Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

RINI E SHKËRMOQUR NËPËR BURGJE

by

GËZIM ÇELA në dy libra: “Klithma e një nëne” dhe “Nga burgu i Spaçit drejt lirisë”/

Nga Kadri Tarelli /

 Në mes të muajit Qershor 2016, në odeonin “Nikolin Xhoja”, në mjediset e teatrit “A. Moisiu” të Durrësit, Klubi i Shkrimtarëve dhe Artistëve të qytetit bregdetar, organizoi një veprimtari të bukur dhe shumë mbreslënse, kushtuar dy librave me tregime: “Klithma e një nëne” dhe “Nga burgu i Spaçit drejt lirisë”, të autorit Gëzim Çela. Vetë shkrimtari, i cili mbajti mbi shpinë 21 vjet e 8 muaj burg, me rini të rronitur e coptuar ndër vite, provoi prangat dhe birucat, goditjet dhe torturat, qëndresën dhe mbijetesën, njërëzore e mbinjerëzore, fizike dhe shpirtërore, dhe nuk u thye, “Rrnojti për me tregue”, doli në liri, erdhi mes nesh dhe na rrëfen disa copëza jete të thërmuar nëpër skëterën e sistemit komunist. Burgu i gremisi enderrat, i zbardhi flokët, i veniti bukurinë (Sytë e zinj dhe vetullat e gjata të djaloshit të ri, mund t’i lakmojë çdo model bukurie në botë), por nuk e theu dashurinë për jetën, të vërtetën dhe të bukurën, nuk ia mposhti as trupin e cfilitur, as edhe shpirtin e tij të lirë.

Vetë titujt e dy librave janë këmbana që gjëmojnë e rënkojnë, për për të mbajtur zgjuar zgjuar ndërgjen e kombit për çka i ndodhi bijëve të tij. Mjafton vetëm tregimi i parë, “Klithma e një nëne”, në librin me të njëjtin emër, që të ndjesh dridhje e morrnica në trup, edhe në mes të vapës së këtij qershori. Tregimet, qoftë edhe veç e veç, i bëjnë librat thëngjilj zjarri, që të përcëllojnë ndër duar, kur njihemi me tmerret në birrucat e hetuesisë, torturat e paimagjinueshme, dënimet e sajuara e të pamerituara, veprimet e xhelatëve që i zbatonin. Po në emër të kujt!? Aty mes fjalësh e fjalish, në lot e rënkime, në gjak e mundime, në fyerje e dhunime, përjetojmë tragjedinë më të madhe që pësoi kombi, i ndarë e i përçarë nga absurdi “Lufta e klasave”, që e katandisi popullin, në të mirë e të liq, në atdhetarë e armiq, në besnik e tradhëtar, në fitues e sundimtarë dhe në vuajtës e të vrarë, të mbetur pa emër e pa varr.

Ç’mallkim na ndjek që po mbetemi të ndarë? Vallë a ishim e jemi të gjithë shqiptarë? Këto pyetje të tmerrojnë, kur i mendon dhe i përjeton cilido, edhe pas kaq vitesh. Ma merr mendja, nuk ka krim më të madh që i është bërë shqiptarëve, se zbatimi i këtij ligji të zi, ideologjik e politik, që brohoritej dhe bekohej nga diktatura, sepse e keqja nuk mbaronte vetëm tek burgu. Ajo  vazhdonte nëpër kampet e internimit, dhe “njolla”, “armik i klasës”, u ngjitej e trashëgohej jo vetëm për familjarët, por edhe për farefisin. O zot ç’marrëzi, të bësh armik popullin tend!  Dhe përse!?

Përmbajtjen dhe analizën letrare – artistike të këtyre dy librave e ka në dorë vetë lexuesi. Ai ka privilegjin të gjykojë mbi forcën dhe bukurinë letrare të fjalës, vërtetsinë e ndodhive, ku jeta dhe vdekja ishin kaq ngjitur, njëra pranë tjetrës. Këndonjësi ka mundësi të kuptojë dhe të shijojë mesazhet hyjnore e njerëzore, që dalin nga zemra e një të riu që vuan absurdin e kohës, si një thirrje e oshëtimë që ta dëgjojë njerëzia. Ndërsa dua të ndalem tek kuvendi i miqëve, krijuesve, dhe bashkëvuajtësve të shumtë, durrsak dhe të ardhur edhe nga Tirana, Kavaja, Vlora, etj, të cilët nderuan Gëzimin në këtë festim të tij, sot në moshën 81-vjeçare.

Me dhimbje e lot në sy u përcoll në video, kënga “Nëna Roza”, kënduar nga tenori i njohur Kastriot Tusha. Nënë Roza është nëna e “heroit” tonë Gëzim Çela, e cila për dhjetëra vite, me trasta në dorë e ndoqi të birin, qeli më qeli e burg më burg. Jeta e kësaj nëne, si e mijëra nënave të tjera, frymëzuan muzikollogun, shkrimtarin dhe poetin durrsak Zini Beqiraj, të kompozojë muzikën, të hartojë edhe tekstin, si hymn për qëndresën, dhimbjen, pritjen dhe kalvarin e vuajtjeve, për rininë e djalit të shkërmoqur burgjeve, sepse donte liri. Kur përjeton melodinë e kësaj kënge dhe tregimet e librit, cilido prej nesh bën pyetjen më të sinqertë që del vetiu: “Kush e kishte dhimbjen më të madhe, djali i mbërthyer në hekura, apo nëna përtej tyre?” A jemi në gjendje, si prindër e fëmijë, nënë e bir, motër e vëlla, shok apo mik, t’i japim vetes një përgjigje?

Me mjaft interes u ndoq fjala e organizatorëve dhe pjesëmarrësve në këtë kuvend miqsh, shokësh, mes tyre edhe letrarë, poetë, shkrimtarë e krijues të njohur, të cilët përcollën copëza njohjeje dhe përjetime nga jeta, përshtypje nga tregimet e librave, të cilat janë fletë të shkëputura nga kalendari jetësor i Gëzimit, që veç emrin pati Gëzim, se jeta e tij kaloi e hidhur farmak e pelin. Ata që morën fjalën ishin të shumtë, po përmend disa prej tyre: Nikolla Spathari, Simon Miraka ardhur nga Tirana, Zini Beqiraj, Vladimir Muça, Sami Velçani, Laureta Petoshati e ardhur nga Vlora, Fatmir Minguli, Nazmi Roli ardhur nga Kavaja. Meri Lalaj, shoqe e vjetër e Gëzimit, sot ka ardhur nga Tirana, duke sjellë përshëndetjet edhe të artisteve të njohura, Margarita Xhepa dhe Roza Anagnosti, të cilat si lushnjare të herëshme, e kanë njohur në rininë e tyre Nënë Rozën dhe vetë të birin, por që sot nuk mundën të jenë të pranishme në këtë ditë të madhe për Gëzimin.

