Nga Ylber Vokshi -Ylli/
Ma në fund një banor i kryeqytetit të Kosovës z.Bajrush Morina morri guximin që pas gjashtëmbëdhjetë (16) vite të bënë një reagim kritik publik me titull “A jeni gjallë o Prishtinali, …”,për tërë situatën urbane të krijuar në Prishtinën. Një të vërtetë,për të cilën të gjithë ne pëshpëritnim jo-publikisht,ai e shpalosi në opinion,për këtë çuditërisht pati reagime pozitive dhe ekstrem negative nga shumë “ekspert” fallco të cilët situatën reale që vet e kemi krijuar e shikonin nga pikëvështrimet e tyre partiake,provinciale,fare pa pasur qasje vet kritike. Pasojat e veprimeve tona tani po shfaqen në formën e tyre ma të vrazhda,po pengojnë,me pasoja tmerrësisht të dëmshme për gjeneratat e reja në funksionimin e një qyteti, gjegjësisht Prishtinës,kryeqytetit të Kosovës.
Në parimet themelore ndërkombëtare në procesin e përpilimit të Dokumenteve Hapësinore dhe Urbane është i domosdoshëm dhe obligues konsultimi i banorëve të vjetër të qytetit. Në prill të vitit 2004,do me thënë para njëmbëdhjetë vite,në reagimin tim publik ndaj asaj strategjisë famoze të Prishtinës,me një shkrim publik me titull “20 +1 pyetje për përgjigje”,duke e shfaqur papajtueshmërinë time profesionale ,të argumentuar, iu kamë parashtruar ndër tjerat edhe një pyetjen vendimmarrësve të atëhershëm komunal,citoi nga shkrimi:
“A është marr në konsideratë mendimi i qytetarëve të vjetër të Prishtinës të cilët më mire se të gjithë ne e përjetojnë qytetin e tyre. A janë konsultuar gjatë përpilimit të “dokumentit”apo është vepruar si në të kaluarën kur tërësisht është injoruar mendimi i tyre për qytetin.”
Nga aspekti im profesional,e kamë përjetuar shumë vështirë tërë situatën e krijuar urbane në Prishtinë dhe Kosovë në këto vite. Nuk e kamë të qartë se çka ishim dhe jemi në gjendje ti bëjmë vetvetes. Reagime të tilla i kamë pritur shumë vite ma parë nga shoqëria civile,vendimmarrësit,qytetarët e thjeshtë e pikë së pari nga“prishtinalitë e vjetër”, të cilët askush nuk i ka respektuar ose pyetur për diçka. Situata e krijuar reflekton seriozisht në të gjitha poret e jetës urbane në Prishtinë sot,e besa edhe në të gjitha vendbanimet tjera në Kosovë.
Ndërtimet pa leje dhe me leje abuzive,mbindërtimet,uzurpimet e hapësirave publike e në disa raste edhe të atyre private,shumë veprime antiligjore të pa imagjinueshme dikur, janë lejuar nga ana e vendimmarrësve në Prishtinën e këtyre viteve,fare pa dhënë përgjegjësi institucionale. Për shumë ndërkombëtare këto zhvillime urbane në Kosovë ishin dhe janë të pa kuptueshme,të pa logjikshme pasi janë të ndërlidhura më mirëqenien e një shoqërie e cila është e obliguar të respektoi rregullat,normat dhe standardet urbane që janë të lidhura me të gjitha fushat komplekse të një jete normale, që çdo banor i Prishtinës e dëshiron,për të mirën e tyre e pastaj edhe të gjeneratave të ardhshme.
Për të gjithë këtë problematikë komplekse urbane kamë reaguar në kohë reale,menjëherë pas luftës,në institucionet adekuate si MMPH (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor),ku vullnetarisht u punësova duke lënë rehatinë që e kisha si projektant arkitektonik dhe urbanistik. E kamë konsideruar si obligim moral që së bashku me të tjerët profesionist të kontribuoi në formësimin e shtetit tonë, për të cilin janë sakrifikuar shumë gjenerata. Do të tentoi që në mënyrë kronologjike të shpalosi disa momente kyçe,për të parandaluar tendencat negative që haptas vëreheshin në fushën e urbanistikës në Prishtinë menjëherë pas luftës.
Kaloi faza emergjente,pas së vitit 1999, ku Prishtina për fat të mirë,nuk kishte pësuar dëme të mëdha në urbanistikën e vetë e cila ishte e mbuluar me dokumente korrekte hapësinore dhe urbane. Natyrisht se përpilimi i dokumenteve të reja urbanistike ishte i domosdoshëm,pasi kishin fillua devijimet e para urbane, kundër të cilave nuk kishte interes të ndalen nga strukturat e atëhershme komunale. Pati reagime të pakta në atë kohë, pas vrasjes së kryearkitektit të qytetit Rexhep Luci, në shtator 2000,
situata tërësisht ndryshoi duke mos u përfillur as rregullat elementare të urbanistikës. Ai u mundua te parandaloj shkatërrimin e kryeqytetit,u ekzekutua mizorisht, si rezultat kishim fillimin e shkatërrimit të Prishtinës me pasoja të mëdha,të cilat tani kanë filluar të reflektojnë në formën ma të vrazhdë të saj në kualitetin e jetës urbane në Prishtinë.
