-thotë poeti, publicisti dhe atdhetari i devotshëm në Gjermani Shaban Cakolli/

 Një popull i jep kuptim jetës duke krijuar, pasuruar, zhvilluar dh përfaqësuar kulturën e vet kombëtare./Kjo do të tregon realitetin në të cilin jeton shoqëria jonë. Nëse kemi pasur fatin të përfaqësojmë një kulturë të mirëfilltë, para botës jemi më të njohur. Arti është ai që i jep kuptimin dhe realitetin kulturës.

Krijimtaria është diçka e shenjët, sidomos për ne shqiptarët të cilëve fati na ka përballur me vështërsi të tilla, ku pushtues pas pushtuesi, kanë kaluar mbi kurrizin tonë me qëllim për të na e mohuar atdheun. Pushtuesit tonë kishin dy forma për të na zhdukur: zhdukëjen fizike dhe kulturore , e që asnjëra nuk ishte më e padhimbshme se tjetra.Krijimtaria jonë është rruga më fisnike e cila mbanë gjallë ndërgjegjen kombëtare.Njeriu që jeton në mërgim, temat i imponohen vetvetiu, kjo vie nga dashuria për atdheun, malli për njerëzit e tij, nga se kam fituar përshtypjen se njeriu peshën e dashrisë për atdheun e ndjenë kur është larg tij, kur atdheu i mungon. Pra krijimtaria në mërgim pa mëdyshje ka ngarkesën emocionale, ka peshën e mallit, e mungesës së atdheut, e të dashurëve të vet

 Një prezantim të shkurtër.

Jam Shaban Cakolli, i lind ur në Krilevë të Dardanës. Shkollën fillore e kreva në vendlindje, të mesmen në Dardanë, kurse studimet në Univerzitetin e Prishtinës. Nga mosha fëmijërore u frymëzova për shkrime, kulturë dhe veprimtari kombëtare. Si i ri punoja me rininë e fshatit në grupe letrare, ku nxirrnim gazeta të murit. Me shkrime dhe kulturë vazhdova edhe në shkollimin e mesëm dhe univerzitar. Kam botuar shkrime në poezi, prozë dhe publicistikë në gjitha gazetat që botoheshin atë botë në Kosovë, ku edhe tani botoj në gazetat dhe revistat që botohën në diasporë e Kosovë.Kam udhëhequr jetën kulturore në vendlindje dhe mërgatë. Në Gladbeck isha sekretar i SHKA “Aleksandër Moisiu” në kryesinë e Bashkimit të Intelektualëve Shqiptar në Mërgim(BISHM),

jam në Kryesinë e Lidhjes së Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptar në Gjermani LSHAKSH. Kam botuar në gjuhën shqipe, gjermane dhe turke. Jam i përfshirë në 18 antologji në gjuhën shqipe, një gjermane në mërgim dhe Kosovë.Përkohësisht jam me banim në Gjermani.

 I lindur në Krilevë të Dardanës ku edhe kaluat rinin tuaj, çfarë mundë të na thoni për atë kohë për vendlindjen tuaj?

Po; fëmijërinë time e kam kaluar në këtë fshat të bukur, dhe malli për te më pushton gjëthnjë.Krileva është një fshat i bukur i komunës të Dardanës, me tokë pjellore, me kullosa, rrethuar me kororë malesh, me ajr të freskët,me gurra uji të ftohët të pijes;aty në arat e bukës kultivohen gjitha kulturat bujqësore,mes arave të punës kalon lumi,shtëpitë janë të ndërtuara përbri rrugës,e në mes të fshatit është shkolla,ambulanca dhe shitoret.

Krileva ka një shtrirëje mjaft të bukur gjeografike,të cilës ja kanë lakminë fshatërat për rreth.Më se njëqind shtëpi,me qindra banorë,me punë e aktivitete në të gëdhirë i japin gjallëri fshatit. Në Dardanë(ish-Kamenicë) shqiptarët kanë frymuar më vështirë, mbase në punën zyrtare kanë mbretëruar sërbët.Vendasit e mijë nuk kanë pasur rastin atëbotë të punojnë në ndonjë vend pune me perspektivë.

Aty-këtu ndonjë kanë punuar si minatorë,apo rojtar të ndonjë fabrike.Po njerëzit e fshatit tim ishin punëtorë,punonin në bujqësi e blegtori,por fitonin rendimente të larta.Po,të parët tanë të fshatit ishin burra të mençur,këtë mençuri ua kishte falë përvoja e jetesës,burra të pashëm,të dalluar në veshëje,në mikpritëje,dhe udhëheqës të mirë familjar.Jam rritur mes tyre,si fëmijë kam ndejur me të vjetrit nëpër dhama të pritëjes së miqëve dhe kam mësuar shumë gjëra prej tyre.Kur vinin miqët nëpër odat tona,i zoti i shtëpisë ngrohej nga nderi që i bënin vizitorët,u bënte nderë e rrespekt,u shtronte në sofër gjithë të mirat që posedonte,pije nga më të veçanta,pemë,më pas shkriheshin në biseda shumë interesante,shpalosnin gëzimet e dhimbjet e tyre,përvojat e kujtimet.Kur vinin miqët dimrit qëndronin ditë të tëra,natën e parë i mbante pritësi,të nesërmen vinte ia mirrte fqiu,e kështu fqinjë pas fqinji me radhë.Unë si i ri kam shkuar me miqët fqi,pas fqiut,kam dëgjuar biseda të këndshme dhe interesante,kam mësuar lojëra interesante që luanin fshatarët tanë odave,më pas tregime të ndryshme,këngë interesante që shpalosnin historinë tonë kombëtare,rrapsodët tanë para miqëve.Gjithçka e kishte bukurinë e vet.Shkollime pos atyre fillore deri në gjeneratat tona nuk kishte,fshatarët iu kishin përkushtuar punëve në blegtori e bujqësi dhe ndiheshin mirë,pasi fitonin mirë prej tyre.Kur kam filluar unë të shkollohem,nuk ishte shkolla e plotë fillore në vendlindje,aty kryanim katër klasët e para,pastaj tjerat në një fshat fqinjë që quhej Strezofc.Nga shtëpia në shkollë dhe anasjelltas,bënim katrëmbëdhjetë kilometra këmbë.Si të rinjë kjo nuk na pengonte aspak.

