Ndricim Kulla – Dielli

Murtaja e zbrazjes së Shqipërisë duhet ndaluar

November 12, 2022 by s p

Ndriçim Kulla(Nderi i Kombit)

Katastrofa e tmerrshme e shpopullimit nuk ka të֝ ndalur.Kjo ka tronditur në mënyrë dramatike edhe kishën katolike shqiptare si problem më i madh social që ka mbërthyer Shqipërinë.Ajo tashti është aq e prekshme sa që ndjehet në çdo moment sapo del nga dera e shtëpisë për të shkuar në punë apo për të shkuar diku tjetër.Tashmë nuk është më e nevojshme për të kërkuar shifra apo statistika diku për tiu referuar trajtimit të saj ,për të analizuar shkaqet dhe autorët e këtij eruzioni të frikshëm që kërcënon qënien tonë ekzistenciale si komb.Po jap një dëshmi të thjesht personale.Nga pallati im ku unë banoj dhe deri në studion ku unë punoj çdo ditë që nuk është më shumë se 600 – 700 metra mbi dhjet lokale që dikur punonin normalisht tash kanë mbushur dyert dhe dritaret me shpalljet e vëna , që kërkojnë kamarjer,pastrues, banakier ,shitës etj etj. Në dy- tre klubet që unë kam frekuantuar kafen e mëngjezit vetëm apo me miqët e mi tashmë vëren një ndryshim domethënës ; shërbimi ka filluar të kryhet nga vet banakieri, që bën edhe rolin e kamarierit edhe të pastruesit. Drejtuesit e fasonerive kanë kohë që kanë vënë alarmin se dizinjatorët po ju avullojnë,puntorët gjithashtu. .Spitalet dhe qëndrat shëndetsore po bëjnë organizime tepër të sforcuara se infermierët dhe mjekët kanë ikur ose janë në procedura emigrimi.Vështirë të gjesh më dhe shofer , mekanikë ,hidraulikë ,motorristë dhe profesione të tjera. Të mbeturit , sytë i kanë andej ose janë në një dilemë ekzistenciale. Kjo është panorama më trishtuese e përshkrimit të Shqipërisë në çdo qytet dhe fshat të mbetur . Murtaja e braktisjes së këtij vëndi është e pa precedent në histori.

Ndërsa fillimi i këtij vitit të ri shkollor si në ciklin para universitar ashtu edhe në atë universitar na prezantoi qartësisht dramën më rrënqenthëse me një pykpyetje të hidhur dhe të dyfisht, të dijes dhe shpopullimit.Mbyllje masive e shkollave fillore dhe tetvjeçare në fshatrat dhe qytetet e vëndit.Ndërsa në auditorët e universiteteve publike në Elbasan,Vlorë ,Fier ,Durrës dhe Tiranë regjistrimet treguan se nuk do ketë më programe frekuentimi për fizikë,kimi,matematikë ,agronomi etj . Ska më nxënës dhe student.Kanë ikur dhe të tjerë po vazhdojnë të ikin.Krizë në mësuesi , krizë në shkencat ekzakte, krizë në kopshte ,krizë kudo.

Nuk mund të gjesh një popull të arsyeshëm në botë që shkaqet e kësaj drame rrënqethëse të mos i adresonte tek kryeministri dhe qeveria e tij .

Por pabesueshmërisht kryeministri i kësaj masakre kombëtare, kryeministri më i papërgjegjshëm i historisë së vëndit vazhdon lojën e piarit duke shpërndarë në rrjetet e tij socale që sundon kudo figura me flutura dhe imazhe të dezinjuara për një Shqipëri virtuale që ska lidhje me Shqipërinë e sotme të zymtë që i detyron njerëzit të ikin.

Cfarë po ndodh kështu ?

Rreth 7-8 vite më parë nuk ishte kështu .Kishte problem ekonomike ,kulturore dhe demokratike Shqipëria por ishte krejtësisht ndryshe.Madje shumë njerëz po riktheheshin në vëndin e tyre , duke kërkuar të ardhmen në tokën që kishin lënë disa vite më parë.

Shqipëria po zbrazet e tëra nga fryma e gjallë që mund ta mbajnë në këmbë këtë vënd .

Tani më që duket sikur kemi arritur fundin, sikur po jetojmë dhe po shohim në sy ferrin, i kemi të gjitha shkaqet të shkundemi e të zgjohemi nga ëndrra e keqe e arratisë dhe të mendojmë se përveç ferrit Shqipëria është edhe vënd që duhet dhe mund të bëhet i jetueshëm. Nga të gjithë ne. Është ai vendi i bukur, i mrekullueshëm që vështirë se mund ta gjejmë dot në mërgim. Është ajo sofra e varfër, ku shtrohet buka e ngrohtë e bujarisë dhe hahet kripa e shijshme e solidaritetit njerëzor, e njerëzve që flasin të njejtën gjuhë e që kanë të njëjtat zakone.

Murtajën e zbrazjes së Shqipërisë duhet ta ndalim.Për këtë duhet të luftojmë të gjithë me çfarë të mundemi dhe si të mundemi me të gjitha forcat krijuese ,fizike dhe mendore.Këtë duhet ta bëj dhe e ka për detyrë ta bëj me shumë forcë dhe frymëzim opozita, që në çdo demokraci është dhe instrumenti i shpresës.Timonieri famëkeq që sot ka tërë pushtetet e grabitura me timonin dhe tepsinë e kastës së tij nëpër duar po e çojnë veten në parajsën e tyre, ndërsa Shqipërinë në ferrin e saj.Opozita e Lulëzim Bashës për fat të keq 8 vjet me radhë bëri balet politikë.Nuk iu dha njerëzve fuqi dhe shpresë. Busulla e saj si misionare që duhej të ishte pati të njëjtin orientim me pushtetin.Lufta e klasve ndaj atyre që nuk ishin në portalet e qeverisjes dhe që mendonin ndryshe nga timonieri e lodhën shumicën dërrmuese të tyre duke e detyruar ta kërkonte mbijetesën jashtë atdheut të tyre.

“E çfarë ka se po ikin – thotë kryeministri ? Kjo është normale në një vend demokrtatik.Fuqinë puntore e sjellim nga Bangladeshi,Afganistani,nga India ….” Dhe fajin ciniku e gjenë jashtë pragut të shtëpisë sonë të përbashkët, që atij i ka rënë në dorë ta qeverisë.

Duhet të shpejtojmë ta ndalim.Ne vërtet u mbijetuam shekujve.Por ky pushtet duket më djallëzor se pushtuesit e huaj historikë që shkretuan disa here trojet tona.Eshtë më djallëzori sepse ka të veshur mirë dhe bukur sipas stilit ekstravagant mantelin e qeverimit shqiptar.Ndërsa projektet e duhura të qevirisjes dhe të prosperitetit të këtij vëndi janë shndërruar në zbrazje nga veriu në jug .

Njeriu dhe kombi janë dy kuptime që plotësojnë njëri-tjetrin. Njeriu përfaqëson të gjitha fuqitë e kombit të vet. Ëndrrat e tij janë ëndrra të kombit dhe shpresat e kombit janë shpresat e tij. Nëse kombi i humb shpresat, i takon njerëzve të vet që t’i dhurojnë ëndrrat dhe shpresat e tyre. Dhe përsëri prej tij të marrin shpresë, sa herë të dëshpërohen. Këtë gjë duhet të bëjmë sot ne shqiptarët për kombin tonë, pavarësisht se mund të duket paradoksale, pavarësisht se mund të duket një sakrificë shumë e madhe për t’u marrë përsipër.

TAKIMI NOLI – WILSON NJË EPISOD I VEÇANTË NË MARRËDHËNIET SHQIPTARO – AMERIKANE

July 26, 2022 by s p

Ndriçim Kulla

(Nderi i Kombit)/

Në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane ka disa ditë që mund të quhen si me rëndësi të vecantë historike. I tillë është takimi i Fan Nolit me Presidentin Wilson në 4 korrik 1918. Megjithëse Noli nuk kishte asnjë titull zyrtar për të përfaqësuar Shqipërinë, përveç mandatit të “Vatrës”, ky takim i Nolit me Wdroë Wilsonin mund të quhet si jo vetëm i pari kontakt i një përfaqësuesi të shqiptarëve me qeverinë amerikane, madje në nivelin më të lartë, nga ana amerikane, por edhe nga më të rëndësishmit. Takimi përbën një gurthemeli në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane. Koha e takimit, arsyeja dhe vendi ku u bë takimi, kanë një kuptim të madh.

Në verën e vitit 1918 kur ishte bërë e qartë se Luftën e Parë Botërore po e fitonte Antanta, ku bënte pjesë edhe SHBA, Presidenti Wilson, duke qenë se dyshonte në qëllimet e pasluftës të aleatëve të tij europianë, vendosi të shpallte programin e Amerikës për mënyrën sesi duhet të bëhej rregullimi i botës së pasluftës. Ky program i përmbledhur në katër pika, dhe që u njoh më vonë me këtë emër “Katër pikat” e Presidentit Wilson, ishte një program i gjeopolitikës etike.

Për të shpallur programin e tij, Presidenti Wilson zgjodhi një vend historik, Malin Vernon, ku gjendet varri i George Washinton, një nga etërit themelues të SHBA dhe të parit president të vendit. Me rastin e shpalljes që do të bënte në Malin Vernon, Wilsoni ftoi që ta shoqëronin edhe delegatët pjesëmarrës në Kongresin e Kombeve të Shtypra, që po mbahej në Uashington në atë kohë, me qëllim që të kërkohej ndihma e SHBA dhe e fuqive fituese të luftës për këto kombe. Një nga delegatët pjesëmarrës në kongres ishte edhe Noli, i cili përfaqësonte Shqipërinë, si i dërguar i “Vatrës”. Kështu që edhe Noli e shoqëroi Presidentin amerikan në udhëtimin për në Malin Vernon.