Poeti i njohur Agim Bajrami i frymëzuar nga tregimi “Çibuku me tul buke”, enkas për këtë takim, krijoi poezinë “Llulla prej buke”,  të cilën e recitoi me mjaft ndjenjë e bukuri artistike, duke përcjellë njerëzishëm emocione të forta mallëngjimi e trishtimi:

-Llullë e vjetër burgu,

Me bukë prej urie,

Prej teje edhe helmi

Kishte tjetër shije

………………..

Llullë e tharë e shkreta,

mushkëritë farmak.

Me ty edhe unë vetë ,

vij të tymos pak.

Në fund të takimit Gëzimi falënderoi pjesëmarrësit, nuk foli për jetën e tij. Përse duhen trazuar plagët, që dhembin sapo i fryn pluhrin e një jete të shkatëruar? Ai e di mirë, madje më mirë nga ne, se vragat e torturave në trup mbyllen e shërohen, ndërsa të shpirtit, duken sikur mbulohen, por nuk harrohen. Në këtë rast, Gëzimi i kurseu fjalët dhe përshëndeti me poezinë “Ëndërrime nga qelia”. Kur i dëgjova këto vargje, dhe i përsërita nga libri, çuditem dhe më vjen keq, pse gëzimi nuk ka lëvruar këtë gjini letrare. Janë vetëm katër të tilla të vendosura mes tregimeve, por që kanë shumë frymëzim, ndjenjë, dashuri dhe harmoni të lakmueshme edhe për poetët me emër. Po citoj vetëm katër vargje:

-Jo, më mirë po iki, po kthehem në qeli.

S’dua të jem si tymi, por me gjak si ti.

Ndonjëherë n’u kthefsha, nëse s’m’ ke harruar,

Dua t’puth me zjarr, jo me zemër të shuar.

Askush nga ne, apo ata që nuk e provuan burgun, internimin dhe ferrin  komunist, nuk mund ta përfytytojmë durimin, guximin dhe vetmohimin e Gëzimit dhe bashkëvuajësve të tij, që gjetnë forca të mbijetojnë e të ngadhënjejnë mbi vdekjen. Ç’forcë i ka mbajtur gjallë, veç ata e dinë. Mbase këtu gjejnë vend fjalët e shkrimtarit A. Solzhenicini, që e bëjnë njeriun të fortë të përballojë edhe fatkeqësi të tilla: “Kur i keni marrë një njeriu çdo gjë, ai nuk është më në dorën tuaj. Ai është i lirë”.

Gëzimi ishte i burgosur, por mbeti me shpirt të lirë.

POEZI BRENDA PROZËS POETIKE

by

Vështrim mbi librin: “Modernët e kohës”/

Sejdo Harka me Librin “MODERNËT E KOHËS”.Analiza letrare, esse, portrete./

Nga Kadri Tarelli/

Studjuesi, kritiku letrar, redaktori dhe publicisti Sejdo Harka, pak kohë më parë doli para lexuesve me një libër të ri: “MODERNËT E KOHËS”. Analiza letrare, esse, portrete”.

Nuk dua të ndalem tek titulli, pavarësisht se për çdo libër, si fillim aty mbeten sytë. Po mendja lajthit shpejt e fluturon tek “Modernët”, siç i quajmë ne pa e vrarë mendjen, për djemtë dhe vajzat me forma flokësh nga më të çuditshmet, tualet e stoli lloje-lloje, veshjet ngjyra-ngjyra, të grisura zhele-zhele, që përdorin një fjalor të ndyrë dhe, për më keq akoma sikur janë në garë kush e kush të dalë sa më cullak në rrugë e vende publike. Nuk bëhet fjalë për  këta, por për “moderënët në letërsi”. Përsëri fantazia na çon larg e afër, për shumë shkrimtarë e poetë që shkruajnë, si duan e ç’të duan. Bukur! Janë në të drejtën e tyre, askush nuk ka pse mërzitet për këtë. Le të mburren. Ka disa që edhe i lëvdojnë me tepri, medemek se janë “Modern”. Koha dhe lexuesi i gjykon.

E di, që mes nesh ka shumë kolegë, lexues dhe krijues që s’janë në një mendje me mua, ashtu siç nuk jam edhe unë me ta, por ata nuk janë as me  Sejdon, autorin e librit, i cili studjon, analizon dhe shkruan për figura të ndritura të mendimit filozofik, të dijes, letërsisë, poezisë, krijimtarisë artistike të kultures botërore dhe asaj shqiptare. Ata, pavarësisht se ku e kur kanë jetuar e krijuar, i bëjnë dritë kohës së tyre, prandaj nuk humbin e vdesin, por ndizen e s’shuhen dhe nëpër kohë mbesin, sepse kanë lënë gjurmë jete dhe vepre. Edhe unë mendoj dhe besoj, se këta janë e mbeten “Modernët e kohës”.

U përpoqa të them dy fjalë për “Modernët”, megjithse ky nuk është qëllimi i këtij shkrimi modest. Tjetërkund e kam gjykimin, te stili dhe frymëzimi poetik i Sejdos, te poezia e tij e shkrirë brenda çdo shkrimi analitik e kritik, apo edhe tek portretet. Është një mënyrë mjaft e goditur që të befason, aq sa duket sikur këndon, vërshëllen, apo vallzon duke lexuar. Do të më jepni të drejtë, pasi të futeni në magjinë e fjalës, qoftë edhe në shkrimin e parë.

