Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

DIALOG NË GJUHËN AMTARE NË DITËN E GJUHËS AMTARE

by

21 shkurti është dita e gjuhês amtare, një ditë që njihet dhe nuk njihet, një ditë që pa asnjë dyshim është tradita më e bukur të cilit po i kushtojmë këtë dialog me Drita Gjongecaj, drejtuese në arsimin publik në Nju Jork, krijuese e shkollës shqipe “Children of the Eagle”, ideatore dhe zbatuese e Seminarit të përvitshëm mbi gjuhën shqipe dhe pêrsosjen e saj në Diasporë.

Marjana Bulku: -A është gjuha shqipe një sfidë e së ardhmes për gjeneratat që rriten këtu? 

Drita Gjongecaj: Gjuha shqipe është një sfidë e pamohueshme për gjeneratat që po rriten në diasporë, sfidë që përfshin disa aspekte që lidhen me vetë natyrën e jetesës në vend të huaj. Ndonëse dëshira dhe ndërgjegjësimi i emigrantëve mbi rëndësinë e ruajtjes së gjuhës në përgjithësi egziston, një faktor që e vështirëson atë është qasja që vetë shqiptarët i bëjnë këtij problemi. 
Shumë prindër që kanë ardhur në moshë madhore në Amerikë, mendojnë se mund t’ia dalin vetë t’ua mësojnë shqipen fëmijëve dhe nuk u bashkohen programeve shkollore që ofrohen. Praktika ka treguar në më të shumtën e rasteve që prindërit kanë dështuar në këtë drejtim pasi gjuha vendase, ngarkesa e jetës së përditshme, koha e pakët për ata që punojnë, etj, e kufizojnë mundësinë e përmbushjes së saj. Shumë herë prindërit kanë edhe konceptin e gabuar që përdorimi i shqipes do t’i lërë mbrapa me anglishten, pa harruar këtu edhe atë kategori prindërish që për të përparuar vetë me anglishten, flasin me fëmijët vetëm në anglisht. 
Përdorimi masiv i teknologjisë është një tjetër faktor që stimulon gjuhën vendase. Po ashtu, mjedisi ku jetojmë nuk e mbështet familjarizimin me gjuhën shqipe; në shkollë, punë, madje edhe në familje pak flitet shqip. Nuk duhet harruar në mes të tjerash që shqipja nuk është gjuhë e lehtë për t’u mësuar, nuk ka ngjashmëri me gjuhen angleze dhe se gramatika, format e ndryshme që marrin fjalët gjatë përdorimi në fjali e vështirësojnë atë edhe më shumë. Gjithsesi vihet re një tendencë dhe dëshirë e të rinjve për të mësuar shqip dhe kjo premton për më shumë. Ne kemi edhe të rritur që marrin mësime gjuhe në shkollën tonë dhe ky sinjal vërteton vullnetin dashamirës ndaj gjuhës tonë.

Marjana Bulku: -Qasja juaj ndaj këtij proçesi që zgjat gjithë jetën duket shumë interesant, ju i afroheni fëmijëve përmes edukimit në klasë, përmes metodologjive më të mira, një stafi mësimdhënësish tejet vital, faktorëve ndihmës dhe nxitës si; vizitat, projektet, ftesat, seminaret, etj;si mendoni cilat rezultojnë më të dashura për fëmijët sipas jush?

Drita Gjongecaj: Për ne, shumëllojshmëria e metodave mbetet prioritare në mënyrë që të mbajmë gjallë e ta shtojmë interesin e fëmijëve dhe të të rinjve ndaj mësimit të gjuhës shqipe. Dihet që fëmijët dhe rinia e sotme e kanë kohëzgjatjen e fokusimit më të shkurtër se ç’ka qenë para kohës së elektronikës; domethënë ata nuk e preferojnë shumë metodën tradicionale të mësimit. Më shumë pëlqehet mësimi përmes lojës sidomos për moshat e vogla. Kjo metodë është jo vetëm zbavitëse por u jep edhe mundësinë e të përsëriturit që është kyçi i mësimit të një gjuhe. Mësimi nëpërmjët teknologjisë është po aq i preferuar dhe frutdhënës. 
Një nga risitë që ne kemi sjellë në programin tonë janë vizitat që kemi mundësuar për fëmijët në vende ku flitet shqip, ku ka histori, letërsi, art dhe kulture shqiptare, etj. Vizitat e organizuara në ambientet e Shoqatës Vatra, Konsullatës së Përgjithshme të Kosovës, shëtitja në pjesën tregtare të Arthur Ave, etj. janë experienca të pashlyeshme që i japin kuptim real atyre që mësohen në klasë dhe njëkohësisht përforcojnë mësimin e gjuhës. 
Ajo që e bën të veçantë dhe superiore shkollën shqipe Children of the Eagle është se mësueset tona kanë kualifikimin më të lartë në mësimdhënie; ato janë profesioniste të licensuara dhe aktualisht punojnë me kohë të plotë në Departamentin e Arsimit të NY. Me fjalë të tjera, stafi ynë jo vetëm flet shqip por edhe i njeh metodat bashkëkohore mësimore, njeh edhe psikologjinë e fëmijëve të lindur e rritur në Amerikë. 

Marjana Bulku: – Miqtë e shkollës shqipe “Children of the Eagle” sa rol, peshë dhe rëndësi kanë ato?

