e gjuajnë kalamajt.

KJO QENKA DEMOKRACIA ?

by

Shpëtim nga Shpëtimët/
NGA ILIR LEVONJA-Florida/
E kam shumë seriozisht, duhet thirrur shpëtim nga Shpëtimët. Nga ky fenomen në ngjizje. Nga të pushtetarët e përjetshëm.
Qysh sa u ndje atmosfera e zgjedhjeve lokale, u përfol në shtyp për nisjen e një lufte brenda llojit. Për shkak të të ashtuquajturave rezistenca të kryetarëve aktualë të Bashkive, sidomos të atyre ”legjendarëve” në qytetet kryesore të vendit. Shkak është rasti Gjika, kryetari aktual i Bashkisë Vlorë. Arrestimi i tij show, lirimi me kusht etj. Dhe së fundi intervista e Shpëtimit në shumë webe.
Por u deshën rishpërthimet e tritolit që vemendja të mënjanohej nga Shpëtimi. Megjithatë, toni i intervistës së tij, fjalët e tia e vertetojnë plotësisht luftën brenda llojit. Atë që kishin parashikuar analistë të ndryshëm.
Për të mos u zgjatur, pasi thjesht një opinion do jap. Dhe të më fali Shpëtimi që po i referohem. Megjithëse e di mirë që përballë arrestimeve, fenelinave të policisë dhe blicave të shtypit, fjala ime është fresku i perdes tek dritarja. Po unë një habi do e them. Qoftë kjo jo vetëm për votuesit, por edhe për partitë, për individët që janë bërë më publik se Zoti. Prapë do kandidoni???
Duhen pyetur vlonjatët, akoma me Shpëtimin? Duhen pyetur fierakët, akoma me Baftjarin? Duhen pyetur durrsakët akoma me Dakon? Duhen pyetur shkodranët, akoma me Lukën? Duhen pyetur beratasit akoma me Nasufin? Duhen pyetur elbasanllinjtë, akoma me Sejdinin? Duhen pyetur gjirokastritët, akoma me Bimen?
Duhen pyetur edhe ato qytetarë që herë i kanë demokratë kryetarët, herë socialistë brenda mandatit. Ose që ndërrojnë partitë si e si të rizgjidhen. Apo edhe përfaqësues të minoritetit grek, mu në mes të Skraparit. Vërtetë nuk kanë djem të tjerë qytetet tuaja?! Partitë tuaja. Sidomos PS-ja. Mbaruan socialistët vlonjatë, fierakë, elbasanas, durrsakë. Apo edhe gjirokastritë? Të paktën Kavaja e prishi ritin e të përjetshmit.
Le ta zëmë se të gjithë këta, kanë punuar shkëlqyer. Me gjithë mend mbaruan të tjerët. Qofshin socialistë, demokratë a lësëistë, republikanë etj. Kjo qënka demokracia.? Të shpikim pushtetarë të përjetshëm.! Duket sikur shteroi pjellshmëria. Sikur nuk ka më bijë nënash në atë botë?
Por nga ana tjetër edhe personave në fjalë. Vërtetë nuk u lodhët me pushtet?
Shpesh herë njerëz të kasaj natyre reagojnë me justifikimin e ligjit, që deri sa ua lejon kushtetuta dhe zgjidhen. Përse jo.
Sepse është vënia në kandar e përgjegjësisë së qytetarit. Eshtë prova. Madje nderi i karrierës. Çasti kur ti ose e uzurpon demokracinë, ose e lë të zhvillohet.
Pra përgjegjësia qytetare e individit të parë. Roli i tij. Dhe demokracitë më të forta janë ato që janë të mbushur me individë që hapin krahun. Që heshtin pasi kanë mbaruar misionin. Madje kthehen në misionarë të rrotacionit. Jo në murgjër të korridoreve bashkiake.
Sinqerisht, shpëtoni nga Shpëtimët.

