NGA PIRRO DOLLANI/
Ky ishte mesazhi telegrafik që mora nga një ish-nxënësja ime që jeton përtej Adriatikut për mëse dy dhjetëvjeçare. Vërtet m’u përkëdhel sedra kur ky urim m’u shfaq në ekranin e celularit sot në mëngjes. Si me magji, m’u largua dhimbja e kokës dhe u ndjeva aq mirë sa u hodha nga shtrati, vesha tutat dhe si një adoleshent vrapova drejt bregut të detit, përgjatë rrugës së Vollgës, në qytetit tim të bukur: Durrës.
Meqë nuk kam marrë miratimin e ish-nxënëses sime për t’ia përmendur emrin këtu në “mexhlis”, po e quaj thjesht GRETA, pasi ajo është e bukur shpirtërisht e fizikisht, saqë edhe Garbo-ja e vërtetë do t’ia lakmonte bukurinë. Sapo arrita afër bregut, në atë shëtitore që mbushet plot njerëz si një fushë e begatë me lule, dhe po i gëzohesha valëve të detit, dëgjova britmën e një vajze që më kumboi në vesh si të ishte bori lufte: “Hej, hej, hap sytë se do të biesh!!!” Ndalova në vend, flokët më ishin ngritur përpjetë, fytyra më kishte marrë një pamje të egërsuar. Si guxonte kjo çupëlinë të më drejtohej sikur të isha një hiç? “Hej, hej. . . hap sytë…” Po bëhesha gati të hapja ato fletë fjalori që i përdor rrallë, shumë rrallë, kur shikimi m’u ndal një hap para këmbëve të mia, te një gropë goxha e madhe. Nëse s’do të ishte ajo “Hej, hej. . .” ndoshta tani do të ndodhesha i gjymtuar, i futur në allçi, në sallën e operacionit në atë palo spital të qytetit tim, me ato mjekë që në vend të merreshin me gjymtimet, së pari, do të “ekzaminonin duart”. . . dhe përnjëherësh e vështrova atë vajzë si të ishte engjëlli im! Të falemnderit moj bijë! Kurrë s’më kishin dëgjuar veshët ndonjëherë muzikë më hyjnore se “hej, hej-i” i saj. Ia ngula sytë dhe ai “hej, hej” dhe ajo vajzë më shëmbëlleu me atë MARGHERITA-n e Riccardo Cocciante-s. E falenderova dhe vazhdova të ec në shëtitore, jo më për të soditur detin, apo të përshëndesja ndonjë të njohur, por mbaja kokën poshtë, për të parë se ku shkelja. Dhe, për çudinë time të madhe, kurrë në këto vite që jetoj jashtë vendit tim, nuk kam parë kaq pisllëll, duket se e kam mbajtur kokën përpjetë kur kam ardhur për pushime! Punëtoret e pastrimit, me ato fshesat e tyre të epokës së gurit, ende nuk kishin filluar punën. Ishte 5:40 e mëngjesit! Ecja e vështroja gjithandej: nga fillimi i shëtitores së Vollgës e deri në fund, pas Hotel Aragostës nuk pashë asnjë kosh plehrash!!! (Besoj se Durrësi duhet te jetë unikal në këtë gjë!!! Në Pogradec në çdo disa metra ka kosha plehrash, kosha për riciklim.) Ecja dhe ja, aty sapo kalova Pistën, përballë meje m’u shfaqen dy gropa të tjera! Qytetarët ecin të qetë, pa u bërë përshtypje fare, të mësuar, (sic janë mësuar me poshtërimin, mjerimin, talljen, premtimet boshe nga të gjithë politikanët!) dhe pa menduar se aty mund të bjerë një fëmijë apo i moshuar e të mbesë ulok përjetë! (Dikush më tha se njeri nga Ministrat e qeverisë banon në pallatin pranë këtyre gropave. S’di sesi do t’u duken këto gropa nga dritaret, por për njerëzit që ecin në këtë shesh, ato gropa mund të bëhen edhe vdekjeprurëse! Vazhdoja të ecja me kokën poshtë. Sa kalova pistën, ai gji i vogël ku bëjnë banjo plot durrsakë, ishte i mbushur me kodra lesh-teriku. Askund nuk dukej më deti! Lesh-terikë, lesh-terikë gjithandej! Pyetja e parë që do të bënte çdo i huaj do të ishte: A ka pushtet lokal ky qytet që të merret me pastrimin, rregullimin apo edhe pushtetarët lokalë e kanë braktisur qytetit si mijëra e mijëra të rinj që largohen çdo vit? Vazhdova të ec dhe sapo kalova Sfinksin, u gëzova kur pashë që rëra ishte pastruar. Epo ja dhe drita në fund të tunelit!!! Vazhdova të ec, sapo kalova Hotel Aragosën, aty në fund, ishte krijuar nje mal i madh me pisllëqet të mbledhura nga pastrimi i rërës dhe një punëtor, sapo mbaroi së mbushuri karrocën e dorës dhe filloi ta shtyjë. . . drejt detit! Ndalova duke mos qenë i aftë mendërisht të përcaktoja se çdo të bënte më tej. Kur ai sapo futi karrocën pak në ujë e kthehu përmbys dhe të gjithë plehrat u përhapen në ujë! Jo, jo, thashë me vete, ky duhet