Ismet Azizi – Dielli

MONOGRAFI PËR KOLOSIN E PAZARIT TË RI

July 8, 2021 by dgreca

Ismet Azizi, Aqif Blyta: kolosi i Pazarit të Ri, Botoi: Logos-A, Shkup-Prishtinë-Tiranë, 2019/

Shkruan:Dr. Nail DRAGA/

Botimi i një libri paraqet moment të veçantë për autorin dhe mjedisin përkatës, por kur objekt hulumtimi kemi të bëjmë me personalitete, ngjarje e mjedise të veçanta gjeografike, atëherë libri i tillë i tejkalon përmasat personale dhe nxitë kureshtjen të lexuesit.

Në tërë hapësirën etnogjeografike shqiptare nga përfundimi i Luftës së Dytë e Botërore deri në vitin 1990 me dështimin e socializmit si sistem shoqëror dhe komunizmit si ideologji në lidhje me hulumtimet shkencore dhe shoqërore ka pasur pengesa të ndryshme subjektive. Ishte kjo koha e monizmit ku çdo gjë vlerësohej sipas drejtimit ideologjik e jo realitetit e faktografisë shkencore. Por, në rretha të reja shoqërore pas vitit 1990 studiues dhe individë të pasionuar kanë filluar të hulumtojnë dhe të publikojnë botime të profileve të ndryshme shkencore, kulturore e publicistike.

Opinioni i gjerë është i njohur se shqiptarët që mbetën jashtë Shqipërisë politike të vitit 1913 ndonëse ishin në trojet e tyre autoktone, përjetuan politikën asimiluese dhe të spastrimit etnik, që realizohej në praktikë sipas projektit serbomadh të Naçertanijës(1844). Duke marrë parasysh shpërndarjën territoriale, nuk ka dilemë se në pozitë me pavolitshme ishin shqiptarët në mjediset periferike, duke u kërcënuar vazhdimisht nga pushteti serb i kohës.

Në këtë aspekt rast të veçantë paraqesin shqiptarët e regjionit të Sanxhakut, çështje e cila ka kohë që është preokupim personal e profesional i pedagogut e studiuesit I.Azizi, i cili në sajë të angazhimit e hulumtimit disavjeçar ka botuar librin Aqif Blyta; kolosi i Pazarit të Ri, Logos-A, Shkup-Prishtinë-Tiranë, 2019. Kemi të bëjmë me libër monografik për një mjedis të veçantë dhe i panjohur sa duhet nga opinioni i gjerë, që përfshin kryesisht përiudhën nga fillimi i shek.XX e deri me përfundimin e Luftës së Dytë Botërore.

Libri ndahet në disa kapituj duke ofruar fillimisht të dhëna për regjionin e Sanxhakut e vazhduar më pas me personalitetin e Aqif Blytës, në lidhje me jetën e veprimtarinë e tij, shkollimin, veprimtaria në Izmir(Turqi), kthimi në vendlindje dhe përfshirja e tij në politikë, roli i tij në themelimin dhe veprimtaria në Xhemijetit(Bashkimi), aktiviteti i tij parlamentar, angazhimi në pengimin e shpërnguljes së shqiptarëve, si dhe në rrjedhat politike pas shuarjës së Xhemijetit, okupimi i Kosovës dhe i Sanxhakut në Luftën e Dytë Botërore dhe ndarja e tyre në zona okupimi, organizimi i pushtetit për mbrojtjën e Sanxhakut nga sulmet e çetnikëve, pastaj veprimtaria e tij në Lidhjen e Dytë të Prizrenit si dhe më pas sajë në NDSH, dhe së fundit hyrja e komunistëve dhe vendosja e pushtetit të tyre në Pazar të Ri dhe ekzekutimi i tij nga ana e tyre.

Nuk ka dilemë së Aqif Blyta ishte intelektual me vlera të mëdha politike e diplomatike, në shërbim të popullit dhe çështjes kombëtare, duke mbetur simboli i shpëtimit të Pazarit të Ri nga pushtimi i çetnikëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në këtë aspekt ai ka pasur ndihmën vëllazërore të kosovarëve me në krye Shaban Polluzhën dhe bashkëluftëtarët e tij, duke dëshmuar organizim dhe sakrificë në mbrojtje të kauzës kombëtare.

Ndonëse në rrethana të vështira A.Blyta mbeti politikani ma më ndikim në Pazarin e Ri dhe rrethinën e tij, sidomos në mesin e popullsisë boshnjake, simbol i rezistencës kundër pushtetit serb të kohës për barazi kombëtare e shoqërore. Kemi të bëjmë me kohën kur shqiptarëve pushteti iu mohonte të drejtat kombëtare, duke dëshmuar hipokrizi sepse pjesëtarëve të popujve tjerë jo sllavë(gjermanët,hungarezët,italianët) iu lejoheshin të drejtat kombëtare.

Në sajë të veprimtarisë dhe sakrificave në mbrojtje të popullsisë së Sanxhakut A.Blyta, duhet të zënë vendin e merituar në historinë e boshnjakëve dhe të shqiptarëve, në historinë e Kosovës dhe të Shqipërisë, andaj duhet të jetë pjesë e tekstëve shkollore. Sepse pak kush e dinë së në Pazar të Ri ka funksionuar shkolla shqipe “Naim Frashëri”(1941-1944) si dëshmi e identitetit kombëtar të këtij qyteti. Një lëshim i tillë në të kaluarën, është dashur të eliminohet tash në pluralizëm, sepse çështjet nuk duhet të trajtohën me qasje ideologjike si në kohën e monizmit(1945-1990), por me argumente e faktografi shkencore në kontekstin e kohës.

Në lidhje me çështjet përkatëse autori ofron të dhëna me interes duke u bazuar në literaturë dhe dokumente arkivore të cilat prezantojnë rrethanat shoqërore e politike të kohës, nga del se pjesëtarët e popullit boshnjak e shqiptarë janë përballuar për të mbijetuar. Dhe nuk ka si të ishte ndryshe sepse ka ekzistuar aleancë në mes çetnikeve dhe njësiteve partizane kur në pyetje ishte popullata vendore boshnjake e shqiptare e cila ishte pengesë në realizimin e strategjisë së spastrimit etnik në këtë regjion. Edhe ndarja e Sanxhakut në dy pjesë ne mes Malit të Zi dhe Serbisë, me të përfunduar Lufta e Dytë Botërore jashtë vullnetit të popullsisë vendore, dëshmon politikën shtetërore hegjemoniste kundër këtij regjioni me pozitë gjeostrategjike.

