komuniste – Dielli

Komunistë bashkohuni dhe fitoni

October 18, 2015 by dgreca

….Sepse duke trumbetuar Enverin,duket se po luftoni për ‘të dhe jo për vendin.Se mëkat t’u përfaqësojnë topmodelet. Xibraka dhe laboratorët e drogës./
….Thojani popullit, çfarë vratë, çfarë ndërtuat dhe çfarë mund të bëni. Fitoni…, dhe të jeni të bindur që edhe Musine Kokalari do ua fali planet vjetore. Të vuajtjes dhe të vdekjes së saj në Burrel. Pasi vendi është mbi idealet personale. Mbi liderët. Pra bashkohuni dilni dhe fitoni./

nga Ilir Levonja/
Komunistët shqiptarë nuk janë socialistë. Por shfaqen të tillë. Mbase edhe ndihen pjesërisht. Ose ndihen më pranë socialistëve për shkak se një pjesë e mirë e viktimave të tyre. Robërit e luftës së klasave, janë atashuar në krahun e djathtë? Por edhe kjo nuk qëndron më. Ose nuk ka qëndruar prej kohësh. Në radhët e demokratëve ka plot ish komunistë. Duke filluar nga ish lideri. Në radhët e socialistëve ka me shumicë të persekutuar. Deri në liderë forcash. Ashtu sikur edhe në radhët e partive të tjera ka të ndërthur…, komunistë, të persekutuar, socialistë dhe antifetarë të shuguruar në besnikë të Sigurimit të Shtetit. Pra përse shfaqen socialistë, me socialistët.?Përse nuk shfaqe komunistë, si pretendojnë se janë.? Ata që janë? Apo thjesht, ndihen aty për shkak të emrit.?! Nga që duke folur për popullin përjetësisht, në emër të popullit. Duke menduar se socialistët, nga kuptimin i të qënit social, u duket se janë më pranë popullit etj. Ndihen kështu, socialistë. Edhe pse socialistë nuk janë! Janë dhe flasin si komunistë.
Dhe deri këtu nuk ka asgjë të keqe. Sepse dihet shprehja e bërë masë, e masave në tërësi…, ku ka popull ka edhe komunizëm.
Kjo u pa këto ditë kur mes tyre dhe socialistëve pati shkëndija të acarta. Pati romuze. Pati ngrefosje. Pati karshillëk me foto të Enverit. Me vjersha. Me topmodele. Me krahasime. Dhe nostalgji sigurisht.
Megjithatë ata votojnë socialistët. Dhe u duket për momentin se kanë pushtet. Ose u duket kështu. Dhe heraherës zgjohen, duke treguar foto nga Enver Hoxha. Duke pirë pak raki me Nexhmijen e lodhur. Që çuditërisht e krahason veten me Terezën e Kalkutës. Dhe jo me Gonxhen që ajo e përndoqi. E krahason me lumturinë e një krijese nëntëdhjetëvjeçare. Edhe pse e dënoi përjetësisht.
E mbajti në kafaz deri në morte shtëpie. Duke i privuar atë që edhe koha para saj, e cilësuar po prej saj…, si koha e mënxyrave, e shtypjes, mesjetare, kanunore, fetare, zakonore etj…, si një opium obskurantizmi për popullin shqiptar. Megjithatë ajo sot e ka për krenari të mburret me lavdinë e viktimës së saj. E ka për kënaqësi të tregojë një kafaz, ku poshtë në platformë, e shtrirë pushon një kanarinë. Prehet e privuar, qoftë edhe për pak dhe’, një dorë…, si riti shqiptar, mbi trupin e nënës së saj. Një kanarinë që i uli vrullin parrullave me emrin e burrit të saj. Nga portet, aeroportet, uzinat, hidorecentralet, komb e kombinate. Jo me forcën e nomeklaturës. Por thjesht me etjen njerëzore të një populli për çfarë është më e mira e ekzistencës së tij. Dhe Nexhmija nxitoi të përfshihej aty, duke harruar këtë zëvendësim, zhvendosje kanarine. Të cilën ajo e vdiq për t’u dashuruar dhe krahasuar pas saj.
Por le t’i kthehemi çështjes më të parë? Përse komunistët veprojnë nën socialistët? Përse e kanë kthyer Enverin në çështje. Përse aludojnë me propogandë.? Duke krahasuar kohën e tij, Enverin vet, me liderët aktual të politikës? Përse i thonë popullit, shoqërisë, përmes topomodelesh, artistësh etj.? Se cili ishte ai burrë.? Dhe cilët janë këta të korroptuarit e sotshëm etj. Përse kanë, apo le të themi keni frikë të jeni komunistë? Përse keni frikë të votoni veten tuaj.? Partinë tuaj? Nëse jeni në një Parti: Apo në disa të tilla? Përse nuk kujtoni edhe Hysni Milloshin.? Petro Markon e të tjerë ërshembull që i dërguat në çështjen e internacionales?
Por mos të hym në emra konkret. Pasi me të mirat dhe të këqijat janë historia e juaj. Dhe pa diskutim, edhe e jona. Ashtu si historia e socialistëve dhe e demokratëve. Ia thoni popullit, ashtu si edhe suksesin. Dhe fitoni zgjedhjet. Dhe përse nuk merrni të drejtoni fatet e vendit.? Kur e ndjeni se ky i fundit, po shkon drejt greminës me klasën aktuale politike. Përse nuk konkuroni të vetëm?
E bëri Ciprasi në Greqi. Apo edhe parti të tjera në Europë. Përshembull, shtatë vjet ka që u formua partia e Vuçiçit në Serbi. E festoi mbrëmë këtë përvjetor. Kurse ju keni histori…, ajo që është. Por është e madhe ama. Të paktën sipas jush. Eshtë e lavdishme, po sipas jush. Pa drogën e Edi Ramës. Pa shëndetësinë e korruptuar të Beqajt. Pa ’97tën dhe Gërdecin e Berishës. Pa 21 Janarin e Ilir
Metës kur ishte demokrat. Pa korrupsionin e rrugës së Kombit të Lulëzim Bashës. Pa lehjet e
Erionit. Pa Kosovën shtet. Por që sot është. Pa shqiptarët e Maqedonisë dhe Malit të Zi, por që sot janë. Madje më shumë se sot proletarët e të të gjithë shqiptarizmës duhet të bashkohen.
Pra shkurt, dilni hapur dhe fitoni. Ose edhe përmes celulalve. Tani mundësitë janë më të mëdha.Informalizmi, lagjet periferike nga jugu në veri etj. Janë me shumicë. Madje kemi edhe internet.
Nuk ka as nevojë të priten telat. As të ndërpritet energjia. E kam fjalën për aksione ilegalësh. Të gjithë jemi të tillë, ilegalë sapo vjen mbrëmja. Shkojmë në shtëpi për t’u errësuar, jo drituar.
Zgjedhjet janë aty. Edhe pse jo 99.99% pjesëmarrje. Prapë zgjedhje janë. I fitoni dhe qeverisni. Se kështu po ia nxirrni Enverin Saliut, Edit, Ilirit dhe jo shoqërisë, popullit që ju e keni aq për zemër ta pësërisni. Kumbon bukur në fakt. Kumbon dhe oshëtinë. Shkurt dhe saktë: Eshtë koha të kuptoni se komunizmi mund të ndërtohet edhe pa luftë klasash, edhe pa të persektuar, por edhe me ata. Pasi përzier jemi të gjithë. Eshtë koha të bashkpunojmë me viktimat, pasi viktima jemi të gjithë. Eshtë koha e mendjes së hapur dhe e mejdanit dhe e votës. Sepse duke trumbetuar Enverin,duket se po luftoni për ‘të dhe jo për vendin.Se mëkat t’u përfaqësojnë topmodelet. Xibraka dhe laboratorët e drogës.
Thojani popullit, çfarë vratë, çfarë ndërtuat dhe çfarë mund të bëni. Fitoni…, dhe të jeni të bindur që edhe Musine Kokalari do ua fali planet vjetore. Të vuajtjes dhe të vdekjes së saj në Burrel. Pasi vendi është mbi idealet personale. Mbi liderët. Pra bashkohuni dilni dhe fitoni.

Gjenocidi ndaj pakicës gjermane në Jugosllavinë komuniste!