Drita Gjongecaj: Miqtë i kemi të shumtë dhe të çmuar dhe mund të themi pa frikë se miqtë dhe bashkëpunëtorët më të afërt të shkollës shqipe janë vetë prindërit. Prej tyre kërkohet një angazhim i madh që të gjejnë kohën t’i sjellin fëmijët në shkollë. Ata gjithashtu punojnë krahas mësuesve për të rrënjosur dëshirën për të mësuar shqip, për të mësuar rreth trojeve tona, historisë, etj. Misioni ynë është i tillë që kërkon angazhim kompleks përndryshe rezultatet nuk do jenë ato që presim. 
Në shtatorin e këtij viti shkollor, fëmijët, prindërit dhe mësuesit e shkollës Children of the Eagle patën nderin të vizitohen nga Ministri i Jashtëm i Shqipërisë, z. Gent Caka dhe Ambasadorja e Republikës së Shqipërisë në Washington, znj. Floreta Faber. Kjo është një shprehje e miqësisë, inkurajimit dhe vlerësimit të punës sonë. 
Miqtë e tjerë janë dashamirë që na mbështesin me mënyra të ndryshme, që nga vlerësimi dhe inkurajimi për të vazhduar punën tonë, njohja publikisht e arritjeve tona, aktivitetet e përbshkëta për sensibilizimin e komunitetit shqiptar, vënia në dispozicion e ambienteve për aktivitete të veçanta, etj. Mbështetje të konsiderueshme kemi pasur edhe me libra nga Konsullata e Kosovës dhe Ambasada e Republikës së Shqipërisë ndonëse këto nuk kanë qenë të mjaftueshme për të mbuluar krejt nevojat tona. Megjithëse relativisht e re, shkolla jonë ka marrë vlerësime të shumta për shërbim cilësor ndaj komunitetit shqiptar, si p.sh nga Misioni i Kosovës në NY, nga organizata Motrat Qiriazi, nga Festivali i 5të i shkollave shqipe, etj. Mbështetje financiare nuk kemi pasur deri tani e për këtë arsye fundraising është një nga burimet e pakta për të mbuluar shpenzimet përgatitore për mësimin apo aktivitetet me fëmijët, shpenzimet organizative, qiranë dhe siguracionin për ambientet e mësimit, etj. 

Marjana Bulku: -Identiteti i Children of the Eagle ? e dëshmon përkatësinë shqiptare qysh në emërtim, autenticiteti i saj vuloset edhe në kremtimin e një kalendari festiv që është tipik shqiptar, çfarë ka stacionuar te fëmijët kjo?

Drita Gjongecaj: Ju falenderoj që e sillni në bisedë edhe emërtimin e shkollës që është sa domëthënës edhe tipik shqiptar, edhe pse në anglisht. Duke i quajtur “Fëmijët e Shqipes” kemi bërë të mundur që nxënësit tanë ta përfaqësojnë dhe përcjellin me krenari simbolin e lashtë të shqiponjës edhe te bashkëmoshatarët e tyre jo shqiptarë në ambientet ku studiojnë, jetojnë, apo në aktivitete të shumta ku ata marrin pjesë. Po ashtu, kalendari festiv siç e quani ju, pasqyron identitetin tonë dhe përfshin data të shënuara që janë mësim më vete rreth historisë së popullit tonë. Po përmend vetëm disa që kanë lënë gjurmë në kujtesën e fëmijëve dhe prindërve: Me rastin e 11 Vjetorit të Pavarësisë së Kosovës, një grup nxënësish, prindër dhe mësues vizituan ambientet e Konsullatës së Kosovës, vizitë që është e barazvlefshme me një seri të tërë mësimesh të zhvilluara në klasë. Aty ishte e gjallë historia, arti, mikpritja tipike shqiptare, etj, etj.; vizita në Selinë e Vatrës, njohja më nga afër me përpjekjet për ruajtjen dhe përhapjen e shqipes, historia e diasporës, etj; projekti i hartuar me shumë dashuri nga fëmijët tanë me rastin e 20 vjetorit të çlirimit të Kosovës, projekt që iu bë dhuratë Konsullatës në qershor të 2019; koncerti në Montessori School në Yonkers me rastin e Ditës së Flamurit; Festa e 1 Qershorit, e shumë të tjera. 
Të gjitha këto kanë vlerë të shumëfishtë, ato shtojnë krenarinë për identitetin tonë, mbajnë të ndezur dëshirën për t’u njohur më shumë me traditat e kulturën, përforcojnë njohuritë gjuhësore, etj. 

Marjana Bulku: – Një shkollë relativisht e re por me produkte cilësore që maten dhe prevalojnë në një ditë si kjo, çfarë i tërheq më shumë fëmijët që po rriten këtu; një ditë feste shqip, një ditë mësimi shqip, një tubim për kauza shqip? Apo diçka tjetër? 

Drita Gjongecaj: Festat janë më të dashurat për fëmijët. Aty zbaviten por edhe shpalosin krenarinë e tyre fëminore që janë shqiptarë dhe janë pjesë e programit të shqipes. Është për t’u admiruar dhe të jep emocion kur sheh që fëmijët e duan programin shqip. Entuziazmi u lexohet në sy dhe kupton se ata janë të ndërgjegjshëm që po bëjnë diçka më shumë se moshatarët e tyre dhe vinë me gaz çdo të shtunë e të dielë. Natyrisht që lumturohen kur kanë ato minutat e pushimit midis mësimit dhe aktiviteteve. Ajo u ka forcuar marrëdhëniet shoqërore, një shoqëri ndryshe nga ajo që gjejnë në shkollën e përditshme – e ndjejnë se kanë edhe diçka tjetër të përbashkët që ua shton dëshirën për të qenë pranë njëri-tjetrit. Këtu fillon edhe njohja dhe të pranuarit në mënyrë të ndërgjegjshme të identitetit tonë shqiptar. Kjo për ne mësuesit flet shumë. Na bën të mos i përfillim lodhjen as sakrificën që nuk është e vogël.  
Marjana Bulku: -Këtë vit për herë të parë Dita e gjuhës amtare do të nderohet me një festim gala me miqtë e shkollës shqipe “Children of the Eagle”. A do na zbuloni disa nga miqtë tuaj, ato më besnikët, dashamirêsit, admiruesit, përfituesit?