Si shumë të tjerë, edhe unë kam lëçitur mjaft hyrje librash, esse, reçenca, parathënie e pasthënie, vlerësime, monografi e portrete të njerëzve të shquar, po ndryshe nga të tjerët, Sejdo sjell diçka krejt të veçantë. Ai krijon poezi me brumin e vepërs që analizon. Si çdo lexues, krijues e studjues, ku secili ndjen e thotë, aq sa di e aq sa do, Sejdo Harka qëndron brenda lëkurës e kulturës së vet, brenda shpirtit dhe ndjesive, subjektivizmit dhe frymëzimit, analizës dhe mendimit, të bukurës dhe shëmtimit, të gëzueshmes dhe trishtimit, duke na dhënë bukur e me pak “këngë”, përmbledhjen e volumeve të tërë, të shkruar e lexuar. E gjitha në vetevete është një vlerë e shtuar për librin dhe autorin. Po qëmtoj disa pjesë, duke qënë i bindur se edhe ju do të kini të njëtin gjykim.

Ja ç’shkruan për Rumiun, poetin e shpirtit të dashurisë njerëzore, gjeniun e kulturës dhe letërsisë iraniane: “E kush i lexoi këto poezi dhe nuk u mrekullua nga dashuria e njeriut për lirinë dhe jetën, për shpirtin dhe shpresën, për besimin dhe besën, për dijen e shkencën dhe nuk u befasua nga mesazhet e tyre filozofike, për virtytin dhe vesin”.

Me titullin “Naim Shqipëria”, nis shkrimi kushtuar rilindasit të madh. Autori, e përshkruan me ndjesi të hollë artistike: “Është dhe mbetet atdhetari më i shquar dhe mendimtar i rrallë, iluministi mendjendritur dhe shkrimtari më ëndërrimtar, krijuesi i papërsëritshëm dhe poeti gjuhëzjarr”… “Në mendjen dhe fantazinë e poetit tonë të madh, shqiptari shfaqet herë i djersirë e i gjakosur, herë i qeshur herë i vrerosur, herë i shtypur herë i prangosur, por kurrë i trembur dhe i sosur”. … “Ti, Shqipëri më ep nder, më ep emrin shqipëtar”… këto vargje të bukura u bënë për shqiptarët shpatë e këngë, shpirt e zemër, frymë e ëndërr”.… Më tej përfytyron: Më shfaqet njeriu, që penën e ngjeu në flakë, për të zhurriur vesët dhe ligësinë, servilizmin dhe babëzinë, hipokrizinë dhe tradhëtinë, frikën dhe verbërinë, harbutërinë dhe egërsinë”.  

E kush nuk është prekur e ngazëllyer nga lirikat e Lasgush Poradecit, kollosit të poezisë shqipe, ndaj Sejdo fluturon në fantazi: “Për të ka vlerë çdo gjë, që “Mban erë Shqipërie”…. Për Lasgushin, Atdheu është edhe djepi edhe varri, edhe fusha edhe mali, edhe uji edhe zjarri, edhe hëna edhe dielli, edhe buka edhe mielli, edhe mjalti e sheqeri, edhe helmi e zeheri, edhe jeta e fantazia, edhe skllavëria e liria”.

Autori e studion veprën e shkrimtarit Ismail Kadare, duke i vënë kurorën, “Monarku” i letrave shqipe, me dhuntitë, të mirat dhe dobësitë e tij: “Ai lartësohet para lexuesve, sa i ditur aq dhe i talentuar, sa modern aq edhe koherent, sa i zakonshëm aq dhe i jashtzakonshëm, sa i kapshëm aq dhe i pakapshëm, sa i qetë aq edhe nervoz, sa i butë aq edhe i egër, sa i vëmendshëm aq dhe indiferent, sa i respektueshëm, aq dhe mospërfillës, sa i përmbajyur aq dhe i guximshëm, sa i drejtpërdrejtë aq dhe zhbirues”. Dikur quhej “i përkëdheluri i borgjezisë”, nërsa sot për çudi quhet “i përkëdheluri i komunizmit”. Megjithatë: “Ai ka preferuar më mirë të ndizte një qiri, se ta mallkonte erësirën”.

Me frymëzim shkruan për Dritero Agollin: “I përndjekuri i dashurisë”, ky gjeni i letrave shqipe, i cili “ me penën e tij i bie globit dhe e çan tejpërtej, i bie shpirtit dhe e ndriçon, i bie të keqes dhe e verbon, i bie të mirës dhe e mrekullon”. Ja portreti i tij i qëndisur me gërma floriri: “dashurinë dhe theshtësinë i gjen në shpirtin e tij të pastër dhe në penën e tij të artë, në flokët e tij të bardhë dhe në zemrën e tij të zjarrtë, në ëndërrat e tij të bukura dhe në gojën e tij si mjaltë, në mendjen e tij të kthjellët dhe në moralin e tij të lartë, në këngën e tij devolliçe dhe në dollinë e rakisë, në brazdat e thella të ballit dhe në këngët e dashurisë, në vrullin e rinisë dhe hapat e matura të pleqërisë”.

Autori Sejdo Harka, pasi ka lexuar librin: “Bedri Dedja në kujtesën tonë”, përgatitur nga Murat Gecaj, shkruan: “Prof. Bedri Dedja rend si në legjenda, pa u lodhur në rrugë të pashkelura, përmes honesh e pritash, për të prodhuar e shpërndarë dritë e dituri, dinjitet e mirësi, prush nga zjarri Prometheut, vrrull e shpresë nga fuqia e Anteut, shpresë e besë nga besa e mëmëdheut”. Ndërsa për librin “Dorela”, me të njëjtin autor, Sejdo shkruan: “Brezat i përcjellin njëri-tjetrit shpirtin dhe dinjitetin, dijen dhe kulturën, gjuhën dhe mentalitetin, traditat dhe personalitetin, lirinë dhe dashurinë, gjakun dhe trimërinë, besën dhe burrërinë, shpresën dhe pathyeshmërinëm, siqeritetin dhe besnikërinë”. Ndërsa për portretin e profesor Muratit, shkruan: “Përherë në lëvizje. Kush e njohu nga afrër dhe nuk u mrekullua nga karakteri i tij i fortë dhe bujaria, nga guximi dhe vendosmëria, nga sinqeriteti dhe thjeshtësia”.

“Njeriu që reflekton kulturë”, kështu shkruan Sejdo që në krye, për shkrimtarin dhe publicistin Viron Kona, autorin e mbi 40 librave për fëmijë e të rritur. “kush e njohu nga afër shkrimtarin Viron Kona dhe nuk u mrekullua nga fjala e ngrohtë dhe buzëqeshja e sinqertë, nuk u befasua nga kultura e gjërë dhe shembulli i njeriut të drejtë, nuk u impresionua nga hapat e tij të matura dhe vendosmëria për të çarë në jetë, nuk u frymëzua nga përkushtimi për punë dhe durimi për të thyer çdo vështirësi e pengesë….. Ai përmes magjisë së fjalës, përjeton ëndërra zhvillimi dhe vret frikën e zhgënjimin, mbjell embrione lirie dhe rindërton ura miqësie”.

