Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

SHUHET 27 VJECARI…

by

Lamtumirë Ermal, lamtumirë dhëndër i bukur në Parajsë/
Familja e tij po përgatitej për ta bërë dhëndër të bukur, por ai iku dhëndër gjithë nur në parajsë/ 
Nga Keze Kozeta ZYLAJ/
Komuniteti shqiptar këto ditë në Staten Island, New York dhe më gjerë u hidhërua pamasë nga lajmi tronditës i ikjes papritur nga kjo botë të të riut 27 vjeçar Ermal Agim Zylaj. 
Ermal Zylaj ndërroi jetë befasisht, më 29 Maj, në muajin e trëndafilave, me aromë elbasanase në vendin ku u lind dhe u rrit, duke lënë pas në pikëllim prindërit e tij
Agim dhe Shkëndije Zylaj, vëllain e vetëm Eraldin si dhe të fejuarën e tij Greta Gjecin.
Ëndrrat e tij të bukura, rinore u prenë mjerisht në mes. 
Këto lajme të hidhura shokojnë të madh e të vogël kur e dëgjon, jo më ke kur ke lidhje gjaku dhe papritur përfshihesh si në një skenë drame shekspiriane, duke dëgjuar një lajm tragjik që nuk e rrok qiell e tokë. 
Personalisht më ngarkuan për të mbajtur eulogjinë, ishte një barrë e rëndë, e rëndë sa një mal për të folur në varrim, por krenare që mbaja mbiemrin Zylaj, mbiemrin e gjakut dhe të gjyshit të tij, Elmazit, që e donte aq shumë, dhe u detyrova shpirtërisht ta bëja këtë për ERMALIN, sepse meritonte të shkonte në qiell me nderimet më të larta nga të gjithë ne që e rrethuan, dhe të gjithë ne u bëmë të fortë dhe me kurajo për të përcjellë princin e bukur lart në qiell!
Të gjithë njerëzit që e dëgjuan gjëmën erdhën si rrufe dhe u dogjën nga dhimbja shkrumbuese e ikjes së Tij papritur.
Dita e mërkurë, dita e varrimit ishte një ditë zie, një ditë e rëndë nga se gjithë komuniteti të njohur dhe të panjohur kush e dëgjoi këtë gjëmë u hidhëruan pamasë nga lajmi tronditës i ikjes papritur nga kjo botë të të riut 27 vjeçar Ermal Agim Zylaj.
Ai ndërroi jetë befasisht, më 29 Maj, në muajin më të bukur të vitit, në muajin e trëndafilave me aromë elbasanase, vendin në të cilin u lind dhe u rrit.
Ermali në çdo shkollë që ka qenë qysh nga fillorja dhe deri në Universitet ka mbaruar shkëlqyeshëm çka të bënte të ndiheshe tejet krenar jo vetem si fis, por dhe si shqiptare. Ai mbaroi studimet për shkencë, bio-kimi në Long Island University një universitet i mirënjohur dhe është nderuar për rezultatet e shkëlqyera në këtë universitet, ose siç quhet ndryshe këtu në Amerikë, ka qenë në “Honor program”. 
Mbas studimeve Ai punoi si mësues bio-kimie në një shkollë amerikane për pak vjet në qytentin historik te Lezhës. Atje u fejua me nje vajzë të bukur shqiptare, Gretën që tashmë është midis nesh, e cila erdhi ditën e dielë nga Shqipëria për t’i dhënë lamtumirën bashkëshortit të saj të shtrenjtë Ermalit.  Ermali kishte përvojë pune gjithashtu në farmaci si dhe vullnetar në spital duke ndihmuar të sëmurët dhe njerëzit në nevojë. 
Ai punoi për EMT, si teknik mjekësor i emergjencës ku jepte ndihmën e shpejtë për të sëmurët. Kohët e fundit po punonte si menaxher në Metro PCS store në Brooklyn dhe po kërkonte të vazhdonte karierën e tij për të punuar në laborator kimik, farmaceutik për të cilën kishte mbaruar universitetin dhe donte ta ushtronte profesionin e tij. 
Ermali njihte dhe fliste rrjedhshëm disa gjuhë si: shqipen, anglishten dhe spanjishten.  Në këto rrethana të vështira dhe traumatike për familjen dhe fisin dhimbja për ikjen e tij shumëfishohet, veçanërisht ajo bëhet me përmasa më tragjike kur ndodh larg Atdheut, larg njerëzve të afërm të shpirtit dhe të zemrës. 
Duke u ndodhur përballë këtyre situatave njerëzit në këto vështirësi afrohen dhe më shumë dhe ju ndodhen pranë familjes ku ka ndodhur gjëma. 
Ishte tejet tronditëse kur shikoje lotët e nënës së Ermalit, Shkëndijes, që rridhnin si llavë e nxehtë nga shpitri i saj i përvëluar.  Familja e tij po përgatitej për ta bërë dhëndër të bukur, por ai iku dhëndër gjithë nur në parajsë.  Nusja e tij shqiptare Greta erdhi nga Shqipëria e shoqëruar nga halla e Ermalit, Shpresa, e cila ishte ngarkuar me një peshë të rëndë dhimbjeje sa mali, peshën e dhimbjes për nipin, dhe peshën e dhimbjes për nusen për ta sjellë pranë të dashurit të zemrës, por Shpresa, një mësuese veterane diti ta përballojë si një grua kurajoze dhe i jepte vehtes dhe asaj forcë për këtë gjëmë që i pushtoi.
Ardhja e nuses ishte kujë, ishte lot i papushuar ishte si natyra që ka kaq ditë që derdh pikëllimin e saj, e cila duket sikur po merr pjesë në këtë hidhërim të madh. 
Ermali ishte nje djalë i shoqërueshëm, inteligjent, i edukuar, i dashur.
Ai ishte një djalë shumë simpatik, i bukur si drita, Zoti kishte derdhur pakursim bukurinë për Të. Ermali kishte plot ëndrra të bukura për Gretën, familjen dhe të ardhmen. Nusja e Ermalit pritej të vinte në këtë muaj, në datën 5 qershor me bashkim familjar, por fatkeqësisht ajo erdhi pak ditë para kohe për t’i dhënë lamtumirën në vend të kurorës…
Njerëzit erdhën grupe-grupe për të ngushëlluar dhe për të qenë sa më afër familjes që u ndodhën aty, hallave të shtrenjta Dritës dhe Shpresës, dy prindërve intelektualë, ish mësuesëve të nderuar elbasanas, Agimit dhe Shkendijes si dhe vëllait të tij të shtrenjtë Dr.farmacist Erald Zylaj, të cilët humbën djalin dhe vëllain e tyre të vogël, djalin dhe vëllain që e donin aq shumë.
Shërbimet u kryen në “A.Azzara” Funeral Home dhe prej andej trupi i tij u përcoll me dhimbje të madhe e lot në sy për në varrezat “Oceanview Cemetery”, Staten Island, New York, atje ku prehen dhe shumë bashkatdhetarë të tjerë. 

