Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Bashkim Alushi Tregon për magjinë e pikturës

by

BASHKIM ALUSHI : Ju tregoj se si realizova pikturat kushtuar Skënderbeut,Ismail Qemalit,FanNoli dhe Nënë Tereza/

1 Alushi a3 Skenderbeu2 Nene Tereza6 Fadil Hasa4 Enrik veizi6 myzeqarka8 Portret10 Rexhep Qosja9 Diktatori

Intervistoi per Dielli-n Fadil SHEHU/FLORIDA/

Piktori fierak Bashkim Alushi, anëtarë i akademisë së arteve europiane, njihet si një nga piktorët më të sukseshëm, i cili ka dhënë kontribut të veçantë në rritjen e vlerave të reja të pikturës shqiptare.Teknikat e ndryshme në vaj grafikë dhe akrilik, janë vlerësuar dhe në ekspozitën e tij të  hapur  kohët e fundit në Itali dhe së shpejti ekspozitën vetjake në Kroaci.

Pyetje: – Bashkim, keni  vite dashuruar me magjinë që të falë piktura. Si  i kujtoni  trokitjet e emocioneve të pikturave të para?

Pergjigje:- Padyshim që në vitet e fëminisë trokasin shumë pasione.Piktura tek unë starton pikërisht në këtë moshë, por që brenda meje u rrit dhe hodhi shtat gjatë gjithë ecurisë se jetës time.

Pyetje-Mendoni se kjo gjini ju ofroi qysh në vitet e shkollës se mesme, botimin e pikturave të para në disa organe të shtypit të kohës, madje të guxonit të hapnit dhe ekspozita?

Pergjigje: Vërtetë nuk e di. Vazhdimisht kam punuar duke arritur në vitet e para të shkollës së mesme ushtarake“Skënderbej”të botoj piktura me tematikë të ndryshme në organe të shtypit, kryesisht në gazetat“Drita”,“Zëri i Rinisë”,“Luftëtari”dhe revistën“10 Korriku”.

Pyetje: Po ekspozita e parë, ju kujtohet kur e keni hapur?

Pergjigje:- Ekspozita e parë mbetet për mua një nga evenimentet më të veçanta në jetën time.Në vitet studentore kur studioja në degën topografi, u përfaqësova para publikut kryeqytetas me ekspozitën time të parë, e cila u hap në sallën e galerisë së arteve, në pallatin e kulturës në Tiranë.

Pyetje:- Shpesh herë jeni shfaqur me punime në peisazh, portret dhe kompozicion.Në cilën prej gjinive të këtij trinomi  ndjeheni më mirë?

Pergjigje: Mendoj se të treja këto kanë qenë bashkëudhëtare në ecurinë e udhëve në  krijimtarinë time. Pothuajse në të gjitha ekspozitat e çelura në nivele lokale e kombëtare si dhe konkurse të organizuara nga galeria kombëtare e arteve, jam paraqitur me punime në peisazh, portret dhe kompozicion, të cilat edhe sot janë të dashura për mua.Më vjen mirë që ky trinom vazhdon të jetoj prej vitesh si një trup i vetëm.

Pyetje:- Ju keni hapur disa ekspozita personale dhe ekspozita me bashkëautor jashtë vendit. Cili ka qenë reagimi dhe vlerësimi nga ana e artëdashësve të huaj?

Pergjigje: Do të veçoja ekspozitën personale në qëndrën “Galiko Institut”në Athinë, ekspozitën  në “Palazzia Camarda” në Fiera Dela Pesca në Romë, duke mos harruar këtu vlerësime maksimale nga mjaftë artëdashës, teksa ndiqnin me kureshtje punimet, si dhe ekspozitat kolektive në Slloveni, Belgjik, Greqi, Zvicër  dhe Kosovë.

Pyetje: Jeni ndër piktorët më të veçantë në lëvrimin me sukses të gjinisë së portretit.Si jeni ndier kur keni punuar nga afër pertretet e Dritëro Agollit,Kadri Roshit,Liri Belishovës,Rexhep Qosjes,Mevlan Shanaj…

Pergjigje: Padyshim që ndjen një kënaqësi por njëherësh obligim të veçantë për këta njerëz, të cilët nga të gjithë njihen si “ikona” që i kanë shërbyer me devotshmëri çështjes shqiptare në Shqipëri dhe kosovë, popujt e të cilave prej vitesh kanë qenë të diskriminuar nga regjimet totalitare.

Pyetje: Në qytetin e Ankonës në Itali ju keni hapur një ekspozitë me portrete  që i kushtohet grave që luftojnë për liri e pavarësi, midis tyre portrete të nënave shqiptare dhe kosovare,Nënë Terezës,Emma Bonino, zvëndëse presidente e  Senatit italin, E.Bonino, presidente e shoqatës “Qytetare të botës”, Mimoza Ahmetaj, si personalitete të njohura me vlera kombëtare e botërore. Si është vlerësuar nga publiku italian  kjo ekspozitë?

Pergjigje: – Mendoj se çdo njera prej këtyre veprave mbart në vetvete motive të fuqishme emocionale dhe shpirtërore si bamirësja e çmimit “Nobel” Nënë Tereza, gruaja e betejave politike Emma Bonino. Në pah del fisnikëria e nënës shqiptare e cila merr një kult të veçantë emocional, ku shprehen dhimbje, krenari dhe lot, duke veçuar këtu, motivet e hidhura të vitit të zi 97, dhe  nënat e përlotura kosovare nga gjenocidi i egër Serb.

Pyetje: Krijimet tuaja dallohen për cilësi të lartë artistike.Çfarë mesazhi sillni nëpërmjet  kompozicionit kryesisht në pikturat  kushtuar Skënderbeut,Ismail Qemalit,Fan Nolit, Nënë Terezës dhe figurave të  tjera  të shquara shqiptare?

Pergjigje:- Mendoj se këto figura të spikatura duke mos harruar punimet e ndryshme, janë vlerësuar nga auditori shqiptar dhe i huaj,për nivel të lartë në zbërthimin psikologjik të individit,duke ndërtuar karaktere të fuqishme, të cilat në vetvete mbartin forcë,vitalitet dhe jetë.

Pyetje: Zoti Bashkim, në çdo krijim të përfunduar nënshkruani autorësinë tuaj, përse  tek  portreti i shkencëtarit dhe artistit Enriko Veizi, nuk e keni bërë një gjë të tillë?

 Pergjigje: Është  portreti  më i  veçantë  dhe  i  vetëm  që unë e kam bërë një  gjë  të  tillë. Portretin  nuk  e  firmosa,  por  e lashë ashtu të bardhë, ku me shkronja  të   padukshme janë shkruar emrat  e  të  gjithë  atyre  që  do  të  kishin  dëshirën  të  portretizonin  atë. Pra unë dëshiroja të mbetesha anonim. Po, unë e kam bërë Rikun, unë e modelova  portretin  e  tij nga  vetë  mëndja  ime,  si obligim  për  të  gjithë  ata që  jetojnë  përjetësisht. Për ata që nuk vdesin  kurrë. Po unë bëra detyrën time si krijues, për mikun tim, për njeriun fisnik, njeriun e shquar ENRIKO VEIZI.                                                                             

Pyetje:- Krahas“vallëzimt”të penelit prej afro 40-vjet në gishtërinjtë tuaj, pasioni rend dhe drejt përdorimit të spatullës.Çfarë cilësi të veçantë zotëroni në spatull, që krijesa juaj bëhet e besueshme tek auditori?

Pergjigje:- Në lëvrimin pafundësisht në grafikë dhe pikturë, gjatë gjithë jetës në karrierën time qëndron përdorimi i spatullës,e cila brenda vetes mbart energji dhe frymëzim ekspresiv.Gjithëçka ideoj, mundohem ti shpreh nëpërmjet frymëzimit.

Pyetje:- Cili publik ju ka vlerësuar më tepër në ekspozitat e hapura gjatë viteve të fundit?

Pergjigje:- Patjetër  publiku shqiptar, sepse si “zot shtëpie” ai të vendos notën që ti meriton.

Pyetje:- Ç’është arti i pikturës për ju?

Pergjigje:Piktura është natyrë,është qiell,është oqean. . .është jetë.

INTERVISTOI: FADIL SHEHU

Florida, Korrik 2018

 

ARBNORI: POLITIKA MË KA ZËNË DERËN, LETËRSISË IA KAM ZËNË DERËN

by

Intervistë e Editorit të  Gazetës Dielli(1994-2009), Anton CEFA me shkrimtarin Pjeter Arbnori*/

2-anton-cefa

“Politika më ka zënë derën, letërsisë ia kam zënë derën dhe nuk them se më ka dëbuar”/

1 arbnori

 

“Dielli”-Në krahasim me politikën, vështirësitë, rrugët e rrugicat e saj, zhgënjimet e dështimet e saj, ju keni vlerësuar më shumë hapësirën e ndriçme të artit letrar; por, në momente të caktuara e periudha të veçanta, epërsinë e ka pasë e para. Si e konceptoni shtysën e brendshme shpirtërore ndaj këtyre dy veprimtarive, që kanë karakterizuar më së shumti jetën dhe personalitetin tuaj?

Pjetër Arbnori-Veprimtaria politike dhe letrare janë të ndërthurura në jetën time dhe nuk shkëputen dot nga njëra-tjetra. Që në fëmini kam pasur një jetë shumë të dendur me ngjarje dhe shumë të ngjeshur me mbresa të pashlyeshme qofshin të mira qofshin të dhimbshme. Vështirësitë e jetës dhe gëzimet e pakta më kujtojnë ditët e vranta kur dielli për disa çaste e nxjerr syrin e ndriçëm, të cilin e mbyll sapo fillon rrebeshi. Kryesorja në jetë ka qenë grumbullimi i përshtypjeve që shtresohej muaj pas muaji, vit pas viti. Jo vetëm shikoja, ndieja por edhe mbaja mend dhe nxirrja përfundime. Për natyrë nuk kam qenë njeri agresiv, as ekspansiv, por jam përpjekur t’i bluaj ato që kam jetuar. Jo gjithmonë e kam shprehur atë që përjetoja, kështu që rruga më e mirë ka qenë në fillimet poezia ajo që më ndihmonte të shpreh shpirtin tim të ndjeshëm. Me mësime kam shkuar shumë mirë, kështu gjatë viteve jo vetëm që kam dalë i pari i klasës, po më dukej krejt e natyrshme që të isha i pari. Ambicja positive më ka shoqëruar gjithë jetën: “kam luftuar të ndërtoj një strehë për vete pa lënë tjetrin në shi; të siguroj një kafshatë bukë pa ia hequr tjetrit kafshatën nga goja.; të përpiqem të shkollohem pa e lënë tjetrin në errësirë; të  rropatem në pranga për të ndriçuar robërinë time pa ia rënduar jetën shokut pranë.” Është krejt e natyrshme që në këto rrethana është letërsia ajo që do të më tërhiqte për të paraqitur gjithçka që kisha provuar dhe ndier. Që në fëmini kam lexuar shumë. Babai më ka lënë një pasuri të madhe: një bibliotekë që e kam shfrytëzuar si duhet. Jam rritur me Fishtën, Lasgushin, Mjeden, Nolin, Konicën, Migjenin, Koliqin, Kutelin. Nuk e fsheh se kam dashur t’u ngjas sadopak këtyre. Po këtu hyn politika: tre prej tyre isha i detyruar t’i lexoja fshehtas, se i quanin reaksionarë. Veç kësaj, në fillim të vitit 1948, më futën motrën në burg për arsye politike. Nënën dhe motrën tjetër, m’i kanë pushuar disa herë nga puna, sado që ato bënin punë të rëndë krahu. Veç kësaj, pas vitit 1945, filluan kontrollet, arrestimet, gjyqet e pushkatimet në qytetin tim, Shkodrën, madje në gjithë Shqipërinë.