July 14, 2015 by dgreca

Është e pakontestueshme se ndaj minoritetit gjerman në Jugosllavinë komuniste është kryer gjenocid. Në të vërtetë, qëllim ishte çrrënjosja e tyre nga Vojvodina, nëpërmjet vendimeve të AVNOJ-it dhe ato të mëvonshme që mori kreu komunist. Deklaratat publike, siç ka qenë ajo e Titos në Vrshac, se problemi i pakicës gjermane do të zgjidhet me zhdukjen e tyre nga këto treva, ose ajo e Boris Kidriqit, që elementi gjerman nga pjesët veriore të ish-Jugosllavisë duhet të zhduket, vërtetojnë aktin e gjenocidit.
Shkruan: Ismet Azizi/
Gjermanët danubjan (siç quheshin gjermanët e Vojvodinës), janë pasardhës të gjermanëve dhe austriakëve jugperëndimor, të cilët ndërmjet viteve 1689 dhe 1787, janë vendosur në basenin e Panonisë nga mbretëria hasburgiane. Kjo ka ndodhur pas çlirimit të Hungarisë së atëhershme e cila qëndroi 160 vjet nën sundim të Perandorisë Osmane.
Sot, në Vojvodinë, gjermanët janë një nga pakicat etnike. Ata e flasin gjuhën serbe ndërsa njohja e gjuhës gjermane iu shërben për arsye ekonomike dhe komerciale. Këta gjermanë i përkasin besimit katolik dhe protestant. Sipas regjistrimit të vitit 2002 në Vojvodinë kanë jetuar 3 154 gjermanë.
Por, më herët gjendja ka qenë ndryshe. Sipas regjistrimit të popullsisë së vitit 1880 në Vojvodinë kanë jetuar 285 920 gjermanë dhe përbënin 24.4% të popullsisë. Këta ishin komuniteti i dytë për nga numri, pas serbëve. Mandej, në vitin 1890, është shënuar një rënie e lehtë e përqindjes (24.2%) edhe pse numri i tyre ishte rritur në 321 563 duke u radhitur si komunitetet i tretë, pas serbëve dhe hungarezëve. Në vitin 1900 në Vojvodinë kishte 336.430 (23.5%) gjermanë ndërsa në prag të Luftës së Dytë Botërore llogaritet të ketë pasur mbi 550 000.
Sipas regjistrimit të parë të pasluftës (1948) në Vojvodinë jetonin vetëm 31.821 (1.9%) gjermanë, të cilët ishin të gjashtit për nga numri, të kryesuar nga serbët dhe hungarezët që përbënin shumicën.
Është e pakontestueshme se ndaj minoritetit gjerman në Jugosllavinë komuniste është kryer gjenocid. Në të vërtetë, qëllim ishte çrrënjosja e tyre nga Vojvodina, nëpërmjet vendimeve të AVNOJ-it dhe ato të mëvonshme që mori kreu komunist. Deklaratat publike, siç ka qenë ajo e Titos në Vrshac, se problemi i pakicës gjermane do të zgjidhet me zhdukjen e tyre nga këto treva, ose ajo e Boris Kidriqit, që elementi gjerman nga pjesët veriore të ish-Jugosllavisë duhet të zhduket, vërtetojnë aktin e gjenocidit.
Ngjarjet që pasuan në fund të luftës në Jugosllavi ishin fshehur me sukses për më shumë se 60 vjet. Për këtë rast, edhe sot nuk ka asnjë gjykim te qartë historik. Ende në tekstet e historisë nuk përmendet numri i kampeve për gjermanët, krimet e kryera kundër pakicës gjermane, si dhe viktimat në anën e kësaj pakice. Kjo mund të jetë arsyeja kryesore që mungojnë dhe opinionet e juristëve në kualifikimin e këtij veprimi dhe përcaktimi nëse në ish-Jugosllavi është kryer gjenocid ndaj minoritetit gjerman.
Veprime kundër pjesëtarëve të pakicës kombëtare gjermane kanë përfunduar rreth vitit 1965. Në këtë proces gjenocidal kjo pakicë etnike, sipas regjistrimit të vitit 2002, është zvogëluar në numër prej rreth 541,000 në vetëm 3901. Kjo paraqet një rënie prej 140 herë. Të dhënat tregojnë se sot në ish-Jugosllavi ka ende vetëm 0.7% të kësaj pakice kombëtare.
Megjithatë komuniteti gjerman beson se ky numër është diç më i lartë, por jo më shumë se 20 000 – 30 000 e anëtarë e cila paraqet vetëm 3.6% – 5.4%, në krahasim me numrin në prag të Luftës së Dytë Botërore. Ky ndryshim i 3901 anëtarë, me numrin e vlerësuar, nga anëtarët e tij të cilët ende kanë frikë të deklarohen, nuk kanë guxim të identifikohen si gjerman, por si pjesëtarë të etnive të tjera, apo si pjesëtar rajonal. Ata deklarohen si të pavendosur ose nuk identifikohen fare.
Në muajt e fundit të luftës së Dytë Botërore pakica gjermane është dënuar në forma të ndryshme duke përfshirë edhe detyrimin për largim nga shtëpitë e tyre për në Gjermaninë e sotme.
Në sesionit të dytë i AVNOJ-it më 21 nëntor 1943, gjermanëve etnikë u është hequr statusi i pakicës kombëtare dhe të drejtat qytetare, shtetësia jugosllave dhe e drejta e pronës.
Teksti i deklaratës që AVNOJ ka nxjerrë për këtë rast, thotë:
“1. Të gjithë anëtarët e pakicës gjermane që jetojnë në Jugosllavi automatikisht do ta humbin shtetësinë e tyre Jugosllave dhe të gjitha të drejtat civile dhe kombëtare;
2. E gjithë prona e luajtshme dhe e paluajtshme e personave etnik gjerman konsiderohet e konfiskuar dhe bëhet pronë e shtetit;
3. Gjermanëve jugosllavë u ndalohet të kërkojnë çfarëdo të drejte dhe ushtrimin e mbrojtjes ligjore apo personale nga gjykatat apo institucionet. ”
Vendimi i AVNOJ -it , i 21 nëntorit 1944 konfirmon shpalljen e Deklaratës kurse pjesëtarët e pakicës kombëtare gjermane mbeten pa pasurinë e tyre. Është bërë me dije se ky vendim nuk ka pas efekt ndaj gjermanëve që luftuan në radhët e Ushtrisë Nacional Çlirimtare dhe aradheve partizane Jugosllave.
Vendimit përcakton se çfarë konsiderohet pasuri e palujtshme:
“Me këtë vendim konsiderohet pasuria e paluajtshme, prona dhe të drejtat e luajtshme, si dhe posedimi i tokës, shtëpive, mobileve, pyjeve, të drejtat minerare, kompanitë me të gjitha objektet dhe aksione, letrat me vlerë, aksionet, kompanitë, shoqatat e çdo lloji, financimi, të gjitha llojet e mjeteve të pagesës, llogaritë e arkëtueshme që marrin pjesë në aktivitetet e ndërmarrjeve, të drejtat e autorit, të drejtat e pronësisë industriale, si dhe të gjitha të drejtave për sendet e përmendura më lart. ”
Mënyra se si është kryer dëbimi i gjermanëve nga Vojvodina, duke i dërguar në kampet e vdekjes, ekzekutimi masiv, dijegëja e librave të tyre dhe shkatërrimi i çdo gjëje që ka të bëjë me kulturën, gjuhën dhe traditën gjermane në këtë rajon, është e qartë se këtu kemi të bëjmë me gjenocid.
Për gjenocidin e kryer ndaj gjermanëve të Vojvodinës më së miri mund të mësojmë nga studimi i grupit të autorëve nga Austria dhe Gjermania të cilët botuan librin “Gjenocidi kundër pakicës gjermane të viti 1944-1948″, i cili, në vitin 2004, përveç në gjuhën angleze, është përkthyer edhe në gjuhën serbe. Në këtë libër është dokumentuar në detaje shfarosja e gjermanëve në ish-Jugosllavi. Aty vërtetohet se nga 106 000 viktima civile nga viti 1941 deri 1948 që u regjistruan në territorin e Vojvodinës, rreth 25 000 ishin të kombësisë gjermane.
Universiteti Harvardit dhe disa universitete tjera gjermane e franceze, përfshirë ekspertin ndërkombëtar për gjenocid dhe krime të luftës Dr. Dieter Blumenvic, sjellin ekspertizën profesionale në të cilën, duke u mbështetur në jurisprudencën dhe në të drejtën ndërkombëtare, është qartësuar se ndaj gjermanëve në ish Jugosllavi është kryer gjenocid.
Për këtë shkak, pas Luftës së Dytë Botërore numri i popullsisë gjermane u zvogëlua në masë të madhe. Arsyet janë të shumta: vdiqën si ushtarë, ikja nga pushteti i ri (rreth 250 000), vdekjet në kampet e punës, ekzekutimet hakmarrëse qëndodhnin me rastin e çlirimit të vendit nga gjermania naziste. Por, dëbimet dhe emigrimi i tyre i mëvonshëm, për shkak marrëveshjes së fituesve të luftës në vitin 1945, kanë bërë që rreth 14 milionë gjermanë të dëbohen nga trevat e veta ku kanë jetuar në shtetet e ndryshme të Evropës. Pos kësaj, shumë prej tyre e kanë ndërruar identitetin në kroatë dhe hungarezë. Në pronat e braktisur të gjermanëve në Vojvodinë gjatë viteve 1945-1950, kur është bërë kolonizimi dhe janë vendosur ardhacakë nga të gjitha republikat sipas kuotave të caktuara dhe rajoneve pasive. Pjesa më e madhe e kolonizatorëve kanë qenë serbë dhe malazezë.
Numri i përgjithshëm i popullsisë dhe ajo e pakicës gjermane në Jugosllavinë e atëhershme :
Viti Pop. e përgj në Jugosllavi Gjerman
1921 12 017 000 505 790
1931 13 943 000 499 969
1948 15 772 000 57 180
1981. 22 427 000 8 712
Nga të dhënat shihet se numri i përgjithshëm i popullsisë në Jugosllavinë e atëhershme rritet nga 12 milion në mbi 22 milion. Ndërsa numri i gjermanëve bie nga mbi 500 000 sa kishte në vitin 1921, në 8 712 në vitin 1981, apo siç përmendëm më herët në më pak se 4000 sa kishte në vitin 2002.

Bunk’Art/ Strehimi i nëndheshëm, 501 dhoma për udhëheqjen komuniste

November 22, 2014 by dgreca

*Kryeministri dhe ambasadorët, ceremoni në bunkerin antiatomik/
*Rama: Historinë e shkruajnë shkencëtarët/
TIRANË, 22 Nëntor /Pas 36 vjetësh nga inaugurimi në qershor të 1978-ës, sot u çel tuneli antiatomik i komunizmit, por këtë radhë i shëndërruar në një qendër historiko-artistike të quajtur “BUNK’ART”.
Hapësirat e parashikuara për mbledhjet e Byrosë Politike, dhomat ku mendohej të flinin ish-diktatori i komunizmit Enver Hoxha dhe ish-kryeministri Mehmet Shehu në rast rreziku, janë transformuar në art.
Nga sot deri në fund të dhjetorit, kushdo mund të shuajë kureshjen për këtë periudhë të historisë së Shqipërisë, duke vizituar bunkerin e kthyer në ekspozitë-muze.
Linja historike, muzeale dhe artistike, bëhen bashkë për të përcjellë tek vizitorët mesazhe të qarta për dy periudhat më të diskutuara të historisë tonë, periudhën e Luftës së Dytë Botërore dhe atë të regjimit komunist në Shqipëri
Kryeministri Edi Rama, ministrja e Mbrojtjes Mimi Kodheli, e Kulturës, Mirela Kumbaro, shoqëruar nga ambasadori amerikan Alexander Arvizu, ambasadori italian Masimo Gajani, hapën dyert e këtij bunkeri që tashmë është shndërruar në një video-muzeale.

E organizuar nga kryeministria, Ministria e Kulturës dhe Ministria e Mbrojtjes, kjo veprimtari e pazakontë zbulon përmes shumë formave shprehëse, mesazhet që janë përcjëllë brenda këtij bunkeri që simbolizon izolimin e Shqipërisë komuniste, por edhe përballjet e vazhdueshme mes bllokut komunist e perëndimit gjatë luftës së ftohtë.
Aktiviteti u organizua në përkujtim të 70-vjetorit të Çlirimit të Shqipërisë nga nazifashistët dhe 25-vjetorit të rënies së murit të Berlinit.
Objekti 0774 (vendkomanda e Shtabit të Përgjithshëm) me 106 zyra ndodhet në periferi të Tiranës pranë “Batalionit Mbështetës të Shtabit të Përgjithshëm”, njohur ndryshe si “Batalioni Diko Zeqo”, rruga e Shish-Tufinës, 1.5 km larg qendrës spitalore “Nënë Tereza”.
Brenda bunkerit ka disa ambiente interesante për vizitorët, të cilat janë kuruar me kujdes dhe pajisur si në kohën kur u ndërtua objekti. Secili ambient shoqërohet me histori për të orientuar dhe pajisur me informacione të nevojshme vizitorët. Në hyrje, në nivelin e pestë të bunkerit, pas pesë dyerve të blinduara, thuajse në fund të korridorit gjendet dhoma ku do të qëndronte Enver Hoxha në rast të ndonjë sulmi të mundshëm. Dhoma është pajisur me objekte origjinale të asaj kohe.