Duke lexuar këtë libër del qartë se Aqif Blyta mbetet një model i rrallë i përpjekjeve dhe i luftës së parreshtur të popullit të Sanxhakut në betejat e shumta për të frenuar aspiratat e Serbisë e Mali të Zi në zbatimin e programeve të ndryshme për spastrim etnik dhe dalje në det përmes regjionit të Sanxhakut. Dhe një gjendje e tillë kulmoi sidomos në kohën kur Sanxhaku lindor, me rastin e ardhjës së gjermanëve(1941) mbeti pjesë e Serbisë. Por, Aqif Blyta, duke qenë tash lider i vërtetë mori përsipër që t’iu prijë proceseve duke marrë situatën në duar të veta duke mbrojtur popullatën, e cila rrezikohej nga forcat çetnike, të cilat në programin e tyre kishin spastrimin e Sanxhakut nga elemnti joserb, si synim i tyre politik e strategjik.

Këtë libër e vlerësoj si homazh për A.Blytën dhe të gjithë të martirizuarit në Pazarin e Ri, të cilët luftuan për liri e barazi kombëtare, si të gjithë popujt e qytetëruar. Por, në rrethana të reja me rastin e instalimit të ideologjisë komuniste, të gjithë ata që nuk ishin sipas përceptimit të tyre ishin armiq potencial dhe si të tillë të rrezikshëm për pushtetin e ri. Andaj, duke jetuar në një mjedis, ku dominonin paragjykimet ndaj pjesëtarëve të popujve të tjerë, në aspektin kombëtar, gjuhësor e fetar, ndëshkimi ka qenë i pa evitueshëm. Në këtë aspekt boshnjakët shqiptarët në Pazarin e Ri e përjetuan me së shumti se të tjerët, sepse pushtetarët e rinj ideologjik, kishin mision që të eliminojnë kundërshtarët e tyre fetar e kombëtar.

Botimin e këtij libri e vlerësojmë si mundësi praktike të njohjës së rrethanave politike e shoqërore të kohës, në Sanxhak, në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Kemi të bëjmë me rolin dhe kontributin Aqif Blytës, aktivitetin e tij shoqëror dhe patriotik në kuadër të Xhemijetit, me mision në avancimin e çështjës shqiptare, të mbrotjës së Sanxhakut dhe të trojeve të tjera shqiptare në përgjithësi.

Libri “Aqif Blyta, kolosi i Pazarit të Ri” është i mirëseardhur jo vetëm për studiuesit, por edhe për të gjithë të interesuarit për ngjarjet e personalitetet historike, të këtij regjioni dhe më gjerë. Duke e lexuar këtë libër lexuesit i ofrohet një mundësi e cila më herët i ka munguar që të njoftohet më në detaje për të kaluarën historike të regjionit të Sanxhakut(sidomos të pjesës jug-lindore) dhe të luftës për mbijetesë të popullsisë boshnjake dhe shqiptare. Nga ana tjetër dokumentohet politika asimiluese e pushtetit serb nga viti 1912 e deri në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Dhe një qasje e tillë nuk përfundoj por vazhdoi edhe me pas ku në forma të modifikuara është edhe në ditët tona, sepse Serbia mbetet faktori destabilizues numër një në Europën Juglindore. Edhe kontestimi i A.Blytës nga politika ditore dhe pushteti serb është pjesë e paragjykimeve kundër shqiptarëve e boshnjakëve dhe urrejtjës patologjike kundër joserbëve në këtë mjedis.

Nga përmbajtja dhe trajtimi i lëndës iu mbetet lexuesve të analizojnë dhe të konkludojnë se sa vështirë ka qenë të përballohen rrethanat shoqërore e politike të kohës në regjionin e Sanxhakut, pa anashkaluar Kosovën dhe Maqedoninë, ku ka dominuar popullsia shqiptare. Ishte pikërisht kjo popullsi në aspektin fetar dhe kombëtar, që dallohej nga ajo ortodokse duke qenë sindrom për pushtetin serb dhe qellimet e tyre hegjemoniste.

Kur bëhët fjalë për shqiptarët në aspektin historik dhe ate gjeopolitik në Siujdhesën Ilirike, librin në fjalë nuk duhet trajtuar si të izoluar por si pjesë integrale të çështjes shqiptare në përgjithësi, e cila duhet të jetë preokupim i studiuesve shqiptar tash dhe në të ardhmën.

Nuk ka dilemë se autori iu ka ofruar lexuesve një botim me vlerë, për këtë personalitet historik duke pasuruar fondin e botimëve nga gjeografia historike e hapësirës etnogjeografike shqiptare.

Dr.Nail Draga

(Lexuar me rastin e përurimit të librit në Shkodër, më 19.6.2021)

C:\Users\Labi\Desktop\Payari Ri cover.jpg

Terrori dhe dhuna shtetërore kundër lëvizjes shqiptare në Kosovë e Sanxhak(3)

October 30, 2018 by dgreca

Duke jetuar nën psikozën e frikës, në kushte të pasigurisë së përgjithshme dhe skamja të plotë, pjesa më e madhe e popullsisë myslimane nuk ka pasur asnjë perspektivë të qartë. Sforcimi zyrtar i tezes për “pakicën e kulturuar dhe të pa kulturuar” në Jugosllavi gjë që në të parën radhiteshin gjermanët, hungarezët dhe italianët, ndërsa në të dytën shqiptarët dhe boshnjakët, nuk premtonte asgjë të mirë.

Nga Ismet Azizi/

Kolonizimi i trojeve shqiptare ishte një proces që kishte filluar që në vitin 1912. Ai mori hov gjatë viteve ‘30, kur qëndresa e armatosur ishte më e dobët. Duke bazuar planin e kolonizimit të viseve etnike shqiptare, kolonët vendoseshin në radhë të parë në pikat strategjike të këtyre trojeve, siç ishte brezi kufitar me shtetin shqiptar. Kolonët sllavë vendoseshin gjithashtu gjatë nyejve të komunikacionit rrugor dhe hekurudhor, si dhe në luginat e fushata pjellore. Gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore, në tokat shqiptare janë vendosur rreth 15 000 familje kolonësh me rreth 75 000 frymë. Sipas disa të dhënave, gjatë periudhës 1918-1941, në viset etnike shqiptare janë ngritur 1000 koloni sllave. Si rrjedhojë e zbatimit të politikës agrare-kolonizuese, u ashpërsuan marrëdhëniet ndëretnike ndërmjet shqiptarëve dhe serbo malazezëve.

Deri në fillim të vitit 1941, nga reformat agrare kolonizuese u prek rreth gjysma e tokave bujqësore dhe u godit gjysma e popullsisë fshatare shqiptare. Statistikat e marrjes së tokave të kaçakëve dhe e tokës së braktisur nga familjet shqiptare që kishin filialet agrare ishte kjo gjendje: në filialin e Mitrovicës, në të cilën bënin pjesë këto rrethe administrative: Mitrovicë, Dezheva (Pazar të Ri) Senica, Shtavica (Tutini) Vuçitërna, Llapi, dhe Drenica, u morën tokë të kaçakëve 170, 86 ha, e tokë e lënë shkretë 4090,40 ha, tokë e punueshme 3900 ha.