Lamtumirë Ermal

Nga Keze Kozeta Zylo

Ti ike pranë yjeve,
Lart në qiell si princ,
Ndërsa poshtë oqeani çmendet dhe fryhet,
Nga lotët e dhimbjes për Ty duke ngritur dallgë mali…
Dora e nuses si dorëzonjë të parfumosi lulen e bardhë në kostum,
Atë kostum që ta veshën prindërit e pikëlluar,
Dhe me krehër të argjendtë të krehën flokët,
Si aureolë degëz yjesh,
Duke të dërguar dhëndër gjithë nur në Parajsë.
Loti i borëbardhës që ra nga syri i saj si tingull funebre,
U bë unazë martese në gisht,
Si unazë kujtimi përjetësisht.
Porta e Parajsës të priti krah hapur,
Mundet t’i jesh dashur për t’i sjellë dashuri rinore,
Dashuri të pastër me sy ëngjëjsh qiellor, si ty i bukuri Ermal.
Fli Ermal, fli i qetë, fli me yjet lart në qiell,
Që kanë vetëm ndriçim,
Dhe prej andej derdh dashurinë tënde si lule zjarri,
Merr kitarën qiellore dhe me rrezet e yjeve si pentagram,
Ndriço dhe shëro nënën dhe babain tënd që të deshën aq shumë!

T’U PREHTË SHPIRTI NË PAQE!  LAMTUMIRË ERMAL!
LAMTUMIRË DHËNDËR I BUKUR NË PARAJSË!