Drita Gjongecaj: Do ta filloja me z. Mark Gjonaj, Këshilltar i Qytetit të NY mbështetja e të cilit ka qenë esenciale. Mark Gjonaj ka përqafuar projektin e nisur nga organizata jonë, Albanian American Dual Language & Culture (AADLC), mbi hapjen për herë të parë në NY dhe krejt Amerikën të Programit Dy-Gjuhësor Anglisht – Shqip në shkollat publike. Mark Gjonaj e ka çuar projektin Dy-Gjuhësor në instancat më të larta të NY dhe ka siguruar miratimin zyrtar për futjen e shqipes në këto shkolla. Kjo është një arritje me shumë vlera për komunitetin shqiptar. Këtu dua të bëj një sqarim: Dual Language Program (Dy-Gjuhësia) nuk është programi i fundjavës që ne zhvillojmë me orë të reduktuara; ai është program i plotë që zhvillohet çdo ditë gjatë gjithë vitit shkollor, krahas lëndëve në anglisht. Shqipja përdoret në çdo lëndë përfshi edhe Matematikën apo Edukimin fizik, etj. 
Një mike tjetër e vyer është Ambasadore Teuta Sahatqija. Znj. Sahatqija është më shumë se një mbështetëse e programit tonë. Unë me të drejtë e quaj znj. Ambasadore, partneren tonë. Përveç librave që na ka dhuruar, znj. Sahatqija është bërë pjesë e Seminarit Shkencor të Gjuhës Shqipe. Për më tepër, Seminari i Dytë vjetor është zhvilluar pikërisht në ambientet e Konsullatës së Kosovës duke na bërë të ndjehemi “si në shtëpinë tonë” siç e cilëson vetë ajo. 
Nuk mund të lë pa përmendur këtu ndihmën që ju znj. Marjana i jepni AADLC dhe Children of the Eagle. Ju keni qenë pjesë aktive dhe keni kontribuar me referate në të dy seminaret e gjuhës shqipe, keni pasqyruar punën tonë në shkrime të ndryshme duke sensibilizuar komunitetin rreth punës sonë por edhe rreth diferencës në rezultat që sjell mësimi i shqipes në shkollë krahasuar me atë në familje. Është kënaqësi e veçantë që ju kemi anëtare në Bordin Këshillimor (Advisory Board) të shkollës dhe organizatës në tërësi. 
Vargu i miqve e dashamirësve është i gjatë, nuk mund t’i përmend të gjithë. Por një vend të veçantë zë edhe znj. Beti Beno, Presidente e organizatës prestigjioze “Motrat Qiriazi” dhe Federata Panshqiptare Vatra. 

Marjana Bulku: -Një seminar kushtuar gjuhës shqipe organizuar nga ju & miqtë e shkollës “ Children of the Eagle” në dy vitet e shkuara në dy vende simbol të shqiptarëve që jetojnë në Amerikë, selia e Vatrës dhe konsullata e Kosovës; pa dashur të zbulojmë shumë detaje si do jetë ky seminar gjuhsor i së ardhmes dhe cila ishte risia më e fundit?

Drita Gjongecaj: Seminari i sivjetshëm do të ketë më shumë shtrirje. Kolegë nga shkolla shqipe edhe jashtë New Yorkut do të sjellin përvojën dhe studimet e tyre. Në këtë mënyrë, bashkëpunimi ynë zgjerohet dhe të gjithë përfitojmë nga shkëmbimi i experiencave dhe analizave shkencore studimore. Për më shumë detaje besoj do flasim një herë tjetër sepse deri atëhere nxënësit dhe mësuesit tanë do të kenë edhe më shumë veprimtari të cilat do shpalosen e shkëmbehen në takimin tonë të përvitshëm i cili përveç te tjerash ka si qëllim interaktivitetin e edukimit dhe përvetsimit të gjuhës tonë amtare edhe duke komunikuar së bashku si bashkëautorë të rëndësishëm të këtij procesi.

Dialoguan:Marjana Bulku
Drita Gjongecaj

Shkurt 2020

Lexuesit më të rinj të Diellit 110 vjeçar në Vatër

by

Nga Marjana BULKU/

Një përfaqësi nxënësish të shkollës shqipe “Children of the eagle” Albanian American dual language and culture AADLC , së bashku me mësuesen e tyre Drita Gjongecaj vizituan Vatrën pikërisht në prag të festimeve të 110 -vjetorit të gazetës  Dielli, gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe këtu në Amerikë.Do të ishin kështu të parët protagonistë fëmijnor që do të shfletonin faqet e gazetës më të vjetër në gjuhën shqipe në mjediset e Vatrës.  Një vizitë e shkurtër studimore, në funksion të proçesit të gjatë dhe jo fort të lehtë të mësimit të gjuhës shqipe mund edhe të ketë vlera edukuese sa dhjetra orë leximi e shpjegimi .Mjediset e vatrës janë ideale për të rrëfyer historinë tonë . Me tekste, me fotografi , me relike e simbole , ku fëmijët shqiptaro-amerikanë të lindur në SHBA , munden ti takojnë në pak minuta, falë këtyre mjediseve të pasura e të mirmbajtura. Prezenca e editorit të Diellit, zotit Dalip Greca i cili e mirpriti idenë e kësaj vizite ua bëri edhe më të lehtë këtë studim ndryshe. Ai rrëfen disa publikime të gazetës dielli ndër vite, logon, kopertinat me simbolet tona kombëtare nga ku fëmijët njohin dhe përmendin njëzëri Skënderbeun, Nënë Terezën, flamurin shqiptar, kostumet tona të mrekullueshme kombëtare.Ata e lexojnë rrjedhshëm gjuhën shqipe mbi faqet e gazetës më të vjetër shqip tingëllon  aq bukur shqipja e brishtë e vizitorëve më të rinj të Vatrës, nxënês të shkollës shqipe Children of the eagle” .Është një përvojë e bukur që ata do ta ndajnë me bashkëmoshatarët e tyre. Ata munden të jenë jo vetëm lexues të kësaj gazete por pse jo edhe opinionistë të saj e  me anglishten e tyre do munden të shkruajnë emocionet e një dite si kjo ku ora e mësimit spostohet në objekte dhe subjekte me kaq shumë përmbajtje sa një shkollë e tërë .Aty dokumentohet historia e shqipërisë , kollosët e letërsisë, diplomacisë dhe mendimit shqiptar ndër vite.Shikimet e tyre kureshtare depërtojnë sa tek flamujt, fotografitë mbi mure dhe ndalen gjatë të kostumet e larmishme kombëtare në paradën e shqiptarëve të Amerikës, e njohin dhe mbase e kanë përjetuar drejtpërdrejt këtë ngjarje që është bërë traditë në Nju Jork por brenda Vatrës merr vlera historike siç është edhe kjo vizitë e tyre në këtë 110 vjetor të Diellit. Mësuesja e tyre Drita e cila është mike e përhershme e Vatrës , madje majin e kaluar organizoi një seminar me përfaqsuesit e shkollave shqipe të Nju Jorkut pikërisht në mjediset e Vatrës mbi ” Arritjet dhe perspektivat e mësimdhënies së gjuhës amtare në shkollat shqipe të Diasporës Amerikane”. Drita Gjongecaj , Zëvendës drejtore në shkollën publike 110 ( The Theodore Schoenfeld School Bronx ) prej 8 vjetësh , përpos angazhimeve të përditëshme gjen kohë dhe mundësi që mësimi i gjuhës shqipe të aplikohet përmes metodave më të mira që përthithen shpejt nga nxënësit pa i lodhur dhe mbingarkuar ato. Teksa largohen ju jap poemën “Bagëti e bujqësi ” të Naim Frashërit por në gjuhën angleze me shpresën që në ardhjen tjetêr këta nxënës te mirë e fëmijë të mrekullueshēm do ta përkthejnë , lexojnë dhe citojnë në gjuhën shqipe. Largohemi duke marrë me vete fotografitë e shumta pranë simboleve që identifikojnë të pandryshueshmen tonë të përbashkët: shqiptarinê. Mars 2019