Përveç këtyre, si rrjedhojë e shpronësimit të fshatarësisë shqiptare dhe e kolonizim të tokave të tyre, ndryshime të dukshme pësoi edhe struktura etnike. Më 1912 shqiptarët përbënin 90% të popullsisë, kurse në vitin 1941, përqindja e tyre ra më rreth 70 %. megjithatë, falë qëndresës së organizuar të popullit shqiptarë, nuk u arrit objektivi i Mbretërisë Jugosllave për ndryshimin rrënjësor të strukturës etnike në favor të minoritetit sllav.

Për shkak se në alfabetin serb cirilik dhe latin, nuk ka shkronja për të gjithë tingujt e shqipes, shpesh ka ndodhur që gjatë regjistrimeve, emrat dhe mbiemrat të ndryshohen.

Çubrilloviq, para se gjithash, ia sheh për të madhe qeverisë mbretërore se në Ballkanin e trazuar dhe të përgjakur… kanë aplikuar metoda perëndimore për zgjidhjen e problemeve të mëdha etnike!…” “Arnautët janë i vetmi popull i cili pati sukses që në mijëvjeçarin e fundit jo vetëm të mbijetoj afër bërthamës së shtetit tonë, Rashkës dhe Zetës, por edhe në dëm tonin të shtyp kufijtë tanë etnikë në drejtim të veriut dhe lindjes…”.

Prof. Branko Horvat, në librin e tij “Çështja e Kosovës”, lidhur me elaboratin e Çubrillovqit shkruan: “Po të ishte realizuar ky plan, ai pa dyshim, do të kishte fashisoidizuar Jugosllavinë, ndërsa popullit serb do t’ia kishte vënë një njollë, të cilën brezat e tëra nuk do të kishin munduar ta lanin. Profesori Horvat, kur e shkroi librin e tij, kishte kaluar një vit nga dalja në skenë të S. Milosheviqit, andaj edhe nuk mund ta paramendonte se çka do të ndodhë në vitet në vijim.

Për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi, asimilimin e shqiptarëve të fesë katolike, si dhe në copëtimin e shtetit shqiptar, është angazhuar edhe Ivo Andriq (1892-1975), i cili në vitin 1961, mori çmimin “Nobel” për letërsi. Andriqi, me kërkesën e Stojadinoviqit, në vitin 1939, hartoi elaboratin special në të cilin, midis tjerash, thuhet: “Me ndarjen e Shqipërisë nuk do të ekzistonte qendra atraktive për pakicën shqiptare në Kosovë, e cila, në një situatë të re, më lehtë do të ishte asimiluar, ne do të kishim marrë eventualisht edhe 200 000 – 300 000 shqiptarë, por ata janë më tepër katolikë raporti i të cilëve me shqiptarët myslimanë kurrë nuk ka qenë i mirë. Çështjen e shpërnguljes së shqiptarëve në Turqi gjithashtu do të ishte realizuar në rrethanat reja, sepse nuk do të ishte asnjë aksion i fortë që të pengohet kjo”.

Rezistenca e shqiptarëve kundër shpërnguljes nuk ka pushuar asnjëherë. Kjo rezistencë zhvillohej gjithandej, si në parlament, në masën e gjerë popullore, nëpërmes shkrimeve dhe raporteve të ndryshme në gazeta etj. Krerët shqiptarë, si Ferhat Draga, Aqif Blyta Sherif Voca , Hafiz Guta, Asim Luzha e shumë të tjerë ishin agjitatorë aktivë kundër shpërnguljes.

Sherif Voca në parlamentin jugosllav vuri në dukje se edhe interesat e përgjithshme të shtetit kërkojnë që çështja agrare mos ta rrezikojë ekzistencën e masave popullore shqiptare. Ai gjithashtu kërkoi nga qeveria jugosllave ta përmirësojë gjendjen në jug të vendit që nënkuptonte Sanxhakun, Kosovën e Maqedoninë. “Shqiptarët nuk kërkojnë rrugë të asfaltuara, …as që kërkojnë detyra nëpunësi,… nuk presin pension, as toka nga dikush, por duan t’i punojnë tokat e veta”.

Prof. Hakif Bajrami në librin e tij bazuar në dokumentet e kohës, sjell një kujtim interesant të një studenti përparimtar, i cili shkruan: “Prej viti 1931-1941, ka qenë zbatuar një terror i përhershëm për t’i shpërngulur shqiptarët në Turqi. Presioni qe rritur sidomos pas ardhjes së Milan Stojanoviqit në pushtet. Rinia studentore që shkollohej në Beograd, e më parë pjesërisht në Medrese të Shkupit, e pjesërisht në Gjimnaze, si Rifat Burxheviq¹ nga Novi Pazari, Zenel Hajdini, Meto Bajraktari, Esad Mekuli, Hivzi Sylejmani ² nga Mojstiri i Tutinit, e shumë të tjerë, protestuan kundër shpërnguljes së shqiptarëve.

Bajrami, H.(1981). Rrethana shoqërore politike në Kosovë 1918-1944,. fq. 177, në lidhje me shpërnguljen shkruan: Kur pushteti vërejti se paria shqiptare ishte lidhur nëpërmjet “Ilmisë islame” në Shkup, dhe se kjo ishte bërë qendër propagandistike kundër shpërnguljes, angazhoi drejtpërdrejt shërbimin informativ për mënjanimin nga skena politike të Ferat Dragës dhe përkrahësve të tij. Në raportin zyrtar theksohet se shumica e krerëve i kanë mbetur besnikë Ferhat Dragës, si Aqif Blyta nga Novi Pazari, Shaban Mustafa nga Mitrovica, Jusuf Imeri nga Drenica, Adem Marmullaku nga Istogu, Rrustem Arlani nga Mitrovica, vëllezërit Boletini, Asim Luzha, hoxhë nga Gjakova dhe deputet i Drenicës, Haxhi Xhemajl Agushi nga Prishtina, Sali Aga nga Llapi etj. Sa i takon anës tjetër, Sherif Voca dhe Sadik Zeneli, këshilltar i banit për rrethin e Drenicës, ata ishin në kundërshtim me Feratin, gjë që e kanë vërejtur zgjedhjet fetare të viti 1937, por atëherë për t’i përçarë shqiptarët vepronte posaçërisht Fevzi Haxhihamza, avokat nga Shkupi.