3 qershor, 2015
Staten Island, New York

ISMAIL KADARE NDEROHET NE KONGRESIN AMERIKAN

by

Nga Keze Kozeta Zylo-Capitol Hill, Washington DC/
Të nderosh kulturën e popullit shqiptar në zyrat e kongresit amerikan është ogur i mirë për Kombin tonë dhe kjo në saje të penës brilante të shkrimtarit Kadare./
Shkrimtari i shquar botëror, SHQIPTARI Ismail Kadare nderohet për vepren e tij në Washington DC në zyrat e kongresit amerikan në Capitol Hill.
Në nderim të veprës së tij të jashtëzakonshme u valëvit Flamuri amerikan mbi Capitol Hill.
Ndonëse shpesh herë në Washington kemi vajtur të organizuar në demonstrata në kërkim të të drejtave tona, të Pavarësisë së Kosovës, të cështjes kombëtare etj, këtë herë në muajin më të bukur të vitit, në Majin e luleve, shkuam për të marrë pjesë në ceremoninë e organizuar në nderim të veprës së Kadaresë organizuar nga gazeta e mirënjohur “Illyria” me botues z.Vehbi Bajramin dhe ligjvënësi i Kongresit amerikan Eliot Engel, miku i ngushtë i shqiptarëve. Të nderosh kulturën e popullit shqiptar është ogur i mirë për Kombin tonë dhe kjo në saje të penës brilante të shkrimtarit Kadare.
Programi në nderim të personaliteteve të shquara në zyrat e kongresit amerikan në Capitol Hill ka filluar qysh në vitin 1937 me propozim të një anëtari të Kongresit amerikan. Dhe erdhi dita që në shekullin e XXI midis shumë personaliteteve të shquara amerikane të nderohet dhe një jo amerikan siç është SHQIPTARI Ismail Kadare.
Moderimin e ceremonisë e kreu editori i gazetës Illyria” analisti i njohur z.Ruben Avxhiu. Në fillim Z.Avxhiu ka ftuar artistin Gjon Krasniqi i cili ka interpretuar dy hymnet kombëtare: amerikane dhe shqiptare.
Pas hymneve kombëtare ka përshëndetur përkthyesi i veprave të Kadaresë, prof.David Bellos profesor në universitetin e mirënjohur Princeton, Nju Xhersi.
Prof. Bellos me fjalë të zgjedhura përshkroi veprën e Ismail Kadaresë si vepër dinjitoze botërore dhe ka ditur të zbërthejë vuajtjet e popullit nën diktaturë, si dhe të një sistemi të tërë totalitar në të cilën jetoi dhe vetë shkrimtari Kadare. Përkthyesi dhe profesori Bellos tha se Kadareja është një shkrimtar i njohur në të gjithë botën dhe nëpërmjet veprave të tij nuk njihet vetëm Kadareja, por dhe vendi i tij Shqipëria. Ai renditet ndër shkrimtarët më të famshëm të botës duke filluar që nga antikiteti e deri në ditët e sotme.
Prof.Bellos me përkthimet e tij prestigjioze e ka sjellë Kadaren të njihet dhe në botën anglishtfolëse dhe të fitojë miliona lexues rreth botës.
Pas fjalës së prof.Bellos Editori i gazetës “Illyria” Avxhiu ka ftuar për të përshëndetur kongresistin amerikan Eliot Engel.
Kongresisti amerikan Eliot Engel është anëtar i lartë në zyrën e Komitetit të punëve të jashtme dhe shërben në komisionin e të drejtave të njeriut. Kongresisti Engel është gjithashtu mik i ngushtë i shqiptarëve i cili ka ndihmuar shumë në çështjen tonë kombëtare.
Kongresisti Engel ndihej i nderuar që këtë ceremoni ia kushtonte shkrimtarit të shquar botëror Kadares.
Kongresisti Eliot Engel tha se miku im personal Vehbi Bajrami më frymëzoi për ta berë të njohur veprën e shkrimtarit të shquar Kadare në dhomën e Përfaqësuesve të Kongresit Amerikan ne Washington DC dhe në nderim të shkrimtarit të valëvitej flamuri amerikan mbi Capitol Hill. Kam qenë shumë i impresionuar me veprat e Kadares që kam lexuar, vepra që e kanë bërë shkrimtarin me famë në gjithë botën. Ndërsa kongresisti Engel fliste me konsideratën më të lartë për veprën e Kadarese ndihesha krenare që bota e qytetëruar ka arritur ta vlerësojë me çmimet më të larta të nderit dhe të kutpojë shpirtin e lirë të një shkrimtari të madh që jetoi dhe krijoi nën diktaturë. Ajo kutpoi botën e një shkrimtari nën diktaturë, i cili i diktonte asaj të mësonte të vërtetën nga tempulli i i tij i letërsisë me gjuhën hyjnore artistike si psh: tek “Laokoonti” që shkruan:
Më shihni tek mbytem nga gjarpërinjtë/ në muze të Luvrit në Madrid, në Nju-jork/
para syve tuaj e aparate turistësh/ qindra vjet kam që vuaj/ nga që sflas dot/ Si të flas/a mundet një nofull mermeri/ të lëvizë nje grimë, të korrigjojë diçka/ vini re sytë e mi, te zgavrat e thella/ një enigmë, si amebë të tharë atje ka/ Një të fshehtë të madhe ndrydh brenda gjoksit/ para syve tuaj, në Paris, në Madrid/ Ah, do të doja dyfish të m`i shtonit,
veç sekretin e madh të shkarkoja një ditë/.
Kongresisti Engel ne emër të tij i dorëzoi botuesit të gazetës “Illyria” z.Bajrami flamurin amerikan që u valëvit krenar mbi Capitol Hill për shkrimtarin e famshëm botëror Kadare dhe një kopje të deklaratës, dhuratë për Ismail Kadarenë, që u mirëprit me duartrokitje nga miqtë dhe të ftuarit në sallë.
Z.Vehbi Bajrami i dhuroi kongresistit Eliot Engel veprën e shkruar nga Ismail Kadare “Tri këngë zie për Kosovën”.
Në këtë veprimtari morën pjesë ambasadorja e Republikës së Shqipërisë në Washington zonja Floreta Faber dhe Ambasadori i Kosovës z.Akan Ismaili.
Veprimtaria u mbulua nga Zëri i Amerikës dhe TV Alba Life, New York.