“I arti”, thotë Sejdo, për “Mësuesin e merituar” Bardhyl Xhama, autorin e 14 librave për fëmijë e të rritur. Një frymëzim i merituar për portretin e këtij njeriu që s’njeh plakje: “Sa më shumë ta njohësh, aq më i kthjellët shfaqet shkëlqimi i njeriut të komunikueshëm dhe shumë punëtor, i njeriut të mençur e tepër gazmor, i krijuesit të rrallë e tepër popullor… Edhe pse gjatë tërë jetës, herë është gëzuar e herë është trishtuar, herë është lodhur e herë është stërmunduar. Atë s’e kanë tradhëtuar as kreshtat e flokëve, as freskia e fytytës, as kujtesa e rrallë, as humori i gjallë, as mendja e mprehtë e hapat e shpëjtë, as pika e rakisë së parë, as pena e rrallë”.

Të tilla qasje poetike i gjejmë në të gjitha shkrimet, që përmban libri. Unë përmenda disa, por ka edhe të tjerë: Esenini, Lame Kodra, Ben Blushi, Lame Xhama, Thoma Deliana, Skënder Hasko, Bashkim Hoxha, Ali Asllani, Helena Kadare, Enver Petrovci, Koçi Petriti, Musa Kraja, etj. I mbetet vetë lexuesit të shijojë e vlerësoj vjershërimin. Veç vini re edhe një hollësi të vogël në dukje, por që godet si një “porosi mësuesi”. Autori në fund të çdo shkrimi shënon datën. Kështu padashje i jep këndonjësit një këshillë të vyer, se në çdo kohë kur lexon një libër, për qejf apo për punë, mbaj shënime, së paku nënvizo nëpër rrjeshta, dhe shkruaji mbrest e ndjesitë e çastit, mëpastaj po pate nge, publikoji apo përmblidhi në libër, siç ka bërë edhe ai vetë.

Mendoj se ky libër me studime, analiza dhe esse, është një përgjigje ndaj atyre që nëpër biseda kafenesh, apo në diskutime të ndryshme, ankohen se nuk ka kritikë letrare. Ja që s’paskan të drejtë, sepse vetiu lindin pyetjet: Kujt ia kërkojnë kritikën? Kush mund të merret me të, kur kjo punë e mundimshme kërkon kulturë, profesinalizëm, durim, kohë me bollëk, sy e kurriz të fortë, sepse duhet të ngulesh, e me laps në dorë  të mbash shënime? Kush është ky kokëkrisur që merr mundimin, aq më keq kur nuk paguhet apo shpërblehet? Ja që paska edhe të tillë e duhen përshëndetur.

Urime Sejdo Harka! Vazhdo në këtë udhë plot mundim, duke ujdisur, qëndisur e stolisur çdo shkrim.

 Kadri Tarelli

 Durrës më: 22. 05. 2016

PRISHTINA PRITI MIQ NGA DURRËSI

by

U Përurua në Prishtinë libri “Burg në Liri”/

Nga Kadri Tarelli/*

 Dy dit më parë, më sakt të Mërkurën, datë 12. Të Majit 2016,  Uniersiteti Europian i Kosovës në Prishtinë, organizoi përurimin e librit ““Burg në Liri”, me publicistikë, tregime dhe poezi, të shkrimtarit nga Durrësi z. Hysen Haxhiaj, ish i burgosur politik në vitet e diktaturës. Një ngjarje e bukur për pedagogët dhe studentët e këtij universiteti, të cilët mbushën sallën plot e për plot. “Një ngjarje madhore” e quajti, organizatori i këtij takimi z. Ali Bajgora, Rektori i Universitetit. Kjo veprimtari mbreslënse ishte njëkohësisht një nderim i veçantë për shkrimtarin e shumëvuajtur, që realizoi një ëndërr dhe dëshirë të kahershme të tij, për të qënë i pranishëm me këtë libër modest, në Kosovën që e deshte dhe e do aq shumë.

Grupi i miqëve nga Durrësi, në përbërje të të cilit kishte shkrimtarë, poetë, kritikë arti, gazetar, fotograf e telekronist, familjarë dhe miq e shokë të shkrimtarit. Në mesin tonë ndodhej edhe poeti Agim Bajrami, i cili është edhe redaktor i librit dhe këngëtari i njohur durrsak, Naim Kërçuku. Veprimtarinë e drejtoi Profesor Flamur Maloku, i cili përshëndeti në emër të stafit akademik, duke vlerësuar këtë takim si një urë bashkimi të ndërsjelltë, që i shërben njohjes së historisë mes shqiptarëve në të dy anët e kufirit, sidomos atë periudhë të trishtë të izolimit, kur kufinjtë thurrur me tela me gjemba, mund t’i kalonin veç zogjtë e qiellit.

Fjalën e mirëseardhjes e mbajti rektori Ali Bajgora, i cili me oratori të zgjedhur e tone mjaft të ngrohta, përshëndeti shkrimtarin dhe grupi që e shoqëronte, duke uruar që takime të tilla mes vëllezërve të të dy anëve të ketë më shpesh. Të pranishëm në sallë ishin emra të njohur të kulturës, shkencës, letërsisë dhe institucioneve të Kosovës, mes tyre  akademikët z. Nuhi Vinca, studjues, poet e prozator, z. Shefki Stublla, muzeolog, studjues dhe historian i njohur në mbarë botën shqiptare, njëkohësisht poeti z. Adem Zaplluzha dhe znj. Teuta Musa, drejtore e Qendrës Kulturore të Fëmijëve, Prishtinë.