Po ashtu në këtë bunker që përmban 106 zyra, gjenden edhe mjaft ambiente të tjera me interes për vizitorët si dhoma ku do të qëndronte Mehmet Shehu, një sallë ku do të mblidhej Kuvendi i Shqipërisë në rast sulmi bërthamor, dhoma ku ishin vendosur pajisjet që do të pastronin ajrin ne rast të një sulmi me armë kimike, e shumë ambiente te tjera deri tek një bar-bufe që funksiononte në kohën kur bëheshin stërvitje ushtarake. Bari është rikthyer në funksion dhe në të do të shërbejë Natasha, e njëjta bariste që shërbente kafetë në periudhat e stërvitjeve ushtarake.
Për të përkujtuar 70-vjetorin e Çlirimit një pjesë e madhe në “Bunk’art” i është lënë ekspozitës që përkujton Luftën e Dytë Botërore, një ekspozitë e përgatitur nga historiania Sonila Boçi dhe gazetarja Admirina Peçi.
Ekspozita përfshin pragluftën dhe pushtimin italian, vitet e para të rezistencës, deri në kapitullimin e Italisë fashiste, për t’ia lënë vendin periudhës së pushtimit gjerman deri në çlirimin e vendit. Pushtimi i Shqipërisë dhe rezistenca kundër pushtuesve pati rrjedhoja jo të parëndësishme në historinë e shqiptarëve, prandaj ekspozita i ka dedikuar një hapësirë edhe këtyre ngjarjeve. Rezistenca e shqiptarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore u njoh dhe u bë pjesë e Koalicionit të Kombeve të Bashkuara, kështu nuk mund të mos kishte një vend të veçantë edhe hapësirës kushtuar diplomacisë gjatë këtyre viteve.

Një hapësirë e kufizuar i kushtohet edhe regjimit komunist, e trajtuar kjo më shumë si simbolike se sa si histori mirëfilli e ku përballet ana e errët e regjimit me reformat për ndërtimin e ‘Shqipërisë së Re’. Linja muzeale në “BUNK’ART” trajton në detaje gjithë historikun e ushtrisë shqiptare, duke i dhënë një frymëmarrje dhe ripërtëritje të veçantë këtij objekti simbol të pozicionit të Shqipërisë komuniste gjatë Luftës së Ftohtë e duke i njohur vizitorët me historikun e plotë të këtij objekti.
Por mjaft ngacmuese për vizitorët e BUNK’ART” është edhe linja artistike, ku përmes videove dhe instalacioneve përcillen ide ngacmuese të artistëve të rinj shqiptarë e të huaj, dhe jepen mesazhe të forta për temat e trajtuara prej tyre.
Tuneli ka nisur të ndërtohet në shtator të vitit 1972. Pjesa strukturore e mureve u përfundua me 1 maj 1975, ndërsa u deshën dhe tre vite të tjera për të plotësuar përfundimin e impianteve dhe të sistemit të ndërlidhjes. Inaugurimi u bë me 25 qershor 1978. Sipërfaqja totale është 2685 metra katrorë, e shpërndarë në 5 nivele dhe përmban 106 zyra dhe një sallë Kuvendi-kinemaje.

Qëllimi i ndërtimit të këtij objekti ka qenë për funksione ushtarake, për të garantuar funksionimin normal të linjës së komandim drejtimit politik dhe ushtarak në kohë krize, duke garantuar kushtet për strehimin e gjithë lidershipit politik dhe ushtarak të vendit. Kjo është e vetmja strukturë që ka parishikuar një sallë ku do të mund të mblidhej Parlamenti shqiptar në rast lufte. Ideja lindi pas një vizite që krerët ushtarakë shqiptarë bënë në vitin 1964 në Korenë e Veriut, ku ishte traditë që tunelet të parashikoheshin të përshtatshme edhe për mbledhje të Kuvendit.
Pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, direktiva e përgjithshme politike dhe ushtarake u drejtua për fortifikimin e vendit. Objektivi ishte: “Të ndërtohej një sistem i fortifikuar me një qëndrueshmëri maksimale ndaj përdorimit të armëve konvencionale dhe atyre bërthamore; të ishte në gjendje të siguronte në maksimum forcën e gjallë dhe teknikën luftarake nga zjarri i shumëllojshëm armik; të kishte masivitet për të rikuperuar kohën e humbur; të përgatitej me ritëm sa më të shpejtë”. Në total u projektuan 207 mijë bunkerë në të gjithë Shqipërinë dhe u ndërtuan 168 mijë. Projektuesit e strukturës ishin: Drejtoria e Xhenios, Byroja e Projektimit dhe Grupi i fortifikimeve në vartësi të Institutit të studimit dhe Projektimit të Veprave të Mbrojtjes.

Komandanti suprem i forcave të armatosura në epokën e ndërtimit të bunkerit (1972-1978) ishte Enver Hoxha. Kështu, kjo zyrë ishte më e madhe dhe më luksoze nga të gjitha dhe shërbente për të dhe bashkëshorten e tij. Zyra është e përbërë nga një paradhomë në të cilën qëndronte sekretari personal, një zyrë pune, një dhomë gjumi dhe një banjo. Mobilimi është esencial edhe pse nuk është i një luksi të veçantë, mbetet më eleganti se të gjithë mjediset e tjera. Vetëm në këtë dhomë, në atë të dedikuar për kryeministrin dhe në atë të Kreut të shtabit, ishte vendosur moket. Vetëm kjo dhomë ka mure të veshura në fibër (në atë kohë konsiderohej me vlerë të madhe). Enver Hoxha nuk ka fjetur asnjëherë në këtë dhomë, edhe pse mori pjesë në dy stërvitje ushtarake pas inaugurimit zyrtar që u bë me 24 qershor 1978.

Këto dhoma ishin të rezervuar në projektin fillestar të kryeministrit. Në epokën e ndërtimit të bunkerit (1972–1978) kryeministër ishte Mehmet Shehu, që në cilësinë e ministrit të Mbrojtjes edhe e kishte surpervizuar gjithë ndërtimin e strukturës. Ky strehim, i përbërë nga paradhoma për sekretarin, dhoma pune, dhoma gjumi dhe banjo, është vendi i dytë më luksoz i gjithë strukturës; është e vogël vetëm pak metra në krahasim me atë të Enver Hoxhës. Ndërsa në dhomat e Enver Hoxhës muret janë të veshura me fibrën e shtrenjtë, muret në dhomat e Mehmet Shehut janë të veshur me dru.
Rama: Historinë e shkruajnë shkencëtarët/
Kryeministri Edi Rama e krahasoi sot muzeun “Bunk’Art”, të çelur aty ku dikur ishte bunkeri antiatomik i regjimit diktatorial, me muzeun e ‘Check Point Charlie’ në Berlin, aty ku siç tha Rama, dikur ndaheshin dy botët perëndimi dhe lindja.

“S’kam fjalë për të përshkruar ndjesitë e jashtëzakonshme që më krijoi hyrja në këtë pallat nëntokësor ku regjimi komunist synonte ti mbijetonte një sulmi atomik”, tha Rama.

Para disa kohësh, vijoi Kryeminsitri Rama,”kur vizituam Berlinin patëm mundësinë të kalojmë në muzeun e famshëm që është një godinë e rëndomtë aty ku dikur ndahej Berlini perëndimor dhe lindor, pak metra larg murit që mbajti të ndarë dy botët e Luftës së Ftohtë dhe që mbajti të izoluar përtej horizontit të lirisë gjysmën e botës. Një godinë e rëndomtë që pret çdo vit miliona e miliona njerëz ku është e pa mundur të kesh një minutë të vetme pa prekur trupin e dikujt tjetër për nga shpejtësia e vizitorëve. Godina e një regjimi të vjetër ku përmes vet mureve të godinës, objekteve, fotografive dhe dëshmive u jepet mundësia qytetarëve të botës së lirë të krijojnë një perceptim me atë që ishte bota ku jetonin qindra miliona njerëz dhe sot është e vështirë tua tregosh me fjalë gjeneratave të reja”, tha Rama.

“Këtu ka gjimnazistë që nuk e kanë jetuar atë kohë dhe nuk ua shpjegon dot me fjalë sesi Shqiperia e vogël mund të ishte një botë e tretë e izoluar nga dy botët e tjera që luftonte në mënyrë imagjinare me imperializmin amerikan dhe socialimperializmin sovjetik”, u shpreh Rama.

Sot, theksoi Kryeminsitri, “ne jemi dëshmitarë se kemi çelur derën e një thesari të kujtesë sonë kolektive. Një thesari ku pa as më të voglin dyshim mund të zbulohen qindra mijëra copëza të një mozaiku të madh, ngjarjesh, personazhesh, kontradiktash ku gjakderdhja ka bërë rëndom lëndën lidhëse dhe të cilin historianët dhe historia nuk na e kthjellojnë dot edhe sot. Nga një kujtesë që rëndom bëhet selektive. Çdo përpjekje qeveritare politike që niset qoftë edhe nga qëllimi më i mirë për ti dhënë fund diskutimit për historinë është e destinuar të dështojë dhe të prodhojë rrethin vicioz të një historie që nuk shkruhet dot deri në fund”.

Duke folur për historinë, Kryeministri Rama tha se, është koha për të treguar historinë, jo për ta rishkruar atë, por për t’i treguar gjithë anët e saj.

“Sot ne jemi dëshmitarë se kemi çelur derën e një thesari të kujtesë sonë kolektive. Një thesari ku pa as më të voglin dyshim mund të zbulohen qindra mijëra copëza të një mozaiku të madh, ngjarjesh, personazhesh, kontradiktash, ku gjakderdhja ka bërë rëndom lëndën lidhëse dhe të cilin historianët dhe historia nuk na e kthjellojnë dot edhe sot. Nga një kujtesë që rëndom bëhet selektive. Çdo përpjekje qeveritare politike që niset qoftë edhe nga qëllimi më i mirë për ti dhënë fund diskutimit për historinë është e destinuar të dështojë dhe të prodhojë rrethin vicioz të një historie që nuk shkruhet dot deri në fund. Përpjekja për ta vetëpikturuar vetveten në kontekst të zgjedhur politikisht ka rezultuar sa tragjike në të shkuarën e largët, sa qesharke në të shkuarën e afërt. Ne i takojmë një shkolle të re për Shqipërinë, ku histroinë e shkruajnë shkencëtarët. Nuk e shkruan, as Shtëpia e Bardhë, as Kongresi Amerikan, as qeveritë e vendeve europiane histroinë e vendeve të tyre, por historianët. Ne i përkasim shkollës së vendeve demokratike që nuk ia fshehin publikut misteret e së shkuarës.

Kryeministri Rama gjithashtu tha se, këto vende duhet t’i tregohen publikut pasi nuk ka arsye pse të mos tregohet e shkuara.

“A mund të më thotë njeri pse kjo godinë ruhej si sekret, jo vetëm nga ata që besuan se këtu do luftonin vërtetë me superfuqitë, por edhe nga ata të cilët gënjyen se bashkë me përmbysen e regjimit komunist, përmbysën edhe mendësinë e tij. Njëlloj si me misterin e së shkuarës, dosjet e sigurimit të shtetit, ku fshihen plot të vërteta të hidhura janë vazhdimsësi e së njëjtës shkollë, asaj të të sunduarit mbi tjetrin pavarësisht kosotove. Ne jemi këtu për të çelur një fazë të re raportesh me të shkuarën, jo për ta rishkruar historinë, por për të mos ta fshehur”, – theksoi kryeministri në fjalën e tij.