Të gjitha këto bënë që të përzihej politika me letërsinë dhe të pasqyroja mbresat dhe ndjenjat duke shkruar ndonjë poezi apo duke mbajtur ndonjë ditar, që natyrisht shpesh grisej ose digjej nga frika e kontrolleve. Vuajtja më bëri të merrem me politikë, politika më çoi me ndërgjegje drejt burgut; burgu më pasuroi shpirtërisht dhe më bëri të njoh anë të paprovuara të jetës; në kushtet e një mbylljeje hermetike, iu drejtova letërsisë për të dytën herë me dëshirën të pasqyroj të vërtetën.

Kur u arrestova, shumicën e shkrimeve të rinisë m’i konfiskuan dhe m’i zhdukën. Që kur munda të marr shënime në burg, nisa të mbajë një ditar të fshehtë me titullin e dukshëm: Pjetër Arbnori-Folklor (mbledhur nga goja e popullit ose vjelë nga shkrime të ndryshme)-Proverba-Gjë e Gjëza-Toponomastikë-Gazmore-Këngë popullore-Grimca historike, etj., etj. Titulli i fshehtë ka qenë: LUFTA PËR TË MBETUR NJERI. Një pjesë të këtij ditari të fshehtë, të mbajtur për afër 28 vjet, e kam nxjerrë me shumë kujdes, sakrificë e rrezik dhe shpresoj që heret a vonë ta botoj pas deshifrimit tepër të vështirë që i duhet bërë. Kush ka vizituar studion time-papafingo- e ka parë, shfletuar dhe fotografuar.

Të gjitha këto i kam bërë i shtyrë nga lufta për ta bërë padrejtësinë drejtësi. Kuptohet që kjo mbetet një përpjekje që nuk mund të realizohet kurrë plotësisht as në realitet, duke u marrë qoftë me politikë qoftë me letërsi. Në letërsi je më i lirë se në politikë.

Dielli – Edhe pse pjesën më të mirë dhe më të bukur të jetës e keni kaluar në robërinë e errët të burgut, ju e keni ndjerë veten gjithnjë shpirtërisht të lirë. Cila do të ishte marrëdhënia mes lirisë shpirtërore dhe letërsisë artistike, si atribut shpirtëror, në kushtet e robërisë fizike, në veçanti, dhe në kushtet e një jete normale, në përgjithësi?

Arbnori – Kam shkruar në ligjëratën mbajtur në Universitetin e Romës “La Sapienza”: “Jeta është një përpjekje për të zgjëruar çdo ditë kufijtë e lirisë, për të hapur çdo ditë kufijtë e kontaktit me botën, me realitetin. Kur nuk mund t’i thyesh kufijtë që të rrethojnë ka edhe një mënyrë tjetër për të hyrë në botën e lirisë që është mjaft e mundimshme, por më efikase: zgjërimi i lirisë në veten tënde, në mendjen dhe në shpirtin tënd. Kjo bëhet me anën e punës serioze intelektuale, me anë të mendimit, diskutimit dhe shkrimit”.

Në burg, në diktaturë mendimi nuk mund të ndalohet dot, përkundrazi nxitet edhe më tepër, diskutimi është me shumë rreziqe, po jo i pamundur; ndërsa shkrimi është një provë materiale në bazë të së cilës mund të dënohesh për të dytën herë, siç më ka ndodhur mua kur më shtuan dhjetë vjet për romanin “Shtëpia mbetur përgjysmë”. Shkrimi në burg është shkrirja e përvojës tënde, e kujtimeve, e vëzhgimit të përditshëm, e diskutimeve. Mendja të ndihmon për të sajuar metoda që realisht të bëjnë përherë e më të lirë derisa i afrohesh lirisë absolute. Unë kisha gjetur një metodë që më dukej origjinale. Duke qenë se për çdo mendim të shprehur mund të gjindej shkaku për të të dënuar, shumicën e veprave të mia unë i kam quajtur të përkthyera nga anglishtja, nga frëngjishtja, nga italishtja, nga rusishtja apo nga gjermanishtja. Vija poshtë kopërtinës: përkthyer nga Pjetër Arbnori. Autorin e vija ose tepër të madh ose të panjohur. Kisha edhe një metodë tjetër: ngjarjet ose i ndërroja në kohë ose vende. Ngjarjet apo personazhet ishin të ndodhura në Shqipëri dhe unë i kaloja në Gjermaninë naziste (1933-1939): “Kur dynden vikingët” ose në Bashkimin Jugafrikan (1960-1970): “E bardha dhe e zeza” ose në Irlandë e Angli, në kohën e luftës së irlandezëve për pavarësi: “Brighton-një vetëtimë e largët” ose ngjarjet e arrestimit të Grupit të Rezistencës (1950) i kaloja në ngjarjet tek “Vorbulla” e pas Lidhjes së Prizrenit 1878-1882, e kështu me radhë. Analogjia më ndihmonte për të përshkruar personazhe reale që i kisha njohur vetë në liri apo në burgje, apo për të cilët kisha dëgjuar nga bashkëvuajtësit. Në këto rrethana “të sajuara” kam qenë krejtësisht i lirë në plazmimin e personazheve, të dialogeve, të ngjarjeve, aq sa tani që i kam shpëtuar, nxjerrë e botuar romanet, kur m’i lexojnë shokët e vuajtjes që kanë mbetur gjallë, më thonë “sa bukur e ke përshkruar Ndrekë Kakarriqin apo filanin e filanin, pra më thonë emra personash të vërtetë dhe jo personazhesh të romanit.

Përshkrimi i burgut dhe i të burgosurve, hetuesve dhe policëve a gardianëve te romani “Vorbulla” është identik me ato që kam parë me sytë e mi ose dëgjuar prej shokëve të mi që njiheshin për besnikëri përshkrimi. Kur lexoja faqet e shkruara emocionohesha vetë po aq sa emocionoheshin shokët që i lexonin.

Dielli – Cilën arritje tuajën vlerësoni më shumë në fushën e politikës, të letërsisë artistike dhe të vetë jetës?

Arbnori – Kam luftuar për të drejtën me anën e më të dobëtit; kur kam arritur të bëhem i fortë me fitimtarët nuk i kam vënë këmbën në fyt kundërshtarit. Në letërsi kam përshkruar të vërtetën pa e lustruar, kam dialog të gjallë dhe humor të shëndoshë: romani “Shtëpia e mbetur përgjysmë”. Në jetë nuk e kam humbur besimin edhe kur isha në grykën e varrit; në të gjitha rrethanat jam munduar të gjej anën gazmore, edhe në kushtet tragjike. Ndjek parimin: po të thuash mirë, bëhet mirë.

Dielli – Ku e ndjeni veten më të talentuar: në politikë a në letërsi dhe cila ju ka dhënë më shumë kënaqësi në jetë?

Arbnori – Kam qenë i detyruar të merrem me politikë, megjithatë gjithë jetën e kam bërë pa hile qoftë ndaj shokëve qoftë ndaj kundërshtarëve. Për natyrë unë ia them cilitdo të vërtetën në sy (pa mendimin që ta denigroj ose që t’ia fus stërkëmbësën). Krenohem që nuk kam tradhtuar miqtë në kushte të vështira. Si shembull talenti në politikë: një herë duke folur në Kuvend u thashë spontanisht kundërshtarëve: ju nuk jeni socialistë por jeni “specialistë”. Unë shpresoja t’i indinjoj, t’i bëj të bërtasin, por të gjithë djathtas e majtas shpërthyen në gaz. Kanë kaluar vite dhe ende qoftë njerëz të thjeshtë qoftë me pozitë, të njohur e të panjohur, si me gojë si me shkrim ma përsërisin”Pjetër ia ke gjetur pikën: “nuk janë socialistë, por specialistë”. Në letërsi shkrimtari është si babai që ka shumë fëmijë dhe nuk dallon asnjërin veçanërisht, por unë kam më kanakar romanin “Shtëpia e mbetur përgjysmë” për realitetin e Shkodrës më 1943-1944, për humorin në vuajtje dhe për dialogun e gjallë. Ajo është arritja ime. Në jetë shokët më mbajnë mend që nuk kam bërë njëherë uh! , as oh!, as në prak të vdekjes, as në hekura, as gjatë më se 28 vjetëve në burg. Gjeta nënën gjallë dhe më pa të martuar, deputet të respektuar. Talenti im i madh është se kam një djalë e një vajzë si pëllumba, të bekuar nga Nënë Tereza vetë, siç më ka bekuar edhe mua dhe gruan time. A ka talent më të madh dhe arritje njëherësh.

Dielli – Letërsia e krijuar në burgje u bë e njohur mbas rënies së diktaturës. Cili është mendimi juaj për këtë letërsi: sa e si e dëshmon ajo veten si një kapitull i veçantë i historisë së letërsisë sonë? Lidhur me këtë, kjo letërsi, përveç jush, njeh krijues të tillë të fuqishëm si Trebeshina dhe Zhiti. Ka emra të tjerë që i bëjnë vetes një vend të merituar këtu?

Arbnori – Synimi i diktaturës ishte që të zhdukte do gjurmë të mendimit të lirë dhe çdo faqe artistike të krijuar në kushtet e burgut, internimit ose fshehtësisë. Dihet se veprimi i parë që bëhej nga njerëzit e ndjekur kur kërcënoheshin nga arrestimi ishte djegia e letrave të shkruara ose fshehja e tyre. Janë shumë të paktë krijuesit, qoftë edhe ata tepër të kujdesshëm, që nuk kanë pasur një fletë për të zhdukur, kur janë kërcënuar ose kanë pasur dyshim se do të kontrolloheshin. Unë vetë, megjithëse shumicën e kohës kam ndenjur i izoluar ose me shoqëri të kufizuar burgu, mund të dëshmoj se kam njohur një numër njerëzish të talentuar që në kushtet më të vështira kanë shkruar një faqe, dy faqe, dhjetë faqe që i kanë qarkulluar në shokë tepër të besuar. Letërsia, përgjithësisht arti, nuk mund të gjallojë pa i lexuar njeri krijimet, pa i parë ose pa i dëgjuar kush. Në burgun e Burrelit qarkullonin poezi që u recitoheshin shokëve e miqve gjatë ajrosjes (kurrë nuk recitoheshin me zë në dhomë), këndoheshin këngë me zë të ulët në ajrosje (pasi kënga në dhomë ishte e ndaluar me kërcënimin e ndeshkimit). Nuk duhet harruar se kontrollet e imta bëheshin çdo javë, duke nxjerrë dyshekët në oborr, ushqimet, librat, fletoret. Rrëmoheshin edhe fletët e pusullat e vogla. Më e pakta asgjësoheshin. Di që shkruheshin dhe kam lexuar prej tyre ese nga Mirash Ivanaj e Xhevat Korça, leksione juridike nga Engjëll Çoba, leksione estetike dhe logjike nga Koço Tasi, leksione filozofike nga At Pjetër Meshkalla. Kam dëgjuar këngë të bukura nga Gac Çuni dhe Tanush Kaso; kam lexuar poezi të ndjera nga Kudret Kokoshi, Jorgo Bllaci, Pano Taçi, proza poetike nga Astrit Delvina. Por mund të them se secili autor i ruante krijimet e veta vetë dhe mendonte si mund t’i kalonte jashtë, gjë që nuk ishte aspak e lehtë.

Edhe unë si ju mendoj se emëri i Kasëm Trebeshinës dhe i Visar Zhitit janë të spikatur, por i takon kritikës kompetente dhe të ndershme të thotë fjalën e vet për të tjerët.

Dielli – Vihet re rëndom, në këtë periudhë të trysnisë së çoroditur politike, të kësaj gjendjeje shpirtërore traumatike dhe të këtij çorientimi të përgjithshëm kulturor, përveç mungesës së një kritike të shëndoshë letrare, edhe një përpjekje dashakeqe për ta lënë në heshtje këtë letërsi, mos edhe për ta përbuzur dhe bile për t’ i nxjerrë namin e keq.

Arbnori – Përgjigjja është e thjeshtë. Kritika e shëndoshë letrare është e mangët dhe ka qenë e dukshme përpjekja dashakeqe e një kategorie të caktuar për ta lënë në heshtje këtë letërsi disidente, madje edhe është denigruar ajo me qëllim. Sidomos për shkakun se mijëra firma, miliona faqe e miliarda lekë të shpenxuar për të ngritur në qiell një ideologji të rreme, një letërsi të shpifur, një lavdi të fryrë si tollumbace doli bosh. Ish-shkrimtarëve u dhimbset letra e shpenzuar kot dhe u vjen edhe më keq që nuk mund të krijojnë në liri vepra të reja për të qenë, prandaj janë dashakeqës ndaj të tjerëve.

Dielli – Letërsia rreh të zbulojë botën e brendshme të njeriut, në përpjekje për të depërtuar në thellësitë e saj më të panjohura dhe për ta humanizuar atë. Çfarë mendimi keni për letërsinë e realizmit socialist, që lulëzoi në vendin tonë, duke u nisur nga fakti që ajo pati një hero të rremë, pasqyroi një realitet të shpikur dhe jetësoi një mesazh të pamoralshëm?

Arbnori – Realizmin socialist unë e kam quajtur publikisht RRENALIZMI SOCIALIST dhe jo pa arsye.

Dielli – Në veprat më të arrira të realizmit socialist u ngjiz një kontradiktë e fuqishme mes mjeshtërisë së lartë artistike dhe mesazhit të saj negativ, gjë që dëmtoi së tepërmi formimin e bereznive të reja. Si i gjykoni këto vepra ?

Arbnori – Me gjithë përpjekjet për rrafshimin e mendjeve dhe talenteve, edhe diktatura kishte nevojë për disa mjeshtra të spikatur të fjalës artistike, të cilët përpiqej t’i kishte nën kontroll dhe të lavdërohej me ta nëpër botë. Këta mjeshtër herë pas here goditeshin më rëndë ose më lehtë sipas planifikimit. Ndodhte rrallë që ata i dilnin edhe nga kontrolli diktaturës siç ka ndodhur me shkrimtarin Ismail Kadare, i cili në shumicën e rasteve i kapërcente kornizat. Ky shkrimtar i shquar më kujton një thënie të Bedri Spahiut, ish-udhëheqës komunist më vonë disident në burgjet e diktaturës, i cili më thoshte: “Unë jam i lirë në ujë, por nuk jam i lirë nga uji. Kur më vjen dëshira e madhe për pavarësi kërcej disa herë si peshku mbi sipërfaqe, shikoj botën po edhe më shikon bota siç jam dhe sa vlej…”

Dielli – Sado e egër që qe diktatura, tek ne pati një disidencë politike të hapur e të organizuar dhe ju keni qenë një ndër përfaqësuesit e saj më të mëdhenj. Si e shpjegoni që nuk ndodhi një gjë e tillë në fushën e krijimtarisë artistike, ku, në këtë drejtim, pati vetëm përpjekje të veçuara të ndonjë personaliteti?

Arbnori – Jam i rezervuar për pohimin tuaj. Ka pasur përpjekje dhe tentativa serioze për disidencë politike të hapur dhe të organizuar që nga 1945 deri më 1990, por diktatura ka qenë e pamëshirshme, madje provokuese. Është për t’u nderuar inteligjenca shqiptare dhe shtresat e ndryshme të popullsisë për rezistencën që i bënë komunizmit. Këtë e vërtetojnë grupet e ndryshme të dënuara, mijëra njerëzit e pushkatuar, të burgosur, të internuar dhe të arratisur. Kjo tregon papajtueshmërinë e popullit tonë me ideologjinë e kuqe. Nga ana tjetër ka pasur edhe shumë gjyqe false të cilat sajoheshin për t’i futur frikën pjesës tjetër të popullsisë.

Po kështu ka ndodhur edhe në fushën e krijimtarisë artistike, ku shkrimtarët e afirmuar vdiqën në burg : Vinçenc Prennushi, Ethem Haxhiademi; bënë burg: Mitrush Kuteli, Petro Marko, Kasëm Trebeshina, Visar Zhiti, Jorgo Bllaci, Pano Taçi, etj. . Ata që nuk u burgosën jetuan nën trysni, gjithmonë të kontrolluar: Lasgush Poradeci e tjerë, të cilët dogjën vetë dorëshkrimet ose ia dogjën të afërmit e tyre nga frika. Sot është e kotë të vajtojmë për vlerat e humbura, por t’u japim vlerën e vërtetë atyre që kanë mbetur si relike të një kohe që duhet pasqyruar medoemos me vërtetësi në mënyrë që të mos përsëritën shëmtirat e një murtaje intelektuale që brezi i ri duhet ta njohë.

Dielli – Prof. Gradilone i Institutit të Studimeve Shqiptare të Universitetit “La Sapienza” të Romës, në monografinë për veprat tuaja, pasazhe të ndryshme të tyre i ka përqasur me emra të tillë botërorë si Verga, Manxoni e deri te Homeri. Po ashtu, novela juaj, “Kur dynden vikingët”, në parathënien e Shefki Hysës, është krahasuar me “Fatin e njeriut” të Shollohovit, “Shkretëtirën tatare” të Dino Buxatit, “Plakun e detin” të Hemingueit. Cilët nga autorët e letërsisë botërore ju pëlqejnë më shumë dhe cili prej tyre mendoni se mund të ketë ndikuar në punën tuaj?

Arbnori – Profesor Giuseppe Gradilone, nxënës dhe pasues i Ernest Koliqit, ka shkruar një monografi me titullin “Pjetër Arbnori – Shkrimtar”. E falënderoj për analizën serioze dhe dashamirëse me të cilën më ka paraqitur. Sa për përqasjen me emra botërorë, mua nuk më rritet lehtë mendja, vetëm se ia shtoj detyrën vetes për t’u përngjarë sadopak atyre titanëve dhe më duhet të mos e ndaj limën nga dora. Me që më pyesni, unë do të them se adhuroj Shekspirin edhe pse nuk kam mundësi të shkruaj asnjë tragjedi, dramë apo komedi; kam nderim për Tolstoin sadoqë ky i fundit kishte mendim të gabuar për vlerat e Shekspirit. Ndër prozatorët pëlqej në mënyrë të posaçme Çehovin, Sarojanin, O’ Henrin, Heminguein e Buxatin. Kam lexuar pa kufi gjithmonë. Kur kisha kohë nuk kisha libra, tani kam libra nuk kam kohë. Lexoja çdo gjë që më binte në dorë, lexoja shpejt në mënyrë diametrale. Po kur më bie në dorë një vepër e mire, e lexoj dy herë, madje edhe dhjetë here, kur është fjala për një autor si Shekspiri.

Shkrimtari i mirë nuk mund të kopjohet, se bëhesh qesharak, por mjeshtri i madh depërton me metodën e tij sa të hyn në të gjitha qelizat tuaja. Nuk e kam për turp të ndikohem nga veprat e mëdha botërore, por gjithmonë jam kujdesur që të kem të dallueshme firmën time.

Dielli – Po i derjtohem prapë Gradilone-s që ju ka cilësuar si shkrimtar që “i përket brezit të rritur nën regjimin komunist, por me kujtesë edhe parakomuniste”. Sa e si është pesha e kësaj kujtese në krijimtarinë tuaj?

Arbnori – Vërtet jam i rritur në regjimin komunist, por kujtesat e fëminisë i kam përherë të freskëta. Pa adhuruar asgjë të mykur, kam pëlqyer jetën e lirë e të pakomanduar. Po të jetë për të besuar, nuk kam dashur kurrë të adhuroj perënditë e tokës por perëndinë në qiell, që është më i gjerë, më i lartë, më i pafund. Idetë komuniste nuk më kanë marrë kurrë mendjen.

Dielli – Pjesën më të madhe të veprave tuaja i keni shkruar në burg, ku kishi kohë, kushte jo. Tani që jeni i lirë ndodh e kundërta. Mendoj që kohën më të madhe ia kushtoni politikës. A është e vërtetë?

Arbnori – Unë çdo gjë e marr seriozisht në jetë, edhe politikën. Vazhdoj të punoj edhe në letërsi. Nuk kam bërë ndonjë gjë të madhe, po jo edhe pa vlerë. Politika më ka zënë derën, letërsisë ia kam zënë derën dhe nuk them se më ka dëbuar. Ngrihem çdo ditë mëngjes heret, shpesh në katër e gjysmë ose pesë. Gruaja dhe fëmijët flejnë, unë lexoj ose shkruaj. E ndiej që gjithnjë kam shumë gjëra që duhen kryer, plotësuar. Në politikë shpejt njerëzit harrohen. Përpiqem që njerëzit mos të më kujtojnë për keq. Në letërsi, një pjesë e njerëzve kujtohen më gjatë. Dëshiroj që brezat e ardhshëm, nëse do të qëllojë që të më kujtojnë, të mos thonë se i kam gënjyer, mashtruar ose kam shkruar me mllef.

Dielli – Cili është mesazhi i jetës dhe i veprimtarisë suaj për breznitë e ardhshme ?

Arbnori – Mos qaj, mos vajto, qëndro gjithmonë drejt, jo në gjunjë, po u rrëzove, ngrihu përsëri në këmbë dhe ec përpara. Thuaj dhe shkruaj gjithmonë të vërtetën, dhe mbroje në çdo rrethanë e me çdo kusht. Po besove gjithnjë, do ta kesh rrugën të hapur.

Dielli – Është bërë zakon ndër intervista të bëhen pyetje për planet e së ardhmes.

Arbnori – Kur të pushoj së punuari, së menduari, së shkruari, atë herë kam vdekur. Edhe në marrsha frymë pastaj, gjalloj më kot. 

  • Botuar në “Dielli”, v. 2004, nr. 3.

————————————————————————————————————-

Veprat e botuara të Arbnorit:

Letërsi   artistike

-“Kur dynden vikingët”, novelë, 1992

-“Mugujt e Mesjetës”, roman, 1993

-“Bukuroshja me hijen”, novelë, 1994

-“E bardha dhe e zeza”, roman 1995

-“E panjohura – Vdekja e ‘Gebelsit”, novela, 1996

-“Shtëpia e mbetur përgjysmë”, roman 1997, për të cilin autorit iu shtuan 10 vjet burg.

-“Vorbulla”, roman, 1997

-“Brajtoni, një vetëtimë e largët”, roman, 2000

Letërsi dokumentare e publicistike

 

-“Letër nga burgu”

-“Lufta për të mbetur njeri”, intervista 1992- 2000

-“Pjeter Arbnori: shkrimtar-politikan-njeri” 2001, botim i ilustruar autobiografik.

-“10300 ditë e netë në burgjet komuniste”, 2003, (botuar në shqip dhe në anglisht).

-“Martirët e rinj në Shqipëri – i nuovi Martiri in Albania”, 2004, (botuar në shqip dhe në italisht).

-“Martirët në Shqipëri – The Neë Martyrs in Albania”, 2004, botuar në shqip dhe në anglisht).

Përkthime:

-Andrea Morua “Historia e Anglisë”, 1998

Gati për botim -William Shirer “Ngritja dhe rënia e Rajhut të tretë” (në dy vëllime), përkthyer në burg, në vitin 1988.

ME GJENIUN E FAMSHËM ALEKSANDËR MOISIUN

by

COMOEDIA (1927) / INTERVISTA E VEÇANTË ME GJENIUN E FAMSHËM ALEKSANDËR MOISIUN/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 20 Korrik 2018/

1 Moisiu

Gazeta kulturore franceze, “Comoedia”, ka botuar, të martën e 12 prillit 1927, në ballinë, intervistën e E. Garry-t me aktorin e famshëm me origjinë shqiptare, Z. Aleksandër Moisiun, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë në vijim për publikun shqiptar :

Shëtitje dhe vizita me aktorin tragjik gjerman Aleksandër Moisiun, i lindur në Trieste.

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France/

1 Moisiu intervista

Nga Dante te Dostojevski/Aleksandër Moisiu supozon se opinionet, mendimet dhe jeta e tij nuk interesojnë askënd, qoftë në Francë apo diku tjetër. Dhe meqë është disi kokëfortë, është e vështirë t’i sjellësh në intervistë. Ne as që i sjellim fare.

Por meqë i pëlqen të flasë, i tejmbushur me këtë personalitet të zjarrtë që buron prej tij, duhet të dish të fshehësh poshtë tryezës bllokun e shënimëve, dhe ndërsa drekonim së bashku, shënoj tingës atë ç’ka mund të harroj, sepse fjalët që thotë zëri çuditërisht tërheqës, janë zbulimi i thjeshtë dhe i drejtpërdrejtë i një mendje të jashtëzakonshme.

Po, ai ka lindur në Trieste, në qytetin e bardhë të Adriatikut që fle në këmbët, e Karstit, nën banjon e diellit, dhe ai dinte vetëm italishten. Si u njoh me teatrin ? Nuk di asgjë dhe e thotë :

– A e pyetni erën e jugut përse po fryn ? Forcë e natyrës… fati i njerëzve që rregullohet nga këto forca që janë në ta. Nuk e di se çfarë kërkoja. Lëvizja si endacak. Arrita në Vjenë, isha figurant, mësova me vështirësi të flisja gjermanisht… dhe ju e dini si flitet gjermanisht në Vjenë ! Pastaj më zuri ankthi. Shkova në Pragë. Zbuluan se isha i “shkathët”. U nisa përsëri por këtë herë në Berlin. Pastaj fati më çoi te Reinhardt-i.

Ndërkohë që Moisiu u ndalua për një çast, më kujtohet se çfarë me tha një mik i Reinhardt-it, dëshmitar i këtij takimi të parë, Reinhardt-i duke thënë :

“Ky është aktori !”

Dhe pastaj ziliqar thanë : “Aktori ? Ai do të ketë para…por kurrë talentin.”

Dhe ata kishin të drejtë… Moisiu nuk është i talentuar… por gjeni dhe, siç do të thoshte Pascal, kjo është e një lloji tjetër.

E pyes :

– Cili është roli juaj i preferuar ?

– Kjo varet nga ditët. Qenia është luhatëse. Më pëlqen ajo që reflekton gjendjen time shpirtërore. Sot unë jam melankolik, të nesërmen ironizoj, dhe rolet pasojnë njëri-tjetrin, të ndryshme si diversiteti i pafund i ndjenjave tona.

I kujtoj se kohët e fundit, në një qytet polak, ai po lexonte Danten, para një publiku ku pothuajse askush nuk e dinte italishten dhe një pjesmarrës më pati thënë : “Nuk kishim nevojë të dinim. E kuptonim.”

Ishte mrekullia e gdhendjes të folurit nga Moisiu. E pyes :

– Si keni arritur në këtë përsosmëri të lartë të të folurit që sjell secilën fjalë tuajën, madje dhe të pëshpëritur… Teknikë e pakrahasueshme ?

– Nuk ka të bëjë fare me teknikën. Fjala transmetohet nëpërmjet intensitetit me të cilin mendohet, nga tërësia e përqendrimit në kuptimin që përmban.

– I foluri italian është më i bukuri ?

– Ne nuk duhet të kërkojmë vetëm bukurinë, por çfarë përfaqësojnë në kohën e tashme format e ndryshme të mendimit. Unë besoj se koha e tanishme, pa qenë në dijeni të saj, mbizotërohet nga literatura ruse. E shikoni pra. Dante, flet për këtë, por kush e njeh vërtetë ? Kush reagon prej tij ? Përkundrazi, Dostojevski është si një prani okulte dhe gjigande që vë në lëvizje evolucionin. Oh, nuk dua të bëj dallime. Por Rusia është e pamatshme. Kur e lë Breslau-n për Leipzig-un dhe prej aty për në Këln, flitet gjermanisht në këto tre qytete, menjëherë pas Këlnit, ndalet dhe flitet frëngjisht. Tani, kur e kalova kufirin rus, shkova në Moskë, kalova Uralet, shkoj, ditë, javë dhe gjithmonë dëgjoj të flitet rusisht, nga të gjitha udhëkryqet e Azisë, deri në Vladivostok, edhe peshqit në Vladivostok do të flisnin rusisht nëse nuk do të ishin memecë ! Kjo krijon hapësirë, shumë hapësirë. Në Evropë njerëzit janë të shtrënguar, sup më sup, secili kufizohet fort prej tjetrit. Në Rusi, ata janë të shpërndarë në territore të pafundme. Europa është një sonet i Petrarkës. Rusia është njeriu përballë universales, që diskriminon jetën dhe motivet e saj me kohën e lirë të meditimit,përpara spektaklit subjektiv të pafundësisë, duke analizuar, menduar, krijuar fanatizmin më të egër të së vërtetës që egziston, sepse ai është i pakufizuar. Oh ! Si puro latin që jeni, e di se keni antipati për Dostojevskin.Ju nuk pranoni se, pa « faktin rus », nuk do të kishit as Vildrac, as Duhamel, as Lenormand, dhe se Rusia sjell në botën tuaj shumë të vjetër, një fekondim të nevojshëm intelektual.

Moisiu, tani i ka sytë e shndritur ; të njëjtët që ka, kur luan, për mrekulli, “Kufomën e gjallë – Le Cadavre vivant.”

Kjo qenie është një qenie e mbushur me entuziazëm, dhe nëse ai kupton deri në fund të vetvetes, dhe Danten dhe Dostojevskin, a mos vallë duhet të shohim në të origjinën sllavo-italiane, e cila shtrihet në të gjithë bregdetin e Adriatikut ?

Minutat kalojnë. Moisiu më tregon tani konceptimin e tij të Mefisto-s së Goethe-s, të cilin, dje, ai e luajti këtu, në Faust-in, një Mefisto të shkathët, delikat e të shndritshëm. “Mohuesi materialist përballë Perëndisë dhe krijimit ; ai që thotë për dashurinë se është një sistem riprodhimi… dhe që vetëm glorifikon imagjinatën e kotë të njerëzve. Flitet ende për Otellon, « maurin mistik », simbol i mospërputhjeve të pashmangshme të racave, ai që vret si një sakrificë liturgjike, – i Jedermann-it – po, atje, në Salzburg, – në kornizën unike të bukurisë.” Dhe së fundi, mbizotërimi aktual i “kontrollit” në skenën moderne.

Aspak një rregull si ai i Reinhardt, unik në elasticitetin e tij të mrekullueshëm, në inteligjencën e tij superiore. Por tjetri, shtirja e menaxherit, që Moisiu e quan “mbretërimi i mediokritetit të organizuar, mashtrimi më i madh i teatrit modern.”

Një anekdotë më kujtohet, ndodhur në Vjenë, kohët e fundit. Moisiu luante “Clavigon”. Në çdo fund akti, publiku e kishte për zakon të çlodhej me një simfoni të shumëllojshme kollitjesh. Kjo irritonte nervat shumë të ndjeshme të Moisiut. Një ditë ai nuk duroi dot më. U kthye në tryezën ku sapo kishte shkruar. Përkulur mbi fletën e bardhë, ai ngre një gisht. Ishte magjike. Fluiditeti ndërtoi perandorinë e tij. Thjeshtë, gishti i ngritur i aktorit të zhytur në mendime…dhe askush nuk kollitej më. Heshtja mbizotëronte. Kjo fuqi magnetike e sugjerimit brenda tij, a e analizon Moisiu ? Nuk duket se bën një gjë të tillë në mendimet e tij.

E pyes :

– Cili është arti i aktorit ?

Mendohet, pastaj thotë :

– Është shuma e asaj që ai ka menduar, gërmuar, asimiluar në një kërkim që është e gjithë jeta e tij, qenia e tij totale.

Sonte, pas pak mbarimit të duartrokitjeve të pjesës “Drita shkëlqen në errësirë – La lumière luit dans les ténèbres”, lë Wiesbaden-in për të shkuar në Frankfurt. Me aeroplan, do të jetë për disa orë në Vjenë. Ai më flet për Parisin :– Isha në Paris kohët e fundit. Parizianët, çfarë publiku i admirueshëm ! Dhe një nga mbrëmjet që më interesoi më shumë ishte në Atelier, të shihja Dullin, në “Komedinë e lumturisë – La Comédie du Bonheur.”

– Ju do të shkoni në Amerikë ?

– Po, së shpejti. Ka shumë gjëra për të parë atje.

Garry.

Basha: Kalendari i reformës në drejtësi në pikëpyetje

by

Nga Arben Xhixho/

Kryetari i Partisë Demokratike Lulzim Basha ndodhet në Uashington, ku të enjten mori pjesë në një konferencë të organizuar nga Instituti “Hudson”, lidhur me marrëdhëniet transatlantike. Në një intervistë që i dha të mërkurën Zërit të Amerikës, zoti Basha ndalet në problemet e fundit me të cilat ndeshet Shqipëria, si ngërçi lidhur me shkollën e magjistraturës, ligji për teatrin kombëtar, krimi i organizuar dhe korrupsioni. Zoti Basha po ashtu iu përgjigj edhe pyetjeve lidhur me kontratat që Partia Demokratike ka nënshkruar me firma lobuese amerikane.

1 Basha

Zëri i Amerikës: Zoti Basha, cili është synimi i qëndrimit tuaj në Uashington këto ditë?

Lulzim Basha: Falemnderit për ftesën! Jam këtu me një ftesë të Institutit Hudson, i cili së bashku me Institutin Republikan Ndërkombëtar IRI dhe me think tank-un e Partisë Popullore Europiane, Institutin Martens, kanë organizuar në Uashington konferencën e 9 transatlantike, që ka mbledhur bashkë politikanë, eurodeputetë, deputetë të vendeve anëtare të Bashkimit Europian, kongesmenë, senatorë dhe njerëz të think tank-eve amerikane për të diskutuar gjendjen aktuale të marrëdhënieve trans-atlantike dhe për të diskutuar për të ardhmen e këtyre marrëdhënieve, po kështu edhe të NATO-s.

Zëri i Amerikës: Muajin e kaluar ju keni nënshkruar një marrëveshje të re lobimi me një firmë amerikane për një shumë prej 40 mijë dollarësh, për një periudhë katër mujore, pra, 10 mijë dollarë në muaj. Për çfarë keni nevojë për të lobuar në Uashington, kur marrëdhëniet e Shqipërisë me Shtetet e Bashkuara janë të shkëlqyera, siç pohojnë të dyja palët dhe të dy vendet janë partnere?

Lulzim Basha: Nuk ka diskutim, por problemet kryesore me të cilat përballet Shqipëria kanë nevojë për një ekspozim të plotë dhe të gjithanshëm, në veçanti sa u përket institucioneve, të cilat merren me këto probleme. Pikërisht këtu kemi kërkuar ndihmën e një kompanie, e cila është e specializuar në veçanti sa i përket krimit të organizuar, narkotikëve dhe terrorizmit. Pikërisht ky është edhe qëllimi i kësaj kontrate: hartimi i një strategjie kundër krimit të organizuar dhe kundër trafikut të drogës, e cila do të bëjë pjesë në planin, programin dhe vizionin e partisë demokratike, së bashku me komponentin ekonomik, të cilin e kemi mbaruar tashmë me partnerët tanë gjermanë, me anë të cilave do t’u ofrojmë shqiptarëve vizionin tonë për të çmontuar kapjen e shtetit nga interesat kriminale, kapjen e shtetit nga interesat e rrjeteve kriminale të trafikut të drogës dhe pastrimit të parave, dhe për t’u dhënë shqiptarëve një vend të sigurtë, me një ekonomi të sigurtë e të fortë, ku nuk dikton paraja e krimit dhe drogës, po ku dikton puna e ndershme dhe mundësia për të gjithë.

Zëri i Amerikës: Një kontratë e mëparshme lobimi e Partisë Demokratike me firmën Muzin Capitol Partners ka ngjallur mjaft debate. Madje në Shqipëri Partia Demokratike është në hetim lidhur me këtë kontratë. Bëhet për një pagesë prej mbi gjysmë milionë dollarësh. Firma Muzin vet ka deklaruar tre pagesa; një prej tyre ju e keni pranuar tashmë pra, 25 mijë dollarësh. Janë edhe dy të tjera, por dua të ndalem tek shuma më e madhe prej 500 mijë dollarësh, për të cilën ju jeni shprehur në Shqipëri fillimisht se është bërë nga një grup shqiptaro-amerikanësh. Më pas duket sikur ju jeni tërhequr nga kjo thënie. Cila është e vërteta e kësaj pagese prej 500 mijë dollarësh?

Lulzim Basha: E vërteta është se Partia Demokratike ka bërë atë kontratë që ka bërë dhe ka bërë ato pagesa që ka bërë. Ndryshe nga Partia Socialiste, e cila…

Zëri i Amerikës: Partia Demokratike ka bërë një pagesë, siç thotë firma Muzin në deklaratën e saj, prej 500 mijë dollarësh.

Lulzim Basha: Partia Demokratike ka bërë atë kontratë që ka bërë, që e ka publike, dhe ka bërë ato pagesa që ka bërë. Kjo është e vërteta…

Zëri i Amerikës: Pra, firma Muzin nuk tregon të vërtetën? …

Lulzim Basha: … E për çdo gjë tjetër ne i kemi kërkuar prokurorisë në Shqipëri dhe FBI-së në hetojnë. Partia Demokratike nuk ka shkelur asnjë ligj, nuk ka asnjë para të pistë në këtë mes, ndryshe nga afera e famshme e thyerjes së ligjeve amerikane me foton me Obamën dhe me burimet e panjohura të parave, që paguan për këtë të tjerët. Partia Demokratike është tërësisht transparente, krejtësisht e hapur, kështu që kjo nuk është çështje.

Zëri i Amerikës: Firma Muzin, sipas kësaj që po thoni ju, duket se ka përdorur emrin e partisë tuaj për çfarëdo problemi që ka patur vetë. Pra, iu ka prishur juve imazhin. Pse nuk e denonconi ju këtë firmë për të pastruar emrin tuaj, sepse del emri i partisë tuaj gjithmonë?

Lulzim Basha: Aspak. Partia Demokratike i ka deklaruar gjithmonë në mënyrë transparente marrëdhëniet e saj dhe financat e saj, ndryshe nga Partia Socialiste në të kaluarën dhe në të sotmen. Por kjo është një çështje, e cila besoj se do të diskutohet dhe do të bëhet transparente më vonë. Këtu nuk ka asnjë çështje. Është një non-issue, siç i thonë në Amerikë. Partia Demokratike është e angazhuar në denoncimin e lidhjeve të krimit të organizuar me partinë në pushtet, duke përfshirë edhe pastrimin e parave dhe gjithçka për të cilën Partia Demokratike akuzohet është një manovër e dobët diversioni për të tërhequr vëmendjen dhe për të kaluar Partinë Demokratike në pozita mbrojtëse, çka nuk ka për të ndodhur.

Zëri i Amerikës: Para se të niseshit nga Shqipëria, vendi juaj e gjeti veten në një ngërç tjetër, e kam fjalën për shkollën e magjistraturës. Nga reforma në drejtësi, siç dihet, shumë gjykatës po humbasin vendet e punës, por sistemi i drejtësisë do të ketë nevojë për zëvendësimin e tyre. Janë një grup studentësh, që kanë kryer Shkollën e Magjistraturës dhe një grup tjetër që pritet të shkojnë atje. Çfarë propozimi ofroni ju për të kapërcyer bllokimin me studentët e magjistraturës?

Lulzim Basha: E rëndësishme është të kuptojmë se çfarë po ndodh. Vetting-u i gjyqtarëve dhe prokurorëve po ecën me këto ritme të ngadalta pasi Partia Socialiste ka hedhur poshtë kërkesën edhe të organeve të vetting-ut edhe të opozitës për t’u pajisur me një buxhet të mjaftueshëm dhe me burime njerëzore, në mënyrë që vetting-u të ecë më shpejt. Siç mund t’i kujtohet edhe teleshikuesit tuaj, Partia Socialiste votoi për të prerë me 40 për qind buxhetin e propozuar nga organet e vetting-ut. Tani organet e vetting-ut nuk janë në gjendje të përparojnë me ritmet e duhura, duke vënë në pikëpyetje kalendarin e reformës në drejtësi, duk shtyrë krijimin e KLGJ-së dhe KLP-së, shtyrje që është antikushtetuese, sepse ke Kushtetutë këto dy organe duhet të ishin krijuar prej kohësh. Në vend të korigjojë atë që ka bërë vet gabim, pra miratimin e njëanshëm të ligjit të vetting-ut dhe injorimin e propozimeve të opozitës, në vend që të rikthehet te Kushtetuta, në vend që të rikthehet te propozimet tona, se kanë qenë edhe propozimet tona për të mbështetur me financime dhe burime njerëzore komisionet e vetting-ut, tani ai po propozon të krijojë institucione jashtë kuadrit të reformës në drejtësi, të cilat të kenë që edhe pa vetting të emërojë gjyqtarë dhe prokurorë. E ka bërë këtë me prokuroren e përgjithshme, e cila u emërua në kundërshtim me Kushtetutën, tani do t’i japë kësaj prokurore të përgjithshme dhe KLD-së kompetenca për të futur pa vetting dhe jashtë procedurave kushtetuese kandidatë në sistemin e drejtësisë.

Zëri i Amerikës: Ky është konstatimi i gjendjes, që tashmë të gjithë e dimë. Por si dilet nga kjo gjendje?

Lulzim Basha: Nga kjo gjendje dilet vetëm duke u rikthyer te konsensusi kushtetues dhe duke u rikthyer te Kushtetuta, e cila u miratua me 140 vota. Pasi ajo u miratua me 140 vota, Partia Socialiste miratoi 6 ligje, duke përjashtuar opozitën, pasi kishte dhënë fjalën se këto 6 ligje do të bëheshin me konsensus, pikërisht që të na sillte në këtë pikë; që të vonohej krijimi i organeve të reja të drejtësisë, që të emërohej prokurorja e përkohshme me votat vetëm të maxhorancës dhe jashtë parashikimeve kushtetuese dhe që të bllokoheshin hetime jashtëzakonisht të rëndësishme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar.

Zëri i Amerikës: Reforma në drejtësi është shumë e gjerë dhe nëse merremi me analizën si ka ecur ajo, ka patur kritika edhe ndaj opozitës në atë kohë për hapat e saj.

Lulzim Basha: Asnjë kritikë nuk qëndron. Të gjithë kritikat ndaj opozitës kanë qenë pjesë e një lufte politike për të mbuluar qëllimin e vërtetë të mazhorancës, që nuk ka qenë reforma në drjtësi, por kapja e drejtësisë. Ndaj kemi ardhur këtu: nuk kemi asnjë bandë të krimit të organizuar të çmontuar, nuk kemi asnjë kokë të krimit të organizuar para gjykatës, nuk kemi asnjë politikan të lidhur me krimin, apo të korruptuar para drejtësisë. Pra, rezultatet e reformës në drejtësi janë akoma zero.

Zëri i Amerikës: Po këmbëngul te pyetja: Si mund të kapërcehet sot gjendja? Ç’do të thotë rikthim te Kushtetuta? Ato që kanë ndodhur, kanë kaluar tashmë. Ç’rrugë ka tani për ta kapërcyer këtë situatë?

Lulzim Basha: Rruga është të zhbëhen ato komponentë të futur në mënyrë të njëanshme nga maxhoranca pikërisht për të vonuar krijimin e organeve të reja të drejtësisë, për të vonuar krijimin e KLGJ-së dhe KLP-së, duke vonuar kështu krijimin e SPAK-ut dhe të BKH-së, dhe duke mos ia dhënë pushtetin e reformimit të drejtësisë vet organeve të drejtësisë, por Fatmir Xhafës dhe Arta Markut, të emëruar vetëm me votat e Edi Ramës dhe rezultatin po e shohim: Saimir Tahiri bredh i lirë, bandave të mëdha të trafikut të drogës nuk u hyn asnjë gjemb në këmbë, drogë dhe para të drogës dalin e hyjnë nëpër portet e Shqipërisë dhe Shqipërisë i mbeten të mbyllura dyert e negociatave me Bashkimin Europian për shka të krimit dhe të korrupsionit.

Zëri i Amerikës: Një tjetër çështje e nxehtë javët e fundit në Shqipëri është edhe çështja e Teatrit Kombëtar. Shumica përdori numrat që ka në parlament dhe e votoi ligjin. Ju jeni shprehur se do ta bllokoni. Si mund ta bllokoni ju ligjin, kur Partia Socialiste i ka kartonat në parlament?

Lulzim Basha: Ne nuk kemi mundësi të bllokojmë ligjin dhe këtë ua kemi bërë të qartë artistëve, qytetarëve dhe gjithë faktorëve shoqërorë të shqetësuar nga gjithë kjo aferë e tmerrshme korruptive. Çfarë po ndodh? Edi Rama ka një plan thuajse 20 vjeçar për të ndërtuar kulla në këtë zonë, që është në zemër të qytetit, është praktikisht prapa monumentit të Skënderbeut, është në mesin e sheshit të ministrive. Ai ka më shumë se një vit që harton një plan, i cili mbahet i fshehtë për të ndërtuar 6 kulla në zonën e Teatrit, e për këtë qëllim duhet grabitur Teatri, duhen grabitur afro 8 mijë metër katrorë tokë publike, nga të cilat afro 5 mijë i takojnë Teatrit. Kjo grabitje bëhet përmes një kompanie, e cila është pronare apo ka blerë 280 metër katrorë. Me 280 metër katrorë që ka në pronësi kjo kompani, tani bëhet një ligj special në emër të kësaj kompanie për t’i dhënë edhe 8 mijë metra të tjerë nga toka publike. Pra, është një aferë e pastër korruptive, për të bërë qindra milionë euro me ndërtimin e këtyre 6 kullave. Është një projekt betonizimi dhe po ashtu, është një projekt i pastrimit të parave të pista.

Zëri i Amerikës: Dhe, cila është strategjia juaj për t’iu kundërvënë këtij projekti?

Lulzim Basha: Strategjia jonë është ajo që kemi ndjekur deri sot; kundërshtimi ligjor në komisione dhe seancë parlamentare, thirrja që i kemi bërë presidentit për të mos e dekretuar ligjin, vazhdimi i kundërshtimit tonë në kuptimin e institucioneve ligjore, është thirrja që i kemi bërë faktorit ndërkombëtar, në veçanti ambasadorëve, që të reagojnë ndaj këtij akti të paprecedent korruptiv; një ligj special për të grabitur tokë publike dhe për të ndërtuar kulla e për të pastruar paratë e drogës e të krimit. Natyrisht është mbështetja me të gjitha format dhe mënyrat e protestës së artistëve dhe të qytetarëve, pasi ndodhemi para një akti të rëndë kriminal dhe para një vepre të rëndë anti-kushtetuese, para një atentati ndaj Kushtetutës. Pse? Në mungesë të Gjykatës Kushtetuese, ky ligj nuk është gjë tjetër veçse një ligjërim i vjedhjes, një akt që legjitimon vjedhjen. Pra, vjedhja dhe korrupsioni nuk janë probleme të reja në Shqipëri, por kjo është hera e parë kur maxhoranca në parlament voton për të ligjëruar vjedhjen. Kjo përbën një precedent të rrezikshëm nga kjo pikëpamje, ndaj duhet refuzuar dhe jam i bindur se do të arrihet me bashkimin e forcave të gjithë qytetarëve, pavarësisht bindjeve politike.

Zëri i Amerikës: Zoti Basha ka patur kritika ndaj opozitës, shumë prej tyre edhe nga brenda partisë, se strategjia që ju po ndiqni nuk po e forcon PD për të përgatitur fitoren e zgjedhjeve të ardhshme parlamentare. Si u përgjigjeni ju këtyre kritikave?

Lulzim Basha: Unë kam dëgjuar dhe dëgjoj mendime, kritika, vërejtje të ndryshme nga shumë anëtarë të partisë, njerëz me përvojë drejtuese brenda partisë. Ka nga ata me të cilët ndaj mendimin e tyre, kritikat e të cilëve janë të vlefshme. Ka të tjera qëndrime, që bëhen vetëm për hesap të maxhorancës, pra, ajo tradita e vjetër e opozitës ndaj opozitës. Unë, qytetarët dhe demokratët dinë ta ndajnë shapin nga sheqeri, ndaj duhet të përfitojmë nga kritikat e shëndosha dhe nga mendimet që jepen për të forcuar rolin e opozitës dhe të Partisë Demokratike, si partia kryesore e opozitës, për të shpërndarë sa më shumë vizionin tonë pro-perëndimor të një Shqipërie të çliruar nga krimi, ku politika është e çliruar nga krimi dhe nga oligarkët, ku ky model politik, që na ofron sot kjo maxhorancë, që është një fuzion, një shkrirje midis interesave të ngushta të një kaste politike me interesat e krimit dhe të një grupi oligarkësh, t’i lërë vendin një politike, ku çdo qytetar e çdo grup interesi të gjejë veten përmes një qeverisje transparente dhe që u shërben interesave të njerëzve.

Zëri i Amerikës: Zoti Basha, pak javë më parë bëri përshtypje deklarata juaj në parlament që i parapriu një aksioni të policisë për zbulimin e 3.4 milionë eurove në makina që vinin nga jashtë. Cili ishte burimi juaj i informacionit? Dhe a mendoni se ishte gjëja e duhur për ta nxjerrë këtë të dhënë në publik?

Lulzim Basha: Partia Demokratike ka një bashkëpunim të ngushtë me partnerët ndërkombëtarë, për të cilët lufta ndaj krimit të organizuar, trafiqeve të drogës dhe korrupsionit është një prioritet absolut…

Zëri i Amerikës: Pra, ishin partnerët ndërkombëtarë, që iu njoftuan juve për këtë?

Lulzim Basha: … Këtë prioritet absolut e kam diskutar edhe këtu në Washington. Në konferencë ku mora pjesë, kam patur takime me përfaqësues të administratës amerikane dhe natyrisht përfaqësues të Kongresit dhe të Senatit amerikan. Problemi është i mprehtë, akut dhe një shqetësim i madh për partnerët tanë. Natyrisht, këta partnerë, të cilët veprojnë në forma dhe në mënyra të ndryshme, kur shohin që nuk ka përgjigje, apo kur shohin që nuk ka veprim sa u përket çështjeve të veçanta të luftës kundër krimit, qoftë edhe çështje të strategjisë apo edhe të operacioneve kundër krimit, kanë gjetur dhe gjejnë te opozita një partner të besueshëm për të shërbyer si një instrument më shumë presioni, në mënyrë që lufta ndaj krimit të organizuar, lufta kundër trafikut të drogës apo pastrimit të parave të drogës të intensifikohet e jo të dobësohet. Padyshim, ne kemi qenë dhe jemi partnerë të devotshëm e të besueshëm të partnerëve tanë strategjikë, SHBA-ve dhe vendeve europiane, për të cilët, siç e thashë, krimi i organizuar, pastrimi i parave të pista të krimit, trafiku i drogave të forta si heroina e kokaina, përbëjnë probleme kryesore sa i përket qeverisjes aktuale.

Zëri i Amerikës: Kjo përgjigje mund të jetë për çdolloj pyetje. Por, pyetja ime ishte konkrete: Cili ishte burimi juaj i informacionit? A ishin partnerët e huaj apo ishte nga brenda vendit?

Lulzim Basha: Burimi i informacionit nuk mund të jetë subjekt i një zbulimi mediatik. Ajo që iu them është se ne kemi një bashkëpunim shumë të fortë me partnerët tanë ndërkombëtarë dhe opozita ka kryer detyrën e saj, unë kam kryer detyrën time si kryetar i opozitës, pikërisht për të pamundësuar që një qeveri që ka humbur besimin e partnerëve në luftën kundër krimit të mos abortojë operacione të rëndësishme, siç ka qenë rasti me Maminasin apo me Toyta Yaris-in dhe paratë e drogës, që po futeshin përmes tyre.

Zëri i Amerikës: Ju akuzuat se me këto automjete Toyta ishte i lidhur një deputet i Partisë Socialiste. Ai u kthye me akuza kundër jush për një fotografi, që ju keni bërë me vëllain e njërit prej të arrestuarve me ju në zyrën tuaj. Në ç’rrethana është bërë ajo foto?

Lulzim Basha: Nuk kam asnjë kujtesë për rrethanat e fotos, sepse unë kam fotografi me mijëra qytetarë. E rëndësishme është të kuptojmë dy gjëra: e para të kuptojmë hipokrizinë e pretendimit, sepse nëse ky person, që nuk e njoh, është i dyshuar, kanë kaluar më shumë se tre javë dhe ky person mund të ishte arrestuar, mund të ishte marrë në pyetje. Por kjo nuk ka ndodhur dhe ka një hipokrizi këtu dhe një përdorim të qartë politik të një fotoje, për të cilën nuk kam asnjë informacion përtej asaj që kam bërë publike.

E dyta është standarti moral. Unë akuzohem se paskam dalë në foto me dikë, i cili dyshohet se është vëllai i disave që dyshohen se janë prapa këtyre parave. Ndërkohë që informacioni im është fare i qartë: këto para janë para të drogës të një klani të fuqishëm kriminal me qendër në Elbasan dhe numri dy i Partisë Socialiste, jo një deputet çfarëdo, është garanti i marrëveshjes për kalimin e këtyre parave përmes këtij instrumenti, makinave të sjella në Tiranë. Po kështu, për të qëndruar te standarti moral; kryeministri, vet ky person dhe shumë të tjerë janë ditë për ditë në krah të vëllait të një krimineli të dënuar droge, siç është ministri aktual i brendshëm Fatmir Xhafa.

Zëri i Amerikës: Zoti Basha, ju faleminderit!

SAMI REPISHTI: UNË DHE FAMILJA IME, VIKTIMA TË TRI DIKTATURAVE

by

Intervistë e Profesor Sami Repishti dhënë Kryeredaktorit të Gazetës”DIELLI”  në Nju Jork, Dalip GRECA/

1-Repishti7 Librat

SAMI REPISHTI: UNË DHE FAMILJA IME, VIKTIMA TË TRI DIKTATURAVE/

2 Sami Bushi plak3 bobdole6 Me presidentin Rugova 935 Deshmi ne Kongres6 Debat32 Shen Gjergji 'shkurt 93

RREFIMI… kam përjetue të tri diktaturat(Fashizmin,Nazizmin, Komunizmi) dhe me humbje të mëdha: Babai ka qenë viktimë e fashizmit italian; kushërini i parë u ekzekutue nga nazistët gjermanë; nana, vëllau e motra u internuen në Berat dhe në Tepelenë nga komunistët… Unë, student 21 vjeçar, jam torturue randë, kam vuejtë dhjetë vjet në burg dhe jam arratisë me rrezikun e jetës….

* Atdheu nuk më ka asnji faj. Edhe sot unë them: “Shqipëri më jep nder me jep emnin shqiptar”! Do të isha shumë i palumtun sikur nji ditë të arrijsha në përfundimin me heqë dorë nga nënshtetsia shqiptare. Janë shtypësit dhe besë-mohuesët komunistë që më kanë shkaktue tragjedinë time; jo Atdheu, nji symbol i shenjtë që shfrytëzohet paturpësisht nga elementë atdhe-shkatërrues….

 

* Kur unë refuzova “ofertën”,mora në duert e mia fatin tim, pavarësisht nga konsekuencat… por e ndjeva veten të lirë, sepse kundërshtova forcat që dëshirojshin asgjasimin tim, vdekjen time morale….

 

* Unë mendoj se dola fitues dy herë: e para, refuzova me urrejtë xhelatin që më merrte shpirtin në torturë; dhe e dyta, dashunova pa kufi viktimën që priste vdekjen çdo orë. Nji pozicionim i këtill me shpëtoi dinjitetin.