19 Maj, 2015
Capitol Hill, Washington DC

Fytyra e Lirisë

by

Nga Keze Kozeta Zylo/
PELLUMB LAMAJ:Janë momente kur i drejtohem Zotit për shpirtin e pamposhtur që më dha dhe betohem se kurrë nuk kam për të harruar se nga vij e mbi të gjitha ATA që mbetën rrugës, e tani pas më se njëzetë vjetësh, ndjej paqe në veten time dhe falënderoj përsëri Zotin…
Nganjëherë rrethanat e jetës janë kundra teje por të thuash fjalën e mirë e të drejtë e të mbetesh NJERI, këtë e ke vet në dorë!… /
Një portret i bukur si fytyra e Lirisë! Kam kohë që e kam takuar në aktivitete të ndryshme patriotike njeriun si me flakadanin në dorë, z.Pëllumb Lamaj ish i dënuar politik nga diktatura hoxhiste në burgun famëkeq të Spaçit qysh në moshën 19 vjeç. Oratoria dhe kthjelltësia e mendimit në mediume të ndryshme dhe biseda shoqërore janë tejet mbresëlënëse. Duke e dëgjuar me vëmendje të posaçme fjalën e tij duket sikur sheh nga afër sytë e bukur të Lirisë, të Lirisë që barbarët mundoheshin t’i verbonin sytë, të Lirise së munguar ndër miliona shqiptarë…
Në demonstratën që u zhvillua më 13 tetor, 1912 në Manhattan para OKB-s në mbështetje të greves së urisë se ish të dënuarit politik të ndjerit Lirak Bejkos, ajo që do më bënte më shumë përshtypje ishte fjala e shkurtër e z.Lamaj, por thënë gjithçka me një elekuencë të përsosur. Mbrojtja që i bënte bashkëvuajtësit të tij ishte dinjitoze, ishte gati epike. Ishte mbrojtja që i bente një Burrë të vërtetës dhe Lirisë së mohuar të Lirak Bejkos, çka të kujtonte Malcolm X i cili ka thënë: “Nobody can give you freedom. Nobody can give you equality or justice or anything. If you’re a man, you take it”, që përkthehet: “Asnjeri s’ta jep Lirinë, asnjeri s’ta jep barazinë, drejtësinë ose asgjë. Në se ti je burrë fitoje atë”.
Kështu ka vepruar njeriu i lirë Pëllumb Lamaj që edhe pse bota jo e lirë i hodhi prangat ai përsëri ndihej absolutisht i lirë, absolutisht pa “pranga”.
Në muajin mars u organizua Në zemër të Manhattanit në mjediset e “Producer’s Club Theater” nga Dr.Ilir Hysa dhe z.Pëllumb Lamaj një sesion përkujtimor me rastin e 135-vjetorit të lindjes së Burrit të ndritur të Kombit Mid’hat Abdyl Frashërit, por i mohuar tërësisht nga diktatura, dokumentari i realizuar prej z.Lamaj ishte sikur ta kishte shkruar një historian i vërtetë.
Pas aktivitetit në bisedë të lirë nga z.Lamaj me miq dhe të ftuar që kishin ardhur në këtë sesion përkujtimor ajo që do më bënte më shumë përshtypje ishte fjala Paqe që e përdorte me aq mirësi, ishte Liria në shpirt, në gjak të tij. Ja si u shpreh Ai për Lirinë: “Kur ishja në burg në Spac, nën torturat e barbarëve gjithmonë ju thoshja gardianëve: Unë jam i lirë, i lirë, ju jeni të burgosur, jo unë! Mjerë ju që rrini pas nesh kudo, me ditë, javë dhe muaj pa parë familjet tuaja, fëmijët, gruan, prindërit. E dhimbshme që fëmijët tuaj do të rriten me bëmat e babait që përdor kërbaçin kundër njeriut”.
U ndala sot para kësaj fotoje dhe m’u duk sikur pashë fytyrën e vërtetë të Lirisë. Është një djalë i burgosur qysh në bangat e shkollës në qytetin e Vlorës që pasi përmbyset sistemi komunist shkon drejt mërgimit të detyruar, një dhimbje kjo që më shumë se ne të ikurit askush me mirë nuk e kupton. Po sjellë një fragment të shkruar nga Lamaj në rrjetin social në f/b rreth kësaj fotoje që më dha muzë për të shkruar këtë esse:
“Janë muajt e parë të Lirisë dhe një ditë kalova kufirin dhe mora rrugët e botës drejt mërgimit të detyruar për të mbetur i lirë dhe pas disa ditësh e netësh plot andrralla, u gjenda pranë Athinës së lashtë të mbushur me aq lavdi, histori e gjurmë shqiptarësh…
Janë momente kur i drejtohem Zotit për shpirtin e pamposhtur që më dha dhe betohem se kurrë nuk kam për të harruar se nga vij e mbi të gjitha ATA që mbetën rrugës, e tani pas më se njëzetë vjetësh, ndjej paqe në veten time dhe falënderoj përsëri Zotin…
Nganjëherë rrethanat e jetës janë kundra teje por të thuash fjalën e mirë e të drejtë e të mbetesh NJERI, këtë e ke vet në dorë!…
Si shumë prej nesh dhe klasës së persekutuar Lamaj ndihet i zhgënjyer dhe gjithmonë ka mbajtur qëndrim kritik karshi politikës dritëshkurtër shqiptare për të persekutuarit, ish të dënuarit e ndërgjegjes, por edhe për shumicën, që e kanë lënë popullin në një mjerim të tejskajshëm.
Poeti dhimbshëm, me dëshpërim dhe kurajo i drejtohet lirshëm Statujës së Lirisë në këtë poezi si më poshtë: “Ah Statujё, Statujё e Lirisё/ Sa ёndrra rinie u fishkёn mbi ballё/ Jehona dashurie qё kurrё nuk u dhuruan/Sa kafka martirёsh mbetur pa varr!/ Ah Statujё, Statujё e Lirisё/ E vetmja dritё, i vetmi zjarr/ E vetmja ёndёrr ku shpresat udhёtojnё/ Pёrzier me klithma, kulluar nё gjak!/ Ah Statujё, Statujё e Lirisё/ E vetmja shpresё qё na mban gjallё/ Por edhe po ikёm pa u takuar/ Besomё, do vijnё tё tё puthin vrasёsit tanё!…
Mendimi i thellë, metafora e shpresës, por edhe vargu i fundit denoncues duken sikur na thonë ne lexuesve si e famshmja Roza Parks se: “Thuajini botës se dua të kujtohem si një person që kërkonte të ishte i lirë, ashtu si dhe shumë njerëz të tjerë që duan të jenë gjithashtu të lirë”.
Fotoja, poezitë, përkthimet, kushdo që i kanë lexuar dhe komunikuar me Lamaj, me siguri kanë menduar se duan të jenë të lirë, paqësor si Poeti erudit, një Pëllumb Paqeje.

