Nga Prof.Pëllumb Xhufi/
Me një titull provokativ (“Përsëri ju…”), ikonomi Spiro Katundi,nëpërmjet një shkrimi të gjatë, shprehet edhe ai lidhur me debatet e shumta që ndoqën “incidentin” e provokuar të Përmetit. Shkrimi është I mbushur me sulme personale, me shprehje të vrazhda, por kjo tashmë nuk përbën lajm apo shqetësim, qoftë edhe kur bëhet fjalë për njerëz të Perëndisë. Gjithsesi, meqenëse ndihemi të përfshirë në këtë histori, dhe meqenëse vetë ikonomi na grish, si me thënë, në duel (“Ç’doni ju me punët tona?”), po guxojmë edhe njëherë të themi tonën dhe t’i shpjegojmë, se punët e tij bëhen edhe punët tona, sa herë që tejkalohen kufijtë që Perëndia u ka caktuar zëdhënësve të saj në tokë.
Sigurisht, nuk do përdorim gjuhën e tij pagane. Po fillojmë duke botuar letrën që, në kohë të tjera, një tjetër ikonom, ikonomi Jerothe i Mitropolisë së Korçës, që njëherësh kryente edhe funksionin e arqimandritit të Përmetit, i dërgonte… Kryeministrit të Greqisë, J. Theotoqit. Jemi në kulmin e lëvizjes patriotike, kur në çdo cep të Shqipërisë po hapeshin shkolla, klube dhe po botoheshin gazeta e libra në gjuhën shqipe. Jemi, pra, në 29 shtator të vitit 1908: “Shumë i nderuar Kryetar i Këshillit të Ministrave të Greqisë! Ju drejtohem si drejtues shpirtëror në zonën e Përmetit, i cili ka një pozicion qendror mes qyteteve të asaj ane të Epirit, ku flitet gjuha shqipe dhe ku agjentë të paguar antigrekë të Austro-Hungarisë e Italisë kanë bërë për vete shumë muslimanë dhe tani, për shkak të lirisë së mendimit dhe të tolerancës së autoriteteve (osmane – P. Xh.) po punojnë fare hapur për arritjen e qëllimeve të tyre. Në këto kushte, Përmeti është sot i vetmi vend ku mund të mbrohen të drejtat e mëmës Greqi në Epir, në kohën kur Lëvizja shqiptare priret të zgjerohet për shkak të përpjekjeve të mëdha që po bën propaganda shqiptare për të ngritur shkolla shqipe dhe institute për kujdesin ndaj të vobektëve. Përmeti rrethohet nga katër rrethe të mëdha të banuara nga shqipfolës: Tepelena, Skrapari, Leskoviku dhe Gjirokastra.
Pra, megjithëse ka një shkollë greke me 6 klasë, Përmeti nuk mundet të mbrojë me sukses të drejtat greke dhe të realizojë misionin e tij në një rreze kaq të shtrirë. Udhëheqja e Kishës, e cila deri tani ka vigjiluar duke marrë të gjitha masat për shmangien e rreziqeve të tilla, aktualisht nuk di si të veprojë, pasi nga koha kur i paharruari Anagnostopullos nga Papingji fali gjithë pasurinë e tij për ngritjen e një gjimnazi në ndonjë qytet të Epirit, ne kemi dërguar letra të njëpasnjëshme, e ndër to, letrën e parë ia dërguam përunjësisht Qeverisë suaj të nderuar nëpërmjet Konsullit tonë në Gjirokastër. Aty shpjegonim rëndësinë e posaçme të qytetit tonë, i cili nëpërmjet ngritjes së atij gjimnazi do ishte në gjendje t’u shërbente më së miri interesave kombëtare dhe të bënte hi e pluhur veprimet e nacionalistëve shqiptarë. Letrën e dytë ia nisëm Patrikanës së Shenjtë, së cilës iu bashkëngjit edhe një telegram i nënshkruar edhe nga muslimanët. Këtë telegram ia përcollëm edhe Qeverisë suaj të nderuar… Ju lutemi, i nderuar z. Kryetar i Këshillit të Ministrave, bëni ç’është e mundur që ky gjimnaz të ngrihet në Përmet, dhe jo në Konicë: kjo e fundit banohet nga grekofonë dhe ka afër qytetin e Janinës, ku mund të dërgohen të rinjtë të studiojnë. Prandaj, I nderuar z. Kryeministër, thirrini urtësisë suaj politike dhe bëni që, nëpërmjet gjimnazit ‘Anagnostopullos’ apo ndonjë shkolle tjetër, të fuqizohet qyteti i Përmetit, I CILI NËPËRMJET ARSIMIT MUND TË KTHEHET NË BASTIONIN DHE NË FANARIN E HELENIZMIT” (nënvizimi ynë, P. Xh.).