Megjithëse ka emrin “mal”, Mali Vernon nuk është aspak një mal. Ky emërtim figurativ i është vendosur nga familja e George Ëashington. Në fakt, Mali Vernon është një territor fushor në breg të Lumit Potomac, në Kontenë Fairfax, në Virginia. Presidenti Ëilson shkoi atje duke lundruar me jahtin presidencial Myfloëer nëpër Lumin Potomac, i cili kalon përmes kryeqytetit amerikan Ëashington. Në jahtin presidencial udhëtonin edhe delegatët e kongresit të kombeve të shtypur. Asnjë kryetar shteti i një fuqie të madhe nuk u kishte kushtuar deri në atë kohë një vëmendje të tillë përfaqësuesve të popujve të shtypur.

Fan Noli do ta përshkruante shumë herë gjatë jetës së tij takimin historik me Presidentin Wilson dhe çdo herë do të sillte detaje të reja, të rëndësishme. Kështu, në autobiografinë e tij Noli shkruan për takimin me Ëilson:

Si delegat i Vatrës Fan Noli mori pjesë në Kongresin e kombeve të shtypur që u mbajt në Uashington nën përkrahjen e qeverisë së Shteteve të Bashkuara. Delegatët e Kongresit shoqëruan Presidentin Uillson deri në varrin e Xhorxh Uashingtonit në Maunt Vermont ku ai mbajti fjalimin e tij të famshëm të Katër pikave, më 4 korrik 1918. Kjo i dha rast Fan Nolit të takohej me Presidentin Uilson në jahtin presidencial “Mejflauer” dhe i bëri thirrje atij të rivendoste pavarësinë e Shqipërisë, e cila ishte shkelur nga ushtritë e huaja gjatë Luftës së Parë Botërore.

Ky mund të quhet si një tregim i përmbledhur dhe gjakftohtë që Noli i ka bërë takimit me Wilsonin. Por një përshkrim me shumë ndjenjë Noli ia ka bërë këtij takimi historik, pikërisht në mbrëmjen e ditës që ai u bë, në 4 korrik 1918. Atë ditë mbahej kuvendi vjetor i “Vatrës” në Boston dhe Noli, duke rendur ashtu si Marathonomaku i poezisë së tij të famshme, pasi u kthye në mesditë në Washington me jahtin presidencial, i hipi trenit për në Boston dhe shkoi drejt e në sallën ku mbahej kuvendi i shqiptaro-amerikanëve, i cili po e priste atë për të mbajtur fjalimin e hapjes. Dhe Noli, në fjalimin e tij u dha bashkëkombasve lajmin e takimit me Ëilsonin, duke treguar dhe hollësi për takimin, që nga mënyra e pritjes plot nderime:

Ndofta e dëgjuat që Ditën e Indipendencës Presidenti Ëilson desh ta kremtonte atë ditë si Ditën e Indipendencës për tërë botën. Për këtë arsye guverna amerikane i thirri si mysafirë kryetarët e gjithë kombësive të huaja që ndodhen në ktë vënt bujar. Idea ishte që tërë kombësitë së bashku të mblidheshin atje për të thyer shpirtën e autokracisë. Kryetari i Vatrës u ftua. Në kryeqytet na pritnë me nderime të mëdha. Me automobilla na shpunë gjer në jahtin e Presidentit, ku neve të përunjurit, të varfërit u gjetmë midis tërë dipllomatëve. Atje, Presidenti, e shoqja dhe e bija na përshëndoshnë, dyke na kërkuar emrat dhe përfaqësimin tonë.

Nofta ish e para herë për ta që u bashkuan me një Shqiptar. I shtrënguam dorën të gjithë njëri pas jatërit dhe hymë brënda në anijen e bukur të Presidentit “Mayflower”. Udhëtimi nga Uashingtoni në Malin Vernon ish idealistik. Lumi Potomak dhe rrethet përbënin një panoramë kaq të bukur. Pas zakonit Presidenti në tërë udhëtimin i priti të tërë dipllomatët me të cilët u bashkëfjalos. Duallmë në mal ku ish varri i atij që krijoi këtë shtet. Që të gjithë neve patmë nderin të depozitojmë nga një kurorë mi varrin e tij, i cili ish aq i varfër sa dhe simple

Ndërsa të pranishmit në kuvendin e “Vatrës” prisnin të dëgjonin se çfarë kishte thënë Ëilsoni për Shqipërinë, Noli zgjatej duke folur për mënyrën sesi i kishin pritur atë dhe delegatët e tjerë. Por Noli nuk kishte faj këtu, se atij me të drejtë i kishin bërë përshtypje të madhe nderimet me të cilat u pritën nga qeveria amerikane aid he përfaqësuesit e tjerë të kombeve të shtypur, të cilët nuk përfilleshin nga qeveritë e fuqive të mëdha amerikane. Sipas zakonit amerikan, Wilsoni kishte krijuar një atmosferë familjare për të ftuarit, jo vetëm duke i pritur bashkë me familjen e tij, gruan dhe vajzën, por edhe duke u përfshirë ato në bisedat me të ftuarit, kuptohet në pjesën jozyrtare të aktivitetit. Por nga mënyra si flet Noli kuptohet se kjo atmosferë familjare e krijuar nga njeriu më i fuqishëm i botës, kishte ndikuar që delegatët e ndrojtur të kombeve të shtypura të shpreheshin lirshëm. Noli në këtë udhëtim pati rastin që të takohej dy herë me Wilsonin. Herën e parë gjatë qëndrimit në Malin Vernon dhe herën e dytë gjatë rrugës së kthimit në jaht. Në këtë takim të dytë, u fol më tepër për Shqipërinë. Në të njëjtin fjalim para Kuvendit të “Vatrës” Noli thotë për këtë ngjarje:

Kur u kthyem nga Mali Vernon pata rastin e mirë të fjalosem me Presidentin Ëilson, të cilit i thashë që po të mbretërojnë ato parime që deklaroi në fjalën e tij, s’ ka dyshim që edhe Shqipëria do të fitonjë të drejtat e saj.

Parimet që u shprehën në fjalimin e Presidentit Wilson ishin të tillë që bota nuk i kishte dëgjuar kurrë deri në atë kohë. Wilsoni shpalli se bota duhet të rregullohej mbi bazën e parimeve mbi të cilët ishte ndërtuar SHBA nga etërit themelues. Wilsoni tha:

“Ky është koncepti i luftës së madhe në të cilën ne jemi angazhuar.”

Nga të katër pikat, ajo e dyta ishte më e rëndësishmja për shqiptarët:

“Zgjidhja e çdo çështjeje, qoftë kjo territoriale, e sovranitetit, rregullime ekonomike, ose lidhje politike, mbi bazën e pranimit të lirë të zgjidhjes nga popujt e interesuar drejtpërdrejt dhe jo mbi bazën e interesave material ose të avantazheve të ndonjë shteti ose populli tjetër, që mund të dojë ndonjë zgjidhje të ndryshme për hir të zgjerimit të influencës ose sundimit të tij.”

Nëqoftëse do të ndodhte kjo do të ishte një përmbysje e madhe në mënyrën sesi bëhej politika e jashtme botërore dhe Noli me të drejtë i shprehu njëfarë dyshimi Wilsonit se një gjë e tillë mund të ndodhte vërtet. Kuptohet, Noli nuk kishte dyshime te Ëilsoni, por te liderët e fuqive të mëdha europiane, të cilët kishin parime krejt të ndryshme. A e dinte Ëilsoni se do të ndeshte kundërshtime të mëdha prej tyre, kur të vinte do të këmbëngulte Wilsoni për të zbatuar parimet e tij? Kjo pyetje e heshtur gjendej në sytë e Nolit, kur bisedonte me Wilsonin dhe ky i fundit e kuptoi këtë gjë. Dhe Noli kishte prekur shqetësimin që e brente Ëilsonin, i cili e dinte se në Konferencën e Paqes e priste një luftë dhëmb për dhëmb me liderët e fuqive të mëdha europiane, të cilët donin që ta ndërtonin paqen mbi parime të tjera, të zonave të influencës, sundimit kolonial etj.

Nëqoftëse pjesa më e madhe e përfaqësuesve të kombeve të shtypura flisnin me përkthyes me Wilsonin, dhe të tjerët flisnin një anglishte të thyer, bashkëbiseduesi shqiptar fliste me Wilsonin anglishten e Harvardit ku kishte marrë diplomën pak kohë më parë. Wilsoni, ish-Presidenti i Universitetit Princeton dhe i diplomuari Universitetit “John Hopkins”, që sigurisht i vëzhgonte njerëzit edhe me syrin e studiuesit dhe njeriut me kulturë të madhe, nuk e pati të vështirë të dallonte te Noli njeriun e madh që përfaqësonte një popull të vogël. Ishte ky një kombinim perfekt për të zgjuar simpatinë e Wilsonit, i cili si politikan ishte i dashuruar me kauzat e vendeve të vogla dhe të pafuqishme, dhe si akademik nuk mund të mos kishte simpati për njerëzit me kulturë të madhe, të cilët e dallojnë lehtë njëri-tjetrin, edhe kur kalojnë vetëm pak kohë bashkë. Prandaj Wilsoni nuk u fye nga mosbesimi i shprehur prej Nolit por e e pa si detyrim që t’ i thoshte diçka më tepër atij, si shpjegim. Noli thotë për vazhdimin e bisedës:

Më tha që ato parime do të mbretërojnë se për to lëftojmë.

Në këto fjalë të bën përshtypje se Wilsoni tha “lëftojmë”, domethënë e llogariti edhe Nolin si bashkëluftëtar, megjithëse Shqipëria nuk ishte aleate e Amerikës në këtë luftë botërore, dhe në përgjithësi nuk ishte e rreshtuar me asnjërën palë ndërluftuese, por ishte bërë arenë e luftës së ushtrive të dy palëve. Por duket se në këtë çast Ëilsoni iu drejtua Nolit si amerikan, pra i kërkoi që të kishte besim si amerikan, për kërkesën që i kishte bërë si shqiptar. Ky ishte një respekt i veçantë që Wilsoni po i bënte këtij shqiptaro-amerikani të shquar, i cili në fakt nuk e kishte marrë akoma shtetësinë amerikane.