Duke shkruar për kohën pas okupimit nga Serbia dhe Mali i Zi, e cila ishte kohë e pasigurisë Ilias Dobarxhiq, në shtator të viti 1940, shkruan në “Gajret”: ”Koha e njëzet viteve të kaluara, ishin vite të dhimbjeve të mëdha, të mërzitshme, të varfërisë monotonisë dhe zymtësisë. në dheun e dhimbshëm të Sanxhakut ranë sikurse bari i kositur qindra koka të prera dhe të vrara”.

Për interesa të veta dhe për përvetësimin e Sanxhakut dhe të myslimanëve të Sanxhakut treguan edhe ideologët e lëvizjes ustashe.

Mladen Lorkoviq, në shkrimin e tij të viti 1935, për kroatët myslimanë dhe për shtrirjen e tyre shkruan: “I madh është grumbulli i etnisë autoktone kroate e populluar në ish Sanxhakun e Novi Pazarit dhe në tërë Serbinë. Bëhet fjalë për myslimanët pjesa më e madhe fshatarësia, i cili në truallin e vet autokton. Kroatët myslimanë të trevës së Novi Pazarit, shtrihen si shumicë kompakte në mes katërkëndëshit ndërmjet Novi Pazarit, Rozhajës, BjelloPoles dhe Senicës, duke përfshirë edhe këto katër lokalitete. Sipas regjistrimit të popullsisë së viti 1931, “kroato-myslimanët” e Serbisë dhe Malit të Zi numëronin 226. 000 krerë. Shumica prej tyre ishin në Senicë (44.812) dhe Shtavicë (Tutin) ( 29.192)etj., mandej në numër më i madh në rrethin e Dezhevës ( N. Pazarit) 18. 200, Milleshevë 10. 943, Plevle, 9.093, Priboj, 5.915, Pejë, 11.501, Bjelo Polje, 11.916, Mitrovicë 7,738, Beranë, 11.936.

Duke jetuar nën psikozën e frikës, në kushte të pasigurisë së përgjithshme dhe skamja të plotë, pjesa më e madhe e popullsisë myslimane nuk ka pasur asnjë perspektivë të qartë. Sforcimi zyrtar i tezes për “pakicën e kulturuar dhe të pa kulturuar” në Jugosllavi gjë që në të parën radhiteshin gjermanët, hungarezët dhe italianët, ndërsa në të dytën shqiptarët dhe boshnjakët, nuk premtonte asgjë të mirë.

Qytetet e vjetra të Sanxhakut ngadalë janë lodhur, të shtypura nga depopullimi, varfëria ekonomike e monotonia. Në viti 1921, në Novi Pazar jetonin 11 885 boshnjakë, më 1927, 10 682, dhe më 1931 – 10 361 banorë..

Nga 126. 968 myslimanë sa kishte në vitin 1911, njëzet vite më vonë, sipas Gajretit, ishin 99. 208, ortodoksë në vitin 1911, ishin 90. 461, ndërsa 1931, ishin 124. 938.

[1] Rifat Burxheviq u lind më 11 shkurt të viti 1913, në Bijelo Pole. Rrjedh nga një familje e varfër. N moshën dyvjeçare mbete pa prindër. Shkollën fillore e kreu në vendlindje. Nga viti 1925 deri në vitin 1933, u shkollua në medresenë e Madhe “Mbreti Aleksandër I” në Shkup. Në vitin1933, u regjistra në Fakultetin Juridik në Beograd ku edhe u inkuadrua në lëvizjen revolucionare studentore. Së bashku me Vladimir Knezheviq, Tomash Zhizhiqin, në fshatin Trnovë, në afërsi të Mrkonjiq Grad, në natën ndërmjet 2 dhe 3 tetor 1942, në tradhti u sulmuan nga çetnikët dhe egërsisht është vrarë.

2 Hivzi Sulejmani (1910-1975) ishte një ndër shkrimtarët e parë të rëndësishëm të Kosovës, që vuri ë bazat e kësaj letërsie në prozë. Lindi dhe e u rrit në Mojstir (Sanxhak), por jetoi e punoi në Kosovë, ku edhe e mbylli jetën, duke e lidhur pazgjidhshmërisht fatin e tij me fatin e saj. U shkollua në Beograd, para Luftës së Dytë Botërore (jo për letërsi, për degë të tjetër), por ia kushtoi jetën letërsisë. Punoi dhe kontribuoi shumë në fushën e prozës, të publicistikës, të përkthimeve etj. Veprat e tij janë: “Njerëzit” (roman), Fëmijët e lumit tim” (roman), “Era dhe kolona” (tregime), “Ëndrra e korbit” etj.

( Vijon me: Qëndresa e shqiptarëve ndaj dhunës dhe terrorit serb)

Terrori dhe dhuna shtetërore serbe-malazeze kundër lëvizjes shqiptare në Sanxhak dhe Kosovë

October 11, 2018 by dgreca

Terrori dhe dhuna shtetërore serbe-malazeze kundër lëvizjes shqiptare në Sanxhak dhe Kosovë gjatë viteve të 20 dhe 30-ta të shekullit

Shkruan: Ismet Azizi/

Mbretëria Serbe-Kroate-Sllovene gjatë sundimit të saj, si qëllim të parë dhe të fundit kishte ndërrimin e strukturën etnike në trojet shqiptare. Për të arritur këto synime dhe për të pasur mbështetje formale juridike kundrejt opinionit të huaj, ajo nxori edhe legjislacionin agraro-kolonizues. Duke shfrytëzuar “Ligjin mbi mbrojtjen e shtetit”, në hullinë e sulmeve kundër Xhemijetit autoritete serbe burgosën tipografët e gazetës “HAK” dhe më pas e ndaluan zyrtarisht gazetën, duke akuzuar se botonte informata që cenonin autoritet serbe. Sa i përket Sanxhakut, pjesa e tij e ndodhur në Mal të Zi, kishte pësuar shumë keq, në krahasim me atë të Serbisë. Masakra në Shahoviq, Pavino Pole, Vranesh dhe fshatrat përreth, ishte krimi më i madh kundër popullsisë të përkatësisë myslimane gjatë kohës së paqes në Mbretërinë SKS. Për këto rrethana të vështira, gazeta “Hak” shkruan se “shumë vëllezër shqiptar u mbuluan me tokë, ndërsa shumë të tjerë u shpërndanë andej e këndej në gjendje fare të keqe”. Në këto rrethana Bajram Curri dhe Hasan Prishtina arritën të protestojnë në shtator të viti 1924, pranë Lidhjes së Kombeve në Gjenevë.

Në zgjedhjet e vitit 1925, Nikolla Pashiqi me dhunë detyroi myslimanët (shqiptarët e boshnjakët) e Sanxhakut të votojnë partinë e tij Radikale. Për këtë, ai me kohë kishte përgatitur skenarin. Ejub Mushoviq, në librin e tij “Novi Pazar i Okolina” përshkruan si është zhvilluar ky skenar.