Persekutimi i shkrimtarëve dhe artistëve nga diktatura komuniste

April 23, 2014 by dgreca

NGA Visar ZHITI*/
Ka patur një kohë paradoksale, të pabesueshme dhe të rëndë, aspak të largët, madje ngjitur me tonën si pas një muri tashmë të shembur, kur në Shqipëri dënoheshin shkrimtarë e artistë, libra, lexues, drama, festivale këngësh, ngrehin bibliotekash, madje dhe vetë metafora, edhe pse duket e pamundur të arrestohet një figurë letrare, duke shkuar deri në dënime varre shkrimtarësh.
Goditeshin vandalisht realiteti përballë dhe kolonat e traditës, gjithçka që dilte kundër sundimit të fitimtarëve të pasLuftës II Botërore, utopisë së tyre me doktrinë gjysmake, socializmit real, asaj diktature që gjakonte me gjak të krijonte rendin e ri të njeriut të ri. Dhe më përpara se të hapeshin universitete, u hapën burgje.
Shqipëria ishte vendi më i vogël në perandorinë komuniste me diktaturën më të madhe në Europë, ku u provuan të gjitha: komplotet e heshtjes vrastare, zhbërjet, larje kolektive trush, internime, burgosje, pushkatime, madje dhe krijuesi suprem, vetë Zoti, u ndalua, pasi u shembën tempujt e besimeve dhe kulteve.
Ndërkohë diktatura kultivonte shkrimtarët e saj, artistët e vet dhe i mirëmbante ata ashtu si policinë, fabrikat apo fermat, ndërkaq duke bërë zëvendësimin e Zotit me vetveten dhe kishat e xhamitë me komitetet e partisë dhe ekzekutive. Në fund të fundit, dhuna permanente ushtrohej po me intelektualë, jo vetëm me policë, me propagandistë, me shkrimtarë dhe veprat të tyre në shërbim të ideokracisë dhe sistemit totalitar.
Njohja e së keqes, studimi i saj tani, institucioni i kujtesës janë të domosdoshëm, për t’u njohur e kaluara, historia jonë dhe e vërteta jonë, pra vetja si individ dhe kolektiv, që shumëçka të shndërrohet në përvojë dhe vizion, me qëllim që të mos përsëriten diktaturat dhe e ardhmja të bëhet sa më shpejt e tashme.
Kundërshtimet e mëdha, ndarjet, disidenca, martirizimet, revoltat, diksioneri i qëndrestarëve, deri dhe te viktimat, jo vetëm që meritojnë nderim, por shërbejnë dhe si mësim i mekanizmit të madhërishëm të kundërveprimit ndaj makinerisë së përbindshme të dhunës dhe tjetërsimit çnjerëzor. Të kujtojmë. Kemi 20 vjet që kujtojmë me mençuri, duke (ri)edukuar kohën tonë.

FITIMTARET E TMERRSHEM

Menjëherë sa erdhën në pushtet fitimtarët, pas 1944, teatrot dhe kinematë ekzistuese i shndërruan në salla gjyqesh. Në skenën e Teatrit Kombëtar u vendos trupi gjykues, jo me aktorë, por me komisarë dhe komandantë të luftës, përballë intelektualë, deputetë, gazetarë e shkrimtarë mes tyre, patriotë, etj., ata që ishin kundërshtarë, por që sistemi i shihte dhe i trajtonte si armiq që duheshin vrarë. Në llozha të teatrit rrinte Enver Hoxha, ndiqte gjyqin dhe ndoshta, teksa dora zgjatej për monoklin, kapte revolverin. Në altoparlantët jashtë në rrugë dëgjohej gjyqi si gjëmim, formë e re kërcënimi. Dënohen me pushkatim: Kol Tromara, Alizoti… Hurshiti… Konstandin Kote… Leka, Merlika, Golemi… Terenc Toçi, Zef Kadarja… Borshi… Valteri… Omari… Cani… Përmeti, Daut Çarçani, Gustav Mirdashi…
Me burgime të rënda: Koço Kota, Vrioni… Cara, Leskoviku… Jakov Mile, Mihal Zallari, Lazer Radi… Gjergj Bubani, Libohova… etj., etj. Duartrokitje si batareja e plotonit të pushkatimit. Vazhdojnë vrasjet: Dom Ndre Zadeja… Intelektuali i lartë Xhevat Korça vendos të vdesë në burgun e Burrelit me grevë urie, e para grevë në komunizmin e këtushëm.
Ndërkaq poetit Gjergj Fishta, i cilësuar si “Homeri i fundit”, madje i propozuar dhe për Çmimin “Nobel”, do t’i prishin varrin dhe do ia hidhnin eshtrat në lumin Drin. Ngaqë kishte qenë prift antibolshevik dhe nacionalist, s’duhej të ishte as i vdekur.
Edhe autori i romanit të parë shqiptar Dom Ndoc Nikaj u fut në burg në moshën 82-vjeçare si kundërshtar i regjimit dhe vdiq po në burg pas 5 vjetësh. Dhe tragjediani Ethem Haxhiademin e helmojnë një javë para lirimit. Edhe dramturgu tjetër Krist Maloku vdes në burg.

MADHESHTIA E QENDRESES

Megjithatë “Shqipëria që shtypej” ruajti dinjitetin, guxoi dhe u ngrit. Kryengritja e Postribës më 1946. Këtu u kap dhe poeti Martin Camaj, që do të arratisej për në Gjermani, sipas dëshmisë së poetit të burgosur politik Pano Taçi.
Vetëm 19 ditë ishte ajo që bota e quan Revolucioni hungarez i 1956-ës, ndërsa maleve të Shqipërisë do të vazhdonin të qëndronin me armë në dorë Gjomarkajt, Mirakajt, Bajraktarët, Kolët, Sulkurtët, Merlikajt, Kazazët, Lleshanakët dhe betejat e tyre do të zgjasnin 10 vjet. Përrenjtë sillnin dhe gjakun e tyre.
Në burg çuan dhe autorin e librit të parë me kritika, shkrimtarin Mitrush Kuteli, themelues i tregimit modern shqiptar së bashku me Ernest Koliqin, por ky i dyti i shpëtoi dënimit, u arratis në Itali, ku themeloi në Romë katedrën universitare të gjuhës dhe letërsisë shqipe. Por në atdhe u dënua vepra e tij, u ndalua dhe dënohej lexuesi i tyre. Po edhe ai i dënoi diktaturën komuniste duke shkruar dramën e mrekullueshme “Rrajët lëvizin”, ku si një antioruellian, me të cilin ishte moshatar, parashikoi, si asnjë shkrimtar tjetër, rënien e komunizmit, që e filloi tatëpjetën pothuaj kur ai e profetizoi.
Edhe gruan e parë shkrimtare, Musine Kokalari, e lauruar në Romë, disidenten e parë grua në të gjithë perandorinë komuniste, themeluese e një partie demokratike, e burgosën, më pas e internuan, punoi si punëtore në ndërtim dhe vdiq e vetmuar, ndërsa kamioni i llaçit, pa funeral, e hodhi në gropën e hapur për të.
Poeti dhe studiuesi, profesor Arshi Pipa, kundërshtar i hapur, pasi doli nga burgu, u arratis bashkë me poezitë e tij, i kishte shkruar fshehurazi në letra të holla cigaresh, i gjithë libri ishte më i vogël se një kuti shkrepseje. E botoi në Romë më 1959.
Në burg futën dhe drejtorin e parë të radios shqiptare, gazetarin dhe përkthyesin, Gjergj Bubani. Edhe autori i operas së parë që u vu në skenë pas luftës, Preng Jakova, pasi i vranë vëllanë si kundërshtar, kurse atë e liruan si moshë e vogël, do të mbetej gjithë jetën me maninë e persekutimit derisa vrau veten.
Në burg ishin përkthyesit e mëdhenj të Homerit, Dantes. I Shekspirit nuk u kthye kurrë nga Amerika.
Shkrimtari Kasëm Trebeshina, “më i njohuri i të panjohurve” siç e ka cilësuar përkthyesi i tij në gjermanisht, Hans Joackim Lancksh, ende nuk e ka botuar dot të plotë veprën e tij të shkruar burgjeve dhe internimeve. Ai luftoi si partizan, por u nda nga diktatura e fitimtarëve, madje la studimet përgjysmë në Bashkim Sovjetik se u neverit nga realizmi socialist dhe e kthyen në atdhe si të çmendur. Kundërshton që të votojë dhe kërkon t’i jepet leje të ikë nga Shqipëria. Meqenëse çmendina ishte më e mirë se burgu, Trebeshinën e fusnin herë pas here në burg, por ai nuk nënshtrohej dhe as sot nuk i ka ikur zemërimi me të gjithë. U lodh së qeni shqiptar dhe befas shpallet se është turk.
Siç thashë, këtu dënoheshin dhe libra, edhe kur ishin letërsi e përkthyer po nga vetë sistemi, ndaloheshin sipas konjukturave për shembull, Remarku, Hemingueji, Shollohovi, Mopasani, madje dhe Go Mo Zho, etj., nxirreshin nga qarkullimi për arsye ideologjike dhe bashkë me libra të tjera nga letërsia shqipe, të traditës ose të porsabotuar gabim dhe çoheshin në fabrika për t’u ricikluar në letër. Ndodhte që punëtorët vidhnin ndonjë, unë ende ruaj libra të tillë në bibliotekën time, nuk m’i gjetën kur më arrestuan dhe mua për metaforat, se nuk lejohej hermetizmi i tyre, shumëkuptimësia e dëmshme, se përçonte ide të fshehta kundërshtuese. Më dënuan me 10 vjet burg. Aktekspertizuesit e poezisë time ishin dy anëtarë të Lidhjes së Shkrimtarëve, që zbuluan se nxinin realitetin dhe shpesh aludonin hapur kundër udhëheqjes së partisë dhe sistemit socialist.