10 Prill, 2015
Staten Island, New York

Doktor Oreste E. Dilo që shëroi pacientët amerikanë dhe u sëmur nga “pacientët” shqiptarë

by

Nga Keze Kozeta Zylo/
Për aftësitë e tij të jashtëzakonshme në mjekësi ai u emërua Drejtor i përgjithshëm i spitaleve publike në New York.Pas shumë vitesh me përvojë hapi klinikën e vet private në Alpha New Jersey, ku punoi për 30 vjet si doktor në atë zonë.
Një muzeum bamirësie i ngritur në zemrat e njerëzve sidomos tek pacientët amerikanë qëndron si këmbë mali përtej Shqipërisë, buzë Adriatikut në New York dhe Nju Xhersi. Ndonëse muzeumi nuk ka godinë, por ka mijëra pacientë ciceron që flasin nga zemra për doktorin shqiptar nga Sheperi i Zagorisë që shëroi pacientët e tij me shpirtin e bardhë si bora e Çajupit dhe profesionin e mjekut.
Ishte djalosh me ëndrra të bukura kur u largua nga dera e madhe e Dilejve, nga Shqipëria, ku sundonte dhuna dhe arriti të ketë një sukses të jashtëzakonshëm dhe të krijojë një folezë si skulpturë Mikelanxheloje në zemër të botës në Amerikë. Mjerisht miliona shqiptarë janë larguar nga Mëmëdheu në periudha të ndryshme, si në kohën e komunizmit dhe pas viteve 90 të për të gjetur një jetë më të mirë jashtë kufijve, por duhet veçuar se nën sistemin diktatorial enverist u ndaluan me ligj të ktheheshin në Atdhe Pëllumbat e Paqes, e një ndër ta ishte Dr.Oreste E.Dilo.
Lindur në vitin 1915 në Sheperin piktoresk, në vendlindjen e Çajupit shkrimtarit te madh rilindas, i cili u magjeps duke shkruar poezitë e tij ku me duhet te shtoj se Çajupi ishte fis me Dilot. Në dasmën e babait të Dr.Dilos, Gjuhëtarit dhe burrit të ndritur të Kombit Ilia Dilo Shperit “Nderi i Kombit” çmim pas rënies së komunizmit, Ksenofon Dilo, nipi i tij, do të shkruajë se Çajupi këndoi këngën për Savën, gjyshen e Dr.Dilos, motrën e Aristidh Rucit, delegatit të Tepelenës, firmëtarit të Pavarësisë, Nderi i Kombit si: “Dil moj dil, apo s’të lenë, sos je yll, sos je Hënë”…
Dr.Dilo është një nga dhjetë fëmijët e Ilia Dilo Sheperit dhe Sava Rucit. Edhe pse babai ishte nëpunës dhe i siguronte të ardhurat nëna e tyre, kur ishin të vegjël i merrte me vehte në mal për të mbledhur bar në Dhëmbel dhe për t’i edukuar me punë. Ata si fëmijë shijonin nga afër natyrën dhe pemët rreth e rrotull si kumbullat e egra që i mblidhnin dhe i hanin me bukë. Kur erdhi në Tiranë në vitet 90-të, i pyeti nipërit dhe mbesat se a ishte akoma ajo kumbull në Dhëmbel?
Shkollimin e hershëm e mori nga vëllai i tij Qirjakoja i cili ishte mësues qysh në moshën 15 vjeç. Ndërkohë dhe Pano Xhamballo i rënë për Atdhe i cili pati ndihmën e madhe të prof.Ilia Dilo Sheperit luajti një rol të çmuar në formimin intelektual të nipit të tij Dr.Orestit. Ai iu tha nipërve tregon Eduard Dilo pinjoll i familjes së Dilejve, i cili kur erdhi në Atdhe pas 50 vjetësh kujtonte se me Panon duheshin si dy vëllezër. Prof. Diloja iu bënte mësime në gjuhë të huaja për të përvehtësuar italishten dhe frëngjishten. Pas fillores në Sheper vazhdoi Liceun e Gjirokastrës dhe Liceun e Korçës (vinte kudo pas Babait të tij Ilia Dilo Sheperi, atje ku transferohej Ai), si në gjimnazin e Shkodrës dhe ne gjimnazin e Tiranës. Kur Ilia Dilo Sheperi doli në pension e mori me vehte i vëllai
Dr. Jani Dilo. Të gjitha universitetet që mbaruan fëmijët e Ilia Dilo Sheperit u bënë me ndihmën e njeri-tjetrit, jo me bursa nga shteti i asaj kohe.