Nikoqirët me mirëpritjen e tyre të veçantë, për paraqitjen e librit i lanë më shumë vend e kohë miqëve të ardhur nga Durrësi. Shumë ngrohtë foli shkrimtari, poeti dhe studjuesi z. Shpendi Topollaj, i cili i parashtroi një studim e analizë të bukur letare-akademike, që u duartrokit gjatë nga të pranishmit. Është e kuptueshme që dëgjuesit u preken në ndjenjat njerëzore, sepse autori i librit Hysen Haxhija, pasardhës nga një familje fisnike nacionaliste, që Shqipërinë e deshte të bashkuar me Kosovën e Çamërinë, përjetoi për 14-vjet burgun, “ferrin komunis”. Ai është një ndër ata “heronj” që nuk u thyen, por mbijetuan dhe “Rrnojtën për me tregue”, me fjalë zemre dhe ndjenja shpirti atë çka hoqën mijëra e mijëra shqiptarë të pafajshëm, që e deshën atdheun dhe kombin. Në brendinë e këtij libri ka ngjarje të shëmtuara e të trishtuara, të fshehta e të zbuluara, të thëna e të paharruara, me thirrje e rënkime të padëgjuara, njëkohësisht të jetuara me shumë dhimbje trupi e shpirti, me vuajtje skëtetrre, me durim e shpresë mbinjerëzore, se një ditë do ta prekin dritën e lirisë.

Më pas të pranishmit i përshëndeti z. Gjergj Vlashi, që mban titullin “Mjeshtër i Madh i Punës”, personalitet i njohur në fushën e letrave, dramaturg, studjues, shkrimtar, përkthyes, regjizor i teatrit të Durrësit. Me finesë e mjeshtëri analizon poezitë e këtij libri, të shkruara me aq dashuri, muzikalitet, frymëzim e dashuri hyjnore për jetën, familen, atdheun, shokët, rininë e shkërmoqur në galeritë e minierave. Janë copëza jete që të mbërthejnë me mesazhet universale të qëndresës dhe vetmohimit për të vërtetën dhe lirinë e individit dhe të kombit.

Shkrimtari dhe poeti Vaso Papaj, me poezinë “Zeneli”, të shkruar nga ai vetë, mëllëngjeu dëgjuesit në sallë. Ai përcolli për të pranishmit, një gjetje tjetër për të paraqitur atë dramë shqiptare, atë zhgënjim të përjetuar me aq shpresë e dhimbje nga të rinjët shqiptarë të Kosovës, që duk e marrë rrezikun në sy, kaluan kufirin, guxuan e provuan të gjenin liri në tokën amë, në Shqipëri.

Më pas Shpëtim Kodra, mësues letërsie, prozator e kritik letrar, theksoi se heroi i librit, vetë shkrimtari, është një pjesë, një thërrime rëre në grumbullin e madh të të dënuarëve dhe të internuarëve politik të diktaturës. Vetë libri është një akuzë e mallkim ndaj të kaluarës, njëkohësisht edhe mësim për brezat. Është një përgjigje dhe mbështetje për fjalën e urtë të At Zef Pëllumbit, që thotë: “Nuk ka demokraci të pëstër kur shtrembërohet dhe mohohet historia”. Ai vlerësoi guximin dhe durimin e autorit që po thotë të vërtetën, duke shkruar se edhe tranzicioni i tej zgjatur ka ngjallur zhgënjim, meqënse gjërat nuk kanë shkuar ashtu siç priteshin.

Mbas këtyre fjalimeve, takimin e përshëndeti z. Hysen, i cili me shumë emocine falënderoi të pranishmit në sallë, studentë dhe pedagogë, miq e të ftuar. Njëkohësisht falënderoi organizatorët e takimit, në veçanti z. Ali Bajgora dhe z. Flamur Maloku, sepse i dhanë mundësi të shpalosë para ajkës së arsimuar të shqiptarëve të Kosovës, kalvarin e jetës së tij, që është veç një copëz e jetës së shqiptarëve që jetuan për gati gjysëm shëkulli nën diktaturë. Bisedën e mbylli me fjalët e dala nga shpirti: “Jemi një gjak e një komb, të përpiqemi që koha të na bashkojë”. Pas kësaj ligjërate prekse, z. Ali Bajgora në emër të stafit akademik të Universitetit i dorzoi z. Hysen Haxhija “Fletë Mirënjohje”.

Në fund të takimit, z. Hysen, dhuroi për të pranishmit 50 libra “Burg në liri”, ndërsa z. Shpendi Topollaj dhe Vaso Papaj i dhuruan bibliotekës së Universitetit, respektivisht;  20 dhe 5 libra me tituj të ndryshëm nga krijimtaria e tyre.

Fotografi Luan Jaupaj dhe telekronisti Tristan Sherifi ishin të papaërtuar për të fiksuar çdo cast të këtij takimi të bukur me vlera shqiptarie.

Urojmë që takime të tilla të jenë të shpeshta në të dy kryeqytetet tona, Prishtinë e Tiranë!

Ne Foto: nga e djathta V.Papaj, Gj.Vlashi, H. Haxhiaj, F.Maloku,  Sh. Kodra, Sh. Topollaj.

Durrës më 14. 05. 2016

Dy Motrat Qirjazi, MESUESET E KOMBIT

by

Ne Foto:  Motrat Qirjazi, Sevasti e Parashqevi/

Nga Kadri TARELLI/

 Muaji i parë i pranverës sjell çdo vit disa festa, por 7 dhe 8 Marsi, janë dy nga më të bukurat e më njerëzoret për kombin dhe shoqërinë shqiptare, që i kushtohen mësuesit dhe nënës. Më pëlqen të mendoj se jo rastësisht e kanë gjetur veten pranë e pranë, si dy gonxhe rritur në një degë. Zoti nuk i ndau, sepse të dyja u takojnë fëmijëve. Nëna i sjell në jetë, ndërsa mësuesi i përgatit për jetën. Ndaj urimet për nënën dhe mësuesin janë nga më të bukurat, sepse burojnë nga shpirti i çiltër i fëmijëve dhe i prindërve.

Nuk dua të bëj fajtor asnjeri, pasi edhe unë jam brenda shoqërisë, por kur bëhet fjalë për festën e shkollës shqipe, menjëherë na vete mendja vetëm tek “7 Marsi” i vitit 1887, duke harruar se katër vjet më pas, më 1891 u hap “Shkolla e Vashave”, që të dyja në qytetin e Korçës. Pavarësisht se i shërbejnë të njëjtit qëllim e të njëjtit mision, shkollë ku mësohet në gjuhën shqipe, duket sikur e dyta është thjesht vashdimi i së parës, aq sa edhe festa është pronë e shkollës së parë. Kjo është e drejtë vetëm për histori, që është e ftohtë ndaj ngjarjeve. Mjafton të kthehemi e të qendojnë pak në ato vite të turbullta për shqiptarët, që ishin të robëruar e të përçarë dhe nuk u lejohej të mësohej gjuha amtare shqipe, atëherë mund të kuptojmë se sa e vështirë ishte hapja dhe mbajtja e kësaj shkolle. Nismëtarët ndodheshin në një trysni të trefishtë: turku me ushtri, xhandarë, burg e dajak, kisha greke me djallëzi, helmë e mallkime, në anën tjëtër fanatizmi ndaj vajzave dhe grave, i rrënjosur ndër shqiptarët prej 500 vjetësh robëri.