PERSPEKTIVE DHE RETROSPEKTIVE:

I ndihmuar nga distanca kohore dhe nga vizionet e reja që të jep liria, unë them tani se shkrimtarët dhe artistët shqiptarë kanë qenë të dënuar në mënyrë gjenerale: një pjesë e ndjeshme, si kundërshtarë, duke i futur burgjeve, duke u ndaluar veprën dhe duke mos i lejuar të shkruajnë a vrarë dhe pjesa tjetër u mbyllën në metodën e realizmit socialist, duke krijuar letërsi propagandistike, mashtruese dhe lajka për sistemin, derisa u tjetërsuan, në viktima fatlume, po i quaj. Mediokriteti kështu ishte dënim po aq i rëndë, por për letërsinë dhe kulturën, jo për autorët e tij të privilegjuar.
Prandaj dhe poeti qiellor shqiptar, liriku i mrekullueshëm Lasgush Poradeci vendosi të mos shkruante më. Ai thuri poemën e mallkuar të heshtjes së vet dhe për të mbijetuar, përkthente Gëten, Hajnen, Pushkinin, por edhe Brehtin. Nga klasikët e vdekur lejohej ndonjë gjë. Madje një hebre shqiptar, Robert Shvarc, guxoi dhe përktheu nga Brehti “Marshi i viçave” si i shkruar posaçërisht për këtu: Dhe viçat pas daulles/ hedhin çapin/ lëkurën për daulle/ vetë e japin.
Është paradoksale dhe shtirje naive të besosh që në dikturë, me mungesë të tmerrshme lirie, mund të bëhen vepra të mëdha. Regjimet totalitare e racionojnë lirinë ashtu si ushqimet e përditshme. Cave ua heqin lirinë fare dhe ndocave, të përzgjedhur dhe këta, u japin më tepër se racioni. Pse? Që të shkruajnë për të bërë alibinë e diktaturës ndaj botës jashtë dhe ndaj së ardhmes. Pati shkrimtarë në komunizëm që ditën ta shfrytëzojnë këtë kusht dhe kjo është arsyeja kryesore që dhe në diktaturë arrihen të bëhen vepra jetëgjata, të cilat ndodhte t’u jepeshin që t’i përkthenin të burgosur pa emër dhe shteti ua ofronte që të botoheshin në vende të tjera si maskë politike e diktaturës, që ajo të mos dukej aq e keqe. Dhe shpenzimet merreshin nga puna e papaguar e të burgosurve nëpër minierat infernale, ku ishin dhe kolegë të tyre, por me shenjën minus.
Me shpërbërjen e perandorisë komuniste dhe me rënien e diktaturave të saj, Shqipëria zbuloi një letërsi tjetër, e rroposur, që vinte nga nëntoka, por që dukej se kishte dalë të priste në të ardhmen. Letërsia tjetër po sillte dëshminë e saj dhe vlera artistike të tjera dhe nuk kërkoi të përzërë ç’ka qenë vlerë, por për të sjellë vetveten. Dolën vepra nga burgjet, erdhën nga balta e internimeve, i nxorën nga sirtaret e brejtur nga koha. Shqipëria e mrekulluar pa se paskësh patur, edhe pse ilegale, disidencë, kundërshtarë, martirë, jo vetëm viktima, të cilat edhe ato ndërgjegjësoheshin në burg.
Persekutimi frymëzoi dhe tragjeditë e antikitetit grek e shkrimet e shenjta.
Na trondit së thelli aq sa revoltat ajo që kanë shkruar poetët e pushkatuar, aq të rinj në moshë, Trifon Xhagjika, që pasi recitoi në gjyqin e tij “Atdheu është lakuriq”, në fjalën e tij të fundit kërkoi, si altilier që ishte, një top, që t’i binte Komitetit Qendror. Poeti Bedri Blloshmi edhe para pushkatimit refuzoi kërkesën për t’u bërë bashkëpunëtor, më mirë baltë, u tha, se sa me ju. I varuri i fundit në perandorinë komuniste është bashkëvuajtësi ynë Havzi Nela, ai kishte shkruar në burg poezi për Helsinkin dhe të drejta e njeriut, kur këtu jashtë burgut nuk i dinin ç’ishin këto.
I burgosuri politik Astrit Delvina ka ende romane në dosjet e Ministrisë së Punëve të Brendshme, si dhe polemikat e tij kundër socrealizmit në hetuesi. Por ai ka vdekur që t’i kërkojë dhe në vendin tonë të vdekurit harrohen shpejt.
Letërsisë shqipe iu shtuan veprat monumentale të kujtesës të At Zef Pllumit dhe Amik Kasoruhos, nga Fatos Lubonja e Marsen Bungo, nga Pjetër Arbnori e Agim Musta, Engjëll Çoba e Spartak Ngjela, Jorgo Bllaci e Pano Taçi, Petrit Kalakulla e Zyhdi Morava, Ahmet Kolgjini, Ylber Merdani e Leka Tasi, Frederik Rreshpja, Henrik Gjoka e Eugjen Mërlika, Gëzimët, Çela e Medolli, vëllezërit Çoku, që ishin bashkë në burg me një prangë dorë më dorë.
Dolën nga varret e heshtjes poezitë moderne të ish-të burgosurit Zef Zorba dhe komeditë e ish-të burgosurit tjetër Hekuran Zhiti. Edhe vepra madhore shkencore e Profesor Kolec Topallit, por edhe lutjet e shenjtores tonë Nënë Tereza…
Emra, emra, emra, emra një apel i hatashëm. Unë kam nxjerrë 201 emra shkrimtarësh dhe artistësh të dënuar, 43 në Kosovën e pushtuar, pra sa 1/5, kurse në Shqipëri më shumë se aq u pushkatuan, edhe gra si shkencëtarja që kishte studiuar në Torino, zonja Sabiha Kasimati. Në Kosovë u vranë vetëm 15, shumica në luftën e 1999, është fjala për shkrimtarë e artistë, kur dhe një njeri është shumë.
Ndërkaq në Shqipëri po ndodh një dukuri e çuditshme, nëse trashëgohej dënimi si një pasuri e patundshme si për shembull, at e bir, Lazër dhe Jozef Radi, bij të dënuarish po tregojnë tani për burgun, kur shkonin të takonin prindërit si shkrimtari Agron Tufa, poetja Luljeta Lleshanaku, studiuesi Leka Ndoja, Ron Kubati dhe Ornela Vorpsi përtej detit në Itali.
Edhe unë arrita të nxjerr poezi nga burgu, botova dhe të tim eti duke besuar se po vëmë gurët tanë në këtë mozaik marramendës, që nuk është më i nëndheshëm.
Ringjallje e quan në një nga veprat e tij historiani-shkrimtar, Uran Butka, që bashkë me Pjetër Pepën kanë zhvarrosur histori kombëtare. Por mjerisht kurrë nuk do të vijë dot ajo që nuk u la të bëhej nga jetët e ndërprera, kultura jonë do të ketë brenda një si varrezë të madhe kolektive. Koha do ta kujtojë gjithmonë që është vrarë kohë njerëzore:
Në Shqipërinë e diktaturës socialiste shqiptarët bënë: 914.000 vjet burg dhe 256.146 vjet internim, pra më shumë se 10 mijëvjeçarë dënim. Kurse koha pas pushkatimeve është e pamatshme, llahtar me shenjën infinit.
I vetmi ngushëllim është mospërsëritja e tyre.

LISTA IME ME TË DËNUAR, SHKRIMTARË E ARTISTË:

1. Arbnori Pjetër – shkrimtar
2. Ahmeti Sadri – piktor, poet
3. Ajazi Beqir – historian
4. Ajazi Namik – kineast (i biri)
5. Aliaj Kujtim – poet
6. Aliko Tomorr – studiues
7. Andoni Sotir – shkrimtar
8. Araniti Mit’hat – shkrimtar, shqipërues
9. Agolli Telat – artist cirku
10. Bego Medin – gazetar, kineast
11. Belishova Bardhyl – studiues
12. Berberi Abdulla – prozator
13. Biba Eqerem – shqipërues
14. Bishqemi Osman – shkrimtar
15. Bllaci Jorgo – poet, shqipërues
16. Blloshmi Bedri – hulumtues
17. Boriçi Nuredin – shkrimtar
18. Bubani Gjergj – gazetar, shqipërues
19. Bungo Makensen – shkrimtar
20. Burimi Luan – poet
21. Bushati Ahmet – prozator
22. Cangonji Abdullah – piktor
23. Çela Gëzim – tregimtar
24. Çobani Ron – kritik
25. Çoku Bedri – prozator
26. Çoku Zeus – poet (vëllai)
27. Çomo Drita – poete
28. Culaj Caf Jonuz – prozator
29. Dashi Veniamin – përkthyes
30. Deda Guljelm – shqipërues, kritik
31. Delvina Astrit – shkrimtar
32. Dema Mark- shqipërues, studiues
33. Dine Dine – kritik letrar
34. Dizdari Tahir – shqipërues, orientalist
35. Donat Kurti – at, etnograf, kompozitor
36. Dushi Kin – shkrimtar
37. Dushi Mark – folklorist, gjuhëtar
38. Dyrzi Inga Tarasova – studiuese, stiliste
39. Dyrzi Valer Tarasov – piktor (i biri)
40. Farka Ismail – inxhiner-shkencëtar
41. Filaj Luigj – muzikolog
42. Filipeu Fotaq – muzikant, kompozitor
43. Fishta Bashkim – prozator
44. Fishta Filip – studiues, kritik
45. Floqi Kristo – dramaturg, shqipërues
46. Frashëri Anton S. – shkrimtar
47. Furxhi Dhimitër – aktor estrade
48. Gardini Giacomo – at, italian, studiues
49. Gazulli Nikollë – gjuhëtar
50. Gjeçi Pashko – shqipërues
51. Gjergo Edison – piktor
52. Gjergji Kolec – shkrimtar
53. Gjini Miho – kritik teatri
54. Gjini Pjetër – poet, kompozitor
55. Gjoka Henrik – shkrimtar
56. Gjolaj Konrad – at, shkrimtar
57. Golemi Ahmet – shkrimtar
58. Greblleshi Mustafa – shkrimtar
59. Gruda Zef – kompozitor
60. Gumeni Daut – poet
61. Haçi Beqir – poet
62. Hakiu Nexhat – poet
63. Hamiti Agim – shkrimtar
64. Hamzaraj Ventigjar – shkrimtar
65. Harapi Mark – at, shkrimtar, shqipërues
66. Hasanaj Ibrahim – poet bektashian
67. Hasanaj Xhevdet – folklorist
68. Hisku Halida – këngëtare
69. Hyseni Bajram – poet
70. Ilia Frano (Dom) – folklorist
71. Jakova Prenk – muzikant,
72. Jakova Tuk – gazetar
73. Jubani Simon, dom – studiues i letërsisë
74. Jero Minush – kritik teatri
75. Kabashi Leon – at, piktor ikonograf
76. Kaçaj Lluk – këngëtar opere
77. Kalakulla Uran – shkrimtar
78. Karma Gjon – at, folklorist
79. Kaso Tanush – shkrimtar
80. Kasoruho Amik – përkthyes, shkrimtar
81. Kati Vasil – shkruan kujtime
82. Koçi Mandi – kineast
83. Kodra Lame – poet, përkthyes
84. Kokoshi Kudret – poet, përkthyes
85. Kolgjini Ahmet – poet
86. Koliqi Mikel – at, kompozitor, kardinal
87. Komnino Gjergj – poet
88. Kostreci Uran – poet
89. Kotani Niko – studiues
90. Kote Nikolla – përkthyes
91. Kuteli Mitrush – shkrimtar, shqipërues
92. Kripa Reshat – shkrimtar
93. Kuqi Pirro – poet
94. Lala Dhimitër – kineast
95. Lamaj Fatmir – publiçist
96. Lamaj Klito – publiçist
97. Laze Halil – shkrimtar, gazetar
98. Leka Dhora – kompozitore
99. Leka Zef – kompozitor
100. Luarasi Mihallaq – regjisor
101. Lubonja Fatos – shkrimtar
102. Lubonja Liri – autore kujtimesh (e ëma)
103. Lubonja Todi – autor kujtimesh (i ati)
104. Luci Namik – studiues shkencor nga Kosova
105. Maluka Luan – regjisor
106. Marko Petro – shkrimtar
107. Marko Jamarbër – poet (i biri)
108. Martini Viktor – prozator
109. Mazreku Filip – at, muzikolog
110. Mazreku Nikollë (Dom) -studiues
111. Medicina Maria (Dvorani) – shkrimtare
112. Medolli Gëzim – poet
113. Mëhilli Xhavit – pedagogjist
114. Merdani Sherif – këngëtar
115. Merdani Ylber – poet
116. Merlika Elena Gjika – studiuese
117. Merlika Eugjen – shkrimtar (i biri)
118. Mëshkalla Pjetër, at- poet, teolog
119. Miçaço Dionis – publicist
120. Mirakaj Lek – gazetar
121. Mishtari Loni – shkrimtar
122. Morava Zydi – shkrimtar
123. Moreka Llazar – kompozitor
124. Mulleti Tanush – gazetar
125. Murati Kujtim – poet
126. Musta Agim – historian
127. Myftari Bedri – shkrimtar
128. Myftiu Luan – tregimtar, eseist
129. Myftiu Mehmet – shkrimtar
130. Namik Ajazi – kineast
131. Ndoja Mark – poet, shqipërues
132. Ngjela Spartak – prozator
133. Nika Ndoc – shkrimtar
134. Dakaj Nikollë – shqipërues, poet
135. Ogranaja Zhaneta – poete
136. Oseku Ali – piktor
137. Paçrami Fadil – dramaturg
138. Palaj Bernardin – at, shkrimtar
130. Peci Gaqo – prozator
140. Peçi Gjergj – poet
141. Pengili Natalia Arkadij Rozengolc – përkthyese
142. Pervizi Lek – piktor
143. Peshkëpia Gëzim – prozator
144. Perdoda Ernest -poet
145. Pipa Arshi – shkrimtar
146. Pllumi Zef – at, studiues, shkrimtar
147. Prifti Leonard – studiues, psikolog
148. Prodani Medi -kitarist
149. Radi Lazer – shkrimtar, përkthyes
150. Radi Jozef – poet (i biri)
151. Rafaeli Stavri – këngëtar opere
152. Rakipaj Maksim – përkthyes
153. Ratkoceri Gani Demir – prozator
154. Repishti Sami – eseist, historian
155. Reshpja Frederik – poet
156. Resuli Kapllan – shkrimtar
157. Riza Selman – gjuhëtar, albanalog
158. Rrapaj Mero Fatos – folklorist
169. Sadiku Hito – poet (sekretar i Faik Konicës)
160. Selfo Halit – shqipërues
161. Shehu Bashkim – shkrimtar
162. Shehu Mehmet (Tepelena) – studiues
163. Sheldija Gjush – folklorist
164. Shllaku Gjon – shqipërues
165. Simoni Zef – at, studiues
166. Sirdani Marin – at, historian, studiues
167. Skanjeti Marin – shkrimtar
168. Skura Gani -poet
169. Sokoli Ramadan – muzikolog, folklorist
170. Spahiu Islam – shqipërues
171. Starova Dylber – muzikant
172. Stratobërdha Viktor – regjisor, kineast
173. Taçi Anastasia – librare, studiuese
174. Taçi Pano – poet
175. Tase Leka – instrumentist, shkrimtar
176. Tasi Akile – gazetar
178. Tasi Koço – gjuhëtar
179. Tasi Napolon – shqipërues
180. Titani Gjergj – poet
181. Toto Leka – dramaturg
182. Trebeshina Kasem – shkrimtar
183. Vako Milto – dirigjent kori
184. Vaqari Selman – shkrimtar
185. Varfi Andrea – poet
186. Vasija Ndoc – shkrimtar
187. Velaj Petrit – shkrimtar
188. Velo Maks – arkitekt, shkrimtar
189. Volaj Viktor – at, studiues
190. Vrioni Hazis – shqipërues
191. Vrioni Jusuf – përkthyes
192. Vullkani Robert – përkthyes, kritik
193. Xhaferri Astrit – tregimtar.
194. Xhuvani Visaroin – teolog, gjuhëtar
195. Zallari Mihal – publicist, shqipërues
196. Zeka Aleksandër – poet
197. Zezaj Gjovalin – studiues
198. Zhiti Hekuran – dramaturg, aktor
199. Zhiti Visar – shkrimtar (i biri)
200. Zorba Terezina Pali – aktore
201. Zorba Zef – poet, regjisor (i shoqi)

nga Lega në Prishtinë:

1. Abazi Hajdin (Lum Haxhiu) – poet, publicist
2. Avdyli Merxhan – poet
3. Beqiri Azem – poet
4. Brovina Flora – poete
5. Buja Ramë – publicist
6. Bytyçi Sali – poet, studiues i letërsisë
7. Ceraja Jakup – poet
8. Çuni Martin – poet, publicist
9. Demaçi Adem- shkrimtar
10. Demolli Arif – shkrimtar
11. Dervishi Teki – shkrimtar
12. Fetiu Sefedin – kritik letrar, prozator
13. Gashi Adem – poet
14. Gërvalla Zeqir – poet
15. Hajrizi Mehmet – publicist
16. Halimi Bedri – poet
17. Hasani Nait – poet
18. Haxhaj Ardian – poet, prozator
19. Haziri Ramadan – shkrimtar
20. Hyseni Hydajet – poet, publicist
21. Kelmendi Ramiz – shkrimtar
22. Kosumi Bajram – poet dhe publicist
23. Krasniqi Jakup – publicist (historian)
24. Kryeziu Ekrem – dramaturg
25. Kurti Albin – gazetar
26. Matoshi Halil – poet
27. Musliu Beqir – poet, shkrimtar
28. Novosella Selatin – publicist
29. Nura Xajë – poet
30. Radagoshi Kadrush – shkrimtar
31. Ramadani Sali – poet, publicist
32. Rogova Muhamet – pedagog, publicist
33. Riza Selman – gjuhëtar, albanalog*
34. Rrustemi Sabit – poet
35. Sadiku Rrahim – poet, gazetar
36. Selmanaj Rasim – poet
37. Shatri Xhafer – publicist (më pas i arratisur)
38. Sinani Ramadan – poet
39. Smajli Rexhep – akademik
40. Syla Ismail – poet
41. Ukaj Vezir – poet
42. Vinca Agim – poet, studiues.
43. Zyberaj Bedri – poet, publicist

VARREZA MONUMENTALE
në letërsinë shqipe:
të pushkatuar, varur, vdekur në tortura,
pa varre:

1. Blloshmi Vilson – poet, përkthyes, pushkatuar
2. Bonati Jul – imzot, përkthyes, pushkatuar
3. Çela Beqir – poet, pushkatuar
4. Çika Nebil – gazetar, pushkatuar
5. Çuçia Gasper – muzikant, pushkatuar
(akuza: falsifikim parash)
6. Çuni Sem Mark – stilist, pushkatuar
7. Deda Simon – shqipërues, vdekur në burg
8. Draçini Qemal – kritik, vdekur në burg
9. Dushi Mark – folklorist, arkeolog
10. Falla Dhimitër – përkthyes, pushkatuar
11. Haxhiademi Et’hem – dramaturg, vdekur në burg
12. Gazulli Nikollë – at, gjuhëtar, vdekur në hetuesi
13. Gruda Pjetër – aktor, vdekur në kamp
14. Ivanaj Mirash – poet, studiues, ministër i Arsimit,
vdekur në burg
15. Idrizi Sulejman – gjuhëtar, vdekur në burg
16. Janina Myqerem – përkthyes, vdekur në burg
17. Fundo Zai – poet, filozof, masakruar
18. Kasimati Sabiha – shkencëtare zoologe, pushkatuar
19. Kokalari Musine – shkrimtare, vdekur në internim, pas burgut.
20. Kokalari Muntazi – botues, pushkatuar (vëllai Musinesë)
21. Kokalari Vesim – botues, pushkatuar (vëllai Musinesë)
22. Kokalari Syrja – pedagog, pushkatuar (kushëriri)
23. Kokalari Salim – studiues, pushkatuar
24. Kokomani Fadil – gazetar, pushkatuar
25. Koprencka Xhelal – poet, pushkatuar
26. Leka Genc – poet, pushkatuar
27. Korça Xhevat – studiues, historian, vdes me grevë
urie në burg
28. Lezho Vangjel – gazetar, pushkatuar
29. Mala Zef – drejtor biblioteke, vdekur në burg
30. Nela Havzi – poet, varur
31. Omari Gramoz – fizarmonikist, pushkatuar
32. Panariti Qani – përkthyes, pushkatuar
33. Pantalia Gjon – regjisor, vdekur në hetuesi
34. Peshkëpia Manush – poet, pushkatuar
35. Pipa Myzafer – gazetar, kritik, vdekur në hetuesi
36. Prennushi Vinçenc – poet, vdekur në tortura
37. Shantoja Lazër – (Dom) shkrimtar, pushkatuar
38. Toçi Terenc – gazetar, historian, pushkatuar
39. Tushi Vangjush – piktor, vdekur në burg
40. Xhagjika Trifon – poet, pushkatuar
41. Shllaku Gjon – at, kritik, gazetar, pushkatuar
42. Sirdani Aleksandër – folklorist, vrarë
43. Stefa Kristaq – studiues, pushkatuar
44. Tomorri Ali – poet, pushkatuar
45. Toto Selaudin – shkencëtar, deputet, pushkatuar
46. Venetiku Kiço – dirigjent, vdekur në burg
47. Venetiku Krisanthi – fotografe, vdekur në burg
48. Zadeja Ndre – (Dom) dramaturg, poet, pushkatuar
49. Zdrava Dane – akademik (hap kinemanë e parë.
në Berat), vdekur në burg
50. Zhiti Maksut – studiues, poet, vdekur me tortura
në hetuesi

nga Prishtina:

1. Agani Fehmi – sociolog, filozof
2. Berisha Latif – poet, studiues, vrarë, 1999
3. Bicurri Esat – artist, këngëtar, vrarë, 1999
4. Elmazi Rexhep – poet, vrarë pas burgut
5. Graiçevci Fazli – poet, mbytur me tortura nga
UDB-1964
6. Çaushi Bardhyl – jurist, prof. i së drejtës romake, vrarë
7. Gërvalla Jusuf – shkrimtar, vrarë
8. Hadri Enver – poet, publicist, vrarë, 1990
9. Hoti Ukshin Hoti – politolog, filozof (i zhdukur)
10. Konjusha Selman – poet, vrarë, 1999
11. Mustafa Xhemail – publicist, kritik letrar
12. Ramadani Agim – poet, piktor
13. Sulejmani Gursel – piktor, rënë në luftë
14. Topalli Enver – poet, publicist, vrarë në burgun
e Dubravës, 1999
15. Zeka Kadri – publicist, vrarë.
* Poeti dhe shkrimtari Visar Zhiti gjate nje vizite ne Vater

Dëshmitë, torturat ndaj femrave në burgjet dhe kampet komuniste

July 27, 2013 by dgreca

Kalvari i grave në burgjet e komunizmit” një botim me dëshmi nga rrëfimet e grave që vuajtën në burgjet dhe kampet komuniste/

Nga Valeria Dedaj/

-“Kalvari i grave në burgjet e komunizmit” e autores Fatbardha Saraçi (Mulletin), një botim që përfshin rrëfimin e grave që vuajtën në kampet dhe burgjet komuniste. Fatbardha Saraçi vendos kontributin e jetës së saj për 20 vite radhazi duke zbardhur dëshmi në rreth 600 faqe libër. Ngjarje të vërteta që i japin jetë mijëra vajzave dhe grave që mbajtën të fshehura vuajtjet në kampet e diktaturës. Saraçi sjell shifra konkrete rreth këtyre ngjarjeve. Në një intervistë për “Shekullin”, Fatbardha Saraçi tregon se me apo pa gjyq për motive politike janë pushkatuar 450 gra, janë burgosur 7367, janë internuar 20,000 familje, kanë vdekur në internim 7022 qytetarë, që nga fëmijë deri të moshuar. “Vetëm në qytetin e Shkodrës janë 4000 familje që nuk i kanë gjetur eshtrat e të pushkatarëve kjo domethënë se nënat e tyre nuk e kanë pasur mundësin të vendosnin një lule, në një varrë”, thotë Saraçi.