Le të jetë e lirë Rudina! 

by

Nga Marjana BULKU/

Kur sheh lukuninë e sulmeve individuale apo kolektive ndaj akteve politike dhe jo ndaj gabimeve që politika e aplikuar keq shkakton çdo ditë, ndjen se sa e burgosur është liria në vëndin që sistematikisht vret liri dhe shpresa.
Kur ndjek se si sulmohet ai vullnet rinor në fillimet e karrierës politike , vërteton se sa të palirë janë mendjet që rreshtohen në “o me ne o kundra nesh'” , pa u menduar.
Le të jetë e lirë Rudina! 
Konfuziteti socialo-politik shkakton jo pak ngërçe e vështirësi madje edhe pagjumësi në vendimmarrje edhe pse sistemi politik aktual e minimizon rolin dhe rrjedhimisht zërin e individit në një shoqëri që trondidet çdo çast nga problemet që individi brënda familjes vuan por kur një zë kërkon të thotë atë çka iu ndërpre, le të jetë, le të flasë, le të dëgjohet…
Përtej zërit të brishtë të një të reje që aderon politikën kaq të lodhur nga e vjetra ,ka qindra zëra binjak,  të ndërprerë. 
Nuk pati kurrë liri për fjalën e urtë, për punën e ndershme , për iniciativat e shëndetëshme që nuk munguan…
Sa e çuditshme është që në atdheun tonë liria e njerëzve të mirë gjithmonë u shtyp, u tkurr ,mbeti pa zë.
Nuk ishte kurrë koha e duhur për ta sepse liria u bë pronë e manipulatorëve edhe politikë. Ata janë gjithmonë të lirë të kushtëzojnë liritë tona. Të lirë të vjedhin, të ulërasin, të godasin, të përbuzin, të shantazhojnë,të helmojnë dhe prapë të jenë të lirë. Ndërsa Rudinat …gjithmonë e më të palirë, ah po ; të lirë për të ikur .
Nuk e njoh aspak Rudinën, historinë e saj sigurisht që po.Është vetë themeli i tē djathtës e cila u mundua të frymonte në një atdhe ku njerëzit rreshtoheshin në miq dhe armiq, ndërsa mendimet u ekzekutoheshin ende pa u artikuluar.Është historia e pashkruar e Partisë Demokratike, të parës forcë politike shqiptare që artikuloi liri fjale, mendimi, veprimi.
Zëri i vetmuar i Rudinës është i ngjashëm me tentativën e të djathtës për të frymuar dhe ushqyer liri të bukura, ato të ndërgjegjes, ato të konkurencës së lirë që paraja e fituar pandershmërisht po mbyt çdo ditë.
Pluralizmi i mendimit është futur në rreshtimin e individëve të cilët po zëvendësohen me numra.
Po si është e mundur që në këtë shekull të ri njeriu të ndeshet me njeriun kur mendimet nuk përputhen. Si mundet që në botën që aktron çdo ditë me ngjyra e foto, politika të japë shfaqjen më të shëmtuar e cila e largon gjithmonë e më shumë qytetarin e mirë nga politika. 
Le të flasë Rudina…me zërin e ndërprerë të qytetarit që iu rrënua biznesi, shtëpia, shpresa.
Le të jehojë zëri i ndërprerë i atyre që heshtin si heronj dhe frymëzojnë si muza.
Le të jetë e vetmuar, ashtu është edhe e drejta në një botë të padrejtë.
Ka qenë ëndërr e pamundur udhëtimi i mendimit ndryshe në një realitet ku ulëritet, brohoritet, zhurmohet, predikohet, le të jetë pra i mundur këtë herë. 
Edhe pse i brishtë, i parritur e madje i pa mësuar me realitetin bardh e zi, ky zë mundet të jetë zëri i një brezi tjetër që falë rinisë, edukimit, energjive dhe dëshirave mundet të rritet e pse jo të rrokë problemet e një Shqipërie të bukur por pa shpresë.
Nëse ka diçka që duhet të lindë apo të rilindë në Shqiperi , ajo është e djathta, gjithmonë e brishtë , përherë e domosdoshme , e vonuar, e transformuar , e dhunuar. 
Le të jetë e lirë liria, edhe pse në një kohë të pashpresë, si oksigjeni trupit që po jep shpirt ku shpresa për jetë rilind pas çdo frymimi.

