NE FOTO: NAMIK MEHQEMEJA/
Nga Agim Xh. Dëshnica-Boston, MA /
Pak fjalë për jetën e pafat e veprën e paharruar./
Jeta për habi herë pas here, merr rrjedhatë papritura e pamje të pabesueshme,ashtu siç ndodhi në motin e përgjakshëm1944, kurintelektuali e atdhetari demokrat,IzetMehqemeja,nga fisi iMehqemeve, i dëgjuar në historinë e Beratit,humbi jetën në njëkamp nazist, ndërsa më nëntë dhjetor 1945, diktatura komuniste shqiptare pushkatoi,të birin 22 vjeçar,Namik, luftëtarin e bashkimit kombëtar epoetin e lirisë, i njohur në shtypin e kohës me anonimin Nako.Nësepushtuesi i huaj vret, do të thotë se atdheu ka mbrojtësit e vet. Kur shqiptari vret shqiptarin kombi ka probleme me vetveten, ndaj dhimbja është më e mprehtëdhe e zgjatur nëkohë.
Namik Mehqemeja, u lind në Berat,ne vitin 1923,kur zhvillimi i vendit, tashmë i pavarur, po ecte vrullshëm drejt përparimit demokratik me kahje perëndimore në fushat e ndryshme të jetës politike, ekonomike e kulturore. Mësimet e para dhe Qytetësen i kreu në Berat, ndërsa të mesmen në Shkollën tregtare të Vlorës. Lufta dhe pushtimi Italian e bën te pamundur vazhdimin e studimeve të larta.Gjatë e pas mbarimit të mësimeve e studimeve jashtëshkollore, falëdhuntisë e shpirtitromantik rinor, krijoi e botoi poezi e prozë, në organet shtypit të kohës. Në shkrimete veta plot frymëzim, vihet re ndikimi i letërsisë së viteve 30-të, sidomos i Migjenit. Sipas atyre që e kanë njohur nga afër, ai qe një djalë i hijshëm, me ato sytë e kaltër e flokët e verdha që ia merrte era, ikursyer në fjalë, i thellë në mendime, shpesh ëndërronjës e fisnikme shpirt të ndjeshëm djaloshar. Nako qysh në hapat e para u shqua midis krijuesve të kohës. Poezitë e tij ishin fryt i një fantazie e gjuhe të pasur gjatë orëve të krijimit nën dritën e kandilit, apo soditjes së natyrës së bukur shqiptare, sidomos Beratit. Burime meditimi për të ishin njeriu i dashur, nëna, babai, motrat, shokët atdheu, qyteti, mali, dëbora, vjeshta, muzgu, mbrëmja pranverore,lumi, deti etj. Vlerat e veprës së tij dhe ngritjen në një nivel më lartë, në të ardhmen i pat vënë re prej kohësh dijetari e poeti Vexhi Buharaja,por fati i mbrapsht i rrëmbeu gjithçka, jetën, rininë, shkollën e lartë për në Vienë dhe krijimtarinë aq të bukur. Autorë më të pëlqyer për të ishin Sami e Naim Frashëri, Konica, Fishta, Noli, Migjeni, Tagora. Dostojevski, Petëfi,Niçe, Hegeli etj.
Në qytetin e Vlorë nisi jetën e luftëtarit të lirisë, i rreshtuar në çetat partizane. Në një përpjekje të armatosur me forcat ushtarake italiane u arrestua dhe pas burgut doli sërish në mal.
Viti 1945, i ngjashëm me një turfullimë tmerresh, do të mbahet mend për gjyqet e egra, ku humbën jetën, apo u burgosen pa faj atdhetarë të shumtë, për mendimet ndryshe. Shumë prej tyre vendosën të mos largoheshin, të bindur, se i kishin shërbyer atdheut në rrezik, një ndër ta, edhe Namik Mehqemeja, i cililuftoi kundër pushtuesve deri në fund. Mirëpo pas mosmarrëveshjeve e zhgënjimeve gjatë luftës, për çeshtje të rëndësishme kombëtare, pati një parandjenjë të keqe.Sipas këshillave të nënës, u vendos në fshatin Lapardha, në shtëpinë e një të afërmi. Atje, pas medyshjeve të lodhëshme, vendosi të merrte udhën e shpëtimit jashtë atdheut. Por, i kallxuar nga dikush, u kap nga forcat e ndjekjes në strehën, ku fshihej. Me akuza të sajuara, ai u dënua me vdekje nga gjykata ushtarake në Berat.Vendimi ndaj poetit të ri u prit me zemërim nga qytetarët. Ai dënim nuk qe vetëm krim, por, edhe një akt barbar i panjohur deri atëhere nga drejtësia shqiptare. E megjithatë e pushkatuan pa mëshirë së bashku me shokun e vet, Resul Tozhari, natën, diku në një ullishte pranë Uznovës.
Nga letrat e burgut veçojmë, kujtimin e fundit, shkruar pas një fotografie të burgut: “Nënës sime të dashur që i shkaktova kaq dhembje e dëshpërim.” dhe letrën:“Të dashura motra”: “E vetmja porosi që ju lë prej birucës është kjo: ruani vetëm nderin. Ruani nderin, në qoftë se doni të jini të denja për kujtimin e vëllait tuaj. Ruani nderin nëqoftëse nuk doni të lëndoni eshtrat e mia. Shoqëria që ju rrethon është e korruptuar. Prandaj ju them edhe njëherë: ruani nderin! Kjo është porosia ime e fundit. 15 nëntor 1945.“Në mbarim të fjalës së fundit në sallën e gjyqit pas vendimit, ai u shpreh: “Nuk kërkoj mëshirë, mëshira është arma e të dobëtit.”
Këto fatkeqësi njerëzore, nuk do të mbaronin me kaq, sepse në vijim do të vuanin në punë të rënda krahu, nëna dhe motrat, të cilat u larguan nga jeta para kohe, pa mundur të kuptonin, se përse i munduan aq padrejtësishtdhe pa ditur, se ku dergjeshin njerëzit e tyre të dashur.Edhe në ditët e sotmenë qytetin, ku u lind, pandeh sikur heshtja si hije përpiqet të mbulojë kujtimin e shenjtë të poetit liridashës.tokme atin e vet. Por në librin tronditës “Genocidi Gjysëmshekullor në Shqipëri”, botuar më 2010 nga Tomor Aliko, shihet ndermjet të tjerëve, edhe foto e Namikut, me shënimin përbri: “student,(A) “ -i vrarë.
Krijimet letrare të Nakos.
Shkrimet e botuara deri më 1944, të shpëtuara nga duart e shfarosëse në hetuesi, apo në biblioteka, tok me dorëshkrimet e fshehura e të pabotuara, panë dritën e botimit vetëm pas vitit 1990. Nga këto përmendim: në poezi: “Kënga e pakënduar”, “Kënga e re,” “Deti”, “Shpirti është lot”, “Muzg vjeshte” “Jeta”, “Mbrëmje pranverake” (në burg),”Ja. Nata bie”, “Kalorësi i Ri”, “Vallja e hijeve”, “Dëshirë”, “Do të vijë një ditë”, “Poetit”, etj. Në prozë: “Atit tim”, “Motrës sime”. “Kënga e detit”, “Dëbora”. “Loti im”,” Një vajze”,” “Ylli karvanit veton në të feksur”etj. Vijojnë disa pjesë dramash, përkthime, shkrime, fjalime të ndryshme dhe letra nga burgu. Kanë humbur ose janë zhdukur poezitë “Trimi”, “I kujtoj të gjitha”, “Shqiponjat fluturojnë lart”; novela “Mbas malit”; romanet “Çerdhja u prish”, “Hije e dritë”; “Ditari i burgut dhe esseja “Në vendin e zambakëve të bardhë”.Keto panë dritën e botimit vetëm në kohën e demokracisë, në gazeta të ndryshme dhe në vëllimin “Shpirti është lot” 1994. Së fundi, shkrimet e tjera u përfshin në vëllimin “Dy jetë, një poezi”-Berat 2003, e në librin “Poetë beratas në shekuj”-Berat-2011, përgatitur e botuar nga shkrimtari e publicisti i njohur Agim Mehqemeja.
Në mbyllje të këtij shkrimi të dhimbshëm dokumentar japim disa nga poezitë e tij e nje pjesë nga proza.