“Kalvari i grave në burgjet e komunizmit” një botim që përfshin tre vëllime me dëshmitë dhe rrëfimet e grave që vuajtën në burgjet dhe kampet komuniste. Më çfarë materialesh arkivore keni punuar për realizimin e këtij libri?

Libri ka lindur që nga fëmijëria ime. U rrita me të ndër vite, ashtu sikurse u rrita me dhimbjen në këtë luftë. Fillimisht shkruaja në zemrën time, në trurin dhe shpirtin tim, brenda vetes për çdo moment, ngjarje, dhimbje dhe vuajtje. Këtu e zuri zanafillën libri me ngjarje nga jeta e të presekutuarëve. Jeta jonë përjashtonte çdo logjikë njerëzore, ishte ferri Danteskë me rrathët e tij të tmerrshëm në realitetin komunist. Mbasi fituam të drejtën e fjalës dhe të shprehjes, arrita të shkruaj. Kam 20 vjet që punoj për të. Femrat e shtresës së të presekutuarëve politike kanë vuajtur shumë. Ato vuajtjen e morën me vete në përjetësi, por lanë pas dhimbjen e madhe dhe pa pakufi. Në libër tregoj jetët reale të nënave, grave, vajzave, fëmijëve dhe foshnjave që e përjetuan deri në palcë luftën e klasave, që unë e quaj racizmin komunist shqiptar “sui generis”, se është më i veçanti nga vendet e tjera të kampit socialist. Kur shteti s’mundi t’ia dilte me burrat u kap me familjet e tyre, me gratë dhe fëmijët. Shumë prej tyre i mbajtën në internim deri me rënien e regjimit komunist.

Në libër prezantohen fakte reale të ndërthurura nëpërmjet zhanrit letrar. Përse keni zgjedhur këtë trajtë rrëfimi?

Nëse do të shkruaja një roman të mirëfilltë mbi këtë temë, lexuesit nuk do të më besonin, mund të mendonin se i kam shtuar ngjarjet nga mendja ime. Librin e kam punuar që të jetë i kuptueshëm për brezin e ri, prandaj përdora histori reale të grave që kam njohur në fëmijërinë time. Kam përdorur dialogun si një mënyrë të tërthortë të të shkruarit, ku dhe e vërteta del nga goja e tyre, në vetën e parë. Në këtë mënyrë mendova se bëhet më i besueshëm duke e shoqëruar dhe me fotografi.

Cila ka qenë historia më e rëndë nga materialet që keni botuar?

Çdo ngjarje përbën një histori tronditëse me vete. Vajza të reja të torturuara nëpër hetuesi, ku përdorej dhunë fizike, elektroshok etj, gra që u janë dënuan apo u janë burgosur burrat, vëllezërit, djemtë (që u ndoqën me vite nëpër kampet e punës skllavërore). Për mua historia më e rëndë nga të gjitha ngjarjet që kam përfshirë në libër është një natë e fundit të gushtit1949 ku në kampin shfarosës të Tepelenës vdiqën 33 fëmijë, duke u ndarë nga jeta në mënyrën më të padrejtë. Të shumtët ishin mirditorë. Ç’kishin bërë ata fëmijë, ato foshnje që prisnin të pinin qumësht nga gjiri i nënës?! Ç’pati shteti komunist me ta që nuk i konsideronte shtetas shqiptarë? Por pjesa më e dhimbshme është zemra e atyre nënave që pranuan vdekjen e foshnjave.

A mund të flasim me shifra reale rreth ekzekutimeve, keqtrajtimit, apo dënimeve të llojeve të tjera që ka pësuar femra shqiptare gjatë periudhës së komunizmit ‘44-‘90?

Në një nga faqet e librit kam shkruar bilancin për egërsinë e krimit komunist. Për motive politike me apo pa gjyq janë pushkatuar 450 gra, burgosur 7367, internuar 20,000 familje dhe kanë vdekur në internim 7022 qytetarë, fëmijë e të moshuar. Vetëm në qytetin e Shkodrës 4000 familje nuk i kanë gjetur eshtrat e të pushkatarëve, nënat e tyre nuk e kanë pasur mundësin të vendosnin një lule ne varrë…Shifrat janë të paimagjinueshme për mënyrën sesi lufta e klasës u zhvillua në vendin tonë. Nëse ishte dënuar një nga familjarët, pasojat duhej t’i vuante gjithë fisi. Gratë u kujdesën për burrat e tyre nëpër burgje, duke i ndjekur nëpër kampet e punës, duke u dërguar ushqime dhe mjekime. Ato iu kushtuan vetëm familjes, rritën fëmijët dhe i edukuan, aq sa harruan se ishin të reja dhe të bukura. Kjo është gjëja më e bukur e këtyre nënave që kaluan sakrifica, por dhuruan shumë dashuri aq sa mbetën në zemrën tonë si heroina të pavdekshme.

Nga ishin dhe çfarë shtrese u përkisnin këto vajza dhe gra?

U dënuan femra të shkolluara që përfaqësonin opozitën. Si shembull për tu përmendur mbetet shkrimtarja Musine Kokolari, ajo ishte një ndër ato që ndihmonin rezistencën antikomuniste. Gjithashtu dënoheshin vajza që nuk pranonin idetë komuniste dhe ateizmin, dënoheshin mësuese, gjimnaziste për agjitacion dhe propagandë. Persekutimi ishte për të gjitha shtresat e shoqërisë, vetëm sepse nga partia në pushtet ishin cilësuar familje reaksionarësh. Së fundmi partia shtet dënoi dhe femra të kastës komuniste, familjarët e tyre u cilësuan revizionistë. Vajza që ishin rritur dhe në bllokun e udhëheqësve provuan internime, dënime, ndarje nga burrat dhe rritën foshnjet në internim.

Cilat kanë qenë arsyet pse një femër mund të dënohej asokohe?

Janë vrarë dhe dënuar femra që nuk iu nënshtruan sistemit të ri komunist, janë dënuar pa bërë krime, por vetëm për agjitacion dhe propagandë politike etj. Për shembull biologen Sebika Kasimati e kanë vrarë pa gjyq dhe e kanë varrosur në një gropë, së bashku me burrat në shkurtin e vitit 1951.

Përveçse hulumtuesja e kësaj teme, ju jeni dhe pjesë e “kalvarit të përgjakshëm” që kaloi mbi “shpin” familja juaj…Çfarë kujtoni nga ajo kohë?

Unë jam pjesë e kësaj shtrese, por librin se kam bërë vetëm për familjen time. Familja ime, Mulleti u etiketua shumë rëndë dhe kjo e ndoqi gjatë gjithë sistemit komunist. Libri përshkruan të gjitha kampet e internimit, në veçanti kampin e Tepelenës. Në vitin 1992 djali i xhaxhait Reshit Mulleti u kthye nga internimi. Ajo “Zonja Hajrie” që në Shqipëri gajaseshin së qeshuri me të, përjetoi vuajtje pafund në internim, por qëndroi një grua besnike e ndershme, punëtore, e papërkulur dhe në veçanti një nënë e mrekullueshme për djalin e saj të vetëm. Dhimbje të madhe kam përjetuar kur shkova në Savër të Lushnjes, kur ajo ishte e sëmur. E gjeta në një dhomë të vogël me llamarina, dërrasa e kashtë, vuante në mes të llucës së Myzeqesë. I kishte mbetur në kujtesë shtëpia e babait të saj, plot dritë dhe me shumë lule apo dhe jorganët e bardhë të atllasit. Me imagjinatë ishte në Tiranën e saj, mbante mend adresën e shtëpisë në Vjenë, (domethënë atje ku kishte martesën e saj) etj. Por tashmë çdo gjë ishte fashitur, ajo në vitin 1980 u nda nga jeta në moshën 70 vjeçe, në një kasolle. Kjo komedi tek ne në Shqipëri ka fituar çmimin “Nobel”, e quajnë vepër arti dhe është shpërndarë në kaseta në të gjithë rruzullin tokësor, e kanë marrë me vete emigrantët që të qeshin, por djali i xhaxhit që fëmijë, deri sa vdiq u “sha” prej saj, me emër real. Sistemi komunist u hakmor me një fëmijë, i “dhunoi” të drejtat e tij. Këto janë vepra të realizmit socialist që janë trumbetuar. Ndërsa familja ime nuk u lejua të jetojë në shtëpinë tonë në Tiranë, të cilën e kishte ndërtuar babai. Na u grabit çdo gjë, mbetëm pa një të ardhme jetike, na dërguan në Kavajë ku provuam vetëm baraka, kasolle dhe ahure. Kemi provuar luftën e klasës në të gjitha aspektet e jetës… u rritëm, u shkolluam, punuam dhe na dëbuan. Por ne u rrahëm me jetën, u forcuam dhe nuk u dorëzuam asnjëherë, na shoqëroi dashuria për njëri-tjetrin. Mirësia e familjes së mamasë nga Shkodra na dhuroi shumë dashuri dhe na dhe mundësi shkollimi. Më shumë më dhimbset jeta e babait, nënës dhe motrës Donikë që vdiq në maturë të vitit 1951.

Me botimin e këtyre librave a mendoni se keni arritur që të transmetoni tek brezi i ri fakte mbi një të vërtetë, që deri më sot as historianët nuk e kanë bërë?