Duke u endur në historinë e kësaj çerdheje shqiptarie, siç ishte Shkolla e Vashave në Korçë, secilit i hapet gjykimi për udhën e ndritur dhe e vështirë nëpër të cilën udhëtuan e shërbyen dy mësueset, dy motrat, të ndihmuara me përkushtim nga vëllezërit e tyre Gjerasim e Gjergj Qiriazi. Shterohen fjalët e shtohen mendimet, kur lexojmë këto vargje të dalë nga shpirti i një mëmëdhetari të zjartë, siç ishte Gjerasim Qiriazi:

“Do punoj për mëmëdhenë

Gjithë jetën sa të ronj.

Do të zgjoj dhe ata që flenë

Kështu jetën ta mbaronj”.

Me këtë frymë atdhedashurie në familje, u rritën të dyja motrat, që kur e nisën shkollën dhe gjersa i bitisën studimet e larta në Stamboll e në Amerikë. Kultura e gjërë, zotërtonin mbi shtatë-tetë gjuhë të huaja, takimi me rilindasit e shquar, ideologët e çështjes shqiptare, u dha mundësi të njohin gjendjen e mjerë të shqiptarëve dhe të ndjejnë e të parashikojnë ardhmërinë e kombit tonë të shumëvuajtur, se veç me “Pushkë e penë të luftojmë për mëmëdhenë”.

Nuk ishte i lehtë vendimi dhe “betimi” për t’u bërë misionare të dijes, të hapjes së shkollave dhe mësimit të gjuhës shqipe, kur diheshin e njiheshin mundimet e pengimet që do të ndeshnin në veprimtarinë e tyre, kushtuar mësimit dhe ngjalljes së ndjenjës kombetare tek shqiptarët. Bindemi lehtë po ta shtyjmë veten në kohë, këtu e 125 vjet më parë, sepse mjaftojnë vetëm këto pak fjalë të arta: “Motër, punë më të mirë dhe më të vyer nuk mund të bësh për Shqipërinë e mjerë”. Për Parashqevinë kjo ishte porosia dhe “bekimi” i Naim Frashërit, kur e takoi në Stamboll dhe i firmosi diplomën e arsimit të lartë në Ministrinë e Arsimit turk.

Hapja e shkollës së Vashave, ishte një ngjarje e madhe në historinë kombëtare dhe faqe e ndritur e Arsimit Shqip. Vlera e kësaj pune ishte e jashtëzakonëshme për kohën, por edhe në vazhdim, sepse bëhet fjalë për emancipimin e femrës shqiptare, që ndodhej e zhytur në erësirën e fanatizmit. Vetëm arsimimi dhe mësuesi, ishte “doktori” më i mirë i kohës, që mund ta çlironte e ta shpëtonte vajzërinë shqiptare e nëpërmjet asaj emancipimin e shoqerisë.

Çuditërisht fjala “lavdi” u kushtohet vetëm drejtuesve të shteteve dhe fitimtarëve të betejave ushtarake, aqsa duket si pronë e tyre. Mbase e meritojnë dhe me të drejtë u ngrihen buste e përmendore, ndërsa për mësuesin jemi të kursyer e dorë shtërnguar, sado i shquar të bëhet, nuk i vendosin kurorë lavdie, pavarësisht se e meriton të artë. Ndoshta edhe shoqëria ka të drejtë në këtë mangësi gjykimi. E përsëris ndoshta, pasi mësuesi, si idealisti dhe “sherbëtori” më besnik i kombit, vrapon jo drejt dukjes dhe famës, por pas suksesit në mësimin dhe edukimin e brezave, drejt idealit që kombi të bëhet i lavdishëm. Kështu ka ndodhur e po ndodh edhe me Motrat Qiriazi, që përmenden rrallë e me raste, pavarësisht se meritojnë shumë e më shumë.

Si mësuese, motrat Qiriazi u shquan për dashurinë, vullnetin, këmbënguljen, qartësinë e mendimit dhe misionit të tyre, për frymën mëmëdhetare dhe kërkesave për ta ngritur “Shkollën e Vashave” në nivelin e shkollave më të mira të kohës. Ato jo vetëm që u përplasën dhe kapërcyen pengesat e kohës, por përbuzën lajkat, ofiqet dhe paratë që ofronin armiqtë e shkollës dhe gjuhës shqipe. Është me vend të përmenden dhe duhen mbajtur si stoli këto fjalë që aso kohe dolën nga shpirti i mësueses Helidhona Falli, që nuk u thye e nuk u tërhoq nga betimi që i kishte bërë vetes: “Vërtet jam një çupë e varfër, lindur e rritur jetime, por do punoj për gjuhën time. Qeveria don ta mbyllë shkollën shqipe, por unë do të vete shtëpi më shtëpi dhe do t’u mësoj fëmijëve shkrim e këndim shqip”. Të njëjtin qëndrim përbuzës ndaj parave do të mbante Parashqevia shumë vjet më vonë, kur ishte pjesë e delegacionit që përfaqësonte shqiptarët e Amerikës në Konferencën e Paqes në paris më 1919:

– Deshiroj t’ju jap një mbështeteje ekonomike, ashtu siç ju jap edhe të tjerëve”. – Tha dipllomati Italian Kastoldi.

– Faleminderit për ndihmën ekonomike që kërkoni të më jepni, por s’kam nevojë për të”. – i`u përgjigj me krenari Parashqevia.

