Tregim nga Hazir Mehmeti/

Ai… u ngrit, mori xhaketën ngadalë, që të mos dëgjohej, largoi anash dy krahët e hapjes së çadrës së najlonit dhe doli jashtë. Çdo gjë pikonte ujë, përzier me vesën e mëngjesit të fundmajit. Lugina e rrethuar me kodra në Bjeshkqyqen e lartë ishte bërë strehë e banorëve të fshatrave që grantoheshin papushim. Gurgullima e përroit që vinte nga lart e kishte humbur zërin e tij të vërtetë. Dukej që sillte vetëm vuajtje, frikë e tmerr. Rafalët e mitralozave gjithandej, rënkimet e pleqve dhe të sëmurëve, vajet e fëmijëve, ishte përjetim i përditshëm. Tani e disa ditë nuk ishte parë bukë në luginën e lartë që nga fillimi i ofensivës së fundit. Ushtarët që furnizonin popullatën me ushqime tani ishin vu në pozicionet mbrojtëse, kundër vërsuljeve armike mbi banorët e zhvendosur. Çdo gjë ishte bërë e tepërt dhe e mërzitshme. Bombardimet e fshatrave rrëzëbjeshkore e kishte rënduar më shumë gjendjen.

Largimi i territ u zëvendësua nga hijet e zeza të ushtarëve sojzinj të armikut shekullor. Rrethi ngushtohej. Ecja e atyre hijeve drejt tyre ishte e frikshme. Fëmijët strukeshin në trupa e nënave dhe mbulimi i syve të përlotur ishte i vetmi ngushëllim i mundshëm.

Nuk vonoj dhe erdhi urdhri i tyre i prerë: Të prishen të gjitha çadrat dhe të gjithë të niseshin luginës drejt fshatrave poshtë bjeshkës ! Rruga nuk ishte e gjatë, por mundimet ishin të mëdha. Bartja e të sëmurëve, pleqve, fëmijëve ishte një mundim i madh. Të rrallë ishin ata që mund të ndihmonin dhe të shumtë ata që kërkonin ndihmë.

Në fushën mbi fshatra e ndaluan turmën. Pleqtë e plakat të dërmuar kishin drojën e mbesave e nipave dhe mallkonin fatin që kishin pasur jetë aq të gjatë

që të provonin edhe një herë luftën me një armik të lig e të pashpirt. Djegien e fshatit të tij, J…, më i vjetri në atë mes, e përjetonte për të dytën herë. I mbështetur dhe i dërmuar me pak frymë varej mbi patericat mes dy krahëve. Gjysmëkëmba i rrinte varur me gjysmëpantollonat, të cilat zgjatnin leckat e shqyera cangël në valëzimet e erës.

-O, Zot! – u dëgjua rënkimi i tij, deri kur ky pushtues do luaj me ne?!

Tanket ishin vendosur me gryka topash e mitralozash drejt tyre. Snajperët, në muret e kështjellës dhe shtëpive në kodër, vëzhgonin çdo lëvizje. Ushtaraku që drejtonte ekspeditën dha urdhër që të gjithë të qëndronin në shpatin e gjerë, nën kështjellë, prej nga si në pëllëmbë dore dukeshin fshatrat përreth. Ushtarët e maskuar ishin të gatshëm aty për aty të vrisnin secilin që nuk zbatonte urdhrat. Nga turma u nxorën burrat nga të cilët ata me plisa e pastaj me radhë.

-Si e ke emrin ti matuf? – u çirr komandanti, duke lëmuar grykën e kallashnikovit me dorën e majtë.

-Gjon Gurashi, por nuk jam matuf, jam njeri, jam në oborrin tim,- u gjegj ai gjakftohtë.

-Ah, po e kuptoj, e kuptoj, edhe majmunët nganjëherë duken sikur njerëz. Ku ke parë shqiptari të jetë njeri, të gjithë janë majmunë- ia drodhi ai me ton të ngritur, duke iu dridhur zëri nga inati që dikush guxoi ta kundërshtoi fjalën e tij.