Pavarësisht kushteve të vështira ne mësonim, rrespektonim prindërit,arsimtarët dhe të vjetrit.Edukimin dhe frymëzimin e kam fituar në fshat në mesin e fshatarëve të mijë.Që në moshën pesëmbëdhjetë vjeçare unë është dashur të shkëputem nga fshati,mësimet e mesme i kam kryar në Dardanë,ato univerzitare në Prishtinë,ku edhe blemë shtëpi dhe u vendosëm,po askund në asnjë vend,në asnjë ndejë,nuk jam ndier më i ngrohët ,më i lumtur,më i frymëzuar,se sa kur i kam bërë vizitë fshatit.Krileva është vend i bukur,ka njerëz të dashur e të mençur,ka një rini të shkëlqyeshme.Sot të gjithë të rinjët në Krilevë janë të shkolluar,kemi doktora shkencash,magjistër,profesor,mësues,shkrimtar e poet.Gjëthnjë kudo që gjindem,mendjen dhe mallin e kam te fshati im,i njerëzve të mijë Krileva e bukur e dashur dhe e ngrohët.

Shkollimin fillore ne Krilevë dhe të mesëm keni bërë në Dardan, mund të na thuash më shumë për jetën tuaj shkollore?

Jeta ime shkollore ishte pak e mundimshme: Në fshatin tonë nuk kemi pasur shkollën e plotë fillore.Shkolla në fshatin tonë atë botë ishte katër klasëshe,pjesën tjetër të shkollimit e kemi ndjekur në një fshat tjetër të komunës sonë.Fshati ku ndiqnim mësimet quhej Strezofc,nga shtëpia në shkollë dhe anasjelltas bënim 14 kilometra rrugëtim në këmbë. Kur ktheheshim nga shkolla,kishim pak pushim derisa drekonim, prindërit na angazhonin në punë të shtëpisë,mësimet i pregadisnim orët e natës,rryma elektrike ende mungonte në fshat,mësonim nën dritën e qiririt apo ndonjë vajguri.Mund të them se prindërit na flisnin fare pak,ose fare për rëndësinë e shkollimit,nga se ishin të lodhur me punën e tyre për mbijetesë.Ne i kushtonim rëndësi mësimit,madje garonim për notat më të larta,kemi pasur shumë rrespekt për mësimdhënësit,për të moshuarit.Kur nisa mësimet në shkollën e mesme në Dardanë, nuk kisha mundësi të udhëtoja,mungonin autobusët në fshatin tonë,u desh të paguaja banesë në Dardanë, po hargjime kishim më shumë,por kushtet për mësim ishin shumë më të mira,madje edhe kohë për aktivitete të lira kishim mjaft.Mundohesha të bëjë një orar kohe për mësime,për aktivitete,për miq,me një fjalë isha shumë i gjindshëm,i dalluar në mësime,në aktivitete kulturoro-letrare,i rrethuar me shumë miq.Mund të them në kohën e kushtet e vështira që kemi jetuar,kam pasur një jetë të mirë rinore,me kujtime të ngjeshura,të cilat i evakuoj tani shpesh.

Keni studiua në Prishtinë, çfarë ka në mendje sot Shabani nga këto kohëra, nga jeta studentore?

Jeta studentore për mua është e shenjët, pjesa më e mirë e jetës sime. Nuk kam banuar në konvikte, kam banuar në shtëpi private, por kam pasur mundësi të mira të rrugëtoj me kohën, si dhe të provoj gjëra që nuk kisha pasur rastin më parë të i provoj. Isha student i rregullt, kur ndiqja ligjeratat i përcillja me vemendje, kishim edhe literaturë të mjaftueshme, biblioteka ku mund të zgjidhnim tituj e mësonim.

Aty, kisha kohë më tepër të i përkushtohem krijimtarisë, madje isha i angazhuar edhe në disa Shoqëri Kulturore, Artistike(SHKA). Si student ndihesha më i pavarur, më i burrëruar, më i zhdërvjellur në aktivitete dhe shoqëri.

Edhe jetën e natës e bënim të organizuar, aty krijova rrethin, shoqërinë, aktivitetin, por fatkeqësisht nga viti 1981,filluan zbehëjet. Demostratat e studentëve u etiketuan si armiqësore, studentet si nacionalist, iridentist, e deri në kanibal. Filloj diferencimi ideopolitik, përcjellja në katedër, punë ,shoqërim,etj…Kohë të vështira ishin,por ishim të përkushtuar dhe ia dolëm të hapërojmë dhe të mbijetojmë ato kohë të liga.

Nga mosha fëmijërore u frymëzua për shkrime, kulturë dhe veprimtari kombëtare., kujtimet e juaja nga kjo kohë e rinisë suaj në punë me brezin e ri, një paralele mes punës si i ri në vendlindje dhe asaj në mërgim?

Po, kishim një mësues në shkollën fillore, quhej Ejup Ahmetaj, nga Hogoshti i Dardanës. Mësuesi banonte me familje në banesat e shkollës sonë. Më dukej mësues dhe mik, sikur tek ai isha më i ledhatuari i shkollës.

Më mirrte në banesën e vet më shoqëronte me fëmijët e vet, më udhëzonte si të pregadis lëndet, si të recitoj vjershat, si të vizatoj, të shkruaj tregime, më pas shkrova një vjershë kushtuar fshatit tim.

Mësuesi sikur në fytyrën e tij tregonte gëzimin për vjershën time, kjo më jipte kurajo dhe kohë më pas shkrova edhe disa nga vjershat. Në një program shkollor më prezantuan me vjershat e mia, kisha emocione, pak edhe frikë, po vjershat e mia u shpërblyan me duartrokitje,madje edhe muarën dhenë,kudo flitej për to,kjo më jepte forcë dhe më nxiste për punë.Fshati ynë kishte një rini të mrekullueshme,një rini të dashur,një rini aktive,kemi bashkëpunuar,kemi mbajtur gjallë jetën kulturoro-artistike,kemi shënuar ditën e shkollës,festa kombëtare,me programe letrare dhe artistike,kemi çfaqur koncerte me muzikë të pasur e të mirëfilltë shqipe,kudo jemi

mirëpritur e shpërblyar. Kjo na ka nxitur të punojmë më shumë, kemi nxjerrur gazeta të murit në shkollë e lokale rinore, i kemi mbushur me vlera dhe zbukuruar mirë. Ishin punë të mira ato, i kujtoj me mallëngjim, kemi pasur shumë suksese por gjëthnjë kemi qenë të palodhur, në krye të aktiviteteve, duke u përpjekur gjithnjë që punën që kemi bërë të jetë më e mira, të jetë vlerë. Kur shkova në Dardanë në shkollën e mesme, aty ishte aktiv grupi letrar.