Atdheu e kishte dënuar me burgje dhe vdekje familjen e Tij

Ëndërronte e ëndërronte pakufi doktori shqiptar, Pëllumbi i Paqes për t’i shërbyer Kombit të Tij, por vrastarët nuk e njihnin medicinën njihnin vetëm kokrrën e plumbit, plumbin ballit, mjeranët nuk e linin të kthehej. Në gazetën “Bashkimi” ku ishin publikuar shumë emra patriotësh të ikur dhe të dënuar me vdekje nga sistem komunist midis tye ai pa dhe emrin e vëllait të tij Dr.Jani Dilon një eksponent i Ballit Kombëtar dënuar me vdekje, ndaj nuk u kthye në Shqipëri për 50 vjet rresht.
Vëllai tjetër që ngeli në Shqipëri Margariti kishte mbaruar shkollën e Fullcit dhe universitetin për matematikë në Athinë, por ai vuajti dënimin si i burgosur politik në kalanë e Gjirokastrës dhe në kënetën e Maliqit. Edhe vëllai tjetër, Koco I. Dilo provoi burgun e Spaçit. Diskretitohet para popullit të Zagorisë xhaxhai tjetër doktor veterinar Mihali të cilin e shpallin “armik të popullit” më vonë vritet dhe masakrohet duke i nxjerrë sytë dhe prerë kokën tek pragu i shtëpisë nënë Kaliopit, bashkëshortes së doktor Mihalit.
Si shumë emigrantë të tjerë politikë që nuk i hodhën një dorë dhé prindërve të tyre, edhe Dr.Oresti pati të njejtin fat. Ja si shkruante për nënën e tij kur mbylli sytë përgjithmonë:
“E dashura Dede, Të thërrasim, ashtu si na kërkove dhe nuk na gjete. I mbylle syt’ e tua të bukura me të njejtën buzëqeshje që na pritnje ngahera. U largove dalëngadalë ashtu si Dielli që perëndon dhe na le në errësirë. Do të kthehemi dhe nuk do të të gjejmë o Dede e dashur, o Deda jonë e mire! Biri yt, Oreste”.
Kalvari i vuajtjeve si të Krishtit për familjen e Ilia Dilo Sheperit ja kishin coptuar zemrën Doktorit, birit dhe vëllait të tyre. Edhe pse vetë ishte në këtë profesion aq të çmuar, edhe pse po shëronte qindra pacientë amerikanë, ai nuk mundi të shëronte vëllain e Tij Margaritin që po vdiste nga torturat e barbarëve. Nuk e linin t’i ndodhej pranë. Ja si i shkruan letër, më 15 Gusht 1965 dhe i kërkon ndihmë kolegut të tij Dr.Theodhosit për vëllain që po lëngonte në shtratin e vdekjes: “I dashur Dr Theodhos, kam marrë këto ditë letrën t’uaj skjaruese dhe shumë informative rreth gjendjes së vellait t’im Margaritit dhe ju falënderoj nga zemra për gjthçka që jeni duke bërë për të. Në lidhje me diagnozën t’uaj ” …” … dhe nga pershkrimi i gjendjes që më bën vetë vëllai, ka mundësi që ai të vuajë nga… Natyrisht e mira e të gjithave do t’ishte dalja jashtë shtetit e vëllait t’im duke e drejtuar atë në një institut të jashtëm me të cilin Shqipëria është në relata. Vëllai im na dha rastin e mirë që të njihemi me anë letrash, sido që kam qenë në dijeni se ju jeni mjeku i familjarëve të mij aty. U them sinqerisht se çmoj shumë kujdesin dhe shërbimet t’uaja për ‘ta dhe ju jam borxhlli për jetë. Përfitoj nga rasti t’u siguroj se jam gjithnjë në dispozicjonin t’uaj për çdo gjë që do të kishit nevojë t’u dërgoj këtejazi për veten ose familjen t’uaj. Me përshëndetje miqësore Juaji, Oreste”.
Në New York ai kishte dhe vëllain e Tij Dr.Jani Dilon një figurë e shquar intelektuale dhe që i dha aq shumë Kombit. Duke lexuar biografitë e gjithë familjes Dilo të këtyre djemve që i dhanë dritë Shqipërisë, ndjej se si barbarët donin t’i shfarrosnin, t’i zhduknin, të shuanin dritën. Ndjej se në se do të kishja fuqi financiare që mjerisht i kanë zhvatësit dhe kriminelët me siguri do të ngrija një Muzeum për këtë familje ku do ta ndaja në pavione të ndryshme gjithë historinë e tyre plot kulturë, por dhe tepër të dhimbshme, sidomos do të ekspozoja mjetet e torturës si kanxhat e burgut, torturat. Një pavion do të ishte krejtësisht i veçantë ku do të shkruaja: Femijet nën moshën 18 vjeç ndalohen të hyjnë: pasi jepen skena të dhunshme ku nga goja e një të burgosuri do te dali vetëm gjak, gjak, gjak, dhe mund të ndodh që qe t’ju zërë sëmundja e gjakut, te humbisni ndjenjat. Fundja vetëm me këto muzeume shqiptarët mund të kuptojnë dhe mos të lejojnë kurrë të perseritet historia makabre per intelektualët më të zëshëm shqiptarë.
Muzeumin tjetër do ta ngrija në New York për të gjithë intelektualët e ndritur të Diasporës që mjerisht shteti amë dhe kultura vazhdon të mos i ketë në vëmendje. Dr.Jani Dilo ishte një patriot i madh. Sipas intervistës që kam realizuar me Eduard Dilon ai thotë se në shtëpinë e Dr.Jani Dilos në Manhattan, tregojnë bashkëkohësit e tij si Prof. Motrat Juka, Ing.Agim Karagjozi, Prof. Sami Repishti, Dr. Nihat Bakalli, Dr. Fuat Myftia, Idriz Lamaj, Prof. Luan Gashi, Sefer Mujo Luarasi, Kadri Bajrami kur në vitet 80 filluan demostratat në Kosovë dhe u përgjakën rrugët e Prishtinës, u bënë mbledhjet e para. Gjithashtu ka mbajtur fjalimin në OKB për Kosovën, dhe po nga foltorja e OKB-s, Dr. Jani Dilo, iu drejtua qeverisë së kuqe të Tiranës që: “Në Shqipëri veç burgimeve, internimeve e dënimeve me ose pa gjyq, qeveria grabit e sekuestron dhe gjithë reliket që ruajnë familjarët si gjë të shenjtë nga të parët e tyre”.
Dr.Oresti i perjetoi nën dhimbje të papërshkrueshme largimin nga vendi dhe ndalimin që i bënë, por njëkohësisht dhe ikjen para kohe të vëllait të vetëm që e kishte në Amerikë. Ja letra e ngushëllimit te Dr.Orestit drejtuar familjarëve për Dr.Jani Dilon, një tjetër intelektual erudit:
“E dashur Ifi, Hriso, Male, Koço, Henrik dhe Edi. Kam mbetur vetëm i mjeruar dhe i pa ngushëlluar; Janaqi im, Janaqi ynë, Janaqi i të gjithëve, i dashur, i urtë, i mirë, i shenjtë u nda prej neve. Ngado që të kthehem, nga do ku shkoj nuk gjej pushim, nuk gjej shpëtim. Punuam gjithë jetën, bëmë sa nuk bëmë, u hodhëm nga të gjitha anët dhe kur erdhi koha të gëzonim dhe të shfrytëzonim djersën e kaq kohe, ti Janaqi im, Janaq i pa fat u largove: le pas djalin, vëllezërit, motrat nipret dhe mbesat. Neve të thërrasim, neve të kërkojmë, neve bërtasim; pa Janaqin neve nuk mund të rrojmë. Ike prej neve pa pritur… Vdekje e papritur kjo e Jotja por,… 14 Janari, dita e zisë, ditë e shkatërrimit dhe e mjerimit. Janaq të lutem ktheu te djali, ktheu tek unë.
Te thërret Oresti që aq e dashuroje, të thërret vllai që për ‘të betoheshe.
Oreste Alpha, N.Y”.
Respekti dhe mirënjohja për punën e tyre plot sqimë intelektuale është shprehur dhe nga Shefki Miraku botuar në gazetën “Dielli”, më 31 dhjetor, 1973. Ja si shkruhet nga autori: “Ilia Dilo Sheperi “Dy dhuratat e tija shoqnis shqiptare”. …Unë deshiroj të ve në dukje dhuratën tjetër të këtij edukatori atë që e pashë, njojta, dhe i ndejta pranë. Dy djemtë e tij Jani dhe Oresti. Te dy ata në bisedime në sjellje dhe për ma tepër në vepra, lenë gjurmët e dy njerëzve të brumuem nëpërmjet të ditunive dhe civilizimit. Vetëm një shoqni e pa zhvillueme dhe e mbrapambetem nuk i kupton dhe nuk i di me i vleftësue këta dy djem, që janë burrënue dhe janë brumue drejt qëllimit për me i shërbye me urtësi dhe me bujari shoqnisë shqiptare. Ata, kudo, ndër bankat e shkollave, ndër detyra, në miqësina dhe në përkrahje, i kan zgjatë duert e tyre edhe kur i kanë pasë të shkurtueme nga rrethanat dhe të papritmet e jetës, i kanë zgjatë me zemër, drejt gjithë atyne që mbajnë emëna shqitparësh”.