Samiti duartrokitës i një realiteti ulëritës

by

1Marjana-Bulku

Nga Marjana Bulku/

Ndodh shpesh që përpara se të rendisësh fjalët ngjyrat të të vijnë më shpejt në ndihmë. Kështu më ndodhi mua ndërsa mundohesha të gjej pak arsyje përtej valës duartrokitëse që rivjen si dallgë që trazon kohët, i zhvesh, i vesh, i qartëson, mjergullon.
Një retrospektivë e errët puthur me nje perspektivë pikpyetjesh ngjyrë rozë…
Nuk jam piktore, por sa herë që nuk gjej dot fjalët, ngjyrat më vijnë në ndihmë.
Simbolika e ngjyrave më shpie në dikur, diku,në diçka … sa shumë të tilla bashkë.
…Dikur i quajtën të arratisur, ua mohuan atdheun sepse kishin kaluar ilegalisht kufijtë e një vendi ku E drejta dhe Liria ishin ilegale.
…Pataj i quajtën huliganë sepse guxuan të tejkalonin mure ndërsa brenda u ishin murosur ëndrat për liri ekonomike, kulturore, politike .
…Më vonë trupat e shumë prej tyre do të lundronin, fundoseshin, zhdukeshin detit të shpresës dhe zhgënjimit.
Vargu që i ikën atdheut plot bukuri dëshmon palumturinë e tyre mbi atë truall të cilit të gjithë ia dimë dhembjet por çuditërisht i duartrokasim vazhdimisht fitoret.
Është e pamundur ti pyesësh të gjithë se përse i ikën atdheut por në dhjetra përgjigje mund të kuptosh mijra fate të përbashkëta si dhe udhëkryqe të njejta gjithashtu.
Në ato dhjetra arsyje ikjesh dashuria për vendin amë dhe dëshira për t’u kthyer aty mbeten sa të gjalla po aq edhe tunduese duke nxitur kështu idealizma e ndjesi me të cilat është krim të abuzosh.
Ne kemi 500 vjet që ikim dhe 100 vjet që duartrokasim. 500 vjet qē derdhim lot porteve, aeroporteve , kufinjve pa pyetur me zë të lartë PSE?
Janë miliona sepse që rënkojnë bri Pse-së 500 -vjeçare dhe nuk ka asnjë sepse përbri duartrokitjes apsurde ka 100 vjet.
Një duartrokitje që e bën të vështirë dialogun mes nesh, të shkuarës , të ardhmes, një përplasje apsurde duarsh kur shpirti rënkon, një gëzim i shtirur kur familja copëzohet, një ngërdheshje hipokrite kur plaga të lexohet në sy…një pamundësi për të thënë dhe shpjeguar çfarë do të ishte më mirë .
E bota qeshet me ne , teksa duartrokasim zhgënjimin tonë.
Në vargun e duartrokitësve diku , dikush rrinte i ftohtë, do të ishte dialogu më domethënës që edhe pse në mes të furisë apsurde të duarve që rrihen , më rrëfente fatin e dhimbshëm të një atdheu të cilit i ikin bijtë e vet çdo ditë.
Heshtja e tij rrëfente për babain që dikur i ishte arratisur, vitet e vështira të rritjes pa prind , mes goditjesh që vetëm në Shqipëri kanë ndodhur, fëmijët e larguar rishtaz, shtëpitë e tyre të boshatisura. Mes ikjesh të shumëfishta ku natyrshëm kjo e fëmijëve dhemb më shumë ai qëndronte ftohtësisht i fortë. Në duar shtrëngonte një tufë çelësash, me siguri të shtëpive të boshatisura , pa zëra fëmijësh plot ulërima dhe ofshama prindërish që si ky kanë mbetur vetëm në atdheun e braktisur me një popull që duartroket edhe pse siguria i mungon, shërbimi shëndetsor, uji i pijshëm.
Eh sa e sa të tillë ka nëpër qytetet tona ?!
Por duart tona janë mësuar të rrihen për më të mirët, më të sukseshmit, më të fuqishmit që kanë para dhe pushtet pa dëgjuar kurrë ato rënkimet e vërteta të ketyre shtegtimeve 500 vjeçare nëpër të cilat ndodh që të takosh edhe suksesin por ne e dijmë se nuk ka sukses më të madh sesa kur atdheu , familja, jeton dhe gëzon liri ekonomike e më gjërë.
Kërcitja e çelësave ma zëvëndësoi në çast atë zhurmë duartrokitëse ,me zëra fëmijësh, gurgullimë uji dhe tinguj të rralluar dasmash ndërsa për ti vizatuar këto , çuditërisht ngjyrat nuk po më vinin më në ndihmë.
Mars 2019

 

Të lindësh në kohën e gabuar

by

Një Jetë…Disa Histori: Të lindësh në kohën e gabuar (Astrit Rama)/
1 Astrit RamaNga Marjana BULKU/
Marjana-BulkuNË VENDIN  KU QYTETIN E SHEH NGA LART…/

BUGJUNECI…..

Është ndër vendbanimet e pakta në Dibër ku Peshkopia shihet si në pëllëmbë të dorës, me Drinin që gjarpëron dhe ikën dredhërueshëm tej luginave veriore,më poshtë shtrihen lagjet Bulke, Dobrovë, Kamen, Pazar i vjetër , të cilat  përshkallëzohen drejt qendrës së qytetit ku bulevardi i blinjtë memorizon njerëz, hapa, histori. Aty  kaloi vitet e para të fëmijërisë Astrit Rama, intelektuali  jeta e të cilit i ngjan një libri të pashkruar, mbushur me histori të parrëfyera të cilat shtegtojnë midis Peshkopisë dhe Parisit, Spaçit dhe Kutallisë (Berat) , telave me gjemba ku ndaheshin dy Dibrat shqiptare, burgu 17 ditor në Shkup , kampi i të burgosurve në Beograd, rikthimi në Paris…

HISTORITË QË NDRYSHOJNË JETË

Qytetarët e Peshkopisë e njohin dhe nuk e njohin Astritin, pasi përmasat e intelektualëve të formuar në perëndim është shumë e vështirë të kuptohen nga katër lagje qyteti ku katër orë programi televiziv nuk munden të ushqejnë dot me dije e liri e aq më pak me shpresa qindra e mijëra jetë. Por fati i intelektualëve që lindin në kohën e gabuar, nuk do thoja kurrë në vendin e gabuar sepse ai vend plot bukuri është si  kurorë mbi qytet , është apsurd  ka raste që është edhe tragjik. Fati i qyteteve shqiptare ku mungesa e intelektualëve vjen edhe nga sulmi i padrejtë që u bëhet atyre prej mendjesh lilipute është akoma edhe më tragjik. Astriti, fëmija që ecte në këmbë mbi rreth një orë për të ndjekur mësimet në shkollën “Demir Gashi” shkëlqente në mësime edhe pse me humor na  rrëfen se nëna e angazhonte shpesh edhe me punët e familjes si më i madhi fëmijë që ishte.