Kushdo mund ta gjejë këtë letër në botimin dokumentar të historianit grek, V. Kondis: Elenizmos tou Voreiou Epeiroi kai elleno-alvanikes
scheseis, vëll. I, Athinë 1995, f. 143-144. Do të ishte një pandershmëri nga ana jonë, sikur të donim ta mbështesnim arsyetimin vetëm në një dokument, sado tronditës është ai.
Por unë e siguroj ikonom Spiron, se të tilla dëshmi ka me dhjetëra. Ndaj po e vazhdoj arsyetimin tim pa pasur frikë se e rëndoj ndërgjegjen për së koti. Çfarë tregon kjo letër? Tregon, më së pari, se ka pasur klerikë në vendin tonë, absolutisht të çdo besimi, e jo vetëm të atij ortodoks, të cilët, më shumë se njeriun e fesë, kanë bërë agjitatorin politik. Dhe, le të biem dakord: letrën e Jerotheut, për nga nervi e vizioni, do ta kishte zili çdo agjitator e strategy politik. Jep ide “të çmuara” si të frenohet lëvizja patriotike në Përmet e si të kthehet ai në një bastioni të helenizmit! Për befasinë e lexuesit, këto gjëra Jerotheu në fjalë nuk ia thotë eprorëve të tij të hierarkisë kishtare, Mitropolitit të Korçës, apo edhe Patrikut të
Stambollit. Jo. Ia thotë Konsullit grek të Gjirokastrës, dhe, hiç më pak, vetë Kryeministrit të Greqisë, Jorgo Theotoqit! Atëherë, vjen vetvetiu pyetja: Ky prift, prej të cilit përveç këtij pamfleti politik nuk njohim ndonjë vepër të shenjtë, ka qenë emërtesë e Patrikanës së Stambollit, apo e qeverisë greke? Përvoja që kemi nga njohja e kartave të vjetra, na tregon se shpeshherë, krerët e Kishës Ortodokse Shqiptare propozoheshin nga Athina, dhe konfirmoheshin rregullisht e pa fjalë nga Patrikana. Nuk mungojnë raste kur për arsye “urgjence”, Athina bënte vetë zotin e vetë shkopin, siç ndodhi në 1919 me emërimin e mitropolitit të Korçës, Jakob. Ato kohë, qeveria greke po punonte ethshëm që Korça të kalonte “kontrabandë” nga duart e francezëve në ato të grekëve, dhe në Korçë lipsej prania e një njeriu të besuar, i cili të përgatiste sa më qetë “tranzicionin” e pushtetit.
Kjo, pra, ishte situata me një pjesë të klerit ortodoks në prag të shpalljes së Autoqefalisë. Dhe, ndërsa kujtojmë këto gjëra të shkuara,
nuk mund të mos na shqetësojnë zhvillimet në KOASH në këtë periudhë të “ringjalljes” (Anastasit).
Problemi ynë me drejtuesin e huaj të KOASH dhe me ndonjë shqytar shqiptar të tij, është pikërisht ky: A janë ata një zgjedhje e komunitetit ortodoks shqiptar, siç e duan normat e Statutit (të çdo statuti) të kishës, apo kanë ardhur me presionin e pushtetit laik,d.m.th. të një shteti të huaj? Ekzistojnë, tashmë, të gjitha provat për ta siguruar ikonom Spiron e këdo tjetër, se Hirësia e Tij, u imponua në fronin e Kryepeshkopit të KOASH në sajë të presioneve e shantazheve që ish-Kryeministri i Greqisë, z. Micotaqis, ka bërë mbi ish-presidentët shqiptarë, z. Alia dhe z. Berisha. I pari, “komunisti”, e hodhi poshtë shantazhin. I dyti, “demokrati”, e gëlltiti atë. Pra, kreu i KOASH është i paligjshëm edhe për këtë
arsye. Kanonet e Kishës parashohin që, një peshkop a kryepeshkop që zgjidhet me ndihmën e pushtetit laik, konsiderohet i paligjshëm e
duhet të shkarkohet nga funksioni.