Amerika humane dhe e demokracisë e priti krahëhapur birin shqiptar Dr.Dilon

Dr.Diloja mbaroi studimet për medicinë në Torino të Italisë. U burgos si antifashist në burgjet e Italisë dhe diplomën e mori pasi doli nga burgu. Në vitet e universitetit pati miqësi me Pano Xhamballon, Theme Vasin, Qemal Stafën, Asim Zenelin, Ajet Xhindollin etj,… Kishte miqësi dhe me studentë italianë si motrat Ravizza të cilat i ndihmoi dhe i vizitoi kur ai kishte bërë karierë si në jetë dhe në boten e shkencës dhe pasuri. Ëndërronte të kthehej në Atdhe për shërimin e malarjes që ishte kudo, por dëshira ngeli vetëm ëndërr ai erdhi vetëm pas viteve 90-të. S’kishte ku të kthehej, e priste skëterra, tortura dhe vdekja e zezë në vendin e tij, ndërsa Amerika e kishte marrë në mbrojtje Pëllumbin e Paqes, e kishte pritur krahë hapur doktorin shqiptar.
Ai kishte bërë betimin e Hipokratit dhe e zbatoi atë deri në frymën e mbrame të jetës siç thuhet në paragrafin e fundit të Hipokratit se: “Nëse e respektoj këtë betim dhe nuk e dhunoj atë, le të mundem ta gëzoj jetën dhe profesionin tim, i nderuar prej të gjithëve e në të gjitha kohërat; por nëse e thyej dhe e dhunoj këtë betim, le të jetë fati im i ndryshëm”.
Dr.Oresti vazhdoi kualifikimet e mëtejshme për mjekësi në Amerikë dhe ia arriti qëllimit të tij të lartë intelektual duke marrë titullin “Doktor i shkencave mjekësore”. Për aftësitë e tij të jashtëzakonshme në mjekësi ai u emërua Drejtor i përgjithshëm i spitaleve publike në New York. Pas shumë vitesh me përvojë hapi klinikën e vet private në Alpha New Jersey, ku punoi për 30 vjet si doktor në atë zonë. Shumë pacientë të tij flasin me një simpati të jashtëzakonshme gati gati e çmojnë doktor me shpirt Zoti. Kur shikoja ndonjë pacient të varfër në klinikën time i tha nipit të tij në Tiranë Yllit e thërrisja në veçanti dhe i jepja 100 dollar, kurse vizita ishte 50.
Në vizitën e parë dhe të fundit në Shqipëri ai i la kujtim nipit të tij Etjenit një intelektual tepër i çmuar, një radio së bashku me një orë. Kjo është ora që më ka zgjuar gjithë jetën, e kam fituar në një konferencë ndërkombëtare në New York. Ai e vizitoi vendlindjen në moshën e pleqërisë duke sjellë valixhe të mëdha me medikamente që i dhuroi për të sëmurët dhe disa pajisje mjekësore në Universitetin e Tiranës.
Gjithë kohën që ndenji në Tiranë, vizitoi pa asnjë shpërblim cilindo që iu paraqit. Vendosi lule dhe në vorrezat e dëshmorëve tek shokët e tij. Menjëherë dërgoi ekspertë për të vënë në shërbim pasurinë e akumuluar në vite në mërgim, por vdekja e menjëhershme pasi u kthye në New York ia la të parealizuara.
Tronditja nga vuajtjet e mëdha, mosgjetja e asnjë prej vëllezërve në Shqipëri të cilët ikën nga kjo botë të torturuar nga regjimi diktatorial, që kishte vënë në sherbim ushtarë besnikë të etur për gjak, me siguri që ja shpejtuan pushimin e zemrës përgjithmonë doktorit, në moshën 75 vjeç.
Duke lexuar dhe studjuar për birin shqiptar Dr.Oreste E. Dilon i cili iu shërbeu me aq zell, përkushtim dhe dashuri pacientëve amerikanë, ndjen se ndërsa i kuroi mijëra pacientë amerikanë, u sëmur nga “pacientet” shqiptarë, skllav të sistemit të egër diktatorial.