Në këtë grup u kyça edhe unë, u desh disa kohë pune dhe profesori i gjuhës shqipe më cilësoj si më aktivin në atë grup. Profesori quhej Mehmet Surdulli, një ditë më thirri në bisedë dhe ngadal e qetë me disa ledhatime, më lavdëroj duke më cilësuar si shumë të aftë me shkrime, më tha se duhej të botoja në gazeta e revista! Nuk munda pa e pyetur, si bëhet kjo? Ai më tha se njeh një poet të famshëm dhe do të më njeh me te: Kështu edhe u përcaktuam. Një të shtune nga Dardana më mori për dore, më pagoi biletën e udhëtimit rrugëtuam drejt Prishtinës në Ulpianë më drejtoj në zyren e një poeti. Me vete kisha një fletore ku kisha renditur shkrimet. Tek kur hyra në byro, kuptova se me poetin që duhej të takohesha ishte Azem Shkreli! Për Azem Shkrelin kishim mësuar në shkollë, e dija se ishte poet me famë, por ajo çka më trishtonte mua ishte: Si do të mund të bashkëpunoja unë me Shkrelin? Profesori u përshëndet me ne, kurse mua më la kokë me kokë me Shkrelin. Filluan të më dridheshin gjunjët, por aty kam mësuar se Azem Shkreli ishte mik, nuk dallonte shoqëri në shtresa, ishte i thjeshtë me miqët, ishte poezia vet. Pas një bisede të gjatë, disa këshillave që mi bëri, më kërkoj fletoren e shkrimeve, ia lash me kënaqësi, u përshëndetëm me te. Nuk ishte bërë një muaj i plotë kur në revistën”Zëri i Rinisë” më zëri syri tri poezi të mijat, me pak ndryshime që kishte bë i madhi Shkreli, poezitë e mija ishin më të dalluarat në atë revistë. Nuk dijë të përshkruaj gëzimin që kam ndier, kemi pasur edhe shumë takime me Shkrelin, më ka ndihmuar të ndryshoja diçka që nuk shkonte, kështu kohë pas kohe arrita të botoj në gjitha gazetat e revistat që botoheshin në Kosovë. Kur erdhëm në mërgim, qëllimi ynë ishte të zhvillojmë veprimtari në dobi të kombit. U njohëm me mërgimtarë të të gjitha moshave.

Erdhëm në përfundim të formojmë një Shoqëri Kulturore mes të cilës do të zhvillonim veprimtarinë tonë. Shoqatën e pagëzuam”Aleksandër Moisiu”, e regjistruam te organet gjermane dhe vite të tëra kemi kryar aktivitete të nduarduershme, për atdheun dhe kombin. Përmes saj kemi internacionalizuar çështjen kombëtare tek gjermanët, kemi ndihmuar fondin e Qeverisë, Fondin Vendlindja Thërret, shkollat shqipe në Kosovë, skamnorët, kemi punuar me rininë, i kemi ndihmuar në jetën kulturore e letrare, ku në krye të punës gjithnjë isha unë.Kemi hapur shkollën shqip këtu në Gjermani,në vendin ku jetojmë ne,kam qenë vite të tëra si kryetar i këshillit të prindërve,kam ndihmuar krejt çka kam mundur në mbarëvajtëjen e mësimit të shkollës shqipe këtu në Gjermani.

Përveçse një mësues i pasionuar, shkrimtar me renome, do të ishte më interes të mësonim nga ju se si e përkufizoni rolin e shkrimtarit në jetën bashkëkohore?

Si mësues nuk vajti mbarë, ishte kohë e vështirë për shqiptarët, për mësuesit tanë. Nisa punën si mësimdhënës në një shkollë afër Prishtinës, punoja me përcjellje në çdo hap, komitetet atëhere më cilësonin si njeri i papërshtatshëm ideo-politikisht për arsim, dhe më dëbuan, pjesën tjetër kam punuar në “XIQ”Karaqevë. Mbase rolin e një krijuesi më së miri do e zhvilloja në arsim, por kjo nuk më ka lëkundur asnjëherë dhe kurrë nuk iu kam nda krijimtarisë. Krijimtaria është diçka e shenjët, sidomos për ne shqiptarët të cilëve fati na ka përballur me vështërsi të tilla, ku pushtues pas pushtuesi, kanë kaluar mbi kurrizin tonë me qëllim për të na e mohuar atdheun. Pushtuesit tonë kishin dy forma për të na zhdukur: zhdukëjen fizike dhe kulturore,e që asnjëra nuk ishte më e padhimbshme se tjetra.Krijimtaria jonë është rruga më fisnike e cila mbanë gjallë ndërgjegjen kombëtare.Nuk mundemi të themi se muza poetike ka shkathësi të shkatërroj luftëra,të mund ushtri,por mund të themi lirisht se ëndërren për liri e bëjnë të lakmueshme,ndez gjakëra për të i dalur zot atdheut, kjo ka dëshmuar përpjekëjet e gjata për të kundërshtuar zaptuesit,këtë e kanë dëshmuar rilindas pas rilindasi,lufta e fundit që i solli humbje pushtuesit,nga se arti ishte dhe mbetët shpirti i kombit që mëson të duam e mbrojmë atdheun, që ka mbajtur gjallë e të patjetërsueshëm kombin. Krijimtaria është fisnikëria e shpirtit ajo ka fisnikruar vendasit në mbrojtëje të atdheut, ajo fisnikronmërgimtarët që sot nuk janë pak, ku krijimtaria atje ka peshën e mallit, ngarkesen e madhe emocionale,,mungesen e atdheut,po që ndërton shoqërinë ,brezat më të ri,në forcimin e atdhedashurisë.Përmua krijimtaria e shkrimtarit bashkohës është e shejtë,është armë e fortë e mbrojtëjes së atdheut e kombit,gjuhës….Fatbardhësisht krijues bashkohës kemi sot më shumë se kurrë, për fat kemi të mëdhenj,e të vegjël, kjo është mirë, sot kemi një Kadare të madh, nesër do të kemi Kadare të tjerë dhe kjo është krenari për ne.