SË DYTI, Hirësia e tij e zuri fronin e kryepeshkopit në 2 gusht 1992, në sajë të një puçi të shëmtuar të organizuar gjatë një shërbimi të zakonshëm fetar. U shkel statuti i Kishës, që ia ndalonte kurorëzimin si qytetar i huaj. U shkelën kanonet e kishës, që kërkojnë një
ceremoni të rregullt e të pakontestuar.U njoh “de facto” një kryepeshkop, i cili, siç e donin statutet e kishës dhe ligjet e shtetit, duhej të ratifikohej “de jure” me dekret të veçantë nga Kryetari i shtetit, në rastin tonë S. Berisha. Në fakt, ky u mjaftua vetëm me “fjalën e tij të burrit”. Burracakëria e Berishës për të noterizuar një akt antishqiptar, i pari i akteve antishqiptare që ai kreu në këta 21 vjet, paradoksalisht e ka lënë të
palegalizuar postin e kryetarit të KOASH.
Por le ta lëmë Hirësinë në shenjtërinë e tij. Problemin sot e kishim me ndonjë parvenu të kishës, siç ishte Jerotheu i Përmetit në 1908,
apo siç është sot ndonjë shëmbëlltyrë e tij, i cili, për mercenari apo për padijeni, është bërë instrument i verbër i një politike kryekëput
laike, ku kryqi dhe veladoni shërbejnë vetëm si një titull imuniteti (noli me tangere). Për shkak të tyre, KOASH është bërë sot vatër e
veprimeve antiligjore e antikushtetuese. I fundit, në radhë, ishte pikërisht sulmi banditesk i disa priftërinjve “të fortë” e të
hakërruar kundër institucioneve dhe zbatuesve të ligjit. Pas zhvarrimeve të turpshme të Kosinës, pas përdhosjes së varreve të
Boboshticës, kjo ishte një ngjarje tjetër, që vë në dyshim integritetin dhe luajalitetin e KOASH-it ndaj shtetit dhe ndaj
besimtarëve të vet. Këtu buron edhe padurimi e zemërimi pagan i ikonom Spiros, kur dikush kritikon sjelljet e tij, apo të Hirësisë
Janullatos. A propos, do të kishim edhe një fjalë të fundit prej laiku për një nga ato punët, që ikonom Spiroja i quan “punët tona”. Dhe këtu
e kam sa me ikonomin, aq edhe me mjeshtrin, siç do ta quante Gëtja.
Kam parë edhe klerikë të tjerë që, njëri pas tjetrit, kanë dalë në mbrojtje të Hirësisë së tij, sa herë që ky është kritikuar për fjalë
apo për sjellje të caktuara të tij. Kjo është normale. Anormale më duket apologjia plot pasion e ikonom Spiros, i cili arrin deri aty sa
ta gdhendë Hirësinë e tij Janullatos si një mishërim të figurës së Zotit në tokën shqiptare. Më ngadalë, uratë! Dikur, në shek. IV, bota
e krishterë u kërlesh dhe u përgjak rreth debatit mbi natyrën e Krishtit: a ishte ai njëri, apo ishte perëndi? Në Koncilin e Nikesë
(325), teologët i dhanë kënd të shpikin formulën pajtuese, sipas së cilës Krishti nuk ishte “perëndi”, por ishte gatuar me të njëjtën
“substancë” që ishte gatuar edhe vetë Zoti (omoiousia). Nëse kokat e mendimit të krishterë u treguan aq të kursyer me Jezu Krishtin, kur ky
ishte martirizuar tashmë për njerëzimin e nuk jetonte më, ku e gjen bazën doktrinore ikonom Spirua për ta shpallur Hirësinë e tij, ende në
të gjallë e në krye të punëve të dyshimta, si “mishërim të Zotit në tokën shqiptare”?