21 Mars, 2015
Staten Island, New York

Lule per Ty Lindita!

by

Nga Keze Kozeta Zylo/
Gëzuar ditëlindjen e dashur Lindita!
Desha të të këndoja në telefon “Happy Birthday”, por zëri im përballë nje artisteje të madhe duket sikur përplaset dhe thyhet midis tingullit tënd të magjishëm… Është më mirë të të uroj poetikisht, që është dhe dashuria ime e hershme deri në frymën e fundit. Mirësia e shpirtit tënd, zëri hyjnor dhe bukuria fizike mbyten në sytë e tu blu si deti në Vlorë, ku je lindur dhe rritur, valëzat e bardha të të cilit të kanë ledhatuar mijëra herë, por Andrea me veglën muzikore “Oboe” që ka luajtur mjeshtërisht nëpër skena e frymon dhe i nxjerrë xhevahiret nga deti në hapësirat pafund, atje ku e kanë vendin kjo racë artistësh. Ç’perla ka oqeani, dhe ç’yje ka qielli, por mjerisht vetëm shteti shqiptar është pa polumbar dhe pa astronom…
Pasi dhe disa koncerte në Operën Kombëtare, Ju u larguat si dy artistë, në vitet 90-të, ikët për ëndrrat tuaja, u larguat në vendin me të afërt në Greqi…
Greqia si gjithmonë që di t’i rrëmbejë të bukurit e Artit ndër kohëra dhe hapësirë, të pranoi ne TV-n kryesore të saj me konkurs të rreptë, ku ti ja dole mbanë dhe i magjepse si Hyjneshë, parardhëset e tua Hyjneshat greke, nëpër skenat greke dhe në Europë.
Erdhe në Amerikë pa mbështetjen e askujt arrite të mbaroje Master në Mannes College of Master of Music in Voice from Mannes College of Music at New School University dhe për një vit vazhdove “Professional Studies Program at Mannes College of Music”. Në bazë të kësaj merite sot po punon si mësuese muzike e liçensuar në shtetin e Nju Xhersit. Doje të mbijetoje, iu fute studimit, por koha po fluturonte për të qenë ne skenat e botës…
Në se do të kishje mbështetje nga shteti shqiptar si artiste me një karierë të shkëlqyeshme, dhe shteti yne do i shikonte të gjithë artistët dhe të talentuarit pa preferenca partiake, me syrin e nënës, me siguri do të ishje shumë, shumë më e dëgjuar se shumë të përkëdhelurit në breza…
Ti mbijetove edhe pse me babain në burg… Sot ai të bekon nga qielli që ti po e nderon kudo.
Je e vetmja shqiptare që ke dhënë koncert në Carnegie Hall në New York, por mjerisht shumë media në Shqipëri ju bëjnë jehonë ahengjeve dhe muzikës tallava…
Ke bashkëpunuar ngushtë me artistë ndërkombëtarë. Ke kontribuar për Diasporën si dhe në programin artistik të Shkollës Shqipe “Alba Life” dhe koncertin klasik që u organizua në Manhattan që hapi siparin në 100 Vjetorin e Pavarësise, në Diaspore, organizuar nga TV “Alba Life” dhe nje grup artistësh me udhëheqës pianistin e talentuar, artistin Petrika Melo.
Si pjesë e Diasporës ke dhënë disa koncerte në disa festa të organizuara si nga gazeta e mirënjohur “Illyria”, Motrat Qiriazi, Vatra, New York, Mass Besa dhe Holy Trinity Albanian Church në Boston. Je një mbështetëse krenare për populllin e Kosovës për të cilin dhënë koncert në Kombet e Bashkuara për të sensibilizuar njerëzit.
Herën e fundit ke qenë për Shoqatën “Ana e Malit” në 100 vjetorin e Pavarësisë, por jo e fundit siç te thanë organizatorët në Ditën e 7-8 Marsit ku more çmimin e lartë të mirënjohjes nga kjo organizatë frytdhënëse dhe atdhetare.
Ti ece udhëve të artit dhe të dijes me guxim dhe ndershmëri, herë si mjellmë e herë si Zanë Mali, dhe ja arrite, ja arrite aq bukur sa një ditë kori botëror i specializuar shpresoj të të dhurojë në skenë lule me mbishkrimin: “LULE PËR TY LINDITA! LULE PER TY ARTISTE VLONJATE SHQIPTARE, AROMË GRUAJE”!

12 Mars, 2015
Staten Island, New York