“Në prag të zgjedhjeve, në Novi Pazar, qëndroi edhe prefekti nga Çaçaku. Ai zhvilloi një aktivitet të madh parazgjedhor, vazhdoi t’i përvetësonte myslimanët për Partinë Radikale. I tuboi, bile edhe hyri nëpër xhami a dhe bisedoi me popullatën. Ishte hapur lajmi se myslimanët duan të lidhen me Kroacinë dhe për këtë arsye u dyshuan disa persona dhe ishin penguar ta bëjnë këtë. Në ditën e zgjedhjeve, më 8 shkurt 1925, kaloi i përcjellë me terror të madh. Në prag të zgjedhjeve u gjuajt me armë për të frikësuar popullatën. Në orët e hershme të mëngjesit nga fshatrat kishin ardhur masë e madhe e fshatarëve serb, të ndarë në grupe, iu kishin bashkuar patrulluesve xhandarë, të cilët lëviznin nëpër rrugë me qëllim të frikësimit të popullatës. Pas orës 10h filloi maltretimi i qytetarëve eminentë, mandej i atyre për të cilët mendohej se ishin kundër Partisë Radikale. Popullata filloi të largohej nga rrugët, të mbyllet në shtëpitë e tyre. Madje edhe ata të cilët ishin caktuar në vendvotimi të përcjellin zgjedhjet, i kishin lëshuar vendet e tyre dhe ishin futur brenda shtëpive të tyre. Pas orës 11h, nuk ka pasur asnjë qytetarë mysliman në rrugë. At ditë, sipas Mija Radoviqit, janë rrahur, rreth 200 myslimanë. Në zgjedhjet e zhvilluara në ato kushte fitoi Zhivko Shushiq”.

Për t’i frikësuar edhe më tepër dhe për t’i detyruar që të shpërngulen, në Pazar të Ri janë vrarë qytetarët eminentë: imam Selim Dugopolani, Emin Peçanin (Peja), Bedri beu Eminbegoviq, Vëllezërit Bajramoviq, ndërsa atentat të pasuksesshëm është kryer edhe ndaj Emin beg Nuribegoviqit.

Në fillim të viti 1924, shkatërrohet partia Demokratike, ndërsa në vitin 1926, pas vdekjes së N. Pashiqit, edhe Partia Radikale.

Pasi kishte humbur pikëmbështetjen në Novi Pazar dhe në Partinë Demokratike, mbreti Aleksandër më 6.01.1929, futi diktaturën, shkarkoi parlamentin në Beograd dhe ndaloi veprimtarinë e partive politike. Nga kjo kohë deri me vrasjen e tij në Marsej në vitin 1934, kur vritet nga atentatori bullgar, ai ishte mbështetë në ushtri dhe xhandarmëri.

Për gjendjen e vështirë të shqiptarëve në këtë kohë, dr. Ali Hadri thotë: “Kur të merret parasysh pozita dhe gjendja jashtëzakonisht e vështirë e shqiptarëve në Jugosllavinë borgjeze, është plotësisht i arsyeshëm mendimi se Jugosllavia e vjetër për shqiptarët ishte burg me kuptimin e plotë të fjalës”.

Në fillim të raportiti të CIA-s për Kosovës që mban datën 7 janar 1953, jepen specifikat për shqiptarët në ish Jugosllavi: Numrin e popullsisë dhe ngjarjet e ndodhura deri në vitin 1944. Raporti saktëson se pasi që Konferenca e Londrës në vitin 1913, Kosovën ia shkëputi Shqipërisë dhe ia dhuroi atë Serbisë, shumë patriotë kosovarë u vendosën në qytete e Shqipërisë, si: në Fushë-Krujë, në Elbasan, në Mamurras, në Myzeqe etj.

Këtu bëjnë pjesë shumë personalitete të kishës katolike dhe familjet fisnike, At Shtjefën Kurti, Mikel Shala, Gjon Bicaku shpëtuan gjallë, duke ikur në Shqipëri në vitin 1929. Në të njëjtën kohë qeveria e Shqipërisë dërgoi notë të fortë proteste në Lidhjen e Kombeve për vrasjen e At Shtjefën Gjeçovit. Vrasja përshkruhet në librin e Dr. Vasfi Samimi, Tiranë 1943.

Qarqet sunduese, kulturore e shkencore serbe dhe veçanërisht ideologët e krijimit të hapësirave të pastra etnike, me gjithë masat e ndërmarra ndaj shqiptarëve, nuk ishin të kënaqur me rezultatet e kolonizimit dhe të shpërnguljes së shqiptarëve në vendet tjera. Edhe përkundër të gjitha masave drastike, numri i shqiptarëve nuk u zvogëlua, por, përkundrazi, shënoi rritje në saje të natalitetit të lartë në kushtet e rënda të jetës e të punës. Prandaj, pushteti i atëhershëm vendosi që këto qëllime të vetat t’i realizojë me shpërnguljen me dhunë e terror të gjithë shqiptarëve nga trualli i Kosovës dhe territoreve rreth saj, në një anë, dhe kolonizimin sa më intensiv të serbëve në Kosovë, por edhe në Maqedoninë Perëndimore. Për këto qëllime dhe u përpiluan një varg elaboratesh dhe planesh.

Elaboratit me karakter fashizoid, me titull “Shpërngulja e shqiptarëve”(Iseljavanje Arnauta), i paraqitur në klubin Kulturor Serb më 7 mars 1937, të cilin e hartoi Dr. Vasa Çubriloviq, i parapriu një sërë veprimesh të kreut politik serb. Me këtë rast, po paraqesim dy dokumente që i paraprijnë elaboratit të Çubriloviqit dhe nënshkrimin e Konventës në mes Jugosllavisë dhe Turqisë.

Dokumenti i parë është Procesverbali i konferencës ndërministrore, e cila u mbajt në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Mbretërisë së Jugosllavisë më 20 shtator të vitit 1935, në të cilën u diskutua për dëbimin e popullatës jo-sllave nga Serbia Jugore.