Qysh si student jeni marrë me shkrime, cilat janë shkrimet e juaja te para dhe ku i keni publikua në atë kohë ato?

Po, atë kohë nuk mendonim për ndonjë botim libri, nuk gjindej sponzor, kurse si student na mungonin mjetet materiale për këtë. E rëndësishme ishte se ne punonim në atë drejtim, nuk ndaleshim, më pas kur mendonim se punimi është brumosur mirë, ua shpërndanim redaksive të pakta që atëherë kishim në Kosovë. Dorën në zemër, na i kanë botuar të gjitha gazetat dhe revistat, na imponohej të kënaqeshim me mundësitë që kishim.

Krijimtaria juaj i përket një periudhe të gjatë kohore. Cila është tema dhe motivi ne veprat e juaja?

Unë fillova me shkrime në vegjëli, fillimisht si i vogël më nxiste të shkruaj për vendlindjen, më pas duke ndier vetën më të burrëruar më flaku motivi i dashurisë. Kam disa fletore të shkruara me poezi në këtë motiv.

Vitet e 80-ta, për ne filluan një dridhëje të madhe, hetime, përndjekje, burgosje, privime, kjo nuk do të thotë se na lëkundi nga krijimtaria, nga se pikërisht në këto kohë të vështira arti shpërthente më tepër, po u desh të u kthehemi temave të kohës.

Nuk dijë ndoshta kam gabuar, por më dukej se nuk kishim kohë për dashurinë, por as kohë dashurie nuk ishte, andaj me kujdes ato fletore të atij motivi i palosa në një kënd, ku sot e atë ditë, më kanë mbetur të pabotuara.

Nga e merrni frymëzimin, çfarë është tema apo subjekti në veprat e juaja?

Ju e dini, unë edhe pak muaj mbushi njëzet vite në mërgim. Njeriu që jeton në mërgim, temat i imponohen vetvetiu, kjo vie nga dashuria për atdheun, malli për njerëzit e tij, nga se kam fituar përshtypjen se njeriu peshën e dashrisë për atdheun e ndjenë kur është larg tij, kur atdheu i mungon. Pra krijimtaria në mërgim pa mëdyshje ka ngarkesën emocionale, ka peshën e mallit, e mungesës së atdheut, e të dashurëve të vet.

Më duket kjo krijimtari ka një ndikim më të fortë në ndërgjegjëjen e dashamirëve të saj. Madje nga këto rrethana, mendimi im është që shumë prej atyre që ndoshta kurrë më parë nuk janë marrur me krijimtari, pikërisht malli për atdheun e vet, rrethanat e jetës në mërgim i kanë nxitur të i rreken punës, të shkrojnë rreshta apo vargje për mallin e atdheut. Pra frymëzimi për temat, si të të gjithë krijuesit në mërgim është, atdheu, kombi, malli, kurbeti…

Ju keni botuar në shqip, çka ka botua deri më tani Shabani?

Kam mundur të botoj më shumë, ndryshe nga ata që nxitojnë të botojnë në numër, mua më duket më e arsyeshme të bëjë hapa më të ngadalshëm në botim. Më parë kam pasur dëshirë të botoj romane, por për fat të keq, një roman në të cilin kam punuar disa vite”Gjurmëve të Vuajtjeve Shqip”më pat konfiskuar regjimi i atëhershëm dhe nuk e dijë sakt nëse ka përfunduar diku në flakë, apo shportë mbeturinash, por që kurrë më nuk ka rënë në dorën time. Thënë drejt më është dhimbsur shumë, kam hargjuar kohë e mund, dihet atëbotë si shtypej në kushte të vështira, me disa makina shkrimi aspak praktike. Nga atëherë sikur ndjejë një dozë frike të botoj libër në prozë, botoj pjesë në gazeta, por asnjëherë nuk i kam përmbledhur në libra. Jam përkushtuar në poezi, dhe deri më tani kam botuar:

“TOKË DARDANE”

“LOTI I ATDHEUT”

“DETI I QIELLIT”

“KRISMA E FJALËS”

“AGSHOLI”

Kam edhe të tjera për botim, nuk kam pasur ndonjëherë oferta për sponzor, botojmë me mjetet nga djersa, duhet të matemi mirë kur vie në radhë botimeve, nga se kemi edhe shumë halle tjera, të ndihmojmë familjet, të afërmit e ndonjë nga skamnorët, e rëndësishme është se ato rrijnë në sirtar të pregatitura, me shpresë një ditë do u vie radha. Jam i përshirë edhe nëpër shumë antologji, si e dini ju edhe në një antologji tuajn”Jehona e Shekujve”, e cila ka dalur një antologji mjaft e mirë për të cilën u jam mirënjohës.Jam futur edhe nëpër antologji gjermane,në të cilat jam mjaft i kënaqur,nga se punimet tona kanë kaluar nëpër duart e Ferdinand Lahollit, një përkthyesit më të njohur në shqip-gjermanisht.

Keni udhëhequr jetën kulturore në vendlindje dhe tani në mërgatë, cka mund të na thotë për këtë Shaban Cakolli?

Në kulturë kam qenë dhe jam i angazhuar gjithnjë. Kjo punë më duket punë me peshë dhe fisnike. Një popull i jep kuptim jetës duke krijuar, pasuruar, zhvilluar dh përfaqësuar kulturën e vet kombëtare. Kjo do të tregon realitetin në të cilin jeton shoqëria jonë. Nëse kemi pasur fatin të përfaqësojmë një kulturë të mirëfilltë, para botës jemi më të njohur. Arti është ai që i jep kuptimin dhe realitetin kulturës.