Kur Ëilsoni takoi Nolin, nuk mund të thuhet se presidenti amerikan ishte pa njohuri për Shqipërinë. Gjatë mandatit të parë të Wilsonit si president, një ambasador amerikan në Ballkan, George Fred Williams, kishte dhënë dorëheqje si protestë për trajtimin e shqiptarëve. Në Amerikë presidenti e ka për detyrim ta presë një ambasador që bën një gjest të tillë, sepse ambasadorët janë përfaqësues të kryetarit të shtetit. Gjithashtu, Wilsoni patjetër që kishte dëgjuar për Shqipërinë nga miku dhe këshilltari i tij, Charles Crane. Para takimit me Wilsonin Noli e shikonte si plotësisht të errësuar fatin e Shqipërisë. Nga ky takim Nolit iu duk se:

Atë ditë fati i Shqipërisë ish m’ i ndriçuar.

Atmosfera familjare e krijuar qëllimisht për të ftuarit nga Presidenti Ëilson, i dha kurajo Nolit duke e bërë që gjatë rrugës së kthimit me jaht për në Ëashington, të hynte në bisedë edhe me zonjën Wilson, duke lobuar edhe pranë saj për Shqipërinë. Noli tregon për këtë në kuvendin e “Vatrës” po atë ditë:

M’ u duk për mirë që t’ i flisnja dhe zonjës Ëilson. Kur u afëruam afër kryeqytetit, pashë që Zonja e Presidentit ish më nj’ anë dhe kish kthyer sytë në bregonjat anës lumit. Iu afrova dhe i thashë:

“Zonjë, Shqiptarët më kanë porositur që t’ ju lutem që të kujtoni Shqipërinë, një vënt aq i varfër, pa miq dhe pa nonjë përkrahje. Po nuk qajnë për urinë dhe mjerimet që heqin, po për humbjen e saj.”

“Po, më thotë. Na vjen shumë keq për kombësitë e vogla si Shqipëria, Belgjia e të tjerat.”

“Situata jonë zonjë, i thashë, është shumë e koklavitur dhe e trazuar.”

Nga mënyra se si iu përgjigj Fan Nolit zonja Wilson kuptohet se ajo kishte dijeni për Shqipërinë dhe problemet e saj. Meqënëse z. Charles Crane ishte mik i familjes Wilson ajo sigurisht që kishte dëgjuar prej tij për aventurën e tij në Shqipëri në 1911, dhe për nismën që ai ndërmori për një fushatë ndihme humanitare në Shqipëri. Noli e kuptoi këtë gjë, ose ndoshta ishte informuar dhe madje ishte nxitur nga vetë zoti Crane, i cili ishte shumë i njohur në komunitetin shqiptaro-amerikan, prandaj mori guximin që ta zgjaste bisedën me Zonjën e Parë të SHBA, duke bërë provë që t’ i shpjegonte asaj se ku qëndronte komplikimi i situatës në të cilën gjendej Shqipëria. Për fatin e mirë të Fan Nolit dhe të Shqipërisë, Presidenti Wilson iu bashkua atyre të dyve dhe Noli pati përsëri rast të fliste me të për Shqipërinë. Ja tregimi i Nolit:

Presidenti Ëilson, i cili po fjalosej me një dipllomat afër neve, u kthye dhe më thotë: “Me të vërtetë është shumë e koklavitur.” Atëherë unë mora kuxim dhe i thashë: “E vetmja shpresë për Shqiptarët është Amerika dhe ju, z. President.”

“Unë, u-përgjegj ay, do të kem vetëm një zë në kongresin e paqes dhe atë zë do ta përdor dhe për të drejtat e Shqipërisë.”

I thashë që ay zë është i mjaftë për Shqiptarët dhe ata do të jenë vdekërisht të gëzuar dhe fare të shigurtë për të drejtat e tyre.

Sidoqoftë Noli e arriti atë që donte duke marrë nga Presidenti amerikan të shprehur qartë atë premtim që dëshironte të dëgjonte prej tij. Dhe Noli i besoi në çast Ëilsonit. Sepse Noli i njihte tanimë amerikanët dhe e dinte se ata nuk e kishin zakon që të gënjenin kur jepnin fjalën për të bërë një të mirë për të cilën nuk kishin ndonjë interes dhe nuk përfitonin gjë, përveç ndjenjës se kishin bërë një vepër të mirë. Në raste të tilla amerikanët nuk jepnin premtime kur nuk kishin ndërmend ta bënin atë gjë që iu kërkohej atyre. Fjalët e Wilsonit, të përcjella nga Noli u bënë legjendare në Shqipëri. Mund të merret me mend se sa xheloz është bërë për Nolin dhe si e ka mallkuar ai diplomat me të cilin ishte duke biseduar Presidenti amerikan, që u shkëput prej tij, sepse i tërhoqi vëmendjen tema e bisedës së bashkëshortes së tij me Nolin. Duke qenë se sigurisht ky diplomat i akredituar në Washington nuk e njihte Nolin, të cilin nuk e kishte parë kurrë, me siguri që ka menduar se duhet të jetë një njeri shumë i rëndësishëm që e tërhoqi kështu dy herë vëmendjen e Ëilsonit. Në përfundim të bisedës Wilsoni si me shaka i dha dhe një këshillë Nolit, që t’ ua përcillte bashkëkombasve të tij:

Me nënqeshje kryetari i Amerikanëve më tha: “Jo, mos ia u thuaj pikërisht ashtu Shqiptarëve se ahere ata do ta lënë punën e tyre në gjumë. Duhet ata paskëtaj të punojnë ca më tepër se kurdoherë”.

Me këtë Wilsoni donte që me anë të Nolit t’ u jepte shqiptarëve një mesazh se nuk duhet të rrinin duarkryq dhe të prisnin nga bota që ta begatonte shtetin e tyre, pasi e kishte shpëtuar atë. Amerika do t’ u ndihmoj për të shpëtuar shtetin tuaj nga coptimi, poi u thoshte Wilsoni shqiptarëve, por këtu nis puna juaj, dhe ju pas kësaj duhet të punoni shumë për ta begatuar atë, madje më tepër se ç’ po bëni përpjekje për ta shpëtuar. Kjo këshillë e dytë e Wilsonit vlen për shqiptarët edhe sot e kësaj dite. Në Tiranë ka një statujë të Wilsonit, por atje duhet të ishin shkruar këto fjalë që ai tha si porosi për shqiptarët. Noli, me përshtypje akoma të freskëta nga takimi me Wilsonin, iu tha po atë ditë delegatëve të kuvendit të “Vatrës”:

Por munt t’ ju thom Zotërinj delegatë: Kur i thashë që ju Z. President munt ta shpëtoni Shqipërinë, ia thashë jo vetëm me gojë po me tërë veten dhe në grykë ndjeva një lëmç të pagëlltitëshmë, se më në funt dolla përpara njeriut që me të vërtetë munt të shpëtonjë Shqipërinë po të dojë.

Noli ishte i vetëdijshëm se ky ishte një çast historik për të dhe për Shqipërinë. Në këtë çast Nolit i duheshin përpjekje të mëdha për të mposhtur emocionet që e kishin përfshirë në mënyrë të natyrshme, pasi edhe ai vetë nuk e besonte dot se gjendej përballë njeriut më të fuqishëm të botës, i cili ishte gati ta dëgjonte atë t’ i fliste në emër të shqiptarëve. Për një njeri si Noli që kishte ardhur në Amerikë me mundime të mëdha, dhe atje kishte bërë përpjekje të mëdha për të mbijetuar dhe për t’ u shkolluar, takimi dhe biseda me Ëilsonin ishte njëlloj sikur t’ i fliste Statuja e Lirisë dhe t’ i bënte një premtim për Shqipërinë.

Siç e dimë të gjithë nga historia, Ëilsoni e mbajti fjalën që iu dha shqiptarëve nëpërmjet Nolit. Fan Noli do të tregonte përsëri me emocione të mëdha për këtë takim, në fjalimin e mbajtur në parlamentin shqiptar në 11 shkurt 1924, me rastin e vdekjes së Presidentit Ëilson, kujton takimin me të. Tanimë akti i Ëilsonit në dobi të Shqipërisë ishte i njohur për të madh e të vogël në vend dhe Ëilsoni kishte fituar mirënjohjen e çdo shqiptari. Dita e vdekjes së tij ishte një ditë zie për shqiptarët dhe parlamenti shqiptar mbajti zi zyrtarisht për vdekjen e tij. Duke përkujtuar gjestin e Ëilsonit në dobi të Shqipërisë, Noli iu tregoi deputetëve për takimin:

E kam njohur këtë kalorës të kohëve në një kohë tragjike, më 4 të korrikut 1918, në Yacht-in Presidencial “Mayflower”, ku i rrethuar prej kabinetit, prej trupit diplomatik dhe prej përfaqësonjësve të racave të ndryshme në Shtetet e Bashkuara, shkonte te varri i Ëashingtonit për të prononcuar të parin diskors luftëtar. Ahere iu afrova dhe i bëra një apel në emër të kombit tonë fatzi, dhe përgjigjen e tij bujare e mbanj ment sikur po e dëgjon sot: “Një zë do të kem në kongresin e paqes dhe atë zë do ta përdor për të mirën e Shqipërisë”.

Në këtë çast Noli u duartrokit nga të gjithë deputetët e parlamentit shqiptar, pa dallime partiake. Le të mos harrojmë se jemi në shkurt 1924, kur konflikti politik në vend kishte arritur kulmin, pas pak ditëve në parlament do t’ i bëhej atentat kryeministrit Ahmet Zogu, pak muaj më vonë do të shpërthente në vend një revolucion, dhe palët politike që ishin gati në çdo çast për të nisur luftën me njëra-tjetrën, bashkoheshin befas për të duartrokitur për Wilsonin! Presidenti amerikan i vdekur kishte fuqi t’ i bashkonte deputetët shqiptarë që ishin gati të vdisnin se të bashkoheshin për ndonjë gjë me kundërshtarët e tyre.

Noli në takimin e vetëm që pati me Wilsonin, nuk mund të mos e vëzhgonte atë edhe me syrin e shkrimtarit të madh, të aftë për të zbuluar cilësitë e veçanta të personazheve historike. Në këtë këndvështrim, Noli jep këtë përshtypje për Wilsonin:

Në çdo gjest e në çdo fjalë çfaqej njeriu mistiki iluminuar, i dërguar prej Perëndisë për një mision të shenjtë. Pranë një karakteri të çelniktë kishte mirësinë e Shën Françeskut.

Më pas, shumë presidentë dhe kryeministra të Shqipërisë kanë pasur rastin të takohen me presidentët amerikanë, por takimi i Nolit me Wilsonin në 1918 mbetet akoma më i rëndësishëm se të gjithë këto takime. Ishte një fat i madh për Shqipërinë që njeriu të cilit i takoi t’ i përfaqësonte shqiptarët para Wilsonit, duke u bërë kështu shqiptari i parë dhe ndoshta i fundit që takoi Wilsoni në jetën e tij, dhe nëpërmjet të cilit presidenti amerikan, formoi një opinion për shqiptarët, ishte pikërisht Fan Noli. Kështu Wilsoni i njohu shqiptarët nëpërmjet një njeriu me formim perëndimor, me kulturë të madhe, me aftësi të mëdha prej oratori. Në 4 korrik 1918 një përfaqësues i shqiptarëve kishte rastin për herë të parë të fliste me Presidentin Wilson për çështjen e Shqipërisë dhe këtu zuri fill shpëtimi i Shqipërisë. Janë të rralla çastet e tilla historike si ky në marrëdhëniet e vendeve të vogla me vendet e mëdha. Nuk ka asnjë çast të ngjashëm në historinë e Shqipërisë, që një përfaqësues i shqiptarëve të jetë trajtuar nga lideri i një fuqie tjetër të madhe, ashtu siç u trajtua Fan Noli nga Wdrow Wilsoni.

DRITA E AGIMEVE TË RILINDJES QË RREZATOI VATRA E SHQIPTARËVE TË AMERIKËS

July 4, 2022 by s p

Ndriçim Kulla (Nderi i Kombit)

Harku i triumfit të lirisë dhe pavarësisë së një kombi mbahet nga shtyllat e forta të të gjithë atyre njerëzve dhe shoqatave që e “mbartën në shpirt” në ditët më të vështira dhe u sakrifikuan për të në mënyrën më të zjarrtë. E në historinë e saj , “VATRA” e shqiptarëve të Amerikës, e mbledhur rreth emrave ndër më të mëdhenjtë e kohës kur u formua (Noli, Konica, Kristo Floqi e Paskal Aleksi përbënë komisionin e bashkimit dhe themelimit të saj më 28 prill 1912), do të mbahet mend e duhet të kremtohet si një nga shtyllat mbrujtëse dhe mbajtëse të pavarësisë sonë.
“Flamur’ i Krujës” i New England-it, “Mirëbërësja” e Sirakuzës, “Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja” e Jamestown-it, “Dallëndyshja” e New York-ut, dhe “Besa-Besë” e “Diellit” e shumë emërtime të tilla prekëse migrimi e dashurie për atdheun, formonin panoramën e shoqatave të diasporës sonë amerikane në vitet e mëdha të para-pavarësisë, por veçanërisht në vitet 1910-1912, ideja e bashkimit u parashtrua në mënyrë urgjente, edhe pse Faik Konica e kishte rrahur problemin e bashkimit të shoqërive që vepronin në Amerikë që në një kryeartikull të botuar në “Dielli” më 29 tetor 1909. Sipas ish-botuesit të gazetës “Dielli”, Refat Xh. Gurazezi, ky propozim gjeti qysh atë kohë bekimin e shumë atdhetarëve, por u deshën plot dy vjet që ai të realizohej. Në mbledhjen themeltare, Faik Konica shtroi për bisedim dy emra për ta pagëzuar Shoqërinë: “Parmenda” dhe “Vatra”; e para në kuptimin kulturor, e dyta në kuptimin patriotik, që të gjithë shqiptarët të mblidheshin rreth saj si në një familje, pa ndryshim besimi në mes tyre, si nga ana fetare, ashtu dhe ajo politike. Të gjithë pëlqyen të dytën, “Vatrën”, për t‘i dhënë kështu udhë njërit prej rrugëtimeve më të shquar kulturoro-politike të historisë sonë.
I jashtëzakonshëm, deri në sublim është kontributi që ajo dha, sidomos në vitet kur në skenën botërore po niste të konturohej e të vendosej fati i Shqipërisë. Me t’u shpallur pavarësia, “Vatra” dërgoi Faik Konicën nëpër Europë, për të mbrojtur të drejtat e Shqipërisë. Në fund të Luftës së Parë Botërore, në qershor të vitit 1917, VATRA
hap fushatën e saj të njohur historike për Shpëtimin e Shqipërisë, me këto fjalë të paharruara prej Hirësisë Tij Peshkop Nolit: “Mbahu nëno, mos kij frike/Se ke djemtë në Amerikë”. Kur hyri Amerika në luftë, në prill të 1917-s, At Fan Noli takoi personalisht edhe Presidentin Wilson, i cili i dha fjalën se do të mbrojë pavarësinë e Shqipërisë. E Wilson-i e mbajti fjalën gjer në fund. Pa përkrahjen e Wilson-it sot ndoshta nuk do të kishim këtë Shqipëri.
Por akoma dhe më mbresëlënës është kontributi i saj në fillimet e vështira të shtetit shqiptar pas Kongresit të Lushnjës. Ja se si e kujton këtë kohë vetë Konica: “Në ditët e errëta kur Shqipëria ishte e shkelur nga ushtri të huaja, kur shteti ishte përmbysur dhe kur flitej sheshit për copëtimin e vendit, VATRA, e këshilluar nga një pakicë patriotësh, e shtyrë nga atdhesia dhe dëshira e anëtarëve të saj, e inkurajuar nga zëri i popullit shqiptar, mori përsipër të veprojë në vend të shtetit të vdekur. Nuk kërkoi nderet, as të drejtat e shtetit, por mori përsipër vetëm detyrat dhe harxhet. Me shpenzimet e Vatrës u mbajtën delegatët, u dërguan misione, u subvecionuan agjencira, u kablluan mijëra protestime dhe u organizua aq mirë mbrojtja e Shqipërisë sa Kryeministri i Greqisë Venizellos, tha në Konferencën e Paqes në Paris, se të vetmin pengim serioz që gjeti në Epir Greqia, ish pengimi i vënë nga VATRA e Amerikës. Shuma e tërë harxheve të vënë nga Vatra në vend të shtetit që mungonte ishte 197.072.89 $”, që po të kemi parasysh kohën për të cilën bëhet fjalë, shuma merr vlera të konsiderueshme. Përveç kësaj shume, Vatra zëvendësoi arkën bosh të qeverisë më 1921-1922, kur organizoi Huan Kombëtare, ku sërish mblodhi mijëra dollarë dhe nxori shtetin nga falimentimi.
Një tjetër bir i saj i madh, Noli, do të vendoste një gur të rëndësishëm themeli në historinë e pavarësisë fetare të shqiptarëve, me “luftën” e meshës së parë të shuguruar prej tij, e të kurorëzuar me aktin e madh të “Tomusit” të Kishës Autoqefale Shqiptare më 1937-n. Sot mbas kaq dekadash doshta do të qe mirë të përkujtohej edhe kjo ngjarje e madhe e të shikohej nëse është apo jo, ashtu e lirë dhe pakushtëzuar, udhëheqja e Kishës së sotme Autoqefale, në ato parime dhe themele që i hodhën Noli, Visarion Xhuvani e shumë të
tjerë më pas. Edhe historia jonë e shkruar, sidomos gjatë kohës së regjimit komunist, duhet të mbajë përgjegjësinë e vet për qëndrimin e mbajtur ndaj këtyre atdhetarëve të mëdhenj. Ndaj, ne të gjithë sot duhet të përkulemi e të nderojmë në cdo kremtim themeltarët dhe vatranët martirë që u persekutuan nga diktatura komuniste. Delegatët që themeluan Vatrën, Kolë Rodhja, Kristo Kirka, Koço Kosta përfunduan burgjeve; Bahri Omari, Kolë Tromara, Aqif Përmeti u pushkatuan; në burg përfunduan edhe Aqile Tasi, Andon Frashëri e vatranë të tjerë… Rrëqethës është p.sh. rasti i Kristo Kirkës, një prej themeltarëve të “Vatrës”. Zemra e atdhetarit të orëve të para, një ndër themeltarëve të “Vatrës” dhe krah i djathtë i Nolit në themelimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Kristo Kirka pushoi së rrahuri në burgun politik të Burrelit, një ndër më të egrit e diktaturës komuniste shqiptare. Atdhetarit të orëve të para edhe sot e kësaj dite nuk i janë gjetur eshtrat. Por, ia vlen të përmendet nderimi që poeti Arshi Pipa, bashkëvuajtës me Kristo Kirkën, do ta përjetësonte në vargjet e elegjisë kushtuar për të: Nuk foli, nuk mallkoi/ Por kur fjala ju-pre/ Ndigjuem qysh thellë ankoi:/ “Për Flamur!…për Atdhe…! Megjithatë, do të qe vërtet reduktuktuese historia e kësaj organizate, pa përmendur dy gur të tjerë themeli në rrugëtim kulturor dhe shkencor të shqiptarëve për vlerësimin dhe kujtimin e historisë së vet. Ndaj edhe ky 100-vjetori i mardhënieve shqiptaro –a merikane duhet të na sjellë në kujtesë edhe kohra si ajo kur “Vatra” e shqiptarëve të Amerikës, së bashku me arbëreshët e Italisë festuan dhe subvecionuan 500-vjetorin e Gjergj Kastriotit Skënderbeu në Itali më 1968-n dhe 60-vjetorin e gazetës “Dielli” më 1969-n në Amerikë. Siç duket i emocionuar nga pjesëmarrja e vatranëve në festimet kastriotjane në Romë, Koliqi iu referua atyre si “një tubë zojash të ndritshme e zotnijsh të zgjedhur”, duke shtuar se “hijet e madhnueshme të Nolit e të Konicës na shfaqeshin para syve tue vrejtë ndër rrjeshtat tonë kryesinë vatrane, që në këto kohna të turbullta të sotme, orvatet me ndjekë gjurmat e mëdhaja të atyne dy patriotëve të paharrueshëm, themeltarë të Shoqatës. Kishim përshtypjen”, vazhdon Ernest Koliqi, “se drita e agimeve të Rilindjes ato ditë do reshte mbi bashkimin e arbëreshëve me shqiptarë, e bashkë me atë dritë edhe rrezja e bekimit të
Perendisë”. Një vit më vonë, më 1969-n, do të qe vetë albanologu i shquar i asaj kohe, miku i madh i shqiptarëve dhe arbëreshëve, At Zef Valentini, që do ta përshëndeste me një titull të bujshëm përvjetorin e 60-të të “Diellit: “Të bashkuem dikur me Skënderbeun, sot me ‘Vatrën’” (Shejzat, 1969), duke theksuar mbi të gjitha unitetin e mendimit midis shqiptarëve të Amerikës dhe arbëreshëve të Italisë. Madje, përsëri Valentini, do të shkruante një vit më vonë në këtë revistë, një shkrim me rastin e vdekjes së parakohshme të kryetarit të atëhershëm të “Vatrës”, zotit Peter Chicos. Ja si shprehet autori: Me tê, do të fillote flakadani i entusjazmes m’u bâ nxehtësi e ndrydhun në motor, e padukshme në vetvehte, por vetem nder efekte të prekshme… S’po e kjajmë vdekjen e ti vetem pse vdiq në lule të moshës së vet; por pse, nieri ideali tue qênë, punën per Shqiptarizmen e kishte çue deri në prak të njaj ringjallieje, në të cilën ai mâ mirë se kurrkush, mund t’a udhëzote me dorë të sigurtë e të patrembun”. Para disa vitesh, një diskutim në Bibliotekën e Kongresit Amerikan shënoi hapjen e një serie festimesh e aktivitetesh që do të kryheshin në përmbushjen e shekullit të parë të jetës së “Vatrës”. Por ajo që duhet t’i japë asaj vërtet kremtimin më të shenjtë, më shugurues, duhet të jetë mirënjohja dhe vlerësimi i shqiptarëve kudo që janë dhe përshkrimi prej tyre në mënyrën më të drejtë e shkencore, i veprës, luftës, kontributit e sakrificave që ata derdhën në rrjedhën e ecjes përpara të kombit dhe shtetit shqiptar dhe paralelisht kontributin që dhanë në mardhëniet e mira shqiptaro -amerikane.

KONICA- NJË STEKË AKOMA E PAKAPËRCYER NGA AMBASADORËT SHQIPTARË NË WASHINGTON

June 25, 2022 by s p

Ndriçim Kulla*

*Autor i librit “Mardhëniet Shqiptaro -Amerikane”

Në vigjilie të festimit të 100 vjetorit të mardhënieve shqiptaro- amerikane

Viti 1926 është një vit me rëndësi në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane. Në këtë vit mori fund ajo anomali që, megjithëse marrëdhëniet diplomatike mes Shqipërisë dhe SHBA ishin lidhur që në 1922, Shqipëriapër më shumë se katër vjet nuk kishte as legatë dhe as ministër fuqiplotë në Ëashington, në kohën që Amerika kishte të tillë në Tiranë. Sidoqoftë, ky nuk ishte një ngërc diplomatik shqiptaro-amerikan, por një sherrnajë politike shqiptare, e brendshme. Mënyra sesi u kapërcye kjo është një provë e efektit moderues që kishte nisur të bënte te palët konfiktuale politike shqiptare, koncepti i tyre i përbashkët për rëndësinë e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane. Ahmet Zogu, i cili u bë president i Shqipërisë në 1925 dhe Fail Konica, ishin dy kundërshtarë të egër politikë, të cilët nuk mund të jetonin dot të dy bashkë në Shqipëri. Por ata bënë një kompromis për shkak të konceptit të përbashkët që kishin për rëndësinë e marrëdhënieve shqiptaro-amerikane, që Konica të ishte përfaqësuesi diplomatik i Shqipërisë në Washington, i dërguar nga Zogu, dhe të vinte në Shqipërinë e sunduar nga Zogu aq sa duhej minimalisht të shkelte në vendin e tij një zyrtar që mbante këtë detyrë të lartë, një herë kur të merrte emërimin dhe herën e dytë kur kryetari i shtetit të shpallej mbret. Ky mund të quhet pajtimi i parë që Amerika iu ka bërë palëve kundërshtare politike në Shqipëri, vetëm me hijen e saj si të thuash, pa ndërmjetësimin e ambasadorëve të saj në Shqipëri, siç ka ndodhur shumë herë më vonë, deri në ditët tona.

Pas këtij kompromisi, më në fund, Ministria e Punëve të Jashtme e Shqipërisë i dërgoi Departamentit të Shtetit në Washington emrin e Faik Konicës për të marrë pëlqimin për të si ministër fuqiplotë i Shqipërisë në SHBA. Vetë kërkesa ka përbërë lajm të bujshëm jo vetëm në Departamentin e Shtetit, por edhe në Shtëpinë e Bardhë, në kuptimin humoristic të fjalës, për shkak të vonesës së madhe të saj, dhe kjo kuptohet nga fakti se kur shkresa i vajti për pëlqim Presidentit amerikan Coolidge, ai shkruajti me një ironi të lehtë mbi letrën e sekretarit të Departamentit të Shtetit Frank Kellogg që e njoftonte se Presidenti i Shqipërisë kishte emëruar si ministër fuqiplotë në Washington z. Faik Konica:

“Done. Let him come!” (E bërë, le të vijë!)

Ministri fuqiplotë shqiptar në Ëashington po vinte më shumë se katër vjet pas lidhjes së marrëdhënieve diplomatike, në tetor 1926, por kjo vonesë nuk ishte për faj të SHBA. Sidoqoftë, Konica që në 16 korrik 1926, kishte shkelur në Departamentin e Shtetit, në Washington me letrat kredenciale në xhep si i pari përfaqësues diplomatik i rregullt i Shqipërisë dhe u prit nga Sekretari i Departamentit të Shtetit, Kellogg. Më 8 tetor 1926, Faik Konica shkeli në Shtëpinë e Bardhë, si i pari përfaqësues i rregullt diplomatik shqiptar në rangun e ministrit fuqiplotë. Atje ai u prit në sallën ovale nga Presidenti Coolidge. Për herë të parë një diplomat shqiptar, tha në Shtëpinë e Bardhë fjalët:

Unë kam nderin që sot t’ i paraqes Shkëlqesisë Suaj letrat kredenciale, që vërtetojnë se Presidenti i Republikës së Shqipërisë më ka emëruar mua si të Dërguar të Jashtëzakonshëm dhe Ministër Fuqiplotë në SHBA.

Nëqoftëse në Ëashington ishte krijuar një përshtypje e keqe për Shqipërinë, për shkak të mungesës katërvjecare të përfaqësuesit diplomatik të Shqipërisë atje, Konica me sjelljen e tij bëri që kjo të harrohet dhe Shqipëria e parë nëpërmjet personit të tij, të jetë me një imazh që ishte ndjeshëm më i mirë se realiteti i vendit.

Menjëherë pas akreditimit, Faik Konica bëri një gjest që buronte nga natyra e tij kalorsiake i cili bëri përshtypje të madhe në Amerikë. Ministri fuqiplotë shqiptar shkoi në Katedralen Kombëtare të Washingtonit, në atë pjesë të saj që quhet Kapela e Betlehemit. Atje ishte varri i ish-Presidentit Ëilson. Ministri fuqiplotë shqiptar kishte me vete një kurorë të jashtëzakonshme që rrallë ishte parë edhe si madhësi. Kurora me trëndafila rozë dhe të bardhë kishte një mbishkrim: “Nga Republika Shqiptare”.

Me këtë gjest Konica donte të kompensonte atë përshtypje të keqe që kishte bërë Shqipëria me rastin e funeralit të Ëilsonit në 1924, kur për shkak se vendi ynë nuk kishte një ministër fuqiplotë në Washington, nuk kishte mundur t’ i bënte zyrtarisht nderimet që meritonte ky njeri të cilit Shqipëria i detyrohej aq shumë. Me këtë gjest të vonuar jo për fajin e tij, Konica donte t’ i tregonte Amerikës dhe botës se Shqipëria dinte të ishte mirënjohëse. Përveçse një detyrim ndaj Wilsonit, ky gjest ishte një veprim i zgjuar në public relations. Ky gjest nuk i shpëtoi shtypit të madh amerikan. “Albanian Minister at Tomb of Wilson” shkruante “Washington Post” në 26 tetor 1926.

Që nga ky çast Konica me veprimet e tij do të ishte në vëmendjen e shtypit të madh amerikan. Madje mund të thuhet se asnjë ambasador tjetër shqiptar në SHBA, madje në botë nuk ka arritur që të jetë protagonist në vendin ku është akredituar, si dhe të jetë i pranishëm në shtypin e madh të atij vendi, sa Faik Konica. Dhe këtë e arriti falë cilësive individuale, si intelektual me kulturë të madhe që bënte përshtypje dhe në rrethet elitare amerikane, jo si ambasador i një vendi të vogël. Konica është i vetmi ambasador shqiptar deri më sot, që ka arritur të krijojë një reputacion si intelektual në Amerikë, përtej rrethit të shqiptarëve të atjeshëm. Konica, me njohuritë e tij shumë të mëdha për artin, duke përfshirë pikturën dhe skulpturën, u bë i ftuari i preferuar i galerive të mëdha amerikane dhe kjo anë e veprimtarisë së tij pasqyrohej edhe nga shtypi i madh amerikan.