Teksti i dytë paraqet projekt planin për shpërngulje, të cilin e ka hartuar komiteti i ngushtë ndërministror, që është miratuar në mbledhjen e 24 shtatorit 1935, në Beograd. Ndër konkluzionet e këtij projekti, të cilin e kanë përpiluar së bashku përfaqësuesit e pesë ministrive dhe Gjeneralshtabit dominon nevoja e miratimit urgjent të konventave dypalëshe me Turqinë dhe Shqipërinë, ndërsa në rast të problemeve me shpërnguljen e shqiptarëve në Shqipëri, është propozuar të zhvendosen nga zonat kufitare në brendësi të territorit të Jugosllavisë. Lehtësime tatimore janë paraparë për ata të cilët do të hiqnin dorë vullnetarisht nga shtetësia, ndërsa për transport pa pagesë deri në Selanik mund të llogarisnin vetëm ata të cilët pasurinë e tyre të paluajtshme ua lënë shtetit. Pothuajse të gjithë propozimet e përfaqësuesve të Shtabit të Përgjithshëm u miratuan unanimisht si masa, të cilat projekti propozon për “shpërngulje të suksesshme dhe më të shpejtë të popullsisë jo-sllave në Turqi ose Shqipëri”: Shtypjen e propagandës kundër dëbimeve që vinin nga Tirana, si dhe thirrjet sa më të shpeshta të regrutëve nga rrethet kufitare në stërvitje ushtarake dhe manovra, ndalimin e pranimit në shërbimin civil “të personave të cilët vijnë në shprehje për dëbim”, transferimi e zyrtarëve shqiptarë në pjesë të tjera të vendit, nacionalizimin e toponimeve dhe mbishkrimeve, etj. Të dy këto dokumente janë ruajtur në Arkivin e Jugosllavisë, në kuadër të Fondit të Ambasadës së Mbretërisë së Jugosllavisë në Turqi-Stamboll, Ankara (370), dosje 9, njësia arkivore 42, faqe 637-643.

Kjo vlen të analizohet mirë dhe me këtë do të duhej të merreshin ekspertë të ndryshëm të historisë dhe sociologë nga Kosova dhe Sanxhaku, sepse, në këtë kohë vjen deri te një kthesë diplomatike serbe ndaj popullsisë myslimane të Sanxhakut, të cilët ata tashmë do t’i trajtojnë si popullsi sllave të përkatësisë islame. Në një dokument thuhet: “Ligji mbi Shtetësinë e bëri të mundur për dëbimin e popullatës jo-sllave, por megjithatë ka disa vështirësi nga ana jonë. Në radhë të parë është vërejtur se është bërë një gabim, për shkak se në mesin e deklaratave për largim gjinden edhe një numër i madh i kërkesave të myslimanëve nga Sanxhaku, të cilët janë megjithatë njerëz tanë. Prandaj nuk ka arsye që ata të largohen nga vendi. Ne ia kemi tërheqë vëmendjen Ministrisë së Brendshme se deklarata të tilla në të ardhmen të popullatës sonë sllave mos të pranohen”.

Propaganda më e madhe për shpërnguljen e shqiptarëve filloi në “Klubit Kulturor Serb”, me ligjëratën e Dr. Borivoje Panjevqit, i cili, në vështrimin e tij, thekson: “Rrezik është që po shumohen shqiptarët në jug dhe në këtë drejtim ai rrezik do të jetë gjithnjë më i madh për elementin serb”. Aq larg kishte shkuar sa që rrezikun e shihte se te shqiptarët po zgjohet gjendja nacionale, dhe në vend se të asimilohet siç është dëshira e shtetit në realitet po ndodhë e kundërta, sepse fëmijët e kolonëve, në vend që t’ua mësojnë atyre gjuhën serbe, ata po e mësojnë gjuhën e tyre dhe kështu elementi sllav po asimilohet. Rreziku më i madh sipas tij qëndron se te gjithnjë e më pak po vërehet gjendja turkofile, të cilët gjuhën dhe plisin nuk e harrojnë.

Studimi që shkaktoi më së tepërmi erupsion për të ndërmarrë aksione brutale që ka qenë ndër akuzat më të rënda kundër pushtetit që nuk “interesua” për ta asimiluar popullsinë shqiptare, është padyshim elaborati i Vasa Çubriloviqit “Shpërngulja e shqiptarëve”.

Në elaboratin e sipërpërmendur me karakter fashizoid e gjenocid, me titull “Shpërngulja e shqiptarëve” (“Iseljavanje Arnauta”), i paraqitur në Klubin Kulturor Serbia më 7 mars 1937, të hartuar nga Dr, Vasa Çubriloviq ( 1898-1990), thotë se pasi që “ndjekja e shqiptarëve me kolonizimin tonë gradual është jo efikase, mbetët që shpërngulja e tyre të jetë sa më masive. Me këtë rast, dy vende vijnë në konsideratë dhe atë Shqipëria dhe Turqia”.

Dr. Vasa Çubrilloviqit në “Shpërngulja e shqiptarëve” për problemin e shqiptarëve, thekson ai, nuk lindi sot, por ai ishte problem edhe në Mesjetë. Praninë e shqiptarëve Çubrilloviqi e quante “Pykë të rrezikshme”. Mprehtësinë e kësaj “pyke”, sipas tij, Qeveria serbe e kishte dobësuar qysh nga Kryengritja e Parë Serbe. Për të pasur efekt pozitiv, theksonte ai, duhet krijuar psikoza të nevojshme në këto forma: Është e njohur se masa shqiptare bie shumë vështirë nën ndikim dhe bindjet e veta i ruan me fanatizëm. Për këtë, në mes masave tjera, kësaj radhe po përmendim atë që preferon në lidhje me ligjet, të cilat duhet shfrytëzuar deri në maksimum, në mënyrë që t’i vështirësohet jeta me anë të gjobave, burgimeve, me përdorimin e të gjitha formave të paskrupullta, të gjitha metodave policore me dënime në masë. Mandej me anë të masave sanitare, rrëzimin e mureve dhe gardhiqeve, masave në veterinari, rritjen e tatimeve etj. Shqiptari duhet të ngacmohet, duke ua prishur varret, ndalimin e martesave, duhet detyruar që fëmijët të dërgohen në shkollat, ku fyhet elementi shqiptar dhe ku nxënësve u thuhej se shqiptarët janë njerëz me bishta. Nga ligjërata e V. Çubriloviqit, “Shpërngulja e shqiptarëve”, të mbajtur në Klubin Kulturor serb më 7 mars 1937, i dëshpëruar për shkak s sipas tij kolonizimi kishte dështuar, në elaboratin e tij përveç të tjerash theksonte: Në rastin tonë duhet pasur parasysh aq më parë që kemi të bëjmë me një racë të gjallë, të fuqishme dhe të pëlleshme, për të cilën i ndjeri Cvijiq ka thënë se është raca më ekspansive në Ballkan. Gjermania prej viti 1870 deri në vitin 1914 ka shpenzuar shumë miliarda marka që, gradualisht, duke e blerë tokën nga polakët, t’i kolonizojë trevat e veta lindore. Por pjellshmëria e nënave polake ka ngadhënjyer mbi organizimin gjerman dhe paratë gjermane. Në vitin 1928 e mori prapë Poznanjin e vet. Statistikat tona të viti 1921 dhe të viti 1931, që i përmendëm më parë, tregojnë se edhe pjellshmëria e grave shqiptare ka ngadhënjyer mbi politikën tonë të kolonizimit.