Padyshim të punosh në këtë lëmi duhesh të jesh njohës i saj,po nuk mjafton vetëm kjo:duhet durim,qëndrushmëri e përkushtim.Duhesh të luash me më të çmuarën ,kohën,unë kam humbur kohë,madje kam dëgjuar njerëz të më përqeshin si unë humbas kohë,por kur i kam vërejtur rezultatet,më është dukur shpërblim.Në vendlindje kjo kishte një lehtësim,ishim edhe të sigurtë për rezultate,kurse në megrim kishte pragje të panjohurash:Nuk njihnim të rinjët,nuk dinim prirëjet,shkathësitë dhe kjo ishte më tepër se mundi. Unë në mërgim e kam nisur i vetëm këtë nismë, tek kur të tjerët kanë pa rezultatet e para kanë filluar aty-këtu të më bashkangjiteshin.Në qytetin ku unë gjeta strehë në mërgim,kishte shumë të rinjë e të reja shqiptare.Fatkeqësisht mes vete bisedonin në gjuhën gjermane.Kjo mua më brente,ishte dhimbje,shkolla shqipe ende nuk kishte,fillimisht më është dashur të zbuloj dhuntitë dhe talentet e të rinjëve që nuk i njihja.Ishte e vështirë,por jo edhe e pamundur.Problem tjetër ishte se isha i nxënë me punë, nuk kam ditur të mendoj për pushimin,kam kaluar edhe orët e vona të mesnatës me të rinjët nëpër ushtrime me të rinjët.Lokale për ushtrime nuk kishim,i patëm nda dhoma nga banesat tona për ushtrimore.

Një lokal për shënime kulturore e paguanim.Me këta të rinjë kam punuar në gjitha fushat e kulturës,letërsi,art,muzikë,sport,më pas edhe kemi organizuar kuize për matjen e njohurive në lëmi tjera.

Veç kësaj gjatë jetës kulturore fëmijët janë pasuruar edhe me të folurit dhe të shkruarit drejt në gjuhën amtare. Pas hapjes së shkollave shqipe udhëheqja e jetës kulturore sado pak na u lehtësua. Punonim bashkarisht me mësuesit dhe ushtrimet i mbanim nëpër lokalet e shkollave. Falë kësaj, ne kemi zhvilluar një veprimtari të begatshme kulturore, kemi organizuar orë letrare,ekspozita,programe muzikore, kemi shënuar festa të shkollave, festa kombëtare, jemi prezantuar në Ditët e kulturës, e cila mbahet në vit në Gjermani.kemi prezantuar kulturën tonë dhe kudo kemi dalur faqebardhë.Kishim një mësues të vyar Sejdi Gashi,tani në pension me te kam qenë i pandarë në aktivitetet kulturore, si për këtë veprimtaria ime është futur nëpër disa monografi të shkollave shqipe. Në vendlindje për organizimin e kësaj veprimtarie ndoshta kushtet ishin më të vështira, por kemi pasur veprim të përbashkët me njohës të mirë të kësaj lëmie, kemi njohur edhe talentët, kështu që na nevojitej vetëm mundi dhe koha, të cilat në asnjë rast nuk i kemi kursyer.

Ishit sekretar i SHKA “Aleksandër Moisiu” dhe në kryesinë e Bashkimit të Intelektualëve Shqiptar në Mërgim, cfarë është roli i këtyre sdhoqateve në mërgim?

Bashkimi i Intelektualëve Shqiptar në Mërgim(BISHM) kishte për qëllim të bashkonte intelektualët e shkapërderdhur nëpër mërgim, njerëz me vyrtyte njerëzore, të dashur dhe intelektual të kompletuar,që të tillë në Gjermani ka shumë. Ata duhej të tuboheshin, të analizonin gjendëjen e atdheut i cili ishte nën okupim, të formulonin e publikonin mendime, rreth formave të organizimit, për të dalur nga ajo gjendëje e mjerueshme. Zëri i tyre do të duhej të dëgjohej e jo rrallë këtë zë të tyre e përhapnim edhe ne mes mjeteve të informimit. Fillimisht këtë nismë e pat marrur një intelektual i mirëfilltë, një veprimtar i shquar Ramiz Kugleci, tani i ndjerë.Në këtë BISHM,isha edhe unë anëtar kryesie.Për habi ky Bashkim i Intelektualëve Shqiptar në Mërgim,i cili ndoshta ishte shpresa më e madhe e mërgimtarëve,nuk qëndroj shumë.

Përse, si, çndodhi?Për këtë nuk mund të flas më shumë nga se nuk kam njohuri të sakta,një gjë mund të them,nuk ia dolën të organizoheshin si kërkohej.

Jeni ne Kryesinë e Lidhjes së Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptar në Gjermani LSHAKSH, cka mund të na thoni përpunën tuaj në këtë Shoqatë?

Ndryshe është me Lidhjen e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve shqiptar(LSHAKSH), ajo u themelua tani pesë vite. Nismëtar i themelimit të LSHAKSH, ishte Martin Çuni,një intelektual,veprimtar i shquar,i burgosur politik, reporter i luftës së Kosovës,njeri i penës dhe pushkës,njeri i dashur për miqët,i kalitur për punë,mbas të cilit kemi hecur çdo hap.LSHAKSH,nuk ka lokal të vetin në Gjermani,organizohen tubime vend,pas vendi në Gjermaninë e

madhe, krijuesit bëjnë qindra kilometra udhëtime, për të marrur pjesë në tubime. Gjithçka arritet vetëm me vullnetin e mirë të krijuesve.LSHAKSH, veprimtarinë e kryajnë me një fond shumë të vogël,po aty janë bërë punë të mëdha e sukseshme.Janë promovuar disa dhjetëra libra të krijuesëve tanë,janë botuar disa antologji nga LSHAKSH,si:Asht e Gjak Arbërie,Trinomi i Lirisë,”Një Shekull Dritë”,e disa që për momentin nuk po më kujtohen.LSHAKSH,fillimisht kishte organ të vetin”Muzçn Poetike”,revistë mujore,tani po e njejta nxirret në formë elektronike,poashtu ka një faqe në facebook ,me emrin LSHAKSH.Krijuesit tanë të palodhshëm secili ka dhënë kontributin e vet, organizojmë orën e Pavarësisë që mbahet njëherë në vit,organizojmë poashtu Takimet”Azem Shkreli”,është organizuar çdo vit Dita e Kulturës,Njëqindvjetori i lindjes së Nënë Terezës.