Djersët i shkonin rrëke fytyrës, mustaqet rrinin mbi buzët e glacuara prej thinjave të bardha. Dy ushtarë e rrëmbyen plakun për të dy krahësh dhe ashtu zvarrë e tërhoqën, u dëgjuan britma grash e fëmijësh. Njëra nga gratë, aty afër, vrapoi drejt plakut, por një e goditur nga polici e la pa zë të shtrirë përdhe, kërcyen të tjera në ndihmë. Krisma e automatikut ndaloi turmën.

-Majmunë janë ata që sillen keq, nuk e respektojnë njeriun, djegun shtëpi, vrasin fëmijë, dhunojnë gra e burra, ata janë maj…

Rrëmbimi për gjoksi nga dora e kryepolicit ia ndërpreu fjalën. Zinxhiri me kryqin u shkëput përdhe. Shkëlqimi i arit nga dielli i lodhur i pasditës, ia rrëmbeu sytë kryepolicit. E shtyu plakun anash, e rrëmbeu me forcë përbindëshi zinxhirin e florinjtë.

-Ç ‘është ky, është, flori apo…E futi në xhep me shpejtësinë e hajdutit, ndërsa pjesa e kryqit të mbetur jashtë varej mbi uniformën në të cilën njolla balte krijonin një pamje të të zotit.

-Deshe të na hedhesh me kryqin, matuf, ne nuk mashtrohemi lehtë. Nga e more këtë, kujt ia ke plaçkitur matuf? – u shfryu me inat dhe ngriti dorën ta godas plakun, të cilin e mbanin për krahësh dy policë.

-Kryqin e kam nga nëna, që nga shugurimi kur isha shtatë vjeç, unë nuk jam plaçkitës e as matuf.

-Ha…ha…ha, qeshi kryepolici me fytyrë nga qielli, duke i rrjedhur jargë mjekrës së parruar e gjysmë të thinjur.

-Kush tjetër ka gjëra ari, zinxhir, vathë, rrathë, unaza le të ndahen anash, përndryshe atij që i gjendet do i pritën gishtërinjtë, duart, veshët, qafa…Dhe me një ashpërsi iu kthye plakut:

-Hë matuf, nëna, nëna, jebemti nanu i babu i sve zivo, ku e ke xhaminë që ta…

-Ja, atje matanë, tej luginës.

-Kënd e rren ti matuf, ajo është kishë serbe e jo xhami!

Nuk jam matuf, ajo është kisha ime, aty u shugurova e vura kryqin që ju ma plaçkitet. Mua më vrisni por, kryqin ma ktheni, e kam nga nëna dhe kurrë nuk e kam hequr.

Në atë moment, sikur ta kishte kurdisur dikush, kambanorja lëshoj një jehonë mbytëse…

Gjoni deshi të kthehej andej dhe të bënte kryq për të fundit herë, por duart nuk i punuan. Në zvarritje u pa vetëm xhaketa e tij gjysmë e zhveshur, derisa pas kulumrijave të dendura u dëgjua breshëri automatiku dhe fluturim i pëllumbave të frikësuar në qiellin tymzi.

-Ti matuf plak, ku e ke zinxhirin e arit dhe kryqin e plaçkitur? – i zemëruar iu drejtua plakut Amrush me shallin e bardhë e të trashë rreth kokës, ku i vezullonte vetëm maja e bardhë e plisit.

-Unë nuk kam zinxhirë ari e as kryq, ju jeni plaçkitës e vrasës të …

Një e goditur e fortë ia ndërpreu fjalën përgjysmë. Gjaku filloi t’i rridhte anash gojës dhe buzëve të çara.

-Fol matuf, fol ose shko edhe ti atje në pleh dhe bëri me dorë drejtimin e rrugës së Gjonit.