Hajredin Hoxha, në punimin e tij në “Përparimi” thotë se politika e regjimit ishte eliminimi i shqiptarëve nga trualli i Jugosllavisë së vjetër. Edhe Gjoka Perina, po ashtu mbështeste pikëpamjet e Çubriloviqit karshi shqiptarëve. Ky titullar i lidhjes së Kooperativave Serbe në Sarajevë, theksonte praninë e shqiptarëve në regjionin e Sanxhakut. Sipas Perinës popullsia shqiptare në Kosovë paraqet rrezik të përhershëm, prandaj preferonte shpërnguljen ciklike brenda për brenda shtetit, sepse ndërrimi i këtillë i popullsisë nuk kërkon mjete të mëdha, ndërsa popullsia shqiptare, thotë ai, “do të humbasë në detin e gjerë sllav”.

Në Kosovë është vendosur regjimi i terrorit dhe i eksploatimit. Nëpunësit fundërrina të Mbretërisë Jugosllave u futën në Kosovë për t’u pasuruar. Gjuha shqipe është larguar nga jeta publike, ndërsa shkollat nuk u hapën. Për shkak se në alfabetin serb cirilik dhe latin, nuk ka shkronja për të gjithë tingujt e shqipes, shpesh ka ndodhur që gjatë regjistrimeve, emrat dhe mbiemrat të ndryshohen.(vijon)

Kur Çubriloviqi, “Naçertanija”, shqiptarët

April 17, 2018 by dgreca

Nga Ismet Azizi/

Që nga “Naçertanija” e Ilija Garashaninit që u hartua në vitin 1844, veçanërisht nga Kongresi i Berlinit (1878), nuk prajtën angazhimet e qarqeve dhe të regjimeve serbe për shkatërrimin e homogjenitetit etnik të tokave shqiptare, spastrimin etnik të tyre dhe për kolonizimin me elementin sllav. Këto veprime kanë patur për qëllim ndërrimin e kompozicionit etnodemografik në tokat shqiptare që do të binin nën sundimin serb.Së këndejmë nuk është asgjë e rastit që në vargun e veprimeve gjenocidale serbe mbi kombin shqiptar vendin e parë e zënë veprimetnë rrafshin demografik. Në të gjitha synimet dhe projektet serbe të gjysmës sy dytë të shekullit XIX dhe gjatë gjithë shekullit XX ndaj Kosovës dhe shqiptarëve, si pjesë të programit nacional serb, shtimi natyral i shqiptarëve konsiderohej si një nga pengesat më të mëdha në mposhtjen e faktorit demografik shqiptar dhe në realizimin e aspiratavepushtuese serbe.

Nga ligjërata e Çubriloviqit “Shpërngulja e Shqiptarëve” që është mbajtur në Klubin Kulturor Serb më 7 mars 1937, po veçojmë një pjesë nga elaborati itij ku theksohet: ‘Në rastin tonë duhet pasur parasysh sa më parë se këtu kemi të bëjmë me një racë të gjallë, të fuqishme dhe të pëlleshme, për të cilën i ndjeri Cvijiq ka thënë se është raca më ekspansive në Ballkan. Gjermania prej viti 1870 deri në vitin 1914 ka shpenzuar shumë miliarda marka që gradualisht, duke e blerë tokën nga polakët, t’i kolonizojë trevat e veta lindore. Por pjellshmëria e nënave polake ka ngadhënjyer mbi organizimin gjerman dhe paratë gjermane. Në vitin 1928 e mori prapë Poznanjin e vet. Statistikat tona të viti 1921 dhe të viti 1931, që i përmendëm më parë, tregojnë se edhe pjellshmëria e grave shqiptare ka ngadhënjyer mbi politikën tonë të kolonizimit’.

Çubriloviq nuk pushoi as në përfundim të Luftës së Dytë Botërore. Në vitin 1944 doli me projektin me titull “Problemi i Pakicave në Jugosllavnë e Re”. Këtu ai parasheh që për pakicat të formohen kampe të përqendrimit kurse pasuritë etyre të konfiskohen. Më tutje, ai propozon që familjet e tyre të dërgohen në kampe dhe, në rastin e parë, të dëbohen në shtetet kombëtare të tyre. Këtu, në radhë të parë, ai parashihte dëbimin e shqiptarëve, hungarezëve dhe gjermanëve. Medoemos, sipas tij, Pollogu dhe Dukagjini duhet spastruar nga shqiptarët.

Ndërsa për Sanxhakun e Novi Pazarit thoshte se “zgjidhet vetvetiu dhe ai, në jetën tonë shtetërore, nuk e luan atë rol që luante në vitin 1912. Vetëm do të përmendim se me shpërnguljen e shqiptarëve këputet lidhja e fundit e myslimanëve tanë në Bosnjë e në Novi Pazar me pjesën tjetër të botës myslimane. Ata bëhen pakicë fetare, e vetmja pakicë myslimane në Ballkan, i cili fakt do të shpejtoj nacionalizimin e tyre” – shkruante në elaboratin e tij, në lidhje me propoziminj e kolonizimit të viseve jugore.

Është momenti ta pyesim vetën, a jemi më “një racë të gjallë”, racë “e fuqishme”, a jemi racë në ekspansion në Ballkan, siç konsideroheshim dikur, a po jo ?

A ka kush që mund të merret me këtë çështje, apo kanë “ikur” e duhet të presim të vijnë? A duhet me doemos ta bëjmë me kohë punën që patjetër duhet bërë në mënyrë që tjerët (serbët) të mos e bëjnë për ne, nëpërmjet nesh.Me këtë shkallë të emigrimit, të përtëritjes së popullsisë dyshoj se pas 15 -20 viteve nuk do të mund të merren kurrëfar masashpër që thotëÇubriloviq që të jemi ata që ishim:“racë e gjallë”, “racë e fuqishme” apo racë në ekspansion. Apo siç thoshte më herët Cvijiqi, mësuesi i Çubrilloviqit: “Në aspektin gjeografik, fiset më të forta etnografike të Gadishullit Ballkanik janë: banorët e Kodrave të Malit të Zi, Peshterit dhe viset e Shqipërisë veriore. Banorët e këtyre trevave e kanë ruajtur formën e vjetër të vëllazërisë fisnore, gjinive-fiseve, organizimin, karakteristikat tjera dhe pamjen e tyre fizike.”

Në kërkim të së vërtetës së Sanxhakut!