LSHAKSH, në çdo vit ndanë çmime e mirënjohëje për të merituarit në gjitha fushat e arteve kulturore dhe veprimtarëve të kombit. LSHAKSH, posedon gjitha seksionet e kulturës, letërsi, art, pikturë, muzikë….Në aktivitetet e LSHAKSH, marrin pjesë edhe krijuesit jashtë Gjermanisë :si nga Holanda, Belgjika e Zvicrra,Është për të përmendur Valdete Berishën,një poete dhe piktore e shquar,e cila nga Belgjika ndjek tubimet tona.

Ajo vitin e kaluar ka marrë çmimin për pikturën më të mirë, por këtë çmim ajo menjëherë e dedikoj për fëmijët bonjak në Kosovë. Muaj më parë ka pasur zgjedhje në LSHAKSH, ku kryetar u zgjodh Hasan Qyqalla, një krijues intelektual, një punëtor i pa epur, unë jam zgjedhur sekretar, po punojmë, kemi promovuar antologjinë”Trinomi i Lirisë”, kushtuar vëllezërve Gërvalla dhe Kadri Zekës, është mbajtur orë kushtuar letrarit dhe veprimtarit Tahir Desku, është promovuar libri”NJË SHEKULL DRITË” në shenjë të njëqindvjetorit të pavarësisë të Shqipërisë, libër ky që është promovuar edhe në Tiranë e Prishtinë, nga LSHAKSH.

Është mbajtur orë letrare për Ali Podrimen, e kemi në plan edhe shumë aktivitete të ngjeshura, çka besoj se do të shkojnë mirë. Lirisht mund të themi se punët më të mira që munden të kryhen në mërgatë janë kryar nga LSHAKSH.

Sa jeni ju i kënaqur me punën në shkolla në mërgim kur kemi të bëjmë me Lëndën e Gjuhës shqipe, sa është ky mësim sot efektiv tek fëmijët mërgimtar?

Organizimi i mësimit të shkallave shqipe me mësim plotësues në gjuhën shqipe, në Gjermani është tradicional. E them këtë nga se në korrik të këtij viti, unë mbushë njëzet vite qëndrim në Gjermani.

Njëzet vite, janë shumë vite por Shkollat shqipe në Gjermani kanë funksionuar shumë më heret se të vinim ne këtu. Kur flasim për mësimin shqip në Gjermani, nuk flas në çdo cep të Gjermanisë, nga se

Gjermania është shumë e madhe, duhet shumë rrugëtime për të u njohur me gjendëjen e saktë të mërgimtarëve tanë. Unë po flas për republikën në të cilën jetoj unë Nord Rhein Westfahlen(NRW) si republikë shumë e madhe. Natyrisht shkollimi në gjuhën shqipe është bërë nëpër etapa, ashtu si shqiptarët kur dhe ku janë strehuar.Në qytetin Gladbeck,ku unë jam strehuar,kjo traditë e punës së shkollës shqipe është nëntëmbëdhjetë vjeçare.Kohën kur unë erdha këtu,në këtë qytet nuk ka pasur shkollë shqipe.E kujtoj si sot,mbas mësimit të gjuhës gjermane,fëmijët shqiptar kohën e lirë e kalonin nëpër strehimore, apo rrugëve duke biseduar në gjuhën gjermane.Kjo nuk më linte të qetë,kishte dhjetëra fëmijë shqiptar që po të vazhdonin kështu do të tjetërsoheshin.Pata vendosur që të u përkushtohem këtyre fëmijëve pa pagesë dhe bëra kërkesë te organet gjermane.Fati i keq për mua ishte si për çdo shqiptar fillestar në mërgim.Nuk kisha status qëndrimi dhe nuk e njihja gjuhën gjermane,gjithëçka bëhej mes përkthyes.

Dorën në zemër, organet gjermane na kanë pritur mirë, ata na thanë se këtu në Gjermani mësimin e shkollave shqipe e paguajnë, por mësuesi duhet të ketë status qëndrimi, të cilin unë nuk e kisha.

Kam lobuar kohë për një mësues shqiptar. Nuk po zgjërohem shumë rreth kësaj, dikur në gazetën “Bota Sot”, pata bërë një shkrim me titull”Ditën kur loboja për shkollën shqipe, në shtëpinë time kishte dasmë” Dikush që ka mundur të e lexoj do të i kujtohet, pra në shtëpinë time kishte dasmë, por unë nuk isha prezent në dasmën tonë! Ishim në kërkim të një mësuesje shqiptare dhe fatbardhësisht e gjetëm. Më kujtohet kur ime më pat pyetur: Je normal ti im shoq? Mendoj se po, iu pata përgjegjur,por më thuaj përse më pyet?Si përse të pyes,në shtëpinë tonë ka dasmë,kurse kreu i shtëpisë nuk është në shtëpi,mu gjegj ajo!

I pata thënë: Sot kishte dasmë vetëm në shtëpinë tonë, po nëse do bëjmë shkolla shqipe këtu gjithë shqiptarët do të kenë dasmë, dhe qesh ndier mirë, kur ajo miratoj mendimin tim.Mësuese e patëm zgjedhur Feride Gashin, e cila ka bërë punë të madhe në edukimin e rinisë tonë këtu.Po kthehem në fillim të pyetjes sërish:Shkollat shqipe në Gjermani kanë bërë dhe po bëjnë një punë të madhe kombëtare,dhe këtë përmes formave të ndryshme të organizimit:Përmes mësimit të gjuhës dhe letërsisë shqipe,historisë kombëtare,gjeografisë të trojeve shqiptare,artit e kulturës sonë,angazhohen me të madhe për të arritur njohuri të mëdha, për traditën kombëtare shqiptare,historinë dhe kulturën e popullit tonë të lashtë. E them këtë me plot besim, sepse i kam ndjekur angazhimet e tyre në ditët e shkollave, në festat kombëtare, në kuizin e diturisë i cili mbahet në çdo vit nëpër qytete të ndryshme të Gjermanisë, ku fëmijët tanë kanë dëshmuar me rezultate të mëdha në matëjen e njohurive. Fëmijët që flasin e shkruajnë drejt gjuhën amtare, që përzemërsisht i shkruajnë e recitojnë atdheut, kombit, gjuhës, flamurit, dëshmorëve, që mësojnë historinë kombëtare, që kanë rrënjosur në zemër gjeografinë e vendit të tyre, nuk u kanoset asimilimi.Këtë rezultat pa dyshim ua kanë mundësuar prindërit, mësuesit dhe intelektualët e rrethit të tyre. Tani mund të ketë edhe vende ku mësimi në gjuhën shqipe për fëmijët tanë në Gjermani, nuk organizohet.