Politika dhe emrat e dëgjuar

by

Nga Ilir Levonja/
Mbaj mend që ishte një ditë e ftohtë janari viti ’98, por me diell të plot, kur kërkoja midis rrugës Nomentana dhe Asmara ambasadën e Shqipërisë në Romë. Ajo ishte një vilë dykatëshe me një ballkon të vogël mbi hyrjen kryesore ku nderej flamuri ynë. Personi që kërkoja po rregullonte bravën e një e dere e cila siç mora vesh më vonë qe edhe zyra e tij. Ky ishte atasheu kulturor i vendit tonë në Itali. Poeti tashmë i njohur V. Zhiti. Si zakonisht bëm humorin e radhës duke i mëshuar krahasimit mes një tekniku mirëmbajtës dhe atasheut. Derisa u kthyem në realitetin e devizës së diplomatit që përpiqej ta prezantonte Shqipërinë, në atë farë feje …, ku frutet e punës të vinin me një dashuri reciproke. Jo vetëm ne të adhuronim Italinë, por edhe Italia ne. Mirëpo midis si gjithmonë shfaqet ai halli i madh i administratës shqiptare, buxheti.
Ne e kaluam ditën mes projekteve . Sidomos kujdesi për studentët shqiptarë. Sigurisht iu kthyem dhe letërsisë. Hermetikëve italianë. U futëm dhe në librari të ndryshme.
Disa ditë më vonë ai këmbënguli që të më rezervonte një kabinë trageti, duke thënë se isha i vetmi person që nuk i kërkoja ndonjë favor. Dhe ai nuk më kishte bërë ndonjë një të tillë. Megjithëse e vërteta ishte se isha matur dikur, kur ai drejtonte Naim Frashërin. Por mbeta pas dere për faktin se dëgjova tek po debatonin çështje kuadri në zyrë. Dhe unë as nuk u ndjeva fare. Edhe pse aty po botohej libri im i parë. Ika në atë rrugën time, me ndjesinë e atij njeriu që merret me pemët. Duke pretenduar që filizët e rinj ta përballojnë vet të ftohtin e kohës.
Kjo ishte puna e një atasheu? Sigurisht që jo.
Mu kujtua e gjitha kjo, teksa po shfletoja shtypin mbrëmë vonë, mbasi erdha nga puna. Aty pashë një version kontravers midis emërimit apo propozimit të Kryeministrit dhe refuzimit të Presidentit. Them kontravers, pasi në mes ishte emri i V. Zhitit, poetit. Tashmë jo më, të mirënjohur. Por përfaqësuesit të letërsisë së re dhe moderne shqipe. Habia e parë qe refuzimi nga Presidenti. Për faktin se si Visari dhe Presidenti vinë nga e njëjta forcë politike. Megjithëse këtu mund të jetë dhe ndonjë lojë shtypi. Ndërsa që Rama e ka propozuar kjo nuk më habit. Njohjet e tyre janë të hershme. Por nga ana tjetër është edhe riti i politikës me emrat e dëgjuar.
Mirëpo, krahas kësaj …, ajo që ishte më e çuditshmja qe publikimi i një lajmi nga një statut fb, i kryetarit të PS në Itali. Zoti E. Kumaraku. I cili e quan poetin krahun e djathtë të ish Kryeministrit Berisha. Dhe për këtë e kundërshton propozimin e Kryeministrit Rama.
Të jemi të qartë që në fillim. Pavarsisht krahut të politikës, me një fjalë që forca në bazë, më shumë se të drejtë ka arsye që të kërkojë të dëgjohet. Ose, ose ka arsye të kundërshtojë pasi mund të ketë edhe emra nga baza atje. Por nga ana tjetër kemi dhe edukatën tradicionale shqiptare të politikës së shefave, që jo që nuk pyesin, por këpusin edhe ndonjë shashkë në drejtim të vartësve. Sidomos mbasi bëhen kryeministra. Megjithatë, përbënë lajm. Ndaj me të drejtë webet e emetojnë. Përbënë lajm, pasi vjen nga jashtë. Nga një vend ku kultura e komunikimit politik, apo bashkëpunimi është i një cilësi si dita me natën në krahasim me vendin amë. Dhe sado indeferent të jetë njeriu, prapë diçka percepton tek ai dhe reflektohet. Por ka mundësi të jetë, gatitja e ndonjë emri që andej. Pasi cilësimi krahu i djathtë i Berishës, është diçka e stilit politik shqiptar.
A është, apo a ishte Visari krahu i djathtë i ish Kryeministrit? Asesi. Nuk ka se si të jetë një ministër kulture krahu i djathtë?! Ndonjë i brendshëm apo i buxhetit mbase. Ai i kulturës harrojeni. Ai i kulturës është si puna e Presidentit, fasadë.
Visari është krahu i djathtë i letërsisë moderne shqipe. Ndaj edhe politika i afrohet. Shembuj të tillë ka edhe në botë. A nuk ishte Jorgo Seferis, poeti nobelist grek, konsulli i Greqisë tek ne?Nuk i bën nder qeveria Visarit, por emri i Visarit e nderon ambasadën. Ambasadën e Shqipërisë.