January 9, 2018 by dgreca

Dilemave rreth origjinës së popullësisë myslimane të Sanxhakut, po u vije fundi. Falë profesionalizmit dhe argumenteve shkencore të studiuesve të fushave të ndryshme: historisë, arkeologjisë, antropologjisë, kulturës, dokeve e zakoneve, pastaj, në bazë të historisë orale, të cilën e kanë hulumtuar autorë të shquar të kësaj treve, gjithnjë e më shumë na ofrojnë të dhëna për ta njohur e mësuar më mirë të vërtetën. Sot kemi mjaft studime të autorëve dhe instutucioneve shkencore boshnjake dhe serbe, të cilat dëshmojnë me argumente për origjinën shqiptare të popullësisë jo vetëm të rrafshanaltës së Peshterit, por edhe më gjerë.

Nga Ismet Azizi/

Në bazë të studimit të Mile A. Pavlloviqit „Fshatrat e Senicës, hulumtime antropogjeografike“ (viti 2009) , të cilin e ka përgatitur për portalin „Poreklo.rs, si dhe në bazë të studimeve që na i ofron autori Ejup Mushoviq, na dalin të dhënat e besueshme dhe objektive për origjinën e familjeve të kësaj treve.

Një tregim i profesorit të letërsësë në Universitetin Internacional të Novi Pazarit, Kemal Xhemiq, na bën të njihemi më mirë se çfarë vështirësish kanë pasur shqiptarët e Peshterit, sidomos vajzat shqiptare të këtij mjedisi pasi janë martuar me të rinjtë e familjeve ku nuk flitej gjuha shqipe. Ne kemi dëgjuar disa rrëfime të meshkujve të Peshterit. Në emisionet e ndryshme dokumentare disa madje theksojnë me plot bindje se gjoja humbja e gjuhës shqipe ishte bërë për shkak të martesave me femrat boshnjake, të cilat nuk flisnin gjuhën shqipe. Megjithatë, duhet përmendur edhe faktin tjetër, të cilin askush nuk e përmend: martesat e vajzave shqiptare me të rinjë e familjeve ku nuk flitej shqipja. Pra, në bazë të rrëfimeve të disave krijohet përshtypja sikur në Peshter nuk ka pasur vajza shqiptare, por vetëm djem shqiptarë.

Për ta ilustruar këtë, po përmendim Prof. Dr. Xhemiq, i cili, midis tjerash, shkruan: „Pesëdhjetë vjet më parë një vajzë nga fshati Toçilovë i Peshterit me emrin Zalifa, u martua me të riun Smail Çekiçin nga fshatin Devreçe të Tutinit. Alija Bakiq, profesor i letërsisë, dëshmon se nusja, Zalifa, nuk dinte asnjë fjalë në gjuhën boshnjake, ose, siç donte të thoshte dikush, gjuhën serbe. Kur erdhi nuse në këtë fshat të Peshterit, Zelifa fliste vetëm gjuhën shqipe, e cila ishte gjuha e saj amtare. Tani, për ne boshnjakët e Sanxhakut, shkruan profesori Universitar, Kemal Xhemiq, disa historianë serbë dhe ndonjë tjetër nga radhët e boshnjakëve (Selimoviq nga Sjenica dhe të tjerë) nxjerrin tezën mbi origjinën etno-fetare serbo-sllave dhe ortodokse. Kjo tezë nuk qëndron, prandaj nuk mund të pranohet“.

Çka mund të thuhet pas këtij tregimi të dhimbshëm, i cili të kthen në kohën në mes dy Luftërave Botërore, kur shqiptarët e Peshterit bënin presion dhe kërkonin nga deputetët, krerët e vendit të tyre, që të mos hapnin shkolla serbe. Arsyeja ishte se i frikësoheshin asimilimit. Sipas tyre, edhe përmes formës së shkollimit në gjuhë sllave mund të kërcënohen nga rreziku i asimilimit. Prandaj, kjo i bie se për ta më mirë është që të zgjedhin këtë formë të „rezistencës“, duke bërë një jetë gati të izoluar vetëm e vetëm për të ruajtur identitetin kombëtar e fetar. Ky është rast tepër i rrallë në historinë e njerzimit, por, fatkeqësisht, është i vërtetë.

Se me çfarë vështirësish ballafaqoheshin shqiptarët e Peshteri në të kaluarën, e ilustron edhe tregimi tjetër i një afaristi me prejardhej nga fshati Uglla.

„Peshteri me shekuj ka qenë dhe ende është krahina më e izoluar në Gadishllin Ilirik (Ballkanik). Banorët e këtij mjedisi, edhe pas pushtimit sllav, kurrë nuk i kanë ndërprerë lidhjet me vendin e origjinës së të parëve të tyre. Në vazhdimësi, nëpërmjet krahinës së Rozhajës dhe asaj të Plavës e Gucisë, kanë mbajtur lidhjet tregtare me Shkodrën. Atje i kanë plasuar prodhimet e tyre blegtorale. Por, jo rrallë herë, edhe pse shumë më afër, kanë qenë të deyruar që të udhëtojnë edhe në verilindje drejt Pazarit të Ri për të shkuar në qytetin serb, Rashkë. Por, ç’është e vërteta, udhtimi për në Rashkë ishte shumë më i „largët“ sesa shkuarja në Shkodër, në Pejë apo në Podgoricë. Kur ktheheshin peshtrasit që kishin shkuar për të tregtuar në Rashkë, në hyrje të fshatit dilnin për t’i pritur të afërmit dhe familjarët e tyre të gëzuar, duke u shprehur mirëseardhje atyre, por njëkohësisht duke falënderuar Zotin që janë kthyer shëndosh e mirë. Një pritje e tillë nuk u bëhej, kur ktheheshin nga Shkodra, ku shkonin gjithashtu për të tregtuar dhe udhtimi zgjaste me ditë e me javë të tëra. Arsye e vetme ishte se ata udhëtonin nëpër vendbanime shqiptare dhe nuk kishin përse të brengoseshin se gjatë rrugëtimit të mundimshëm mund t’u ndodhte ndonjë e keqe“.

Çfarë duhet të bëjmë që këta shqiptarë të mbetur, të ndihen rehat, pra të mos të ndihen keq kur martohen me të tjerë që nuk flasin gjuhën e tyre? A mund t’u bëhet ndonjë zgjidhje fatlume? Në radhë të parë, si t’u krijohen kushte të favorshme për rrugtim të sigurt në drejtime të trevavae të tyre kombëtare?… Për këtë dhe çështje të tjera medeomos duhet të merren institucionet shtetërore të Shqipërisë dhe Kossovës. Si të arrihet kjo, si të zbuten a tejkalohen vështrësitë e ndryshme, duhet shënë kontributin e tyre, në radhë të parë, Instituti i Historisë, Institutti Albanologjik, Akademitë e Shkenvave dhe Arteve të Kosovës e Shqipërisë. Rol të rëndësishëm do të luanin mediet, intelektualët, politikanët, sportistët, artistët etj.