Nëse është kështu, do të më vinte keq. Unë do të thoja: aty ku ka dhjetë fëmijë, duhet të hapet shkolla shqipe, këtë mundësi duhet të ua ofrojnë mësuesit, prindërit dhe intelektualët tanë.Askush të mos mendojnë se një ditë gjermanët do të vijnë e të na lusin:Ju keni shumë fëmijë dhe ja ne po ua hapim një paralele shqipe!Ata të cilët duhet të bëjmë këto kërkesa jemi ne,madje duhet edhe shumë mund e djersë për këtë, po më në fund shpërblimi është i yni.

 Keni botuar në gjuhën shqipe, gjermane dhe turke sa jeni i kënaqur me prezsentim e punës suaj?

I kënaqur nuk mund të jetë njeriu me atë që ka bërë brenda një periudhe.Nëse themi jemi të kënaqur gabojmë rëndë,ne synojmë për arritëje tjera më të mëdha,përpara kemi mund,por detyra e krijuesit nuk bëhet ndryshe.Në botimet shqip duhet të jem i kënaqur,ate që kam dhënë nga vetja,e kam nxjerrë nga bota shpirtërore,tani libri im më nuk është i imi,librat e mija kanë rënë në dortë të lexuesëve, lexuesit e thonë mendimin për te, fundja kjo është ajo që kam pasur mundësi të e bëjë. Në gjermanisht, kjo mua më duket mirë, është mirë lexuesit gjerman të njohin kulturën tonë,poashtu ne kulturën e tyre. E ceka diku më lart, libri im ka kaluar nëpër dorë të sigurt të përkthyesit, Ferdinand Laholli, është ndër përkthyesit më të sigurtë të letësisë shqip-gjermanisht, po e themi ne, kështu e kanë thënë edhe gjermanët. Në gjuhën turke, as që më ka shkuar mendja të përkthej. Sot mundësia mes internetit është njeriu të zgjedh. Dikush nga turqit shqipfolës e ka përkthyar librin tim”TOKË DARDANE” në gjuhën turke, nuk mund të flas për nivelin e përkthimit pasi nuk e njoh gjuhën turke, e kam pa edhe në një forum turk komplet librin tim të përkthyar, unë nuk di as të flas, as të lexoj turqisht,sidoqoftë u jam mirënjohës atyre që kanë marrur mund të përkthejnë librin tim.

  Një shkrimtar, një publicist, një përkthyes kërkon te jetë pothuajse për gjithçka i informuar. Kjo ka të bëjë kryesisht me natyrën e personit. Thjesht doja një përgjigje te shkurtër si është Shbani nga natyra ?

Fillimisht më duhet të them: krijues mund të jetë një individ që lexon, që mediton leximin, i nxjerr thelbin, gjithnjë kërkohet leximi. Vartësi për ne është se ne jemi larg atdheut tonë, gjëra të ndryshme zhvillohen brenda ditës në atdheun tonë dhe jasht tij, që mua më nxisin të njoh aktualitetin e përditshëm. Pra përdor shumë mjetet elektronike dhe të shkruara, kërkoj gjëra interesante, lexoj literaturë tonën dhe të huajn, dua të ndjek të arriturat kulturore kombëtare dhe ato të huaja, kjo është natyrë e imja, nëse ndonjëherë pamundësohem të i njoh këto, nuk ndihem mirë.

Ju jeni shkrimtar, publicist, çfarë është aktiviteti juaj në media. Si e ndieni veten si shkrimtar, publicist në mërgim?

Të arriturat, por edhe humbjet njeriu më së miri i përballon në vendin e vet. Tani ne jemi jasht atdheut dhe nuk mund të vajtojmë e arsyetohemi: ja jemi në vend të huaj, çka na duhet shtypi, çka na duhet libra, e jona është të punojmë, të sigurojmë familjet, të kthehemi nga puna, të pushojmë e relaksohemi. Ata që mendojnë kështu bëjnë gabim të madh. Unë kam qenë i lidhur me mediat si i ri në vendlindje, por nuk e kam pushuar kurrë interesimin tim për mediat. Fillimisht lexoj, për të ditur tani çka duhet të shkruaj. Po, në media aktiviteti imështë mjaft i përhapur, në gazeta, revista, radio ,televizion,internet,faqe interneti,pushimin nuk e dua,as nuk e njoh. Si fëmijë kam lexuar pak revista e gazeta që botoheshin atë botë te ne: Rilindja, Zëri i rinisë, Pioneri, e ndonjë revistë e kësaj natyre, më vonë kam botuar në të gjitha dhe në gazetën studentore. Për fat, tani ne kemi shumë media të shkruara dhe elektronike, kjo është mirë, unë trajtoj shkrime publicistike, opinjone, letërsi, po duke falemnderuar redaksitë që më botojnë shkrimet e mia, thuaj se jam i pranishëm në të gjitha. Kam bashkëpunuar dhe bashkëpunoj me gazeta e revista, që disa prej tyre sot nuk janë aktive si: Rilindja, Zëri i Rinisë, Republika, EmigrantiShqiptar, Kosovapress, Zëri i Kosovës, RRuga jonë po që bashkëpunoj gjithnjë me Bota Sot, Zeri i Dites, Fakti, madje me revistën tuaj Dituria, për të cilën ju jem mirënjohës. bashkëpunoj me shumë radio shqiptare, kurse të përhershme e kam Radio Zeri i Arbërit në Norvegji, ku më së miri e gjejë veten, bashkëpunoj fal jush edhe me radion lokale tuajn Dituria dhe ate në Athinë.Si krijues i LSHAKSH, kemi bashkëpunime edhe me RTK, Rrokum, e televizione tjera, që përshkruajn aktivitetet tona por edhe shpalosin opinjonet tona, për të cilat u jam mirënjohës.

Planet e Shbana cakollit për të ardhmen, çka lexuesit presin nga ju?