Motrat Qiriazi nuk mbetën vetëm mësuese e mësimdhënëse të nderuara, sepse në mungesë të librave ju desh të hartonin shkrime, abetare dhe libra për nxënësit. Fjala e tyre kërkohej e çmohej në kuvende burrash, ndaj pavarësisht fanatizmit, ishin të vetmet femra delegate në kongresin e Manastirit dhe më pas në të Elbasanit, ku u vunë themelet e alfabetit shqip. Me dëshirën e zjarrtë të përparimit të kombit, Parashqevia përgatiti programin arsimor për qeverinë e Ismail Qemalit, që për një grua dhe për kohën, përbën shembull të rrallë në fushën e mendimit pedagogjik. Ç’mund të themi tjetër kur mësojmë pikpamjet e kësaj mendjeje të ndritur, kur shkruan: “Arrsimi është të zhvilluarit e fuqive të mendjes, ndërsa mësimi është vetëm të mbledhurit e fakteve dhe ideve të të tjerëve, është të mbushurit e mendjes me dituritë e gjërave të ndryshme”.

Të dy motrat, si vizionare u bënë veprimtare, organizatore dhe drejtuese të shoqatave atdhetare e kulturore. “Dora që tund djepin, udhëheq botën”, ishin fjalët që Sevasia u drejton korçarkave, për të njohur pozitën e tyre dhe luftën që duhet të bëjnë për ndërgjegjësimin e vetes. Nuk u mjaftuan me kaq, u futën në botën e shkrimeve, duke hartuar dhe publikuar artikuj të shumtë, dhe më tej akoma botuan revistën “Ylli i mëngjesit”, me theks tërësisht kombëtar.

Megjithatë këto janë pak për “lavdinë” e tyre, pasi në kushtet e botës së trazuar, kur rrezikohej kombi, u bënë flamurtare të mbrojtjes së Shqipërisë dhe shqiptarëve në kanceleritë e botës, aqsa burrat me namuz e mustaqe ndjehen të vegjël para tyre. Duke i’u shmangur pak biografisë, sepse kjo veprimtari u takon studiusëve, munda të zgjedh e të shënoj vetëm pak vlerësime që i bënë bashkëkohësit, të cilët patën rastin dhe fatin të t’i njohin e të bashkëpunojnë me këto “Dy motra heroina”, siç shprehet, Prof. Dr. Hester D. Xhenkins. Në Librin. “Ambasadore e arsimit në lindjen e mesme”.

Të gjithë shqiptarët, në veçanti ne mësuesit ndjehemi krenarë, të nderuar e të përkëdhelur, kur mësojmë vlerësimin që u jep bota figurave të shquara të racës sonë. Le të gjykojmë këto pak rradhë që shkruan revista “Ylli i Mëngjesit”: Në një letër nga Parisi, firmosur nga “Korrespodenti”, jepet ky vlerësim: “Le të mburremi jo vetëm ne burrat, por edhe gjithë zonjat shqiptare, se zonjusha Parashqevi Qiriazi, “Zhan D`Arka” e Shqipërisë na nderoi të gjithë. Asnjë komb i madh ose i vogël nuk ka sot në Paris një delegate zonjë, po Shqipëria e ka këtë zonjush”.

Jeta e tyre e thjeshtë në madhështi, tej e mbushur me përpjekje në shërbim të arsimit dhe çështjes kombetar, mbetet model frymëzimi për të gjithë ata të rinj e të reja që zgjedhin e vendosin të nisin udhën e vështirë të mësuesisë. Në këto dy vargje kulmon e gjithë vepra e morave Qiriazi, dy “shenjtoreve” të arsimit shqip:

“Ju ishit shqiponja që zbritët nga qielli

Ju bekonte toka, ju ndriçonte dielli”.

Besoj se janë të mjafueshme këto gjetje, për të thënë:

“Të tillë mësues i duhen kombit”.

 Kadri Tarelli

Mars 2016, Durrës

 Shënim: Të gjitha citime janë marrë nga libri “Motrat Qiriazi”, shkruar nga Dhimitër Dishnica. Botim i vitit 1997.

 

UNË E TAKOVA FILOZOFIN IUSUF LUZAJ

by

Bisedë me z. Sazan Bitraj/  Në përpjekje për të shkruar historikun e QKF-së së Durrësit, me rastin e 70-vjetorit të saj, natyrshëm m`u desh të takoj e bisëdoj me z. Sazan Bitraj drejtuesin e hershëm të kësaj njësie të veçantë kulturore–arsimore, të njohur me emrin “Shtëpia e Pionierit. Durrës”. Nuk çuditem që biseda rrodhi kaq natyrshëm, sepse mësuesit e gjejnë shpejt fjalën me njëri-tjetrin. Më pëlqeu në fjalë, se pavarësisht moshës, kishte kujtesë të fortë, bisedonte lirshëm dhe me një lloj nostalgjie për vitet e shkuara, kështu s`pata nevojë të ndërhyj me pyetje që ta bezdis. U gjallërua kur i kërkova të ndante nonjë ngjarje të veçantë që e dallonte nga rutina e zakonëshme e të përditshmeve.

– Çuditem, si është puna e jetës dhe e fatit. Mirë që ma kujtove. Unë kam takuar filozofin Iusuf Luzaj në viti 1989, një vit përpara se të përmbysej sistemi. Ngjarje që po më shoqëron gjatë gjithë jetës me mbresa të forta. Edhe sot më rrënqethet trupi, nga frika dhe kënaqësia. Në Prevezë të Greqisë zhvillohej një festival fëmijësh për këngë e valle. Ministria e Arsimt e asaj kohe vendosi që vendi ynë të përfaqësohet nga Shtëpia e Pionerit e Durrësit. Për ne ishte e para herë që po na jepej mundësia të dilnim jashtë shtetit. Nuk na mbante vendi. Kuptohet, ishte një punë me përgjegjësi për t`u paraqitur sa më mirë, veç anëve të tjera që shikoheshin si në vrimë të gjilpërës, jo vetëm ne si personel, por edhe biografitë e fëmijëve, pjestarë të ansamblit artistik. Në grupin shoqërues bënin pjesë, unë Sazan Bitraj drejtor i qendrës, Bajram Pela nënkryetar i Degës së Punëve të Brendëshme të Durrësit, një përfaqësues i Ministrisë së Arsimit, Vaso Llapa shefi i muzikës, Gëzim Agolli instruktor i valleve. Me letra unë isha drejtues, ndërsa në fakt për çdo gjë duhej të pyetej e të vendoste përfaqësiesi i degës. Në Greqi na pritën shumë mirë. Dhamë disa koncerte në Prevezë e në Janinë. Na bënte përshtypje takimi me shumë arvanitas që vinin nga vise të largëta të Greqisë, kastile për të na takuar. Ishin shumë të përmalluar. Na përqafonin me lot në sy, sikur çmalleshin me njerëzit e tyre të dashur. Thashë na bënte përshtypje, se na afroheshin pa drojtje, pa frikë se po i shikonte kush, ndërsa ne druheshim se po takonim njerëz të panjohur, kishim frikë mos na shpëtonte ndonjë fjalë, dhe hajde gjeje ç`na priste kur të ktheheshim në Durrës. Deri në Janinë isha i qetë, duke u kujdesur për fëmijët që të mos na humbisnin nëpër qytet. Në një çast, kur do zoti të shpëtosh, përfaqësuesi i degës bashkë me disa fëmijë u shkëput nga grupi ynë. Shikoj se drejt meje po afrohej një burrë i gjatë dhe veshur shumë bukur, i moshuar rreth të tetëdhjetave, dukej i lodhur. Më pas mësova se kishte pësuar një atak në zemër. Më foli shqip, i ktheva përshëndetjen, ndërsa ai vazhdoi:

“Jam Iusuf Luzaj nga Kanina e Vlorës. Kam studjuar në Sorbonë në Paris, ku jam doktoruar në filozofi dhe letërsi. Kam punuar si professor në disa shkolla të mesme të asaj kohe, në Korçë, Elbasan, Vlorë. Kundërshtova pushtimin italian, ndaj më internuan e burgosën në Ventotene në Itali. Isha delegat i Ballit në bisedimet e Mukjes”. Në prag të çlirimit, profesori ishte larguar nga Shqipëria në Austri, pastaj në Itali, ku punoi disa vjet në bibliotekën e Vatikanit, e më pas si pedagog filozofie dhe letërsie në Universitetin e Buenos-Ajresit në Argjentinë. Deri këtu po e dëgjoja me kureshtje, por më tej, hapu dhe e të futem, kur më tha se ka qënë i kërkuar në gjyqin special në Tiranë, që në ditët e para të çlirimit. Ishte një ndër dhjetë eksponentët që u dënuan me pushkatim. Jusufi u dënua në mungesë. Nuk di si u bëra, u zverdha, më iku fytyra e mezi po qëndoja në këmbë. Zoti e di si u mbajta e thashë me vete: Nga na mbiu ky “reaksionar” këtu në Janinë? Nga erdhi e më gjeti mua të ziun? Ç`do të them në Durrës po u hap fjala? E mblodha toruan: Le të dalë ku të dalë, nuk duhet të turpërohem këtu.

Vizitori i paftuar vazhdoi me qetësi: “Kam botuar disa libra, bile që para luftës. Për shumë vite kam punuar edhe në disa universitete në SHBA, ku në vitin 1984, më është dhënë dekorata “Profesor i Amerikës”, nga vetë presidenti Regan me dorën e tij. Në fjalën time të rastit thashë: “I lutem zotit që të jetë e vërtetë ajo që mendoj, se kam mësuar më shumë unë nga ju se ju nga unë”. Mbaj mend se Presidenti u ngrit në këmbë, më përqafoi e tha: “Më vjen mirë që këto fjalë kaq të sinqerta i dëgjoj nga një intelektual shqiptar”. Kam shumë mall për të ardhur në Shqipëri dhe në vendlindje, në Kaninën time. I kam kërkuar Ramiz Alisë që të më lejojë të vizitoj vendin tim, por akoma s`më ka kthyer përgjigje”. E sjell nëpërmend atë takim dhe më vjen keq që, Profesori ynë i nderuar nuk e pa dot Kaninën dhe Vlorën. Nuk e lejuan, pavarësisht se ai i bën nder Shqipërisë dhe gjithë kombit . Ai meriton monument.

Këto që dëgjova e i thashë më lart, janë një pjesë e vogël e asaj që mësova më pas nga shtypi ynë, ku shkruhej:

“SHQIPTARI QË U DEKORUA NGA PRESIDENTI REGAN”.

Kalvari i ballistit që dha leksione në të gjitha universitetet e Amerikës. Aristotel Zoto. Gazeta “Shekulli”, datë 06. 11. 1998..

Duke diskutuar me z. Rrapi Toska, ish përgjegjës i sektorit shkencor në Shtëpinë e Pionierit në Durrës, njëkohësisht edhe mik i drejtor Sazanit, më tregon: Që ditën e parë, kur drejtori u kthye nga Greqia dhe u paraqit në punë, pas përshëndetjeve të zakonshme dhe pyetjeve të shumta, më tërhoqi mënjanë drejt drejtorisë. Dukej sikur s`po e mbante vendi pa më rrëfyer diçka të fshehtë. Sapo u futëm në zyrë, u kthye dhe mbylli derën me çelës. Mbeta pak i habitur nga ky veprim jo i zakonshëm. Pa u ulur më thotë:

– A e di se kë kam takuar në Janinë? – Unë ngrita supet!

– Kam takuar Filozofin Isuf Luzaj nga Kanina e Vlorës. – Të them të drejtën unë s`e kisha dëgjuar kurrë këtë emër. Veç në fytyrën e drejtor Sazanit, ndjeva një lloj frike (kuptohet për kohën që jetonim, ishte viti 1989), por edhe një krenari fisnikërie, se kishte takuar një mik të hershëm të babait të tij. Vetë drejtor Sazani është nga Tragjasi i Vlorës. Më vjen mirë që kjo ngjarje nuk u mor vesh nga organet e sigurimit. Mbase, ndoshta ishte pragu i ndryshimit të sistemit. Edhe tani që kanë kaluar kaq vjet, shpesh në biseda shokësh, Sazani e kujton me një lloj admirimi atë takim të rastësishëm, duke thënë me qetësinë e tij të zakonshme: “Sa e çuditëshme është jeta. Të përfshin e të sjell gjera që s’i ke shkuar kurrë nëpër mend. Po takimi me atdhetarin, luftëtarin, filozofin dhe poetin Iusuf Luzaj nga Kanina, mbetet një dhuratë e çmuar në jetë time.

Mos beso po deshe! Kur në rini ka shkruar këto vargje, ai sikur e ka parandjerë fatin e mërgimtarit që s`u kthye kurrë në vendlindje:

U, jam fakri i Qabesë

Kam ardhur që t’ju thërresë

“Të lufëtojmë për liri!”

Intervistoi

Kadri Tarelli

Durrës