Në vitin 1932, kur Konica ishte një nga të ftuarit special në ceremoninë e hapjes së galerisë Sears Roebuck, gazeta e njohur Washington Post shkroi:

Ministri fuqiplotë shqiptar, në një galeri arti, gjendet njëlloj sikur të ishte në shtëpinë e tij. Ai është i njohur te shumë nga miqtë e tij të afërt, vecanërisht gazetarët, për njohuritë që ka për veprat e artit bashkëkohor, dhe për vëzhgimin e mprehtë dhe kujtesën e jashtëzakonshme në këtë fushë.

Ministri fuqiplotë shqiptar nuk mund të mos binte në sy të shoqërisë së lartë të Uashingtonit duke qenë se ai ishte një nga spektatorët më të rregullt të sezonit të muzikës klasike në Constitutional Hall ku jepte koncerte Orkestra Simfonike Kombëtare Amerikane dhe në vazhdim të sezonit jepeshin edhe operat më të famshme botërore. Konica pati rastin një herë që të bisedonte në një pritje në Washington me dirigjentin më të madh të kohës në rang botëror, Arturo Toskanini dhe të dy u bënë miq që nga ai çast, një miqësi që u rrit sepse Toskanini emigroi në SHBA, për shkak se ishte kundërshtar i regjimit fashist italian.

Konica, gjatë studimeve të tij për historinë e Shqipërisë, kishte studiuar thellësisht edhe Katolicizmin, jo vetëm në Shqipëri, por edhe atë europian. Këto njohuri e bënë atë të njohur në rrethet intelektuale katolike në SHBA, ku kishte një popullsi të madhe katolike. “The Chicago Daily Tribune”, një nga gazetat më të mëdha të Amerikës në atë kohë, shkruante për Konicën në 1933:

Z. Faik Konica, Ministri fuqiplotë shqiptar, megjithëse është mysliman, por njihet si një autoritet në fushën e njohurive për Katolicizmin, aq sa është një mik i mirëpritur në Legatën e Irlandës.

Ndonëse Irlanda është një vend i vogël katolik në Europë, në Amerikë ambasada e saj ishte në atë kohë dhe është edhe sot një qendër e rëndësishme, sepse në SHBA ka një komunitet të madh irlandez.

Për arsyen e përmendur më lart, Konica ishte i mirëpritur në Universitetin Katolik të Washingtonit ku e ftonin për ligjërata me studentët dy miqtë e tij studiues të njohur, profesori i latinishtes në këtë universitet, Joseph Patrick Christopher dhe profesori i historisë së kishës, John K. Cartëright.

Kur në 1935 një shtëpi botuese e njohur e kohës në Amerikë, “Robert McBride & Company” vendosi që të botonte edhe një histori të shkurtër të Shqipërisë, në kolanën e saj me libra të tillë nga vende të ndryshme të botës, iu drejtua për këtë qëllim Konicës, si studiues, jo si përfaqësues diplomatik i Shqipërisë, duke i kërkuar që të ishte ai vetë që do ta shkruante librin, jo t’ i kërkonte që si ministër fuqiplotë, t’ i sugjeronte emrin e ndonjë studiuesi tjetër shqiptar.

Konica nuk e përfundoi dot librin sa kohë ishte gjallë dhe libri u botua vetëm në 1957, kur Qerim Panariti e përfundoi mbi bazën e shënimeve të Konicës. Është fjala për librin e njohur të Konicës “Shqipëria: kopshti shkëmbor i Europës Juglindore”.

Konica shkonte çdo verë për pushime në resortin turistik luksoz bregdetar në Swampscott pranë Bostonit. Ai qëndronte në Hotelin “Ocean House” ku vinin Presidentë, senatorë, shkrimtarë të njohur, yje të kinemasë etj. Meqënëse Konica tanimë llogaritej si një anëtar i shoqërisë së lartë amerikane, nisja e tij për pushime përbënte lajm për shtypin e madh amerikan.

Si kurorëzim i famës intelektuale që arriti Konica në SHBA ishte çmimi “High Hat”(Kapelja e Lartë) që iu dha në 1938, pak kohë para se të linte detyrën, nga revista elitare amerikane “The Judge”. Këtë çmim që ndahej në një ceremoni ku merrte pjesë elita e shoqërisë amerikane, e kishin marrë para Konicës disa nga njerëzit më të famshëm të Amerikës, që nga Presidenti në pushtet, Roosevelt, guvernatori i Neë York Thomas Dewey, piloti i famshëm Charles Lindbergh, drejtori legjendar i FBI Edgar Hoover etj. Motivacioni me të cilin iu dha ky çmim Faikut, në një darkë të dhënë për nder të tij në një restorant të famshëm në Washington, ishte vlerësimi i merituar për të, që nuk i bëhej nga elita e shoqërisë amerikane:

Në dymbëdhjetë vjetët e shkuar ai ka përfaqësuar përbukuri mbretërinë e tij ballkanike në Shtetet e Bashkuara; ka dëshmuar mirëkuptim për vlerat humane dhe politike; e ka këshilluar mbretin e tij që ta abrogojë postin e tij diplomatik; ka një dhunti të mprehtë për t’ u shprehur dhe një shpirt sportive brilant; sensi i tij i shkëlqyer i humorit i jep mundësi që të qeshë me gëzim me të tjerët, përposë faktit se ndaj kujt qesh; e ka bërë të respektuar zyrën e ministrit fuqiplotë; është besnik i madh ndaj Mbretit të tij, dhe me këtë ka fituar mirëkuptimin dhe respektin e qytetarëve amerikanë; cilësitë e tij fisnike të shumta, nuk i shpreh me bujë.

Me rastin e kësaj ceremonie Konica mbajti një fjalim të gjatë që rrezeatonte kulturë të lartë dhe që është i njohur pasi është botuar në veprat e tij.

I gjithë ky publicitet që kishte Konica në SHBA shkonte edhe në dobi të Shqipërisë, pasi në çdo rast ai përmendej si përfaqësuesi diplomatik i saj. Dhe amerikanët që nuk e kishin parë kurrë Shqipërinë, formonin një mendim të mirë për këtë vend, duke u nisur nga përfaqësuesi i tij diplomatik.

Por Konica ishte shumë i angazhuar edhe në punën e tij të drejtpërdrejtë si diplomat. Ai punoi për arritjen e një serie marrëveshjesh ndërshtetërore me SHBA, ndoshta numri më i madh i marrëveshjeve ndërshtetërore që një vend i vogël si Shqipëria ka arritur të lidhë brenda një kohe të shkurtër me SHBA. Në 1936, Konica arriti që t’ i siguronte Mbretit Zog një ftesë nga ana e Presidentit Roosevelt për të bërë një vizitë zyrtare në SHBA, por Zogu në çastin e fundit e anuloi vizitën. Ishte koha kur liderë të vendeve ku e ku më të rëndësishëm se Shqipëria dëshironin të siguronin një ftesë nga Roosevelti, nga presidenti i bërë i famshëm pasi e nxorri me sukses vendin e tij të madh nga kriza ekonomike botërore dhe çdo vend donte ndihmën e SHBA. Këtë ftesë kaq të dëshiruar nga shumë kolegë të tij diplomat në Ëashington, Konica e ka siguruar me sa duket falë miqësisë së njohur që kishte me Sumner Welles, mikun dhe bashkëpunëtorin e ngushtë të Rooseveltit.

Refuzimi i ftesës për vizitë zyrtare në SHBA, nga ana e kryetarit të shtetit shqiptar do të përbënte një incident serioz në marrëdhëniet midis vendeve, në rast se nuk do të kishte arsye që e justifikonin këtë gjë. Prandaj kjo çështje meriton një analizë më të thellë.

Duke refuzuar ftesën e siguruar nga Konica për një vizitë zyrtare në SHBA, Zogu humbi rastin që të bëhej kryetari i parë i shtetit shqiptar që vizitonte zyrtarisht Amerikën. Zogu e kishte të qartë se kjo ishte një humbje e madhe për të, ai e dinte rëndësinë e një vizite të tillë, se dy vjet më pas çoi motrat e tij për vizitë në SHBA. Zogu ka pasur arsyet e tij që e ka refuzuar ftesën. Qëndrimi i Zogut ndaj ftesës së Rooseveltit duhet parë në dy këndvështrime. I pari nëse Zogu ishte në dijeni për përçapjet që po bënte Konica në Ëashington për t’ i siguruar atij një ftesë për një vizitë zyrtare. I dyti nëse Zogu nuk ka qenë në dijeni. Dhe kur shtrohet pyetja nëse Zogu ka qenë në dijeni, është fjala nëse ka qenë në dijeni konkretisht për përçapjet e Konicës ndaj Rooseveltit që ishte në atë kohë president, apo nëse Zogu ka qenë në dijeni, në parim, që kur e nisi Konicën në Washington në 1926, se ministri i tij fuqiplotë do të bënte përpjekje për të siguruar një ftesë për të për vizitë zyrtare në Amerikë.

Nëqoftëse Zogu ka qenë në dijeni, konkretisht, për përçapjet e Konicës ndaj Rooseveltit, atëherë arsyeja e refuzimit mund të ketë presioni i italianëve ndaj Zogut, pasi Mussolini do të jetë bërë xheloz për këtë zhvillim të papritur në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane.

Nëqoftëse Zogu nuk ka qenë në dijeni për përçapjet e fundit të Konicës pranë Shtëpisë së Bardhë, por Konica ka vepruar thjesht mbi bazën e udhëzimit që mori kur u nis në Amerikë në 1926, atëherë arsyet e refuzimit mund të kenë qenë këto:

Zogut i ka ardhur e papritur ftesa, sepse ai nuk e ka menduar kurrë se Konica do të arrinte ta siguronte një ftesë të tillë. Kur ia kë vënë këtë si objektiv, Zogu, me dinakërinë e tij, ka dashur që ta verë ambasadorin e tij në SHBA, në një situatë që ta kishte gjithmonë kokën ulur para tij për shkak të këtij dështimi. Pra Zogu në mendjen e tij ka dashur ta ngarkojë Konicën me një mision të pamundur.