Jeta e njeriut është shumë interesante e ngjeshur me plane, e pangopur, jetë si hije që diçka realizon gjatë kohës, e shumë shkrihen si vesa brenda pak çastesh. Kështu ndodhi me mikun tim të madh të letrave shqipe Azem Shkrelin, i cili kishte shumë plane vetëm një javë para se të ndahej nga jeta, Podrimja, Ibrahim Ibishi, Adem Berisha, Ferit Ramadani, etj. që shumë plane iu shkëputën përgjysmë.

Diku më lart e ceka: Në krijimtari punoj nuk ndalem, kam materiale për botim, por për momentin materialisht nuk qëndroj mirë. Sponzor në letërsi nuk hasen shpesh, janë koncentruar më shumë në fusha tjera, ku ka fitime materiale. Nëse do të jem shëndosh, me forcat e mia vetanake, në një të ardhme jo të largët para lexuesëve do të dal me një përmbledhje të re poetike, që e kam titulluar “ME MALLIN E LULEVE”, dhe ka kohë prit botimin.

Nëse do te kishe mundësinë te jepje ndihmësen tende në realitetin që jetojmë ne shqiptaret pa marrë parasysh se ku, ku mendon konkretisht që duhet ndryshuar diçka ne për të mirë?

Ndoshta vetëm pse jam shqiptar, po nuk mendoj kështu, më duket në realitet se shqiptarët janë populli më i lashtë, më tradicional, më i vuajturi në Ballkan, krenarë, i pathyeshëm në realizimin e ënërrave të tyre për aspirata kombëtare. Këto mundësi nuk i kam unë, unë kam ndonjë mundësi të vogël për të ndihmuar ndonjë individ sadopak, por për shqiptarët në përgjëthsi kam shumë dëshira: Shqiptarët janë më të coptëzuar se çdo komb tjetër këtë coptëzim ua sollën të tjerët. Të punojmë pa rreshtur për të ia bashkuar atdheut copëzat që ia grabitën grabitçarët.

Sot shqiptarët po mendojnë se kjo nuk është e rëndësishme, nuk po them për shqiptarët në tërësi(për krerët e tyre) që mendojnë se integrimi europian, do të ulte rëndësinë e teritoreve!

Unë mendoj se shqiptarët e coptëzuar, në Evropën e bashkuar, kanë pak, apo fare hiq rëndësi.Si të tillë shqiptarët nëse arrijnë në pragun evropian ,janë të parëndësishëm dhe të varur nga të tjerët. Dëshira dhe mendimi im është: Shqiptarët duhen të bëjnë bashkimin kombëtar dhe të bashkuar të hyjnë në portat e Evropës, kështu do të ishin të fortë dhe të pavarur nga të tjerët.

Çka mendoni mbi gjendjen politike shqiptare në përgjithësi, parë në prizmin Shqipëri-Kosovë dhe trojet tjera shqiptare?

Pa pritur këtë pyetje nga ju, sikur dhash përgjigjejen më lart. Shqiptarët kanë bërë hapa në njëqindvjetorin e pavarësisë së Shqipërisë si dhe katërvjetorin e pavarësisë së Kosovës, por shqiptarët kanë të bëjnë edhe shumë. Si krijues asnjëherë nuk jam ngjeshur në politikë, por opinjonin drejt çështjes kombëtare e shoh obligim kombëtar e moral. Shqipëria në njëqind vjet pavarësi ka hapëruar ngadal, i duhen dyfishuar dhe përshpejtuar hapat. Kosova fatbardhësisht ka bërë hapin e rëndësishëm, të cilin e ka la me gjak e sakrifica një shekull, nën këmbët e huaja. Tani falë gjakut dhe sakrificave të kombit, përkrahëjes të miqëve nga bota Kosova sot nuk e ka këmben fashiste mbi kokë, por nuk mund të themi se po frymon krejt lirshëm.

Disa uzurpime, banda, barikada, sikur i kanë mbyllë portat Mitrovicës, kurse Kosova Lindore mbeti e shkeputur dhe nën sundimin e huaj, shqiptarët nën pushtetin maqedonas dhe malazez janë të përbuzur, pa harruar asnjëhere Greqinë që ka tjetërsuar e greqizuar trojet tona. Sot në çdo vend të shqiptarëve flitet për mossundim të ligjit, varfëri, urrejtëje, analfabetizëm,tregëtim me njerëz, me substanca narkotike, njerëz të humbur, pasuri të vjedhur, etj…….Shqiptarëve më tepër se pasuria materiale,e cila e paligjshme po bie në gjepa të individëve,kurse populli ka rënë në varfëri, i duhet mençuri, i duhen qofshin edhe sakrifica me të cilat jemi të mësuar, që të bashkojnë copëzat që po na i mbajnë me dhunë të tjerët, i duhet bashkimi kombëtar,udhëheqja intelektuale dhe reale, që atëhere shqiptarët do të jenë të fortë, të lirë e të pasur.

Përveç artit te të shkruarit, publicistikës si e kalon kohën e lirë Shabani?

Gjumi dhe pushimi nuk më pëlqejnë, kur nuk kam kohë të lirë hulumtoj miq intelektual, për të shkëmbyar ndonjë pije, opinjonet tona rreth kombit, kulturës, traditës më pëlqen shetitja me familjen, me miqët, muzika e mirëfilltë shqipe, ngapak shiqoj televizor sidomos emisione nga kultura, por kohë të lirë e konsideroj leximin e librave dhe afirmimin e krijuesve të rinjë të cilin e kam bërë gjithnjë dhe vazhdoj të e bëjë, në gazeta, revista, faqe shqiptare në net, radio, e kështu me radhë…..

Çka ju benë të lumtur dhe çka ju mundon më së shumti në jetë?

Asgjë më të lumtur se shëndeti, puna dhe ndihma nëse mund të ua ofroj të tjerëve, për mua nuk ka, kjo është lumturia ime.Më mundojnë breshëritë e vuajtëjeve që kanë rënë padrejtësisht mbi popullin tim. Ato në memorien tonë kanë mbetur të pashlyera, edhe pse ndoshta për interesin kombëtar duhen të falen, por jo të harrohen. Aq më mundon ngecja shtetërore e shqiptarëve dhe përqarëja e tyre, si dhe pasurimi i disa individëve në kurriz të popullit tanë.Intervistoi: Sokol DEMAKU