Një ringjallje nga goditja bashkë me zemërimin ia përshkuan shpirtin në trupin nëntëdhjetë e tre vjeçarit. Hapi sytë dhe pa në mjegullim mjekrën e pikur të kryepolicit nga thinjat ku shkëlqenin jargët mjekrës së larmë. Trupin ia përshkuan mornica të ftohëta, mori frymë thellë dhe kur të gjithë e pritnin fjalën e tij, ai nxori një gllomkë pështymë dhe phu… phu… ia hodhi surratit të kryepolicit.

I trishtuar nga poshtërimi, kimineli, u mundua të fshinte me bërrylin e majtë, kurse me të djathtë grushtoj pa mëshirë plakun. Kapeni, briti dhe me revole në dorë i përcolli dy policët që bartnin plakun e alivanosur disa hapa dhe me një rafal e qëlloj duke bërtitur:

-Svi ovako, svi qemo ubiti, govno. Ova zemla qe da bude çista od govno i majmune. (Të gjithëve, të gjithëve do ju mbysim, mu.., Kjo tokë do pastrohet nga mu… dhe majmunët…)

Shpatmali lindor, në gjirin e të cilit frymonin katër fshatrat, kurrë nuk kishte pasur njerëz më shumë, kurrë nuk kishte dëgjuar kaq shumë vaje fëmijësh e nënash, kurrë nuk kishte përjetuar një tmerr të tillë, një poshtërim të tillë.

Me hapa ushtaraku e duar papa kryepolici i inatosur bëri një marshim, duke përplasur çizmet e tij fuqishëm për barin e përzier me ferra gomari, i përcjell nga dy policë me maska dhe automatikë të gatshëm për gjuajtje pa ngurrim. Ai ngadalësoi hapin dhe filloi shikimin e secilit nga afër. Si të ngrirë qëndronin fshatarët me fytyra të mërrolura, mjekra të parruara, të kërrusur nga jeta maleve nën tendat e najlonit. Ata nuk reagonin ndaj provokuesve, të gjithë e kishin drojën e fëmijëve, caku i preferuar i gjakësorit.

-Po ti mistrec, pse nuk i ke shkurtuar pak këto mustaqe, pse i bartë kot? T’i shkurtojmë ne, e kupton!!

Plaku lëshoi një shikim mospërfillës, por nuk bëri zë. “Mua aq më bënë, por

ç’t’ju bëjë fëmijëve, ata le të shpëtojnë. O, Zot! Po shpëtuan ata do ringjallet kulla”.

I hutuar nga shikimi aq injorant, kryepolici, gati sa nuk fshiu fytyrën me mëngën e tij.

-Të gjithë tre hapa mbrapa, duart pas koke, me fytyrë nga gardhi!- urdhëroi ai tani disi më i qetësuar.

Nga turma u dëgjuan rënkime, vaje fëmijësh. Fillimmbrëmja i dha shkëlqim dritës nga flaka që kishte përfshi çatitë e shtëpive, stalla, hambarëve, gjerdheve, stoqeve të sanës e tallës dhe gjithçka që brenda ruante energji kohe e mundi. Kërcitjet nga zjarri dëgjoheshin tani gjithnjë e më të fuqishme, toka dridhej nën këmbë. Tymi i zi bashkë me erën dërmuese përdridhej furishëm, duke krijuar lart shtëllunga që përdridheshin në qiellin e asaj fillimmbrëmjeje. Flaka e unëve shkrihej në prushorën e kuçedrës gllabëruese të çdo gjëje që i del para.

Lëvizjet e dy tankeve krijuan një zhurmë, e cila tani në fillimmuzgun hijerëndë do mund të dëgjohet që larg. Ata sikur nuk guxonin t’iu largoheshin njerëzve të rrethuar para syve të cilëve zjarri gëlltiste shtëpitë e çdo gjë tjetër. Lëvizja e ushtarëve dhe makinerisë së tyre ishte bërë e varur nga turma e fshatarëve dhe çdo shkëputje nga ajo nuk ishte e sigurt se nuk do goditej nga aeroplanët e NATO-s. Sikur edhe t’u thoshe të shtinin mbi turmë, zor që do ta zbatonin një urdhër të tillë, pasi kjo do thoshte goditje e vetvetes. Dhe ku, në një luftë që nuk guxonin ta humbnin. “Kjo do ishte tradhtia më e madhe ndaj Lazarit, shpirtit të tij lart në qiell, pa të cilin nuk do mund të jetoj asnjë prej tyre, do thoshte mbarimi i turpshëm i saj. Vetëm ky kujtim të bën të çmendesh në pikë të ditës”.

Kjo porosi e kryetarit të tyre i bënte të fortë kryepolicin dhe ushtarët e tij të vazhdonin me misionin e papërfunduar shekujve. Kryeneçësia nuk lejonte të kuptonin realitetit e humbjes. Ata nuk e kishin pritur që jeta e tyre të ishte bërë e varur nga jeta e viktimës së tyre. Po vdiq njëri, vdiste edhe tjetri, apo më mirë të themi, po vdiq preja vdes edhe grabitësi, kështu ishte thjeshtësuar tani raporti i forcave të luftës. Kërcënimi nga vdekja i bënte të barabartë, pasi që të dy mund të vdisnin së bashku e këtë nuk e do asnjëherë egoja e grabitësit.

A vdiset njëkohësisht me prenë, për të cilën ishin lindur ta gjakosnin. Kështu ishin rritur me gjakun e tyre, kishin ngritur dolli me kupat e mbushura me gjak të tyre në vend të shlivovicës që nga ardhja e tyre në të djathtën e Danubit. Kafkat e presë i kishin ruajtur me kujdes si trofe të çmuara për lavde e grada. Jo rrallë ato i kishin ngulur lart në hyrje të rrethojës që të dukeshin sa më larg, ashtu e donte karakteri kanibal. Pllana, Nisusi, Toplica, Vranja, Uglari, Medvegja kështu ishin fituar. E sot të vdiset me ta, apo kushedi, para tyre, nuk do kishte as kuptim as logjikë. Kjo do ishte kundër ligjeve të natyrës zemërgjerë me adhurimin e saj ndaj gjakësorit, viktimës, lindjes e vdekjes në mënyrë absolute të barabartë. Çdo gjë është natyrë dhe ndodh sipas ligjeve të saj.

Tani nuk kishte kohë për rikujtime, as për ankime, ishte momenti i fundit i të gjithëve, por askush nuk e kishte menduar kështu kaq vandal e poshtërues. E kishin përjetuar kullat djegien disa herë vetëm ato dinin të rrëfenin mizori shekullore të shkruara në gurët e tyre sikurse në faqe libri. Dhe askush tjetër.

Shpend Gurxixa që ishte brenda turmës, i mbështetur për një cungu i kishte mbushur të nëntëdhjetat. Për të kjo ishte kallja e dytë e fshatit bashkë me kullën e tij, secila më mizore se tjetra. Asnjë shtëpi nuk i kishte shpëtuar zjarrit, vetëm zoti e di se si dhe kur u ndërtuan përsëri ato. Shumica e burrave të fshatit ishin pushkatuar, gratë e fëmijët ishin dhunuar e poshtëruar. Fshati kishte qenë afër zhdukjes dhe vetëm fati e kishte shpëtuar. Po sot, si do bëhet, do shpëton apo do vdesin të gjithë, një zot e di. “Si nuk u lodh ky zjarr duke kallur shtëpitë tona, shpresat tona. A kallen shpresat, o i panjeri? Dora jote është e shkurtër, e ligë dhe e dobët të arrijë deri atje tek çerdhja maje lisi. Ju armiq mbetët gjithmonë të rrënjosur në pakuptueshmërinë dhe fatalitetin e juaj.”

Kështu mërmërite plaku mjekërbardhë me sy të përlotur. Djersët i shkëlqenin fytyrës së zbehtë që krijonin një portret madhështor pranë trungut të vjetër. “Nga ajo që kishim na metën lëkura e gjallë dhe varret. U ringjallem nga dheu shumë herë dhe kullat i ngritëm. Kurrë nuk kemi dyshuar se nuk do t’i kallin, kurrë nuk kemi dyshuar se do t’i ngrehim prapë edhe më të forta. Përballë shpresës së ringjalljes çdo zjarr ishte vetëm një xixë në Detin Jon. Ku ka varre ka edhe ringjallje. Ruani varret! Po u zhduken varret, mbaruat! Njeriu për së vdekuri flet më shumë. Unë po nisem rrugës që flet”.

Fjalët e plakut mbetën në kujtesë nën ankthin e plumbave. A… ia mbylli sytë në heshtjen e frikshme.

Një fishkëllimë në ajër u dëgjua nga perëndimi dhe u përcoll me shikimin nga lart turmës. Shpresa se Forcat Aleate do vepronin para se të bëhej kasaphane, ashtu siç dinin gjakësorët serbë, me zjarrin dhe bajonetat e tyre, po jetësohet. Shikimi u ndal në përroin e Shpatit të Kullës i shoqëruar me një eksplodim të fuqishëm, i cili lëkundi tokën nën këmbë. Lugina u ndriçua me vetëtima verbuese nga eksplodime që pasuan me radhë bashkë me flakën e tymin që mbuloi luginën. Raketa goditi cakun saktësisht. Përroi shpatë bjeshke, në një pozitë strategjike, kishte qenë vend frike e tmerri që prej kohesh. Reflektorët e fuqishëm kujdeseshin natë e ditë për ruajtjen e tankeve e municionit luftarak që ishte vendosur aty kushedi kur.

Zverdhja e fytyrës së kryepolicit erdhi nga Përroi i Kullës nga vinin eksplodime e kërcitje të vazhdueshme. Kur dukej se pushoi dhe nuk do ketë më eksplodim, dëgjohej një tjetër më i madh i përcjellë me disa tjerë të vegjël. S’ka dyshim depoja bashkë me shokët e tij kishin pësuar fatin e zi të luftës dhe tani ishin pjesë e hirit të pavlerë. Ndërsa mendonte kështu, ai e qetësonte vetën si njeri me fat që nuk ishte bashkë në hirin e zi. I mllefosur dha urdhrin që të lidhen të gjithë burrat. Vetë zuri pozitë mbi rimorkion e ndryshkur gjysmëdisqet e rrotave të së cilës i kishte mbuluar dheu.

-Dëgjoni! Kush nga ju kupton serbisht, le të lajmërohet menjëherë? – bërtiti me të madhe kryepolici i tërbuar nga ajo çka polli pas goditjes nga raketa.

Fshatarët shikuan njëri- tjetrin të habitur. Cili do ketë guxim të dalë e të ketë punë me këtë mizerabel njeri.

-Flisni, ose ju korra automatik, keni kohë dy minuta!

Heshtje, frikë, rënkime nënash e vaje fëmijësh. Nga mesi i turmës lëvizi N … fshatari, me trup të gjatë, kapelë të leckosur me një shall rreth qafe. Të gjithë e dinin se ai kishte punuar hamall një kohë të gjatë në një qytet afër Danubit. Ngadalë iu afrua kryepolicit dhe me një gjysmë zëri tha:

-Unë kuptoj dhe flas serbisht, mund t’iu ndihmoj.

Turma sikur u lirua nga ankthi.

-Ti do të përkthesh saktësisht atë që them, a kuptove ose do mbarosh…dhe bëri me dorë kah trupi i pajetë i xha Amrushit disa metra larg.

“Dëgjoni mirë” e filloi fjalimin duke u dridhur. “Ata nga lart që godasin vendin tonë, vrasin njerëz pa faj, bombardojnë qytete, ata miqtë tuaj po ua shkaktojnë krejt këtë vuajtje. Ne jemi shpëtimtarët tuaj, ne nuk ju vrasim, ne vrasim vetëm armiqtë tanë e ata janë edhe armiqtë tuaj. Ata ju shkaktojnë gjithë këto vuajtje, ata ju vrasin”. – dhe bëri me dorë nga qielli që errësohej në çdo minutë. “Ja, shihni oborret tuaja, nga një stallë ua kemi lënë të padjegur që të mund të strehoheni aty bashkërisht çdo lagje. Aty do ta kuptoni njëri- tjetrin, do ta njihni, do ta doni ose do ta vrisni, ashtu siç dini”- bëri një hap mbrapa dhe kërceu nga rimorkio e ndryshkur.

Turma sikur filloi të merr frymë me një druajtje akoma më të madhe. Nuk ishte hera e parë kur shkau paraqitej i butë nga fjalët, por menjëherë e tregonte gjenin e egërsisë duke u derdhur me tërë arsenalin mbi njerëz.

“Ne do fitojmë, do kthehem këtu përsëri”- vazhdoi me një zë akoma më të fuqishëm. “Deri atëherë ju do na kujtoni gjithkund, në ara, oda, në festa e dhembje. Ne jemi të qiellit. Atje lart jemi ne.- dhe bëri me dorë kah qielli. Atje Lazari ynë jeton pa kokë, ne jemi fara e tij, ne jetojmë edhe pa kokë, por me zemër këtu”- dhe tregoi me dorë tokën nën këmbë.

N…i lodhur nga përkthimi i shpejtë dhe frika iu shter zëri duke iu ngatërruar fjalët deri në belbëzim. Kjo e bëri të dyshimtë në përkthimin e tij.

“Çka po belbëzon ti muti i mutit, përkthe…”!

N…, gjakftohtë vazhdoj përkthimin e fjalimit të kryepolicit para automatikëve nga të cilët sapo u vra Gjoni.

Dy policë po lëshoheshin me shpejtësi shpatit në drejtim të turmës. Kryepolicit i ngelën fjalët në grykë, bëri me dorë nga policët që e shoqëronin, duke u kthyer bashkë me ta në drejtim të tyre. Sapo u afruan, ai u nda nga shoqëruesit e tij, u përshëndet me policët me rrobat e tyre të nxira nga thëngjilli, plehu, pluhuri e pisllëqet e gjësendeve tjera dhe pak iu dallohej ngjyra e tyre e kaltër me shqiponjën me katër stilizimet e tyre të njohura për gjakësi. Pëshpëritën disa minuta dhe në fund u ndanë me një dëshpërim që dukej në fytyrat dhe ecjen e tyre.

Rrugës së Shpatit u panë dritat e dy autoblindave që lëviznin shpejt në kthesat poshtë rrugës malore, e cila lëshohej në luginën e padukshme e pastaj drejt Kodrës Rrëzëbjeshke ku kishin themelet e tyre disa fshatra. Xhamia e ndërtuar së fundi, ishte me gjysmë minare dhe përplot vrima nga gjithfarë granatash. Sapo autoblindat u drejtuan rrugës së drejtë për në fshat, dritat e tyre u reflektuan në muret dhe oxhaqet sipër të cilave rridhte tymi i hollë i unëve që akoma digjeshin.

Kryepolicit iu pre fjala në grykë sapo u ndal njëra nga autoblindat me gjethet maskuese, njohu nga larg ushtarakët, u nis drejt tyre duke ua bërë me dorë përcjellësve që ta ndjekin. Kobi i tyre po thellohej. Kjo dukej në ecjet e tyre jo të rëndomta. Dy kamionë të mbushur me burra zhurmuan poshtë rrugës pa drita edhe pse muzgu tani kishte prekur tokën. Vargut të tankeve që lëshoheshin nga shpatiet e bjeshkës shtohej me të tjerat që dilnin nga plevicat, shtëpitë e shkatërruara, shkolla e fshatit ku kishin qenë të fshehura. Kush nuk do besonte se kishte pasur kaq shumë tanke, autoblinda, kamionë rreth tyre të gatshëm për të vrarë.

A… u befasua me ditarin e saj, i dukej sikur nuk e kishte shkruar vetë. ”Do ta botoj” -mendoj dhe dy pika loti rrëshqitën faqeve, duke lagur pllakën e mermertë në rreshtin e njëqind e shtatëdhjetetre të regjistrit mortor të ditës.