të jetë ndonjë haluçinacion imi. Ndalova. Ai u kthye te mali i plehrave dhe, si të ishte një punëtor që punonte për vitin 2456, e mbushi shpejt e shpejt karrocën dhe u drejtua drejt detit. E përmbysi karrocën përsëri e përsëri dhe barërat, leshterikët, plehrat, letrat, gurët, etj. filluan të pluskonin ca mbi ujë e ca nën të. Kujtova se kisha arritur te drita në fund të tunelit, por ajo s’ishte dritë, por treni që po vinte drejt plazhit! Iu afrova këtij punëtori, që me siguri po të ishte koha e HOXHES, do ta kishin bërë Hero të Punës Socialiste, pasi punonte pa pushim. Me shumë mirësjellje i thashë Mirëmëngjes e Puna e mbarë. Ai burrë, le ta quajmë, Saimir, pra, Samiri m’u përgjigj po me aq dashamirësi, saqë më bëri për vete. I thashë, a mund ta bëj një pyetje? Po si jo,- u përgjigj buzagaz. A mund të të pyes se pse i hedh plehrat në ujë? Ai: pse ku t’i hedh? Unë: nuk e di, po a mendon se kështu ndotet deti? Ai: po mor po, po unë jam punëtor dhe bëj çfarë më thonë. Ata të Bashkisë, vazhdoi Saimiri, nuk kujdesen për pastrimin e bregut dhe pronarët e hoteleve s’kanë makina që t’i marrin e t’i hedhin diku tjetër. . . E falenderova për mirësjelljen, u largova, dhe në mendje m’u kujtua urimi i Gretës: “Uroj ta kaloni sa më qetë në atë vend të çudirave.” Në Shqipërinë tonë, urimi yt, moj e mira Gretë, do të mbesë gjithnjë në kufijtë e një dëshirë të përhershme. Çurçilli ka një thënie të mrekullueshme: “Unë jam optimist, sepse asgjë tjetër s’ka asnjë vlerë e kuptim!” Por të siguroj, se po të jetonte në këtë vendin tonë të bekuar nga Perëndia, por të banuar nga ne shqiptarët, zor se do të ishte optimist! Nëse nuk të duken bindëse këto fjalët e ish-mësuesit tënd, hidhi sytë nga Shqipëria, dhe shiko pushtetarët, politikanët e këtyre 27 vjetëve, që për vete e familjet e tyre kanë ndërtuar Amerikën, ndërsa popullin e thjeshtë, intelektualët, mësuesit, nëpunësit e dikurshëm i kanë lënë në mjerim, me ca pensione që s’mund të jenë në gjendje të jetojnë me dinjitet edhe këto pak vite që i kanë mbetur për të jetuar. Të uroj një ditë të qetë Greta, në atë botë të lirë ku çdo për njerëzit e punës mundësitë janë pa kufi!
Jul Bonati lindi në Shkodër më 24 maj 1874 në një familje me tradita të shquara patriotike. Gjyshi i tij, Nikollë Bonati ishte një nga themeluesit e Shoqërisë së Shkronjave të Stambollit. Imzot Jul Bonati studioi në Kolegjin Saverian të Jezuitëve në Shkodër. Është diplomuar në Filozofi dhe Letërsi në Vjenë, Austri dhe në Padova, Itali.Më 1912 dorëzohet prift dioqezan dhe vendoset në Stamboll për të shërbyer në detyrën e famulltarit të katolikëve shqiptarë që ndodheshin atje. Shërben 16 vjet në Stamboll, ku merr pjesë aktive në lëvizjen kombëtare. Nga viti 1920 deri më 1924 ishte anëtar i Klubit “Pragu shqiptar” që kryesohej nga Jonuz Bej Kolonja dhe Anastas Frashëri.Prej viteve 1942 -1946 ka jetuar në Itali ku ka vazhduar punën shkencore e letrare deri në fund të vitit 1945 kur kthehet në Shqipëri. Në hetuesi Imzot Prof. Jul Bonati pohon se “në vitin 1945 jemi mbledhë në Romë në takim me Papa Piu XII. Prej aty më kanë sjellë anglezët me avion në Shqipni.” Më 1946, në moshën 72 vjeç arrestohet dhe me vendimin nr. 429 datë 31.10.1947 të Gjykatës Ushtarake është deklaruar fajtor për krimin: Agjent i Vatikanit , dënohet me 7 vjet heqje lirie. Vdes i masakruar në spitalin e burgut më 5 nëntor 1951. Sipas Prof. Dr. Ajet Shahu, “Imzot Jul Bonati u gjet në një dhomë copa-copa, i shkryem nga të sëmurët e “pavetëdijshëm.”Kështu barbarisht e mbylli jetën filozofi, humanisti, studiuesi, përkthyesi e prifti Jul Bonati. Pikërisht, 65 vjet nga dita e vdekjes së tij do të kremtohet Riti i Lumnimit e i Naltimit në Altar i Imzot Prof. Jul Bonatit, së bashku me 37 martirët e tjerë.Është ky një përkim i rastësishëm apo i paracaktuar për të fshirë nga kujtesa atë vdekje barbare që, mbas sodit, dita e 5 Nëntorit të mbetet në kujtesën e kombit si dita e bardhë e Lumnimit dhe e Naltimit në Altar të Imzot Prof. Jul Bonatit së bashku me 37 martirët e tjerë?