JA! NATA BIE

Ja! Nata bie mbi dhet,
po zbret ngadalë, rrëshket.
Ja! Nata bie mbi qytet
dhe hyn në dhomën time e qetë

Rreze hëne hyjnë prej dritaresh
zbehin dhomën time të shkretë
por në shpirtin tim mbuluar nga retë
nuk hyn asnjë rreze prej zjarresh…

SHPIRTI ESHTE LOT

Një lot i vetëm shpirti im,
një lot më tepër në vajtim
që avullohet si të tjerët
pa lënë më pas asnjë kujtim
në sytë e mi e në të tjerët.

KENGA E PAKENDUAR

Ndiej një këngë në zemrën time
kam një këngë të pakënduar ,
kam një këngë të harruar,
m’u në fund të zemrës sime.

Dhe kjo këngë e pakënduar
shpirtin tim ma thërmon,
zemrën thellë ma dërmon
dhe ma le të ngashëruar.

Deh! buçit. o kënga ime,
mos më mbaj si skllav të lidhur
mos venit shpirtin e hidhur
Deh! buçit në vargje rime.

VALLJA E HIJEVE

Në një natë të errët vjeshte
rrija në dhomën time.
Një kandil me pak ndriçime
ndrinte mbi fytyrën time

Rrija vetëm si i shkretë
befas një erë e lehtë
fryn kandilin e zbehtë.