Ky libër është me vërtetësi të pamohueshme, të pakundërshtueshme për të gjithë shqiptarët kudo nëpër botë. Është befasues për ata njerëz që se kanë provuar apo se kanë besuar se kanë ndodhur këto gjëra në Shqipërinë tonë. Ky libër është një pikë ujë nga gjithë ai oqean vuajtjesh, sepse nëpërmjet tij mund të njihesh me plagët e mëdha që u krijuan në diktaturë. Ky libër është kundra harresës, është mbijetesë, kujtesë, dëshmi dhe shkrimi i saj. Mbijetesa nuk është vetëm akt personal, por dhe detyrë mision për të dëshmuar. Është detyrë shoqërore fisnike, unë plotësova një detyrim kombëtar të domosdoshëm, sepse kujtesa është pavdekësi, por njëherazi dhe histori që të mos harrohen sesi u mohuan të drejtat dhe liritë e njeriut, sepse harresa ka fatkeqësinë e përsëritjes së të keqes, në forma të ndryshme. Është një libër shuplakë për ata që nuk na dhanë drejtësi. Jetët e tyre ishin tmerr dhe torturë që u kishte thurur shteti i tyre. Ishte heshtja e madhe ndaj së keqes, zëri i vuajtjes, i dhimbjes i shëmtimit, ishte periudha e tronditjes e vdekjes. Ishte brenga e madhe, sepse ishte burgosur fjala e zemrave. Egërsia e këtij dënimi kishte verbuar vetë drejtësinë dhe vdekjen. Se sa do të transmetohet tek brezi i ri, atë nuk e di!! Unë e kam botuar librin për kujtesë, por sa do të lexohet nuk e di!! Kjo i përket qytetarëve të mësojnë ose jo të vërtetën.

Çfarë mendoni se duhet bërë ende për këtë shtresë të shoqërisë? Mendoni se kjo periudhë ka nevojë dhe për forma të tjera që të demonstrojë faktet reale të kësaj periudhe? Për shembull sikurse është ndërtuar Muzeu i Krimeve të Komunizmit në Shkodër.

Pas 22 vitesh është shumë vonë të mendohet se ç’mund të bëhet për ata që vuajtën, shumë prej tyre e lanë këtë botë. Te ne nuk është dëshmuar krimi komunist, por është hedhur manteli i heshtjes dhe i harresës. Nuk është kërkuar falje nga ata që i kanë bërë këto krime, sepse ishin krime shtetërore që drejtoheshin nga kreu i aparatit të KPPSH, domethënë nga diktatori dhe shkonte tek të gjithë diktatorët që drejtonin shtetin, Shqipërinë time. Diktatura hoxhiste zgjati 46 vjet, ishte një holokaust i vërtetë. Efektet e këtij holokausti që zgjati prej pesë dekadash janë të paimagjinueshme. Kjo kohëzgjatje e bëri tek ne komunizmin shumë çnjerëzor. Unë thashë të vërtetën me anën e penës sime, domethënë në libër, por format e transmetimit të kësaj të vërtete janë të shumëllojshme me anë të filmit, muzikës, pikturës, skulpturës, etj. Në veçanti media është ajo që punon për të shëruar shoqërinë shqiptare, kurse muzeumet janë të domosdoshme kur për to punohen nga njerëz dhe njohës të mirë të kësaj shtrese. Mendoj se duhet të përfitojmë nga eksperienca gjermane, hungareze, çeke etj. Unë do doja që shumë piktorë dhe skulptorë të arrinin ta përjetësonin vuajtjen mbijetesën, shpresën që nuk vdes kurrë apo dhe lirinë kur heshtjes ndaj së keqes i thotë ndal.

Sipas jush cili ka qenë fati i gruas në diktaturë?

Në diktaturë femrat kanë studiuar, përparuar, emancipuar dhe kanë dhënë ndihmesën e tyre në shoqëri. Shoqëria jonë ka qenë e indokriminuar. Në çdo aspekt të jetës janë detyruar të përdorin luftën e klasës, se nuk mund të bëhej asgjë nëse nuk do t’i bëhej biografia çdo njeriu që do të punonte apo të studionte. Në përshkrimin biografikë futej dhe gjyshi kur donin të të fundosnin, kurse kur donin të lëshonin pe i mbyllnin sytë, por e përdornin për një kohë tjetër. Në diktaturë femrës i mohohej shkolla e lartë, vendi i punës zgjidhej me vështirësi në distanca të largëta dhe përveçse me pagesë minimale, shikohej dhe me sy të keq. Epitetet për to ishin nga më ofendueset, s’ishin të mirëpritura për të formuar familje, s’kishin të drejtën e lavdërimit, të shpërblimit, dënoheshin për një fjalë goje. Në rastet që u jepej mundësia për të punuar dhe për t’u shkolluar, sapo egërsohej lufta e klasës ato i largonin nga puna në mënyrën më të shëmtuar.

Po sot si e shikoni përdorimin e lirisë prej femrës shqiptare?

Liria?! Kur fillon liria? Liria fillon në një familje, me edukim, shkollë, studim etj. Por sa kjo liri çmohet dhe se si përdoret? Në rinin time e çmoja shumë lirinë, por nuk kishim të drejtën e fjalës së lirë, të shprehjes, besimit për miqësinë, shoqërinë, lirinë për të dashur etj. apo të kishe mundësinë për të gjetur shokun e jetës, të dëgjoje muzikën që pëlqeje, të lexoje libra që nuk lejoheshin etj. Të gjitha këto mundësi vajzat, sot i kanë. Por vajzat që të fitojnë lirinë duhet që të studiojnë, të përparojnë në ngritjen intelektuale duke vlerësuar më shumë mençurinë dhe jo të mbiçmojnë bukurinë se është shumë e përkohshme. Duke studiuar vajzat bëhen më të zonjat e vetes, duke punuar fitojnë pavarësinë e tyre ekonomike që u sjell pavarësinë dhe lirinë. Liria fitohet, nuk dhurohet. Kjo është madhështia e lirisë, shërbimi ndaj së vërtetës, të mos heshtësh ndaj së keqes dhe të kundërshtosh shtypjen.

Si nënë dhe si femër, cili është mesazhi juaj për gruan shqiptare?

Si nënë u uroj të gjitha nënave të punojnë pa u lodhur, me përkushtim që fëmijët e tyre të marrin edukimin e mirë, me norma të moralit njerëzor, t’i mbajnë sa më afër dhe t’u dhurojnë shumë dashuri, sepse vetëm me dashuri arrihet e mira. Nënave u uroj të shkollojnë fëmijët që të marrin drejtimin e duhur, të mos e ndiejnë veten vetëm dhe të shkojnë në rrugë të gabuar. Për të gjithë femrat uroj suksese në punë, në studime të arrijnë majat më të larta, të bëhen krijuese dhe të suksesshme se janë baza e familjes, e ardhmja e shoqërisë sonë, përparimi ynë.

Gjyzepina Androkio (Çoba,1925 )

Vajzë e familjes Çoba, motër e monsinjor Ernest Çobës. E martuar me italian, kishte dy djem. E futën në burg sepse shkoi në konsullatën italiane të merrte pensionin e burrit të saj (italian). E dënuan 18 vjet burg, me heqje lirie nga viti 1957 deri në vitin 1975. ia dënuan djalin e madh me 7 vjet burg, ndërsa djalin tjetër ia internuan. Mbas vitit 1991 u largua familjarisht për në Itali.

Sadije Kazazi

Vendosja e diktaturës në fund të vitit 1944 e gjeti në vejë, me katër fëmijë (tre vajza dhe një djalë). Për të dhe për të gjithë fisin Kazazi erdhën kohë të vështira, jo vetëm nga ana ekonomike (që iu grabit çdo gjë), por Kazyzët i kishin vu në shënjestër dhe komunistët i ndiqnin, sepse ato ishin atdhetarë…Ajo në shtëpinë e saj për afër dy vjet strehoi nipin e burrit të saj dhe bënte lidhjen e Saitit me të vëllain e Jup Kazazit. Ajo në shtëpinë e saj për afro dy vjet strehoi nipin e burrit të saj dhe bënte lidhjen e SAitit me të vëllain e tij Jup Kazazin. Agjentët e sigurimit arritën me e zbulue ku ndodhej, Sait Kazazi. Shtëpia u rrethua, e torturojnë nanë Sadijen, bashkë me vajzën e sa të madhe Syrihanëm por ato qëndrojnë heroina, nuk tregojnë. Por zgjedhjen tragjike e bëri vetë Saiti, që në pamundësi për rrugëdalje, vrau veten, nuk pranoi t’i dorëzohej kriminelëve të kuq, ishte 6 tetor 1946. për këtë qëndrim Sadijen e dënojnë me 15 vjet burg, por bën 5 vjet, por sa doli nga qelitë e burgut komunist, ndërroi jetë…Fëmijët e saj e vazhduan jetën plot me vuajtje…

Dhurata Sokoli

Shqipëria e rrethuar me tela, ushtarët tabu ruanin kufirin. Ishte viti 1990, trumbetohej me të madhe se nuk do të kishte vrasje e në kufi, e shumta do të dënoheshin me 5 vjet burg ato që kapeshin në kufi. Shumë të rinj dhe të reja e morën parasysh rrezikun dhe tentuan të kalojnë kufirin shtetëror, shumë prej tyre u vranë si në veri dhe në jug të vendit. në muajin prill 1990 u vra një çift, një vajzë e një djalë. Po pse? Ata ishin një çift që duheshin, por mentaliteti primitiv-komunist nuk i lejonin të realizonin ëndrrën e tyre, martesën, kështu që vendosën të kalonin kufirin Bunë-Ulqin…Por rojet i diktuan. Vajza doli me trup përpara djalit që e desh më shumë se veten, por rojet shqiptare gjuajtën mbi ta, i vranë, i zvarritën dhe i groposën të dy. Të mbështjellur në një batanije, i varrosën natën, që të mos i shikonte kush…në vitin 1991 në gazetën “Republika” një inxhinier, që ishte roje nate në nënstacionin e Koplikut, vuri re ushtarë që hapën gropën. Këtë ngjare e publikoi guximtari në gazetë. Me këtë artikull motra e djalit gjeti varrin.

Fetije Fuçiterni

Motër e Sheuqet Mukës, gruaja e Sali Vuçiternit, ministër në kabinetin e Mbretit Zog. Saliu z dënua nga komunistët me burgim të përjetshmen. Nën Fetijes iu konfiskua pasuria, u nxor nga shtëpia, e përzunë nga Tirana. U vendos në Shkodër. Muaj për muaj e ngarkuar nisej drejt Burrelit për të parë burrin dhe vëllain. Provoi shtegtimet e rrugëve. Burri i vdiq në burg. Ja treguan të vdekur mbas murit të burgut. Mbeti e vetme me një të vdekur përpara. E mbështolli dhe e lidhi mirë për ta transportuar në një makinë të ngarkuar me gëlqere për ta dërguar në Tiranë. për tre ditë nuk e lejuan që ta varroste. Jetoi me shpresë se mos takohej ndonjë herë me djalin e vetëm të familjes Vuçiterni, 52 vite pa e parë. Mbylli sytë si një halle e teze e nderuar, me nipër e mbesa.