A mund të ketë qenë arsyeja e refuzimit të ftesës nga Zogu, ajo se ai nuk donte të ballafaqohej me kundërshtarët e tij politikë që jetonin në Amerikë? Jo, sepse në atë kohë Zogu ishte pajtuar me Nolin, të cilit i kishte dërguar dhe një ndihme financiare kur ky kishte pasur nevojë për arsye shëndetësore. Zogu si duket hezitoi të shkonte në Amerikë në 1936, jo për arsye se në rastin e vetëm që kishte udhëtuar jashtë vendit në 1931, atij i kishin bërë atentat, në Vienë. Sigurisht që Zogu nuk kishte frikë se kjo gjë mund t’ i ndodhte gjatë vizitës zyrtare në Amerikë. Por duket se Zogu kishte frikë të largohej nga Shqipëria për një kohë të gjatë, në 1936, për shkak se në vitet e fundit ndaj tij ishin bërë disa puçe, që synonin ta rrëzonin nga pushteti. Një vizitë e tillë në Amerikë në atë kohë bëhej duke udhëtuar me anije që do të merrte rreth dy javë kohë vajtje-ardhje. Përveç kësaj, nëqoftëse Zogu do të vizitonte Amerikën, atij do t’ i duhej që përveç Uashingtonit të vizitonte dhe Bostonin, qendrën e komunitetit shqiptar atje, në atë periudhë. Gjatë kësaj kohe në Shqipëri mund të ndodhte një puç dhe ta rrëzonin nga pushteti. I fundit kishte ndodhur vetëm pak kohë më parë.

Sidoqoftë, edhe Konica nuk është fare pa “faj” në këtë histori, se ai me humorin e tij të njohur, nuk është se nuk ka dashur t’ ia bëjë surprizë Zogut ftesën e Rooseveltit, dhe ka mbetur ngushtë, kur ajo u refuzua. Zogu sidoqoftë e refuzoi me mirësjellje ftesën, me anë të një letre, ku duhet të ketë pasur dorë edhe Konica dhe ku si shkaku kryesor i refuzimit jepej se:

punët e shtetit e bëjnë të domosdoshme në këtë çast praninë time në vendin tim. (Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, vitet 1933-36, 8 gusht 1936)

Presidenti amerikan duket se e ka mirëkuptuar hallin e mbretit ballkanik dhe ky refuzim nuk la ndonjë hije në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane. Kjo gjë kuptohet nga fakti se kur motrat e Zogut vizituan SHBA në 1938, ato u pritën në Shtëpinë e Bardhë për çaj nga Zonja Roosevelt dhe nga Presidenti Roosevelt

Sidoqoftë Faik Konica ka ndjerë një kënaqësi që ai mundi të hynte në Shtëpinë e Bardhë, ndërsa armiku i tij i vjetër me të cilin ishte miqësuar më vonë, Zogu, jo. Konica si diplomat në Uashington mbetet një figurë e ndërlikuar, që ka akoma nevojë për t’ u studiuar. Ilir Ikonomi, në librin e tij për Faik Konicën si përfaqësues diplomatik i Shqipërisë në Uashington, e le të hapur studimin për Konicën kur thotë:

Gjatë kërkimeve për këtë libër jam ndalur shpesh të pyes veten se cfarë roli luante në thelb Faiku si diplomat në Uashington. Nuk mund të mohohet se me erudicionin e tij ai e kishte sjellë Shqipërinë në vëmendje të shumë amerikanëve. Dija i jepte pavarësinë që i duhej për të arritur të mbronte shtetin e krijuar me aq mundim nga patriotët shqiptarë. Me zellin prej nacionalisti, ai ishte bërë një reklamë shëtitëse e Shqipërisë. Përpiqej të reklamonte mes amerikanëve se Shqipëria ishte tashmë një vend i qëndrueshëm, që po hynte në rrugën e zhvillimit njëlloj si shumë kombe të tjerë. Zogu, nga ana e tij, si njeri pa përvojë në punët e politikës ndërkombëtare, me ose pa dëshirë i kishte lënë Faikut hapësirë të madhe veprimi. Por, duke shërbyer zyrtarisht si diplomat, Faiku e pa veten të dobishëm edhe për të mbajtur gjallë dashurinë për vendin e të parëve mes shqiptarëve të Amerikës .

Përcaktimi që Ikonomi i bën Konicës-diplomat si “një reklamë shëtitëse e Shqipërisë” është më i gjeturi për të, gjatë kohës që ishte me detyrë në Amerikë si përfaqësues i Shqipërisë. Njerëzit që kanë ardhur pas tij në postin e ambasadorit shqiptar në Washington, e kanë përdorur këtë post për t’ i bërë reklamë vetes dhe madje janë përfshirë edhe në skandale tenderash deri edhe për punët rregullimit të mjediseve të brendshme të ambasadës. Përvec punëve të tyre personale ata janë marrë edhe me punë përcarëse politike në komunitetin shqiptar atje, sipas interesave të tyre partiake në Shqipëri. Fatkeqësisht jemi akoma shumë larg kohës kur do të kemi përsëri një “Konicë” si ambasador në Washington, madje edhe një të tillë që t’ i afrohet atij sadopak. Konica mbetet një “stekë” shumë e lartë për t’ u kapërcyer nga ambasadorët tanë në Amerikë dhe jo vetëm në Amerikë.

Verior dhe jugor ose gegë dhe toskë

June 15, 2022 by s p

Ndriçim Kulla (Nderi i Kombit)

Në fakt Shqipëria nuk ka qenë e ndarë në toskë dhe në gegë në shekujt e fundit, por që shumë kohë më parë. Nuk shpjegohet se përse besnikëria ndaj klanit dhe fisit çonte në hakmarrje, e cila ishte personale. Në të vërtetë kjo besnikëri mund të conte në gjakmarrje që është një gjë tjetër. Edhe vendbanimet e toskëve dhe gegëve historikisht nuk kanë qenë ashtu siç thuhet në këtë studim, pra Gegëria më malore se Toskëria. Gegëria dhe Toskëria në shekuj, pra kur nuk ishin vendosur akoma kufijtë shtetërorë në 1912, nuk ishin ato që kanë qenë brenda kufijve të shtetit shqiptar pas vitit 1912. Vetëm që prej vitit 1912 kur u krijua shteti shqiptar, kufijtë e të cilit shkonin përmes tokave shqiptare, mund të thuhej se Gegëria brenda kufijve të shtetit shqiptar ishte më malore se Toskëria. Deri në 1912 Gegëria nuk mund të quhet aspak më e izoluar gjeografikisht se Toskëria. E izoluar nga kush? Pasi kanë bërë këtë panoramë, autorët e studimit na thonë se:

Pas pavarësisë së arritur më 1912, toskët filluan të zhvillonin një klasë të mesme, e cila luajti një rol kryesor në përpjekjet për krijimin e një shoqërie bashkëkohore. Në 1925, Ahmet Zogu e kufizoi influencën e toskëve dhe filloi të siguronte besnikërinë e fiseve gegë.

Që klasa e mesme toske luajti një rol me rëndësi në zhvillimin e vendit, kjo është e vërtetë, por kjo ndodhi edhe për arsye se Zogu, pasi mori pushtetin në 1924, për 15 vjetët e ardhshëm që e sundoi vendin si President i Republikës dhe si Mbret, i dha shumë akses në qeverisje dhe në administratë klasës së mesme toske. Të gjithë kryeministrat dhe shumica e ministrave të kësaj periudhe ishin toskë. Po kështu ishin kryetarët e parlamentit, shumica e ambasadorëve etj. Sa për besnikërinë e fiseve gegë Zogu e siguroi me mënyra të tjera, kryesisht duke iu dhënë paga mujore si oficerë rezervë bajraktarëve të tyre.

Ndonjë studiues, madje edhe antropolog ka dashur që ndarjen toskë-gegë ta paraqitë edhe si racorë. Kështu ka bërë antropologu Eugene Pittard, i cili ka shkruar:

Lumi i Shkumbinit, me valet e tij të murme i ndan shqiptarët në dy grupe: Në veri janë gegët, në jug janë toskët. Mes këtyre grupeve ka ndryshime dialektore. Një analizë antropologjike do të zbulonte ndoshta dhe ndryshime etnike. Kam bërë për këtë gjë krahasime, duke përdorur sidomos veçoritë e treguesit cefalik. Kam gjetur se gegët jane pak më të gjatë dhe më pak brakicefalikë se toskët.

Edhe nëse e marrim të vërtetë atë që thotë Profesor Pittard, gjë që është shumë e dyshimtë, kjo nuk do të thotë asgjë. Sepse mund të gjesh brenda të njëjtit komb, ndryshime të tilla nga zona në zonë, për nga gjatësia dhe treguesi cefalik (përmasat e kafkës). Njerëz shtatlartë gjen shumë edhe mes toskëve, ashtu siç gjen shumë njerëz të shkurtër mes gegëve. Ithtarët e tezës së ndarjes racore mes toskëve dhe gegëve kanë kaluar deri në absurd, siç është rasti me Duncan. Heaton Armstrong, i cili në 1914 erdhi në Shqipëri si sekretar Princ Wied-it. Duncan Heaton Armstrong shkruan për përshtypjen racore që i bënë shqiptarët:

Çfarë përzierjeje njerëzish dhe kostumesh ishin mbledhur në shesh për të na pritur ne! Malësorë të gjatë nga Veriu, me koka të gjata të ngushta dhe flokë të verdhë, toskë nga Jugu, më të shkurtër dhe të hollë, çehreja verdhacake e të cilëve dhe kokët e rrumbullakta tregonin tiparet greke ose turke në gjakun e tyre dhe së fundi turma e evgjitëve me lëkurë shumë të errët!

Sipas z. Heaton Armstrong koka e rrumbullakët na qenka një ekskluzivitet grek dhe turk! Sa për biondët ata i gjen si midis gegëve ashtu dhe midis toskëve. Përshkrime të tilla si ky më lart ishin sigurisht dashakeqe ndaj shqiptarëve.