 

* … Bashkëvuejtësit e mi: ata janë herojt e mi, ata meritojnë falënderimin tim, sepse ata më mbushën me shpresë dhe me guxim tue ndjekë shembullin e tyne në moshën 21 vjeçare….

* Unë jam akoma i bindun sot, 72 vjet ma vonë, se mbrojtja e jetës, dhe dinjitetit të çdo qenie njerëzore ashtë detyra ma e naltë dhe misioni ma fisnik i çdonjenit nga ne, sot dhe nesër.

       

…Profesor Sami Repishti u lind në gjirin e familjes së Hafiz Ibrahimit dhe Hava Bushatit në lagjen Dudas në Shkodër më 6 prill 1925. I ati ishte figurë me autoritet në shoqërinë shkodrane të asaj kohe dhe më pas deputet në Kuvendin Kombëtar.Në vendlindje kreu mësimet fillore në shkollën “Oso Kuka” dhe të mesmen pranë gjimnazit të Shkodrës, ku ra në kontakt edhe me lëvizjen komuniste.

Më 1942 mbaron maturën.Merr pjesë në një konkurs në Tiranë për studime të larta jashtë shtetit.112 kandidatura, konkuronin për 28 bursa studimi të profesioneve të ndryshme. Mbas 2 ditëve, mësoi se e ksihte fituar bursën nga ministria e Arsimit për në Fakultetin e Historisë së Firences.

Me mbërritjen në atdhe më 1943 shkon të verojë në Repisht, prej ku kishte origjinën familja e tij. Prejse strehoi një nip të tijin që kishte ide komuniste, autoritetet fashiste e arrestojnë të atin dhe e torturojnë duke vdekur  prej hemoragjisë më dt. 29 shtator 1943. Samiu duke qenë i pari i shtëpisë detyrohet t’i sigurojë bukën familjes.

Punon në Sektorin e rindërtimit me të hyrë në pushtet regjimi i ri.Themelon me shoqërinë e tij një Organizatë të Rinisë Demokratike,shpërndanë trakte dhe i dorezuan një Memorandum një deputeti anglez që vizitoi Shkodrën dhe ndihmonin familjet e të arratisurve. Në maj të 1946 mori pjesë në proçesionin e varrimit të Arqipeshkvit Imzot Gaspër Thaçi. Ishte data 22 tetor 1946, kur e arrestojnë forcat e sigurimit në vendin e punës me akuzën “Agjitacion e propagandë kundër shtetit”. Për 14 muaj, iu nënshtrua hetimeve intensive ku takon dhe prof. Kolë Prelën. Dënohet nga pretenca e gjyqit me 15 vjet heqje lirie, në burg do shoqërohej me P. Çiprian Nikën dhe vëllanë e prof. Kolës, Markun. Më 28 nëntor 1947 dërgohet në Burgun e Madh, dhe më tej në kampin e Vloçishtit, në Beden të Kavajës më 1948. Mbas kampit të punës së detyruar në Orman Pojan të Korçës, rikthehet në burgun e Shkodrës, në fund të muajit nëntor.

Mbas daljes nga burgu më 1956 punoi javën e parë si pastrues i barit të keq në stadium, javën e dytë e caktojnë të punojë në kanalizimin e tokave të Qendrës Zooteknike. Kështu e gjeti edhe viti 1956. Më vonë si ndihmës karpentier deri në ditën e arratisjes, 22 gusht 1959. Në Jugosllavi izolohet; lirohet nga izolimi në prill 1961dhe punësohet përkohësisht (ndërkohë studion serbokroatishten dhe anglishten.) Por shumë shpejt (qershor 1961), përfundon në kampin e refugjatëve të Gerovës, Kroaci.

Më 1 shtator 1961, arratiset nga kampi i Gerovës dhe vendoset në Itali. Qëndroi në Trieste, në kampin e refugjatëve San Sabba, ku në tri javë fitoi të drejtën e azilit politik. Mbas një qëndrimi gjashtëmujor në kampet e Capua-s dhe Latina–s, pranë Napolit dhe Romës, mbas shumë vuajtjesh, më 9 prill 1962, emigroi për në ShBA. Merr pjesë në takimin e pesëdhjetë vjetorit të “Vatrës”, ku dhe takon mikun e të atit në periudhën e opozitarizmit, Imzot Nolin. Fitoi qytetarinë (citizenship) amerikane më 1968. Doktoroi pranë Departamentit të Frëngjishtës në City University of New York (1977). Për 25 vjet me rradhë, ka dhënë mësim në college-t amerikane. Ka qenë kryetar i Departamentit të Gjuhëve të Huaja, për shkollat e qytetit Malverne, New York, koordinator i programit për studime të avancuara, Lice-University, Adelphy, Garden City, NY, 1976-1991, dhe po aty pedagog i jashtëm. Udhëtimin e vetëm në Kosovën e cliruar e realizoi në prillin e 2000(kjo është biografia zyrtare). Pë më shumë ndiqni intervistën:

Dalip Greca: Si ndjeheni me shëndet Profesor Repishti?

Sami Repishti: Ndjehem mirë; tue marrë parasyshë moshën e avancueme, shumë mirë.

PYETJE:: Për kureshtjen time dhe të lexuesve të lexuesve: Si është e organizuar një ditë e zakonshme juaja në këte moshë? Si e filloni në mëngjez dhe si vijon dita?

S.REPISHTI: Që nga dita e pensionimit, dita e ime ashtë mjaft monotone.Lexoj nga çdo lami, kryesisht histori e letërsi botënore, dhe pa dyshim fletoret e vendit, sidomos The New York Times, të përjavëshmen The New Yorker, dy organe mjaft serioze dhe informative të dorës së parë. Revistat Foreign Affairs dhe Le Monde Diplomatique janë busulla e ime politike. Krahas me këto lexime, unë ndjek shtypin shqiptar të Shqipërisë (ma pak të Kosovës dhe Maqedonisë për arsye teknike). Natyrisht, dy gazetat tona këtu Dielli dhe Illyria, jane mjaft cilësore dhe plotësojnë nji nevojë të madhe për mergatën tonë. Ndiej nji nevojë të fortë shpirtnore me mbajtë kontakt me vendin tim të lindjes, si dhe me botën ku jetoj. Kur paraqitet rasti me thanë dy fjalë, atëherë shkruej ashtu si mendoj për zhvillimet që ma të shumtën më dëshprojnë…dhe kjo ashtë e shpeshtë.

     PYETJE:: Dhe jeni plot energji!

  1. REPISHTI: Mos u çuditni: ky 93 vjeçar shkon në palestër 4-5 herë në javë për ushtrime gjimnastikore.Me ndihmojnë shumë.

PYETJE:: Ju ende jeni i vemendshëm ndaj ngjarjeve, veçanërisht atyre në trojet shqiptare, dhe vazhdoni të përcillni kritika, ide, mesazhe. A ndjeheni i lodhur dhe i trishtuar pse këshillat e mesazhet bien në vesh të shurdhër, pasi klasa politike vazhdon t’ia cenojë imazhin Shqipërisë?

S REPISHTI: Jo! Seriozisht jo! Sepse mbas 60 viteve në Botën e Lirë, dhe me edukatën arsimore që mora në shkollat dhe institucionet amerikane (dhe franceze) kam fitue aftësinë me lexue, me peshue, dhe me gjykue mendimet e të tjerëve me gjakftohtësi dhe sidomos mos me ra në kurthin e megalomanisë dhe përfundimit se mendimi im ashtë i vetmi mendim i drejtë. Edhe në rastin kur jam plotësisht i bindun që kam të drejtë, ka nji përqind mundësi që mund të jemë gabim. Ky dyshim i vogël, nuk më lejon me u ba fanatik. Mentalitet i rrallë në botën shqiptare…..

PYETJE:: Ju jeni një dëshmitar aktiv i përjetimit të diktaturave ekstreme, si nazi-fashizmi ashtu edhe komunizmi. Të parat, ju hodhën në barrikadën e idealistëve; tek e dyta, patët fatin e keq të ishit viktimë e dhunës ekstreme. Ish Presidenti bullgar Zhelio Zhelev, tek i krahason këto diktatura, ka nxjerrë përfundimin se fashizmi dhe nazizmi kanë një “të mirë”, se janë afatshkurta krahasuar me komunizmin që jeton gjatë dhe ‘han’ veten. Përfundimi që keni nxjerrë ju nga përjetimi vetiak i këtyre diktaturave, cili është?

S REPISHTI: Dallimi në mes të tri diktaturave ashtë vetëm nga ngjyra.Të tria kanë nji objektiv: shtypjen e individit,heqjen e lirive personale, dhe forcimin e konformitetit të shoqënisë, ku çdo qytetar ashtë vetëm nji “objekt”që shërben “partinë” dhe asgja ma shumë. Unë kam përjetue të tri diktaturat dhe me humbje të mëdha: babaj ka qenë viktimë e fashizmit italian; kushërini i parë u ekzekutue nga nazistët gjermanë; nana, vëllau e motra u internuen në Berat dhe në Tepelenë. Unë, student 21 vjeçar, jam torturue randë, kam vuejtë dhjetë vjet në burg dhe jam arratisë me rrezikun e jetës.

Shoqënia shqiptare ka pësue nji degradim të madh gjatë viteve të diktaturave, rrjedhimet e të cilit i ndjejmë edhe sot. Duket sikur nga dhimbja e madhe, shqiptarët janë çveshë nga koncepti i lirisë qytetare dhe i dinjitetit personal. Sot ata jetojnë në botën e konfuzionit politik, ekonomik e shoqënor që ka krijue nji klasë politike të pandërgjegjëshme për fatin e vendit e të qytetarëve, dhe që karakterizohet nga moskokëçarja, korrupsioni, dhanja mbas pasunisë së pistë, dhe drogave e dëfrimeve degraduese e moralisht të dënueshme. Uroj që kjo të jetë nji fazë kalimtare, dhe sa ma e shkurtë. Shqiptarët meritojnë nji qeveri ma të mirë se këto të viteve të fundit. Ata meritojnë të jetojnë të lirë nga frika dhe të lirë nga uria, të jetojnë si qytetarë të ndërgjegjshëm dhe aktivë.

PYETJE::Diku keni shkruar se akti rebel, kur i thatë jo diktaturës, pothuajse ju vrau, por dhe ju çliroi. Në ç’kuptim ju çliroi?

S REPISHTI: Ky përshkrim ashtë i influencuem nga fryma ekzistencialiste franceze, dhe u shkrue gjatë studimeve të mia. Na, të gjithë na, jetojmë në nji botë ku çdo ditë gjindemi para nji “situate” që kërkon nji “zgjedhje” (le choix, the choice). Kjo ‘zgjedhje’ ka dy mundësi: bahet me ndërgjegje të pastër (la bonne foi) pavarësisht nga konsekuencat që vijnë, por që jep përshtypjen se ju jeni zot i fatit tuej, pavarësisht nga pengesat shoqënore; ose bahet pa bindjen tuej, me “kënaqë” dëshirën ose urdhnin e “tjetrit”(la mauvaise foi) dhe në kundërshtim me bindjen tuej. E para ashtë “vepër në frymën e bindjes personale”, dhe e dyta në frymën e shtypjes dhe detyrimit që vjen nga “tjetri” që mund të jetë nji individ ose nji organ qeveritar ose shoqënor. Ndërsa ‘zgjedhja’ e parë ju ban të lirë pavarësisht nga konsekuencat, e dyta ju ban përgjegjës për aktin tuej të ulët.Ju keni dorëzue lirinë tuej në duert e “tjetrit”. Këtu “tjetri” ashte “anmiku” i juej.