E kaluara e tij ka aq shumë për të treguar…Ai ka folur shumë pak për vete dhe në këtë ditë janari 2019 jemi unë, Iliri dhe Milva( bashkëshortja e tij ) që ia trazuam kujtesën e tij të fortë dhe të freskët me data të sakta, emra, detaje të cilat ai nis e i tregon shpesh herë me emocione ku lexohet dhimbje, plagë , trazuar nga një lloj furtune e brendëshme 25 vjeçare brenda gjashtëdhjetë e ca viteve jetë ku vitet 70-të do ndryshojnë rrjedhën e jetës së tij ,për mirë apo për keq nuk dij ta them por me shumë siguri pohoj se vite si ato plot dallgë dhe stuhi që çuditërisht njeriu ia shkakton njeriut në shtetin e vet që ka aq pak përgjegjësi, kujdes dhe dashuri për shtetasit e vet, skalitën të riun antikonformist , që nuk pajtohej dot me të keqen pasi preku magjinë e lirisë edhe pse përkohësisht. Ishte një moment kur në kuadrin e marrdhënieve kulturore Francë -Shqipëri , disa nga studentët më të mirë të gjuhëve të huaja të Fakultetit Histori -Filologji Tiranë do të studjonin në Paris në Universitetin e Sorbonës, sipas një kontrate 5- vjeçare që rinovohej çdo vit mbi bazë të rezultateve . Dhe kështu nis kthesa e fortë në jetën e një të riu shqiptar, dibran , drejt Parisit , Nices, Korsikës të cilat nga shfletimet nëpër botimet e kohës në perceptimin real ishin larg , shuumë larg …-shprehet Astriti ndërsa ndalon gjatë teksa përshkruan atë 27 dhjetor të dëbortë të vitit 1970-të në Parisin e paimagjinueshëm.

LIRIA E PALIRË 

Për studentët e letërsisë dhe të historisë së saj liria është thelbi i krijimit, i jep jetë leximit dhe e bën kreative reflektimin mbi veprën letrare dhe vetë jetën në përgjithësi… pikërisht këtë mendoja teksa Astriti rrëfente mbi kalvarin e marrdhënieve që ambasada shqiptare në Francë ndërtonte me shtetasit e saj, i ftonte të lexonin me detyrim gazetat shqiptare për çdo javë , i detyronte të prisnin udhëheqësit e Byrosë Politike të Shqipërisë së varfër që shkonin dhe bënin pushime në Paris.Dhe qeshem e si të mos qeshesh kur Astriti rendiste dhjetra arsye që sajonte për tju larguar atij detyrim leximi gazetash ku uniteti parti-popull ishte kryefjala,arritja,suksesi progresi. Është e kuptueshme për mua një  i ri që shijon “Doktor Zhivagon” dhe lundron nëpër kryeveprat franceze me histori e ndjenjë të Floberit , do ia kursente vetes kohën e humbur ku liria kushtëzohet , i vihet lak.

KTHIMI NË ATDHE

Si është vallë kthimi në Shqipërinë e izoluar pasi ke studjuar , jetuar, mbase edhe ëndërruar nën të tjera horizonte, ke provuar shijen e lirisë kur në vendin tonë as nuk ia dije kuptimin ?!

Dy bashkëatdhetarët e tij do të vazhdonin karrierën diplomatike, ndërsa fati i dibranit kalon nëpër të tjera shtigje, udhë , kryqëzime. Rrëfimi i Astritit i tejkalon detajet e Konicës, Migjenit. Studenti i sapo kthyer nga Franca në bulevardin e Peshkopisë binte në sy, tërhiqte vemendjen prej lëkurës së bardhë, ndryshe , që sfidonte edhe bukuritë klasike të asaj xhiroje tradicionale nën blinj atë korrik të vitit 1975.E megjithatë kthimi në atdhe ka peshën e mallit për familjarët e dashur, ëndrrat dhe premisat për jetën e re e cila nis të japë goditjet e para.

I refuzohet e drejta për të punuar pedagog .

Emrohet mësues në një shkollë 8-vjeçare qyteti. Çudi deri në absurd ku heshtja e gjatë është reagim dhe qëndrim.Astriti një copëz herë pa folur dhe unë duke imagjinuar se ky emrim është shuplaka e parë , e lehtë, e vockël, paralajmëruese e një stuhije të fortë që do ta priste në Peshkopinë e ftohtë.

DOSJA 790- Faqëshe

Për një të shkolluar në perëndim emërimi si mësues 8-vjecareje përbën dhjetra arsye për tu ndjerë i zhgënjyer ndërkohë kur bota akademike, gazetaria e Tiranës do të kishin shumë nevojë për një të ri si ai,shkolluar në perëndim, me dije të thella dhe të çertifikuara por Astriti nuk u ndje i tillë, përkundrazi ;do t’ju mësonte nxënësve dibranë frengjishten, historiza të atij vendi nga burojnë artet që ushqejnë botën me bukuri.Ai thotë se mbante edhe një magnetofon të vogël për t’jua bërë më efiçente nxënien dhe ndofta ishte mësuesi më i admirueshëm për ata fatlumë ,por këto” metoda borgjezo revizioniste që binin ndesh me vijën tradicionale të edukimit ” do të shndërroheshin në akuza për të.

Insistoj ti marr diçka të bukur nga puna e shkurtër si mësues dhe ai kujton me shumë emocion një moment kur njërës prej nxënseve më të mira të klasës  i refuzohet e drejta për të marrë pjesë në mbrëmjen qëndrore të vitit të ri e cila organizohej për nxënësit më të mirë. Arsyeja ishte biografia, një femije me biografi familjare jo të mirë i mohoheshin shumë të drejta asaj kohe , sa shumë si Milva i kishin provuar ata lot që shkaktonte padrejtësia që e vret aq shumë një fëmijë që botën e sheh pafajësisht.I afrohem Milvës dhe me zë të ulur i them:

-” Mos u mërzit se do ndrrojë kjo punë”!

” Lotët e saj m’u duk se u shndërruan në ylber shprese nën dritën e fjalëve të mia .”

(PS  Milva Nasufit  i referohet shkrimi im me titull “Stilistja e qytetit të heshtur”)

-“Unë e ndjeja që isha i kontrolluar”- shprehet ai. – ” edhe kur drejtuesi i shkollës më tha të mos sillja magnetofon në shkollë, edhe kur shikimet e të tjereve nuk u ndaheshin hapave të mia ndërsa fjalēt, mendimet  e mia rralloheshin, e kuptoja që po sajohej dhe shkruhej për mua, por kurrë nuk e kisha menduar se unë paskësha qenë ” spiun i francezëve” siç do më akuzonin “.

Në 11 qeshor të vitit 1976 Astrit Rama arrestohet në mjediset e shkollës ku punonte me akuzën :  agjent i qeverisë franceze, vetëm tre ditë para se të mbyllej viti shkollor (14 qershor 1976). Dosja e tij prej 790 faqesh të cilën ai e ka shfletuar, përmban pseudonime përtej të cilave janë njerëz realë që u ngjajnë aq shumë personazheve kafkjane, me trup dhe gjymtyrë por pa tru dhe shpirt.

RRËFIMET E BIRUCËS

Birruca ishte e errët , e ftohtë jo vetëm prej absurd akuzës që thurej aty por edhe prej njerëzve që hynin, dilnin, pëshpërisnin, shpifnin, intimidonin…

Biruca nisi me hetuesinë e gjatë disa mujore mes shpifjeve dhe intrigave, pyetjeve të pakuptimta dhe më pas burgu 313-tës  i Tiranës për tu transferuar diku në Spaç. Tetë vite burg në Spaçin e punëve të detyruar, ku 52 vetë flinin në një dhomë me përmasa 7 me 8 , mbi dyshekë prej kashte e nën dritaret pa xhama.Imagjinata ime e ka të vështirë ta pranojë një realitet të tillë teksa e dëgjoj ta përshkruajë sikur e ka parasysh çdo çast të jetuar atje , duke shtyrë vagonat e rëndë udhës që nuk mbaron. Astriti rrëfen atë për të cilën askush nuk ka shkruar ende dhe unë dyshoj në bëra mirë apo keq që ia riktheva ato vite ku jeta përplaset fort pothuajse e pajetë dhe asgje nuk dihet se çfarë mundet të mbetet gjallë paskëtaj . Nuk guxoj ta pyes : si mund të ndjehej, çfarë bënte një si ai me frëngjishten mondane  atyre qelive të errëta, kisha lexuar Visar Zhitin, kisha parë pikturat e Lekë Përvizit … Mbase Astriti e lexoi të palexueshmen dhe iu përgjigj rrëmbimthi asaj që unë nuk guxova ta pyes duke plotësuar kështu një dëshmi më shumë në vargun e gjatë të binjakëve me fatin e tij;

-” Unë isha me fat që i mbijetova burgut të Spaçit, shumë nga ne u pushkatuan”.

BESA 

Amplitutat emocionale në jetën e intelektualëve të dënuar transmetojnë sinjale të rralla, njerëzore, plot me vlera që do ishte mëkat të mos i analizonim.Kështu do ta konsideroja raportin mes Astritit dhe babait që pa frikë ka emrin Besë. Një premtim se nuk do të arratisej nga Shqipëria kur të dilte nga burgu, një frikë se diçka tjetër do ti ndante e  mbante larg.Një pasiguri e re, kërcënim jete që bëhej gjithnjë e më brishtë në kushtet e atij tmerri fizik, psiqik dhe shpirtëror.

Në vitin 1982 Astriti lirohet nga burgu me amnisti, nga 1100 të burgosur, 400 të tillë do të liroheshin. Në dalje u jepej një dokument të cilin zëri i thatë e citonte dhe dora edhe më e thatë duhej ta firmoste. Ai tekst i pështirë, i pakuptimtë ,absurd që Astriti e recitoi per mendesh natyrshëm nuk do të firmosej prej tij .

-” Këtu do vish prapë!”

Gjēmonte zëri edhe më i hekurt se qelia.

Fati i individëve të tillë dihej: spiun ose dënim. Shkrepëtinte e nesërmja që dukej edhe më e pashpresë .

INTERNIMI (1983-1989)

Me 29 shtator të po atij viti(1983 ) Astriti internohet në Kutalli të Beratit. Tashmë jo vetëm durimit po i vinte fundi por edhe shëndeti po rëndohej së tepërmi. Zemra e lodhur, të ftohtët e tmerrshëm të dhomave të akullta të Spaçit , etj , etj po e bënin jetën e të riut pa rini edhe më të vështirë. E në kushte të tilla kur fati  dhe shëndeti të braktisin , familja mbetet e vetmja që vuan me ty.Ajo ishte arsye e mos arratisjes , besa e dhënë babait , lotët e nxehtë të nënës, motrave janë edhe vuajtje por edhe arsye për t’u zgjuar ditëve të vështira të internimit që ishte edhe më i egër se burgimi. Punë e detyruar, dhunë trupore, shpirtërore, mendore.

Një ditë kur edhe durimit edhe shëndetit i erdhi fundi Astriti rrëfen se ecte me katër këmbë, kolliste gjak ,rrahjet e zemrës i kalonin 220 rrahje për minut dhe nuk mund të ngrihej në këmbë. Por ja që momentet e liga shfaqen edhe miqtë që do të mbeten përjetësisht të tillë.Ishte Mondi Seiko i cili njoftoi ambulancën dhe kështu i largohet kampit të internimit në vitin 1986 duke iu drejtuar spitalit ku i rekomandohet ndërhyrje e menjëherëse kirurgjikale në zemër.

Fytyra e nënës,shikimi i babait do ishin remedia më e mirë por edhe fjalët e mençura të miqve ” ke thyer vetëm njërën këmbë kur të tjerët kanë lënë jetën” ishin pak diell pas stuhisë vdekjeprurëse.

Pas rrëfimit që zgjat rreth dy orë me plot detaje , citime , ditare të Astritit , pyes veten ; Si është e mundur që të trajtohet në këtë mënyrë një jetë njerëzore?! Një jetë që ka aq shumë gjëra të bukura për ti dhuruar jetës, familjes, miqve, qytetit, Shqipërisë? !

Pse kaq shumë dhunë mbi mendjen?!

Përse kjo trashëgimni e hidhur nuk shteron kurrë?

Si është e mundur që shteti , kaq barbar ndaj bijve të vet më të mirë?!

DEMOKRACIA SHQIPTARE

E si mund të lindte e shëndetëshme demokracia në Shqipëri kur mendja e atij vendi fatkeq ishte dhunuar , dënuar, arratisur, gjymtuar. Ky narracion jete e bën të qartë edhe atë që po lindte në vitet 90-të dhe që ne e quajmë demokraci dhe tash e dijmë se pse ajo nuk mundi të jetë kurrë e tillë. Këtu Astriti rrëfen me zërat tanë , (jemi unë Milva dhe Iliri që kujtojmë) emrat e parë , mbledhjet e para, deri në prag të lindjes së Partisë së Parë opozitare në Shqipëri , Peshkopi , ku natyrshëm prezenca dhe roli i Astrit Ramës ishte i pamohueshëm. Gjithmonë kam besuar se e djathta në Shqipëri do të mbahej në jetë nga jetë të tilla , që kanë sakrifikuar për të drejta dhe liri. Kur shkelësit e të drejtave ulërasin mbi të drejtat më fort sesa ata që i kanë humbur ato , fatet e demokracisë dhe vendeve që aspirojnë atë janë të rrezikuara. Ne ishim një popull i palirë sepse u pajtuam me robërinë e cila çmontohet prej antikonformistësh që nuk pajtohen me të keqen . Dhe muret e së keqes janë ideologjike por edhe morale dhe ato shemben nga njerëz me histori të tilla vuajtjesh që as vuajtja nuk i nënshtroi dot.