Disi me trysni të mëdha,në shtator të vitit 2003,filluan përgatitjet për përpilimin e dokumenteve të reja të planifikimit urban të kryeqytetit,pasi kishte kërkesa të mëdha si rezultat i lëvizjes së pa kontrolluar të popullsisë,nga të gjitha anët e Kosovës dhe diasporës. Ishte kjo një privilegje që çdo kryeqytet i shtetit e ëndërron. Duhej filluar përgatitjet që sa më mirë të jemi të gatshëm me situatën e re urbane të krijuar. Në befasinë e të gjithë neve profesionistëve,në prill 2004 Komuna aprovoi një Strategji ( Plani strategjik 2004-2020 – Zhvillimi Urban i Prishtinës),i punuar në mënyrë të kundërligjshme,për tre (3) muaj,me pasoja të rënda për kryeqytetin dhe tërë vendbanimet tjera në Kosovë,për të cilët kryeqyteti ishte si model i punës në fushën e urbanistikës.
Reagimet e mija ishin konstruktive,jopublike ( interne ), si në Ministri, aty ku punoja,ashtu edhe me zyrtarët në Komunë,por të dy palët tërësish i kishin injoruar sugjerimet e mija, pasi interesat e tyre nuk përputheshin me rrugën e drejtë të trajtimit të problematikës urbane në kryeqytet. Edhe sot jam plotësisht i bindur, se nëse investitorëve të ndryshëm që kishin leverdi materiale të ndërtonin në kryeqytet, po të iu shpjegohej me argumente profesionale se ku dhe si të ndërtojnë,askush nuk do të ndërtonte pa leje. Një pjesë e fitimeve të tyre të planifikuara,shkonin në gjepat e zyrtarëve të ndryshëm,klanor ose partiak,e së fundi duhet ti nënshtrohen procesit të legalizimit i cili sot prapë do të ju kushtoi.
Pasi i shtjerra të gjitha rrugët institucionale, atëherë nëpër mes opinionit publik, në media të shkruara dhe elektronike,në promovimin e monografisë për Prishtinën,në takime,simpoziume,seminare, kamë potencua rrezikun e një qasje të këtillë ndaj problematikes urbanë në Prishtinë. Edhe dokumentet hapësinore Evropiane (ESDP) të aprovuara në Postdam në vitin1999,në parimet e saja si çështje e rëndësisë së veçantë e kishte “partneritetin urban – rural”,i cili për ne në Kosovë ishte i pa dëshiruar,dështoi,
përkundër hulumtimeve profesionale të kurorëzuara me një “pilot projekt” të bërë nga ana ime deri sa isha në MMPH. Ishin të kota të gjitha këto sugjerime konstruktive, pasi klasa politike në Prishtinë dhe Kosovë, fare nuk është brengosur për pasojat e veprimeve të tyre,të pa riparueshme për tërë shoqërinë,që tek tani po paraqiten në formën ma të vrazhdë të saj,si është rasti konkret me reagimin e z.Bajrush Morina i cili e ka vërejtur se ku qëndron thelbi i problemeve urbane në Prishtinë.
Është ky vetëm një segment me të cilin do të ballafaqohen gjeneratat e tanishme dhe të ardhshme të Prishtinës, ata që e shkaktuan këtë kaos-fashizëm urban, një ditë do të zbresin nga skena vendimmarrëse politike,neve dhe gjeneratave të reja po na detyrojnë të jetojmë në këtë mjedis të varfër dhe të rrezikshëm urban.
Natyrisht sipas logjikës së tyre ata këto sugjerime tërësisht i kanë injoruar, e sot pasojat e veprimeve të pa përgjegjshme të tyre të gjithë ne po jemi të detyruar ti durojmë. Po të ishte vepruar ashtu si sugjerohej nga ana ime dhe sipas kërkesave dhe principeve urbane,atëherë zoti Morina nuk do të kishte nevojë ti parashtron ato pyetje në shkrimin e vet këto ditë. Çka është e rëndësishme kualiteti i jetës urbane në kryeqytet do të ishte ma e mirë. Kështu së bashku me shumë veprime tjera abuzivë e kemi këtë situatë kaotike urbane në Prishtinë,ku përgjegjësia duhej të jetë edhe ma e madhe pasi është kryeqyteti i Republikës së Kosovës e njëherit pasqyra dhe fytyra jonë,nëse atë ende e kemi ?

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli
23.11.2014 arkitekt i pavarur
ylberv@yahoo.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK).