Tregim nga SPIRO  GJIKONDI/

       – Tani do ta shikojmë sa të vlen lëkura…

            Kështu tha ai dhe qeshi. Apo u skërmit me dhëmbë të shtrënguar dhe me gjysmën e buzëve? Vetem gjysmën e fytyrës e kishte në dritë. Gjysmën tjetër e kishte të errët. Ç’fytyrë ka djalli?

            Pa e ndërprerë të qeshurën-farmak më goditi me grusht në ijen e djathtë. Rrënkova dhe mu mbajt fryma, por nuk u ankova. Prisja goditjen tjetër në krahun e majtë.

            – Përpara!- tha ai me ton urdhërues dhe më shtyu me të dy duart aq fort sa gati u rrëzova. Ndjeva një kërcitje të kyçeve të duarve. Më vranë unazat e hekurta. M’i kishte shtrënguar më tepër se zakonisht.

            – Qen!

            Isha i detyruar të dëgjoja dhe të prisja gjithçka prej tij. E njihja mirë edhe grushtin dhe këpucët e tij. Këpucë ushtarake me lëkurë derri dhe me proka metalike.

            Durova edhe atë çast. E dija se s’duhej të nxirrja zë. Nuk më dëgjonte dhe nuk mund të më ndihmonte askush. Çdo goditje me grusht në ije e konsideroja më të lehtë se ajo që do të më vinte më pas. Një mënyrë për të përballuar dhimbjet. Ai tha  “përpara” dhe unë po çapitesha nëpër koridorin e ngushtë që kutërbonte sikur të kishin shpërthyer kanalet e ujrave të zeza. Erë kalbesire, myku, shurre, fekalesh dhe një llum i zi që zvarrisej rrëzë mureve si serë e shkrirë me reflekse të vakëta.

            Shkallët ishin të ngushta e me kthesa, të kafshuara e të brejtura nga koha. Edhe nga prokat e këpucëve te tij. Ato të ngjisnin lart, të zbrisnin edhe poshtë. Kur ngjitesha më lindte një shpresë e ankthshme, sikur shkoja me dyshim drejt parajsës. Kur zbrisja më kapllonte nje dëshpërim i thellë, i bindur se shkoja drejt skëterrës prej nga nuk do të dilja kurrë.

            Sa shkallë ngjitëm? Nuk i numurova. Më priteshin gjunjët. Më zihej fryma. Gulçoja. Ishte një ngjitje e mundimëshme. Doja të mbështetesha diku, në faqet e mureve, por ai më shtynte dhe më godiste vazhdimisht në ije.

            Ndaluam në një shesh-pushimi. U hap një derë. Nga drita që u përplas në fytyrën time mu duk se u verbova. Ishte nje dritë e bardhë, e beftë. Ngrita duart e lidhura në lartesinë e syve, për tu mbrojtur. Çuditërisht mu duk vehtja pa peshë. Sikur po fluturoja, në një hapësire pa kufi, në mes të qiellit dhe tokës, ne nje hapësire të gaztë, pa sende perreth. Pastaj çdo gjë u bë si më parë. Gjysëm-erësire.

            Ndodhesha në një dhomë të zakonshme. Vetëm me një tavolinë dhoge në njërin krah dhe përpara saj një karrige e mbërthyer në  dyshemenë e shtruar me çimento. Mbështetur në shpinën e karriges në anën tjetër të tavolinës qëndronte një mesoburrë i imët. Nuk e kisha parë kurrë më parë. Nuk bënte pjesë në grupin e hetuesve. Mbase kishte ardhur nga lart. Mbase donte të me njoftonte ndonje vendim të veçantë.

            E shikova me dyshim.

            Kishte veshur një xhaketë gri dhe jaken e këmishës e kishte të zbërthyer. Dukej i qete. Me flokët e ndara në njërën anë dhe të krehura me kujdes. Mu duk se buzëqeshi me hyrjen time. Sikur donte të më joshte. Mbase donte të tregohej i afërt me mua. Kishte një pamje dashamirëse. Ndryshe nga gjithë të tjerët që më shihnin me egërsi. Të tjerët ishin të gatshëm të më hanin me dhëmbë që në çastin e pare kur më sillnin nga birruca. Hynin drejt e në temë. Folë, ose e di vetë se c’të pret, thoshnin ata. Dhe unë e dija se c’më priste: Shqelmat e tyre, këpucët me proka…

            Ndërsa ky tjetri… Buzëqeshte me sy të perënduar. Ç’bluante në mendjen e tij? Më bëri shenjë të ulesha në karrigen e mbërthyer në dysheme dhe unë u ula me drojtje. Më dhimbte gjithë trupi. Mezi qëndroja. I vendosa duart e lidhura sipër gjunjëve, më tepër për tu mbeshtetur. Ai vazhdonte të më shihte me atë vështrimin e tij të perënduar dhe me atë buzëqeshjen e ngrirë.

            -Si je? – tha

             Mënjanova kokën si të doja të thoshja:  ”Siç më sheh…”

            Ai u ngrit nga vendi, mori një pasqyrë drejtkëndëshe pa kornizë që ndodhej mbi tavolinë, erdhi pranë meje dhe ma mbajti përpara fytyrës.

            Njeriu që u shfaq përballë meje më tmerroi. Nuk isha unë. Ai ishte pa flokë. Njërin sy e kishte të nxjerrë. Faqet e tij të rrudhura i kishin hyrë brenda nofullave. Hundën e kishte të shtrembëruar. Dhëmbët i kishin rënë. Në vend të gojës kishte vetëm një zgavër të zezë si humnerë që të përpinte.

            E largova vështrimin prej shëmbëlltyrës sime të transformuar dhe i hodha sytë mbi duart e mia sipër gjunjëve, por u drodha dyfish. Në vend të tyre kishin mbeur vetëm kocka, skelete duarsh pa mish, pa thonjë…

            – Nuk të vjen keq për vehten? Shiko si je bërë…!

            Ç’mund të thoshja?

            Ai më bëri shenjë të ngrihem. Më tha ti afrohem dritares.

            Poshtë nesh ishte rruga. Matanë rrugës ca shtëpi përdhese të mbuluara nga pemët. Më tej një pallat katerkatësh me tulla të kuqe dhe më tej akoma një horizont i purpurtë.   Horizonte të tilla ku përziheshin ngjyrat e kuqe me ato blu më çonin në fëmininë time të largët, buzë detit. Mu ndez malli për të shkuarën dhe u përlota.

            Pastaj klitha pa zë.

            Buzë trotuarit poshtë nesh qëndronin një grua dhe një vajzë rreth të tetëmbëdhjetave. Nuk ishin aty më pare. Mbinë papritur. Gruan e njoha. Ishte ime shoqe. Por më e plakur, e rënë. Për shkakun tim, mendova.Tjetra duhej të ish ime bijë. E sillja ndërmend të mitur.Tashmë ishte rritur e zbukuruar. Mu duk vajza më e bukur në botë. Veshur me një fustan të bardhë me shirita bojë qielli. C’donin aty? Përse kishin ardhur?  Ato s’mund të më takonin. Kisha shumë kohë pa i parë. Mbylla sytë, gati të grushtoja  xhamin dhe të hidhesha fluturim drejt tyre. Por kur i hapa sërish nuk i pashë më. Ishin larguar, apo, ndoshta, ishte vetëm një vegim…

            – Ato të presin, – tha ai prapa meje.

            E dija që më prisnin.

            – Një hap të ndan, -vazhdoi ai. – cdo gjë është në dorën tënde. Zgjidh e mer! Jeta andej. Vdekja këndej.

            Po të varej çdo gjë prej meje s’kisha pse të ndodhesha aty.

            – C’kërkoni nga unë, – mërmërita, por nuk e njoha zërin tim. Kisha shumë kohë pa folur.

`           – Asgjë të madhe…- tha ai me mospërfillje, si të donte ta zvogëlonte gjithçka.- Të  behesh i yni. Te punosh si ne. Për ne. Asgje me teper…

            – Të bashkëpunoj me ju…?

            – Të na shërbesh. Të na informosh, për çdo gjë që sheh, për çdo fjalë që dëgjon, për të zbuluar ata që s’na duan, armiqtë. Kaqe

            – E si?

            – Thjesht… Do të kesh një emër të remë dhe do të kesh të bësh me njerëz të caktuar prej nesh…

            Pra, nuk ishte tamam ashtu sic thoshte ai. Nuk ishte një zgjedhje midis Jetës dhe Vdekjes. T’ja falja shpirtin shejtanit… Nje zgjedhje, pra, midis dy Vdekjeve: Të Trupit, nga njëra anë; të Shpirtit, në anën tjeter. Shpirti këndej. Trupi andej…

            – Është në dorën tënde. Zgjidh! Në se pranon të bashkëpunosh firmos këtu dhe je i lire. Njerzit të presin. Ke mall për ta? Shko! Në rast të kundërtë zbrit përsëri atje poshtë, për të mos parë dritë dhe diell me sy, gjersa të kalbesh dhe askush nuk do të mare vesh se ku të prehen kokallet.

            U ngrita në këmbë, i gatshëm për t’ju dorëzuar atij tjetrit që i kishte këpucët me proka e që, me sa kuptova, ishte tërhequr për të na lënë vetëm e, me siguri, më priste përjashta.

            – Ku shkon?

            – Atje poshtë, – thashë i vendosur. E kisha bërë zgjedhjen.- Në birrucën time. Atje ku më keni futur,- shtova.- Në se nuk ju mjaftojnë thonjtë, më prisni edhe gishtat. Në se s’mjaftojnë gishtat më prisni edhe duart, edhe këmbët. Dhe po s’u mjaftuan këto, më prisni edhe kokën. Vdekja s’më tremb më. Jeta s’është gjë tjetër veç një cope rrugë drejt saj. E ç’rëndësi ka në se shkoj n’atë botë i gjymtuar?

            – S’kemi mbaruar,- tha ai.- Ulu!

            Urdhëri i tij ishte i prerë.

            Një perde e errët sa gjithë gjerësia e murit në shpinë të tij u hap me një tringëllimë gërvishtëse unazash të ndryshkura. Një mur i xhamtë dhe përtej tij një dhomë pak më e madhe se ajo ku ndodheshim ne.

            Zot! Ime shoqe dhe ime bijë ishin atje, mbledhur sa një grusht në njerën nga qoshet, strukur në gjirin e njëra tjetrës, të përqafuara, duke mbrojtur njëra-tjetrën. Rreth tyre ushtarë dhe police të shpartalluar, pa kapele në kokë, me gjimnastorka të zbërthyera, me rypa të lëshuar, me këpucë të zgjidhura, të gatshëm tu hidheshin sipër si ujq të urritur.

            – C’keni me ato?!- bërtita. – A s’ju mjaftoj unë? Lerini të shkojnë!

            – Jooo, – tha ai dhe e qeshura e ngrirë shkriu në jargë. – Ata presin një shenjë të vetme nga unë. Në se ti s’pranon  ata do të leshohen mbi to si të babëzitur që janë, do t’u shqyejnë fustanet e tyre të bukura, do ti kafshojnë me ata dhëmbët e tyre të palarë, do tu shfryjnë në gojë frymën e tyre të qelbur, do tu çjerrin gjokset e tyre të bardhe me thonjtë e tyre të paprerë, do të kalojnë mbi to të gjithë me radhë deri sa atyre tu shterrojnë fuqitë e tu soset edhe fryma e fundit, pastaj, do ti flakin përjashta në rrugë që kalimtarëve tu vijë ndot prej tyre, dhe ashtu, rrugëve, do të enden gjithë jetën, si kone të zgjebosura, duke kërkuar me duar nëpër koshat e mbeturinave për ndonjë kockë të pabrejtur mire…

            – Mjaft më, ju lutem! Deri këtu jo, – thashë duke u përpëlitur si pulë e posatherur.- Lerini ato! Bëni c’të doni me mua. Jo ato… Jo për shkakun tim… Mos…! Jam gati të bëj c’të thoni ju…Mos… Më jepni të firmos… Ku të doni… Si të doni…Mos…mos…mos…

            – Tan…! Tan…! Tan…! – Shpërtheu në atë çast nga të gjitha anët, një si paralajmërim kërcenues apo si gjëmim i thellë që muret ja përcillnin me jehonë njëri tjetrit: – Tan…! Tan…! Tan…!

            Ishte emri im që përsëritej papushim, emri im, jo i plotë, vetëm gjysma e tij, tri gërma, i shndërruar nga “dritë” në tingull, Tan… Tan… si të rënat e përmortëshme të një këmbane, si goditjet e çmendura të një çange alarmi varur në degët e rrapit në mes të fshatit nga vij…

            Brofa përpjetë dhe hapa sytë. Ku gjendesha? Kisha humbur sensin e kohës dhe të vendit. Në qelqet e shandanit të varur në tavan reflektohej nje dritë e ftohtë argjendore. Rafti i librave ne cep të murit gumzhinte nga të shkruarat e stërshkruarat ndër shekuj. Llamba e natës përmbi komodinë në një mbajtëse metalike të harkuar kishte përkulur qafën në një pikëllim tragjik, ndërsa veshët vazhdonin akoma të më buçisnin dhe ndjeja një peshë të rendë në kraharor.

            Ishte zëri gruas, kësaj here real, i ngrohtë, fare pranë fytyrës sime. Ishte dora e saj…

            – Tan…! Tan…!

            S’kisha fuqi të pergjigjesha. Ndihesha i dërmuar.

            – C’ke kështu, Tan? Nuk je mire… Po dridhesh. Krevati të hodhi përpjetë sa më zgjove edhe mua. Përpëliteshe dhe flisje përçart… Ke gjë?

            – Ata më thyen…- mërmërita me zërin e ngjirur e të zvargur. – Më thyen…

            – Kush?

            – Ata…

            – Cilët?

            – Ata “Lart”…

            – C’po thua!? Eja në vete!

            – Kur e keqja zë kreun e vendit ka një fuqi të pashembulltë shkatërruese… Mjerë ata njerëz… Kujtoja se isha trim. Nuk e di si mund të jetë njeriu i pathyeshëm. Veç në mos paste gjak nëpër deje e në mos paste ndjerë kurrë dashuri njerëzore. E dija veten të forte… Jo më. “Ata” ishin më të forte. Më thyen dhe… Kjo më dëshpëron… Tani s’vlej për asgjë…

            – Tan…

            – Mos folë më, të lutem! Më lerë të qetësohem, të mbledh veten, të mar frymë lirisht dhe të haroj ç’pashë e ç’dëgjova…

 

                                                ——————-