IKJA NGA SHQIPËRIA

Me një gjëndje shëndetsore të rënduar Astriti tregon se si u larguan nga Shqipëria. Ishte 24 shtator i vitit 1991 dhe mesa duket me ikjen e tij do të shembej një prej mureve më apsurd në botë , ai që ndante dy Dibrat . Tela me gjemba , breshëri në ajër dhe mbi trupa , një tjetër akt drame ku protagonist ishte Astriti, bashkëshortja e tij Milva dhe një foshnje që pas disa muajsh do të vinte në jetë.

Një tjetër kalvar me shumë të panjohura, në tokë të huaj po ku flitet edhe shqip.

Dy orë hetuesi dhe gjyqi që mund të dënonte nga …muaj deri në tre vjet. Kishin kaluar pa leje kufirin që ndante , kishte vite që ndante familjarë , iniciativa.

Dënohen me 17 ditë burg në burgun e Shkupit dhe pastaj dërgohen në kampin e të burgosurve në Beograd.

Kur rrëfen për dhunë verbale dhe fizike shoh se Milva përlotet. Ndjej se është pikërisht ajo që i ka vuajtur më shumë ato ditë .

” Rrija e mbuluar nën batanije” -thotë, ” nuk doja të shihja asgjë, ndërkohë që Astriti ishtë në kampin e burrave”

Unë vetëm fantazoj se si Milva e bukur, e mençur, ajo vajza e përlotur me biografi të keqe që nuk mund të shkonte as në mbremje qendrore , përkrah ish mësuesit të saj që e ngushëllonte se NJË DITË DO NDRROJË KJO PUNË po jetonte ndoshta ditët më të vështira të jetës së saj por në krah të njeriut të cilit dija e marrë në perëndim nuk do ti shkonte dëm. Vetëm në Shqipëri dijet , librat, studimet , vlerat zhverësohen .

Sa e dhimbshme kjo histori pa fund. Meqënëse ky kamp të burgosurish monitorohej nga shumë organizata ndërkombëtare, Astriti ky frengjishtfolës i shkëlqyer do të punojë si përkthyes i OKB deri në muajin qershor të po atij viti, për tu vendosur më pas në Francë vetëm pak muaj para se të lindë gëzimi i parë i kësaj familjeje Judita .

FRANCA  25 VJET MË VONË

Po shkelte përsëri mbi ato rrugë që i kishte lënë dikur në rininë e tij. Me vete mbante nostalgjinë e atyre viteve, vuajtjet e pamerituara me të cilat pothuajse e vrau e marra kohë, dhimbjet e patreguara të burgut të Spaçit ku kishte vetëm një hektar qiell dhe disa orë diell, përndjekjet, përgjimet në dhomën e internimit, në shtëpi, kudo fliste, heshtte. Ky qiell perëndimi ishte i ngarkuar me aq shumë ëndrra e shpresa te lëna përgjysëm, zhgënjime. Por nën këtë qiell njeriu mundet të eci i lirë përsëri si 25 vite më parë edhe pse në atdheun tonë kjo liri nuk kuptohet, keqpërdoret, përdhoset. Një ish student i Sorbonës e ka të lehtë të orientohet udhëve , qendrave edhe pse në qytetin e tij rrugët iu mbyllën dhe jeta iu burgos kampeve më të egra të një sistemi çnjerëzor që denigron bijtë e vet më të mirë.

Pas disa studimesh post universitare Astriti do të jetë funksionar i shtetit francez. Nga viti 2004-2007 ai punonte në Ministrinë e Kulturës , në Drejtorinë e Kulturës së Krahinës së Bretanjës, sektori i shpërndarjes së librit drejt bibliotekave. Nga shtatori 2007 deri në maj 2018 (kohë kjo kur doli në pension) punoi në Ministrinë e Brendshme , drejtoria e kolektivitetit territorial ku është vlerësuar me medalje pune nga shteti francez.

Në sytë e mi, pasi dëgjova rrëfimin e tij, lexova aktakuzën, disa fragmente nga dosja, reagimet e të njohurve, jeta e atij njeriu m’u duk një muze i gjallë, me gjethe, bunker, muze me gjemba, me qiej ëndërrimtar, muze të pathënash që edhe po ti dëgjosh e ke shumë të vështirë për ti kuptuar dhe besuar. por ja që disa histori nuk duhen lënë në heshtje sepse bashkë me heshtjen vdes e vërteta e trishtë por edhe dija, reagimi, fuqia jone gjithmonë e më e brishtë për të korrigjuar të keqen që vrau të shkuarën tonë duke na gjymtuar edhe të ardhmen.

Edhe pse folëm e folëm gjatë e mbase shumë plagë nuk duhen trazuar sepse dhembin, ne mendje më vërtiten shumë pyetje, pa përgjigje, pezull…
Çfarë fati ka individi në shoqëritë totalitare?!

Çfarë vakuumi intelektual shkakton denigrimi i elitave?!

Sa fatal ishte fati i familjarëve të cilët vuanin dënime të tilla?

Pse sistematikisht atdheut i dënohet mendja?!

Pse demokracia shqiptare nuk e korrigjoi këtë hantikap të trashëguar nga sistemet e mëparshme?!

1 a dekorate 1

(Disa medalje pune dhënë nga shteti francez). Marianne (gruaja që paraqet Republikën francize, busti i së cilës gjëndet në çdo bashki komunë në Francë dhe në anën e pasme ështe shkruajtur : La préfète Michèle KIRRY àAstrit RAMA . Prefektja, Michèle Kirry dhënë Astrit Ramës , për punën e bërë nga 1 tetori 2002 deri me 1 maj 2018.

1 ast dekorateKy material është bazuar nga historia e Astrit Ramës (intervista, dosier, rrëfime personale).

Përgatiti:  Marjana Bulku/

Janar 2019