Kur unë refuzova “ofertën”, mora në duert e mia fatin tim, pavarësisht nga konsekuencat… por e ndjeva veten të lirë, sepse kundërshtova forcat që dëshirojshin asgjasimin tim, vdekjen time morale. Edhe sot, përsëri mendoj që veprova ashtu si më diktonte ndërgjegja në atë moment. Këte qendrim e mbajnë vetëm njerëzit e lirë, zotë të fatit të tyne! Pagova çmimin: edhe pesë vjet tjera në burg…. por shijova lirinë e vertetë!

PYETJE:: Profesor më ka mbetë në mendje një skenë dramatike tek rrëfimet tueja “Nën hijen e Rozafës”: 20 nentor 1947. Po ju çojnë bashkë me të burgosurit e tjerë nga Sigurimi tek Gjykata e Shkodrës. Turma e irrituar, pa e ditur se ç’farë “krimesh” kishit bërë, shpërtheu në histeri: “Trathëtarë…Plumbin ballit!…Skene tronditëse..”Si e kujtoni ju atë skenë dhe çfarë mendoni për manipulimin e turmave?

S REPISHTI: Ka qenë nji tragjedi kombëtare! Nji popull i tanë i detyruem me u shnjerëzue deri në atë pikë sa të kërkojë vdekjen e nji qytetari të pafajshëm. Sepse edhe sot mendoj që kam qenë i pafajshëm! Akoma pa ndigjue akuzat, turma pa tru bërtiste “plumbin ballit”! Sepse ashtu ishte udhëzue nga autoriteti shtypës.

Nji përvojë tronditëse: në vitin 1944, u vra nji shok i imi nga gjermanët. Unë shkova për ngushëllime në familje. Nana e viktimës që ishte në sallë gjatë gjykimit tim, kur të tjerët thirreshin “plumbin ballit!  ajo ngrihej dhe tue më shikue drejt në sy, përsëriste thirrjen banale. E pabesueshme, për shokun e djalit të vramë….!

Në fillim, u trondita sepse më shkoi në mend akti i ekzekutimit, i vetëm dhe në nji mënyrë barbare. Sapo kisha dalë nga nji hetuesi 14 mujore torturash të egra. Isha i ri, 21 vjeçar, nuk e kisha shijue jetën dhe po vdisshe në nji mënyrë tmerruese. Pak nga pak, fillova të ndërgjegjsohem për gjendjen, dhe fillova të kemë mëshirë për këto masa të paedukueme, dhe të indoktrinueme me urrejtë; vetëm me urrejtë me urdhën nga nalt. Nuk di sa koshient ishin ata që bërtisnin, por në fëtyrën e tyne unë shihshe nji përkrahës të krimit dhe të kriminelit dhe kjo më errësonte sytë…dhe gjykimin e këtyne “viktimave” të propagandës çmendëse komuniste, dhe të frymës së terrorit që ajo shpërndante. Në këto momente, shihej ma mirë se kudo, dhe kurdo, shtazëria e diktaturës, në këte rast diktaturës së proletariatit, dhe çnjerëzimi i plotë i turmave të gënjyeme.Shumë e vështirë me dëshmue dhe me u gjykue me gjakftohtësi….!

PYETJE:: Në skutat e qelive dhe torturat e hetuesisë, në kampet e tmerrshme të punës dhe në qelitë e burgjeve, ju ratë në kontakt me xhelatin që torturon dhe me viktimën që torturohet. Cili është vlerësimi i juaj për shpirtrat njerëzorë të të dy kategorive?

S REPISHTI: Në fakt, ashtë përleshja në mes të dy botëve diametralisht të kundërta. Ashtë vdekja kunder jetës, dhe përfundimi ashtë fitorja e njenës dhe humbja e tjetrës. Për fat të keq, vdekja doli fituese shpesh herë në vendin tonë komunist, dhe kjo përshtypje pothuejse e përgjithëshme ka karakterizue atmosferën shoqënore në vend. Vdekje nga çdo mënyrë dhe në çdo vend e në çdo kohë….ose frika e vdekjes që rrin mbi kokët e qytetarëve ditë e natë….Nji mbijetesë e vështirë dhe me rezultate që nuk përmirësohen edhe kur prezenca e vdekjes ndjehet ma pak…nji fenomen që dëshmojmë sot në Shqipërinë tonë martire….

Sot, unë mendoj se dola fitues dy herë: e para, refuzova me urrejtë xhelatin që më merrte shpirtin në torturë; dhe e dyta, dashunova pa kufi viktimën që priste vdekjen çdo orë. Nji pozicionim i këtill me shpëtoi dinjitetin.

PYETJE:: Çfarë ka mbetë në kujtesën tuaj nga bashkëvuajtësit e qelive?

S REPISHTI: Këtu qendron bërthama e rezistencës kundër së keqes së madhe komuniste: qendrimi heroik i  “kolegëve” që vuejshin në qeli, pa faj, pa arsye, pa kuptue se ç’ndodhëte rreth tyne…Disa prej tyne përfundojshin para skuadrave të ekzekutimit pa njoftim deri në ditën e fundit…ose në dhomat e torturës ku fshihet bisha që na mbajmë mbrenda vetes e që çfaqet në raste të këtilla. Rezistenca e “bashkëvuejtësve” ka qenë elementi themelor i guximit tonë me rezistue si ata, mos me u turpënue, mos me u dorëzue, me shpresue në ditë ma të mira edhe në netët ma të vështira të jetës së zezë nën torturë. Bashkëvuejtësit e mi: ata janë herojt e mi, ata meritojnë falënderimin tim, sepse ata më mbushën me shpresë dhe me guxim tue ndjekë shembullin e tyne në moshën 21 vjeçare….

PYETJE:: Ju mbeteni nji ikonë shqiptaro-amerikane, luftar aktiv i “të drejtave të njeriut”. Si, kur, dhe në cfarë rrethanash nisi “beteja” juaj për mbrojtjen e të “Drejtave të Njeriut”?

S REPISHTI : Betimi im i mbrendshem mos me “u shnjerëzue” mos me trathëtue veten dhe shokët, u krijue shpejt mbas arrestimit dhe mbas torturës së ditëve të para që më shkatërruen në fillim, dhe më ngriten ma vonë në piedestalin e rezistencës kambëngulëse. Mbrojtja e “të drejtave të njeriut” akoma e pa formulueme zyrtarisht, dhe e pa kuptueme mirë, lindi nga nevoja urgjente, primordiale, mos me lejue të tjerët të kalojshin nepër provët e mia dhe të torturoheshin ashtu si unë e të tjerë si unë, kudo qoftë në botë dhe kurdo qoftë në kohë. Unë jam akoma i bindun sot, 72 vjet ma vonë, se mbrojtja e jetës, dhe dinjitetit të çdo qenie njerëzore ashtë detyra ma e naltë dhe misioni ma fisnik i çdonjenit nga ne, sot dhe nesër. Përsa kohë që ka burra, gra, fëmijë të pafajshëm që vuejnë për çdo arsye qoftë dhe në çfarë do mënyre qoftë, duhet të jetë detyra e çdonjenit nga ne me luftue këte të keqe pa kompromis. Çdo spjegim, çdo justifikim me i ikë kësaj detyre të shenjtë nuk ka vlerë. Çdo gja tjetër ashtë e dorës së dytë. Respekti për jetën dhe dinjitetin e çdo personi ashtë në krye të listës së detyrimeve tona në jetë.Nji parim themelor i këtill na frymëzoi edhe në burgje e kampe pune të detyrueshme,dhe krijoi nji lëvizje solidariteti me ata që vuejshin ma shumë se na: me ndihmue, me përballue së bashku, me qetësue shpirtrat e trazuem, me ngushëllue ata që nuk ngushëlloheshin, e kështu me rradhë… !

Kam ardhë në përfundimin se me prue buzëqeshjen në fëtyrën e nji  njeriu që vuen ashtë suksesi i madh në jetë; dhe, me thye zemrën e nji qenie të pafajshme ashtë dështimi i plotë në jetë!

PYETJE: : Duke e kthyer veshtrimin pas, a mund të sillni copëza historie nga kjo betejë e gjatë, që nisi në 1965 në Kongresin Amerikan, Departmentin e Shtetit etj…?

S REPISHTI: Nji rrëfim! Kur zbrita në aeroportin e New York-ut, prill 1962, akti i parë ka qenë gjunjëzimi dhe puthja e truellit amerikan. Kjo natyrisht sepse kuptova që nuk jam përsëri në rrezik me u kthye mbrapa, ose me u vra në nji skutë të errët të kampeve famëkeq të refugjatëve ku mbretnonte kaosi i vertetë. Po edhe ma shumë: e konceptueme si vendi i lirisë dhe demokracisë, SHBA paraqiste për mue, për ne të gjithë,, rastin ma të shkelqyeshëm me ndihmue shokët e vuejtjeve në Shqipëri, dhe kudo që ata ishin në të gjithë botën, tue popullarizue gjendjen e tyne të vështirë dhe pa rrugëdalje, vuejtjet e tyne dhe shpresët e tyne.

“Errësinë në mes të ditës” (Arthur Koestler) ashtë titulli i nji romani që më ka tronditë me tregimet e tia, dhe që unë dëshiroj me përkthye. Vuejtjet janë smundje që kanë dërmue miljona në gulage, burgje e kampe tjera internimi ku kishin kalue vite të gjata.

Në SHBA, bota ishte teatri i akteve të mia, dhe të persektuemët ishin aktorët me të cilët unë luejshe dramën time në favor të të gjithë atyne që nuk kishin za me folë, as pendë me shkrue, as mundësi me tregue në çfarëdo mënyrë qoftë botën e errësinës ku ata akoma jetojshin, familjarët e mi, e kujtimi i të cilëve më prishte gjumin e natës çdo ditë që kalonte pa lajm….Janë akoma gjallë, apo kanë vdekë?

Për arsye të frikës nga persekutimi i matejshëm i familjarëve, unë u kufizova publikisht mbrojtjes së të drejtave të popullsisë shqiptare në ish Jugosllavinë, dhe Çamërinë. Gjatë nji qendrimi të shkurtë në atë vend anmiqsor, dëshmova vuejtjet edhe trajtimin shnjerëzor të bashkatdhetarëve të mi shqiptarë të Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi, Preshevës…. asajë që shpesh i referohemi si “Shqipëria Lindore”.I mblodha këto kujtime, i ruejta si nji dhuratë e shtrenjtë, dhe kur u paraqit rasti, i tregova botënisht, tue informue publikun ndërkombëtar për këte dhunë të pameritueme, dhe nevojën me e ndalue.

Dëshminë e parë e kam ba në Kongresin amerikan në prill 1965. Mbas kësaj paraqitje, dëshmitë e mia në Kongresin amerikan, e ma vonë edhe në Shtëpinë e Bardhë, dhe në Departmentin e Shtetit, me gojë e me shkrim, kanë qenë të shpeshta dhe kanë pasë nji jehonë pozitive.(lexojeni te plote ne Diellin e printuar)