Ja! kandili që po shuhet,
flakë e tij po venitet…
Ja! një hije tek po ngjitet
Ja! .një tjetër që po ngrihet
Ja! Ja! një nga një po dalin
hijet e dhomës sime.
Ja! një valle tek po marrin
rreth e qark tryezës sime

Ja! hijet po ikin një nga një.
Dhe kandili mbi tryezë
lëshon flakë e perhap rreze..

MBREMJE PRANVERORE
Ne burg.

Eshtë mbrëmje pranverake,
mbrëmje hijesh errësuar,
nëpër gjeth një afsh i përmallshëm
bie skena të kujtimit
dhe në shpirt një dhembje thellë
më pushton prej përmallimit…
Eshtë mbrëmje prandverake…
mbrëmje hijesh errësuar.

Rreze drite kuqërruara
bien përmbi maja malesh
e më duken si vigana
derdhin hije fshehtësie
dhe pastaj në botë të ëndrrës
zhyten thell’ prej lumturie
dhe harroj hekrat e burgut,
harrojbotën mbushur hallesh.

Dhe në mbrëmjen pranverake
dhëmbja ime thellë shtohet
edhe shtohet dalngadalë,
kur një yll ndizet në qiell.
edhe ndez një mall të thellë
përvëlon në shpirtin tim
…dhe më shkrin në hapësirën
që prej dritash po mbuloohet.
1942

Pjesë nga proza:

TABLO VJESHTE
Vjeshtë në natyrë
dhe vjeshtë në fytyrat tona
Migjeni
Natyra është e kthjelltë dhe e qetë. Eshtë natyrë vjeshte. E kthjelltë si lot i nxehtë i një të riu. E qetë si një shkretëtirë pa oas. Rrezet rrjedhin nga burimi i tyre, të qeshura si ujët, që gurgullon në gushën e një vashe. Një trëndafil i vonuar ka çelur në kopësht. Një trëndafil me ngjyra të kuqe si të gjakut. Por është trëndafil vjeshte. Edhe sytë e të riut ndriçojnë me një dritë të çuditshme. Edhe ato janë pasqyrë vjeshte.
Botuar në “Revistën Letrare”, 5 Tiranë. 15 prill 1944.
———————-
DIELLI PO GROPOSET
NGA PERENDIMI

Dielli po groposet nga perëndimi dhe hijet e mbrëmjes po zgjaten nga lindja.
. Ja! Hija e fundit ngjtet mbi majat si një alpin i lodhur.
Fryma e natës ledhaton gjethet e njoma të pemëve dhe muret e shtëpive dhe qielli mbyllët stoliset me temina të bardha.
Edhe harabeli përpoqi krahët për herë të fundit dhe pushoi mbi degët e mënit.
Po ti pse zbehe kur më sheh mua dhe pse përpjek portën?
Mos ke frikë nga dashuria, moj mikja ime?
…Ah, sikur të ruaja tek kryet, kur përgjume duke mbajtur në buzë gërshetin tend të bukur!
—————–

Poezi kushtuar poetit martir,

POETIT TE KENGES
SE PAKENDUAR
Nga Agim Xh. DëSHNICA
Me rrezet e fundme
njëvijë eshdritur-ar,
ra, u hap e u shtri,
në kreshtë mbiShpirag,
e befas u fik.

Afër lumit nën ulli
krisma, hije, dhimbje-gjak.
A fle lumi?
A ndien lumi, a sheh lumi?

Hesht mbi shkëmb qyteti i bardhë
pas dritaresh, rradhë mbi rradhë ,
me përralla e legjenda
brendaportave të rënda.

Afër lumit nën ulli, hijeve,
u shua poeti i bukurive,
në zemra ipaharruar.
U vra kënga e pakënduar
për fllad e det,
për lule e fletë,
vjeshtën e borën dimërore,
mbrëmjen pranverore,
në kohë zgjimi
e çast frymëzimi
nën flakën e kandilit
me trillet e bylbylit.

Hesht qyteti, prehet nën yje,
në orën e krimit nën hije.
Por ja! Jehona çan në suferimë.
Qajnë valët nën urë flijimesh,
qajnë poetin e dashurisë
poetin e hijshëm të lirisë.

Hëna ngriu mbi Kala,
feks dritare e baxha,
në gjumë trondit qytetin,
nën ulli e zgjoi poetin.

Nako, Nako. Emri i tij rinor
ikën tutje lumit në Tomor.
jeton me kumtin e besimit,
për ditën e ngadhnjimit.

E ndjek në çaste muzg vjeshte,
shpirtin lot, tek ngrihet lart në heshtje
e humbet tej malesh e pyjesh,
por befas shdrin si yll mes yjesh.
——–
Në fund, mund të thuhet, se ky shkrim, sado shkurt,me ngjarjet, faktet e vargjet, dëshmon për të vërtetën në kundërshtim me çdo esse-fantazi.