LOJERAT ME TA FUTUR

by

Nga Ilir Levonja-Florida/
Jemi bërë për ibret të Zotit, kur thoshin pleqtë! Sidomos me këto denoncimet e videot e fshehta. Me hakmarrjet e vockla. Me t’ja futur njëri-tjetrit. Me gadishmëritë absolute të drejtorive, dikastereve etj., për të hequr nga puna menjëherë, cilido qoftë ”ky”-ja. Ky apo kjo, me një fjalë popull, emër, njeri, burrë a grua, e re apo i ri. Hiqeni menjëherë se mori lekë. 
E kam fjalën për këtë rastin e sotshëm që po e trumbetojnë me të madhe si zbulimin e ditës, marrjen e një dymijëlekshi nga një infermiere. Në një nga ato spitalet për ibret, për të vënë duart në kokë, që janë bërë femrat më të lakmuara të mburrjeve të politikës. Sidomos në fushatat elektorale të radhës. Një zbulim i jashtëzakonshëm. Një infermiere merr dy mijë lekë. Me të vërtetë shqiptarë, vëllezer, shokë apo miq…, popull i mirë. Me të vërtetë?! Kaq të ndjeshëm jemi bërë? Kaq demaskues? Në një lloj bote ku po pluskojmë duke harruar halle më të mëdha. Madje duke i mbuluar.
Edhe pse gjysma e trupit në ujë, pa drita…, prapë ia kemi ngenë të provokojmë dhe të bëjmë zbulime me bam, apo bum të madh që një infermiere merr dy mijë lekë?! Edhe pse një invalid vdes në radhë, (sipas Sarandaweb sot) aty ku duhet të ripërtërijë letrat, ku fusha burokratike e dhjetra nënpunësve vetëm ke dymijëlekshit e kanë mëndjen. Madje nuk e kanë për gjë të të bëjnë pronar, të divorcojnë, të të nxjerrin ujin e zi për një vertetim; të ta ndërrojnë emrin…, për një kafe llapushkë nga ato jeshilet . Prapë nuk janë asgjë. Nuk i kap as ligji. Ndërsa ndryshoka puna me një infermiere, ka marrë dy mijë lekë. Thua është kontribut shoqëror. Ndërgjegjësim për të denoncuar. Qoftë ogur i mirë. Por si i bëhet hallit për babaxhanët ? Apo dymijë lekë nuk janë njësoj me shtatëqind mijë euro. Jeni të sigurtë se nuk keni filluar një lojë me t’ja futur njëri-tjetrit.? Lojën e bërrylave.? Jeni të sigurtë se nuk po përdoreni?
Para disa ditëve u shkumëzuat, u mburrët. I thatë botës se kishit zbuluar një mësuese që godiste nxënësit. Po ashtu një mësues në skajin tjetër. Atë të jugut? Përpos halleve që kanë (mësuesit) pasi i ka përpirë politika, u krcënohet vendi, orët e normës, diplomimet me shumicë. Flas për mësuesit profesionistë. U duhet dhe lufta e prindërve. U duhet të përballen jo me konkurimin profesional, por me lojrat me ta futur. Nga ana tjetër rrallë ndonji nga ju ka besuart se fëmijët e tyre, shkojnë shkollave pa tekste. Por ja që ata shkojnë me mendje të ngritur… si të mundim mësuesin me grushta, me tallje dhe jo me dije. Nga ana tjetër, botës së paneleve televizive i avitet një aradhë e tërë ”intelektualësh” që nuk e gjykojnë problemin nën mëvetësinë e përbashkët. Si fatkeqësi shoqërore. Por bëjnë gara, kush e kush, kush nga ata të tregohet se është më i ditur. Kush apo kujt t’i shkojë e vetja. 
Dhe ja sot një infermiere! Pa diskutim që edhe studiot e radhës, po njoftojnë panel përbërsit. Do flasin për shëndetësinë kujtoni? Do ta ndreqin? As mos e çoni nëpër mënd. Kanë hallin e lukut dhe tu shkojë e vetja. Nga ana tjetër, ne, do vazhdojmë të linçojmë një video të re.