Të tjerë autorë të huaj, që janë dhe njohës të mirë të Shqipërisë, kanë vënë re se ndarja toskë-gegë nuk është aspak e thellë dhe armiqësore dhe se ndarja gjuhësore toskë-gegë nuk shkon përtej ndarjes të rëndomtë dialektore që është në të gjitha gjuhët. Noel Malcolm shkruan:

Dallimet gjuhësore ndërmjet gegëve dhe toskëve janë të dukshme, por jo aq të mëdha sa të pengonin komunikimin e ndërsjellë; në shumë aspekte dallimet nuk janë më të mëdha se ndasitë që ekzistojnë ndërmjet Skocisë dhe Jugut të Anglisë.

Kjo vërtetohet edhe nga fakti që autorët e mëdhenj toskë apo gegë, poetët dhe shkrimtarët, nuk kanë pasur kurrë vështirësi për t’ u lexuar nga popullsia tjetër. Gjergj Fishta me poemën e tij epike “Lahuta e Malcis” ka qenë shumë i lexuar në Jugun tosk deri në kohën kur u ndalua nga regjimi komunist dhe më pas do të ishte përsëri shumë popullor, sa midis gegëve aq edhe midis toskëve, pas vitit 1990 kur “Lahuta e Malcis” ka njohur shumë botime. Në gjysmën e romaneve të Ismail Kadaresë, një shkrimtar tosk, ngjarjet zhvillohen në Gegëri. A do të mund të kishte ndodhur një gjë e tillë nëqoftëse midis dy zonave dhe dy popullsive do të kishte një ndarje kaq të madhe dhe madje armiqësi, siç pretendojnë disa autorë të huaj?

Por gjithashtu ka edhe autorë të huaj, nga njohësit e mirë të Shqipërisë, të cilët e kanë parë krejt ndryshe dallimin toskë-gegë. Jacquez Bourcart, një studiues francez që më pas u bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Francës, i cili qëndroi në Shqipëri në vitet 1917-1920 me Ushtrinë e Francës, dhe vizitoi si Jugun ashtu dhe Veriun e Shqipërisë, e gjeti ndarjen krahinore dhe gjuhësore të Shqipërisë më të vogël se në Francë. Ai shkruan në librin e tij “Shqipëria dhe shqiptarët”:

Shpesh herë nga studiues të ndryshëm kundërvihen dy dialektet e shqipes, ai geg dhe ai tosk, të cilët mendohet se u përkasin dy tipeve etnikë të ndryshëm, atij të veriut dhe atij të jugut të Shqipërisë. Por ky dallim, i paraqitur në trajtën e sipërpërmendur, është mjaft i thjeshtëzuar. Në të vërtetë, në një vend ku rrugët e lidhjeve midis viseve janë mjaft të vështira, krahinat e ndryshme kanë ruajtur tiparet e tyre të veçanta, doket e zakonet si dhe dialektet e tyre. Ndërkaq mund të themi se në të vërtetë vërehen më shumë ndryshime midis dialektit të Dibrës dhe atij të Mirditës, që janë krahina gjeografikisht mjaft afër njëra-tjetrës, sesa midis dialektit qytetar të Korçës dhe atij të Shkodrës. Sidoqoftë autori i këtyre rradhëve mundi të udhëtojë, i vetëm dhe pa përkthyes, në tërë Shqipërinë e Veriut dhe u mor vesh për bukuri duke folur vetëm dialektin tosk të Korçës. Në fund të fundit mund të thuhet se uniteti gjuhësor i Shqipërisë është më i ndijshëm se ai i Francës. Dhe do të jetë shumë e lehtë që ky unitet të përsoset më tej, pasi shkollat të kenë përhapur përdorimin e një gjuhe të përbashkët letrare, për shembull dialektin e Elbasanit, i cili është ndërmjetës midis toskërishtes dhe gegërishtes.

Akademiku francez Bourcart ka sjellë këtu argumentin më të mirë kundër atyre që e zmadhojnë ndarjen toskë-gegë, duke thënë se me terrenin që ka Shqipëria ndarja toskë-gegë në fakt duhet të kishte qenë shumë më e thellë se ç’ është. Nënkuptohet se fakti që nuk ka ndodhur kështu tregon për lidhjen e fortë mes tyre.

Një nga rilindasit më të mëdhenj shqiptarë në librin e tij “Këndonjëtorja”, që ishte një tekst për fëmijet e shkollave, në pjesën “Istori e Shqipërisë dhe e Shqipëtarëvet”, e shikon ndarjen mes Toskërisë dhe Gegërisë si ndarjen mes zonave të mëdha të Ilirisë së Lashtë, që sipas tij ishin tre: Toskëria, Gegëria dhe Maqedonia. Sipas Naim Frashërit, nga këto tre krahina dolën tre mbretëri të lashta:

Shqipërija në kohërat e vjetëra qeverisej herë me pleqësi, herë me mbretëri. Mbretërit’ e Shqipërisë shumë herë ndaheshinë më tri: të Maqedhonisë, të Toskërisë dhe të Gegërisë. Nga mbretërit’ e Maqedhonisë më me emër është Aleksandr’ i Math që ka mbretëruarë mi gjith’ afëro faqet të dheut që dihej aherë. Nga mbretërit’ e Toskërisë ka qënë Pirrua i Math, me shumë emërë, që ka mundurë romasitë. Nga mbretërit’ e Gegërisë më me emërë është mbretëresha Tefta dhe Gençoja që kanë lëftuarë burrërisht me romasitë.

Sipas kësaj teze, trevat e sotme toske dhe gege, në të dy anët e kufirit shtetëror, nuk janë gjë tjetër veçse mbetjet e këtyre tre mbretërive të lashta. Nuk marr përsipër të shprehem për vërtetësinë ose jo të kësaj teze, sidomos sa i përket Maqedonisë (në atë kohë Maqedonia nuk kishte popullsi sllave), por ajo që bie në sy janë lidhjet e shumta martesore mes familjeve mbretërore të këtyre mbretërive.

Në vitin 1997, televizionet dhe gazetat e mëdha ndërkombëtare që erdhën në Shqipëri për të raportuar për trazirat në vend, e gjetën më të thjeshtë që ta shpjegonin atë që po ndodhte në Shqipëri si një konflikt toskë-gegë, ku Jugu tosk ishte ngritur kundër Presidentit Berisha që ishte verior, geg. Këto media thoshin se Presidenti Berisha pritej me armë kur tentonte të shkonte të bënte fushatë zgjedhore në Toskëri, në jug të Lumit Shkumbin, por nuk e shpjegonin faktin se përse djali i Mbretit Zog, pretendenti i fronit mbretëror Leka Zogu, i cili zhvillonte paralelisht fushatën zgjedhore për referendumin për formën e regjimit, udhëtonte lirisht në Jug për të bërë fushatë për kauzën e tij. Edhe Leka Zogu ishte geg si Berisha. Madje Leka Zogu fitoi 30% të votave në Jug, më shumë se PD e Berishës. Kjo gjë nuk duhet të ndodhte nëse kjo pjesë e popullsisë së Shqipërisë i urrente gegët. I njëjti Sali Berisha, shumë vite më pas fitoi zgjedhjet parlamentare, duke marrë në Jug koalicioni partiak i drejtuar prej tij më shumë se dyfishin e votave që mori në 1997. Sali Berisha do të kishte marrë edhe më tepër vota në Jug në 2005, nëse Leka Zogu nuk do të kishte marrë pjesë në zgjedhje me një forcë politike të vetën, të quajtur Lëvizja për Zhvillim kombëtar, e cila mori rreth 4% të votave të elektoratit të Jugut. Pra të dy këta liderë gegë, Berisha dhe Zogu morën rreth 50% të votave në Jug në këto zgjedhje. Sali Berisha nuk do të behej Kryeministër në 2005 pa votën masive të Jugut dhe kjo gjë u përsërit edhe në 2009. Pas tetë vjetëve në pushtet, ishte normale që Berisha të humbte shumë vota si në Jug dhe në Veri. Sali Berishës nuk duhet t’ i mohohet as nga kundërshtarët e tij merita që provoi me karrierën e tij politike se nuk qëndron teza se politika shqiptare zhvillohet sipas ndarjes toskë-gegë. Sa për të tjerat, secili ka mendimin e tij. Nëqoftëse ia njohim urtësinë sovranit, domethënë popullit, atëherë sovrani tosk ka treguar një mençuri të madhe duke mos e refuzuar një lider geg, ashtu siç mund të thuhet e njëjta gjë edhe për sovranin geg, sa iu përket liderëve me origjinë toske. Të dy vëllezërit sovranë, ai tosk dhe ai geg, i kanë dhënë me këtë një mësim të mirë elitës politike, e cila e shikon politikën si konflikt të pandërprerë.

Me këtë dy vëllezërit sovranë, ai tosk dhe ai geg, i kanë dhënë në mënyrën e tyre përgjigje pyetjes “Kush jemi ne shqiptarët?” Ne jemi toskë dhe gegë, që përbën një larmi vlerash të ndryshme, gjuhësore, etnografike (veshje, zakone, art), domethënë një pasuri kulturore. Ne jemi shqiptarë, pastaj toskë dhe gegë. Pastaj, për t’ ju përgjigjur edhe atyre studiuesve që gjejnë dhe një ndarje racore mes shqiptarëve, ndërmjet nesh shqiptarëve toskë dhe gegë ka edhe të gjatë dhe të shkurtër, biondë dhe zeshkanë, të hollë dhe të trashë, kokërrumbullakët, kokëgjatë dhe kokëgjerë, të zgjuar dhe budallenj, gjeni dhe mediokër, të mençur dhe të çmendur, me zë të trashë dhe me zë të hollë, të bukur dhe të shëmtuar. Nëse për këtë arsye përbëjmë dy raca, atëherë nuk ka asnjë komb në Europë që t’ i përkasë një race të vetme, se të tillë gjen kudo.