Nga Qamil S. LLASHTICA/
Kishte ma shumë se 100 vjet që turqit po I binin në qafë popullit të fushës së Moraves për punë të fesë. Perandoria turke kërkonte me ngulm konvertimin e shqiptarëve,ajo kështu synonte ta siguronte qetësinë e saj të mbrendshme. Katundet e rrafshit najna mbas tjetrës po sulmoheshin nga ushtria turke. Kudo që shkonin ata mbillnin tmerr dhe vdekje, mbrapa linin shkrumb e hi. Ishin rrahun njerëz e përgjakun, ishin kall shtëpi dhe katunde të tana. Nga casti në qast pritej që t’ia mësyenin edhe Llashticës, ashtu siq kishin veprue me shumicën e katundeve të tjera. Llashticasit po jetonin në ankth frikë e tmerr.
Tashma të gjithë e kishin të qartë se ushtria turke nuk do ta kursente as këtë katund. Pleqt e katundit thojshin se “edhe neve nuk kanë me na lanë ma kështu, veq kur t’i shohim nji ditë këtu”. Banorët mjaft kishin qëndrue po edhe mjaft kishin ba lëshime, po kjo nuk I kënaqte turqit. Ata e kishin pranue fenë e turkut vetëm sa për sye faqe; kishin hequn dorë nga mbajtja e derrave, shumica e mashkujve përpos emnit të tyne kishin marr edhe nga nji emen turk, mashkujt kishin fillue të rrethpriten, vet katundarët e kishin hequn kryqin e madh që ndodhej në mes të katundit me qëllim që ta largonin vëmendjen e turqve, kishte sa vjet që nuk mbahej mesha e së dielës, kisha kishte fillue të rrëzbitej. Për shërbime fetare vinte prifti nga Depca I bamun tebdil, të shumtën e herave ai udhëtonte natën dhe gjithmonë vet I dyti. Kryqi dhe ikona të Shën Marisë, ndodheshin në çdo shtëpi të tyne. Ishin vendosun përmbi derë, në ballë të oxhakut, përmbi votër, në magje, në çerepë, në djepat e fëmijeve, etj. Këtë e dinin turqit fort mirë. Dy herë ma parë për këtë punë kishte ardhun këtu nji hoxhë prej Kaçanikut I cili iu kishte folun për të mirat e fesë së re, hoxha ishte largue I paknaqun.
Ishte mëngjesi I nji dite të pranverës së hershme, gjashtë javë para Shën Gjergjit. Njerëzit ishin të lodhun e të rraskapitun dhe mezi që dolën nga dimni për shkak të mungesave të ushqimeve për njerëzit dhe kafshët. Ishte fillimi I pjesës së dytë të shekullit XIX. Dy toborre ushtarësh turq ia kishin mësye Llashticës, me ta ishte edhe “ hoxha” I Kaçanikut, pa u vonue shumë erdhi edhe nji tog tjetër ushtarësh, sigurisht si përforcim, ata kishin marr me vete edhe dy civilë zeshkanë nga qyteti të cilët në nji mushk kishin ngarkue dy hekura të randë, u nisën menjiherë drejt Vorreve të Vjetra që ishin përmbi katund. Ishte kjo hera e dytë që turqve u pengonin të vdekunit dhe vorret e shqiptarëve të këtij katundi. Para 30 vjetësh deri sa një tog ushtaresh turq po zdirgjej nga Malet e Depcës, kush e di se çfarë mund të kenë përjëtue ata atje, me t’i pa këto vorre , zabiti dha urdhnin e tij të kobshëm: ushtaret iu vërsulën vorreve, thyen, rrëzuen e damtuen gurët e tyne. Ma vonë katundarët u munduen me i rregullue dhe drejtue kryqat të cilët kishin shpëtue. Sot ishte puna ma ndryshe, sepse ata kishin marr me veti ata hekurat, donin që të vdekunve t’u jepej goditja e fundit.
Në katund ishte lamë e vërtet; ushtarët hynin nëpër shtëpi, shkallmonin dera, burra të lidhun e të përgjakun, gra e fëmijë të trishtuem, plakat, nuset dhe vajzat shprishnin flokët, qanin dhe vajtonin, bagëtia napër kambë, lehje qensh, britma dhe lebetitje. Nga shtëpitë dilnin ushtarët me kryqa në duer, ikona, qirij, rruzare, djepa fëmjësh, etj. Të gjitha këto I hidhnin në zjarr. Ato shtëpi të cilat nuk e kishin kryqin në derë shpëtuen ma leht ndërsa derat e shtëpive të tjera përfunduen në zjarr. Ma së keqi e pësuen ata burra të cilëve iu gjet kryqi në qafë. Ata të vorreve nuk u vonuen shumë, u bashkuan me të tjerët dhe u nisën në drejtim të Zhegrës. Mbasi ishin largue ata, populli filloi të merte frymë dhe ta merte veten, i zgjidhën ata burra që kishin mbetun të lidhun, ua lidhnin varrët të rrahunve dhe të të plagosunve dhe I futën nëpër shtëpi. Të rijtë I lëshuen kafshët dhe bagëtitë e imta për në kullosë. Atëherë katundi nuk kishte ma shumë se 30 shtëpi. Nji nga të rrahunit ishte edhe Brahim Larçi, i cili ishte trupmadh dhe ende I fortë ndonse I ishte afrue të gjashtëdhetave. Ai nuk fliste, vetëm fshante, shikonte njërzit,shtëpitë dhe katundin se çka e kishte gjetun. U nis kah cungu I druve, I mori dy druj dhe I lidhi me nji dredhë dhe ashtu si kryq I nguli në mes të yrtit, ra në gjuj dhe filloi t’i lutej Zotit. Në këtë kohë turqit kishin përdorun nji dredhi; mbasi ishin largue nga katundi, ishin kthye majtas, ishin ngjitun kodrës së ilisë dhe me shpejtësi hynë përsëri në katund kësaj rradhe nga ana e Lugut të Shtrembt. Me furi u futën në yrtin e Brahim Larçit të cilin e gjetën tue u lutun para kryqit, e rrahën pa mëshirë dhe e lanë për të vdekun. Kësaj rradhe nuk banë gja tjetër u mblodhën me shpejtësi dhe u nisën kah Pisjani për në Gjilan. Brahimin I cili nuk ishte as I gjallë as I vdekun, I përgjakun, thye brij e kurriz, e mbështollën në lëkura të deshve. As nuk hante ,as nuk pinte, as nuk fliste dhe në krye të dy javëve I mbylli sytë dhe kaloi në amshim. I thojshin Brahim Larçi sepse e kishte nji syë të larëm,Baçë ishte emni I tij I vërtet. I kishte pesë djem të cilëve Zoti iu kishte falë fëmijë, vajzat I kishte përcjell kaherë. Brahim Llashtica ishte burrë zotni,ishte në za, i mençëm dhe I pashëm. Rrinte vetëm në shpinë të atit. Ishte kapuç I fisit, e thirrshin me krenue, shkonte nëpër pajtime e marime, në dasma, ahengje, sparime e fatime,nëpër të pame e vorrime, në tregje e kuvende, etj. Shtëpia e tij ishte ma e mira në katund, kishte dy pend qe, pela hergele, tri torishta me lopë, dhen e dhi, bletë shumë, etj.
Plaka Kunë ishte nga familja Kaza, kështu quheshin ata përpara, ndërsa sot quhen simbas emnit të kësaj plake. Ajo ishte besimtare e devotshme, atë ditë shtëpia e saj kishte mbetun pa derë. Plakës Kunë I kishin shpëtue vetëm rruzaret të cilat I mbante në duer. Ajo kishte thanë “nuk due me jetue në atë shtëpi në të cilën nuk ka kryq”. Atë natë ajo e kaloi në nji kthinë në mes të hambarit dhe koshit. I lidhi dy krande me nji pe dhe ashtu si kryq I vari te koka. Ma vone asaj ia sollen nji kryq të punuem dhe nji ikonë të Shën Marisë të cilat I mbante te koka. Aty ajo e kaloi atë natë,u mbështoll me lëkura, çerga e plafa dhe aty jetoi për disa vjet deri sa në nji mëngjes të ftohët dimni u gjet e shtangun, ndërsa shpirti I saj ishte ngritun në qiell dhe ishte bashkue me engjuj. Këta janë dy martirët e Llashtices, nji burrë dhe nji grue të cilët përjetuen mundime, u flijuen dhe ranë theror për besën e Zotit, për fenë e të parëve tanë dhe për tokën e Shipnisë.

Qamil S. LLASHTICA
Toronto, Kanada