( Me rastin e 65 vjetorit të masakrës me pretekstin e “bombës” në Ambasadën Sovjetike)/

Nga Uran Butka/

Masakra e natës së 26 shkurtit 1951 në Tiranë është ngjarja më tipike e krimeve të komunizmit, një plojë e pashembullt i terrorizmit shtetëror dhe njëherësh akti më antiligjor dhe më me pa precedent në historinë e legjislacionit shqiptar e të huaj.

Pse?

Së pari, koha kur u realizua masakra ishte momenti i kalimit nga dominanca e plotë politike jugosllave, në vartësinë e plotë sovjetike të Shqipërisë. Më datën 19 shkrurt, ora 9.00 ishte mbledhur plenimi i KQ të PPSH që sanksiononte dhe rrënjoste kursin Stalinist të Partisë e të shtetit shqiptar. Enver Hoxha, sekretar i Përgjithshëm i Partisë dhe kryeministër, në raportin e tij theksoi:“Politika staliniste e Bashkimit Sovjetik të jëtë fari që do të na ndriçojë në rrugën tonë.Kjo do të jetë epiqendra  e gjithë politikës dhe aktivitetit të Partisë dhe qeverisë”.

Pikërisht atë ditë, pra më 19 shkurt, ora 19 e 47 minuta  u hodh në oborrin e Ambasadës Sovjetike një  një sasi e vogël dinamiti, që shkaktoi një krisje të fortë, theu disa xhama, asgjë tjetër. Në fakt ky ishte një akt terrorist i një grupimi ilegal me emrin “Bashkimi Kombëtar”, që nuk kishte synim të vriste njerës, por të rrëfente botërisht qëndrimin kundër  politikës staliniste të Partisë dhe qeverisë shqiptare. Pra, një akt antisovjetik. Ata që e hodhën dinamitin, Qazim Laçi dhe Hysen Llulla,  si dhe anëtarët e tjerë të asaj organizate u arrestuan menjëherë nga Sigurimi i Shtetit, u mbajtën në hetuesi në fshehtësi të plotë dhe u dënuan pas tetë muajsh. Pra diheshin personat që kishin shkaktuar atë incident.

Së dyti, personat që u pushkatuan në mesnatën e 26 shkurtit 1951, ishin krejt të pafajshëm, nuk kishin njohje me njëri tjetrin dhe nuk kishin asnjë lidhje me incidentin në Ambasadën Sovjetike as me ata që e kishin hedhur dinamitin. U zgjodhën intelektualët më në zë nga gjithë hapësira shqiptare , dhe u ekzekutuan për të ngjallur frikë e terror në popull, sidomos tek intelektualët properëndimorë, por edhe për t’i bërë fli (kurbanë) në themelet e politikës staliniste, personalitete me peshë si Sabiha Kasimati, nga Libohova, shkencëtarja e parë shqiptare; Tefik Shehu, nga Gjakova, tregtar i diplomuar për ekonomi dhe drejtësi në Itali, Niko Lezo, nga Delvina,i diplomuar për kimi në unuversitetin e Tuluzës, themelues i laboratorit të parë kimik, deputet i Parlamentit shqiptar(1923), antifashist i internuar në Ventotene nga italianët; Jonuz Kaceli, tregtar i njohur, nga familja e shquar tiranase Kaceli; Manush Peshkëpia, nga Gjirokastra, intelektual shumëplanësh, poete publicist; Anton Delhysa  nga Prizreni, ndertues i ambasadës amerikane dhe i shkollës teknike të Fullsit etj; Haki Kodra, nga Dibra e Madhe, i diplomuar për ekonomi në Universitetin e Zagrebit; Gafur dhe Myftar Jegeni, oficerë të ushtrisë kombëtare nga Dibra e Madhe, , të diplomuar në akademitë ushtarake të Italisë, luftëtarë  antifashistë,; Zyhdi Herri, nga Tirana, gazetar;  Qemal Kasoruho, nëpunës; Ali Qorraliu, pronar i madh, intelektual me studime të larta juridike në Selanik; Petro Konomi, nga Përmeti, i lauruar në Robetr Kolezh të Stambollit dhe në Akademinë Ushtarake në Itali; Reiz Selfo, nga Gjirokastra, tregtar; Gjon Temali, intelektual nga Shkodra,studiuar në Austri; Pjetër Guraziu, nga Shkodra, i doktoruar për shkencat ekonomike në Itali; Pandeli Nova, intelektual, shtreës e pasur; Thoma Katundi,nga Korça, veprimtar i shqërisë panshqiptare “Vatra” në SHBA; Mehmet Ali Shkupi, shqiptar nga Shkupi, nëpunës; Fadil Dizdari, librar; Hekuran Troka, nga Kuçova, tregtar; Lluka Rashkoviç, bisnezmen nga Mali i Zi.

Së treti, vendimi për të realizuar këtë masakër kolektive, u mor jo në sallën e gjyqit, por në Seline e KQ të PPSH, në mbledhjen e datës 20 të Byrosë Politike të Partisë-shtet, Urgjentisht u mblodh kupola e partisë-shtet me në krye E.Hoxhën dhe me propozim té ministrit të Brendshëm, Mehmet Shehut, u vendos të merreshin masa të jashtëzakonshme represive “pa marrë parasysh ligjet në fuqi, të arrestoheshin menjëherë 100 ose 150 vetë, nga të cilët 10 ose 15 më të rëndësishmit, të pushkatoheshin pa gjyq. « Jemi dakord me këto masa» thanë gjithë anëtarët e Byrosë Politike.

Së katërti, arrestimet,  që u kryen  më datën 20-23 shkurt 1951, ishin jo vetëm politike, por edhe të paligjshme, sepse u kryen pa ndonjé urdhër-arresti të prokurorit dhe  pa ndonjë vendim gjykate, vetëm mbi listat e të dyshimtëve apo mbi dëshirën perverse e krerëvë të Partisë.

Bie fjala E.Hoxha shënoi emrat e Sabiha Kasimatit, Manush Peshkëpisë, Reiz Selfos, Qemal Kasaruhos për motive thjesht personale, me të cilët kishte pasur lidhje  të hershme.

Arrestimet u bënë mbi listat e vdekjes, të parapërgatitura nga Sigurimi i Shtetit në Ministrinë e Brendshme.

Lista e parë, e përgatitur nga sektori i parë i Drejtorisë së Sigurimit, me kyetar Pilo Shanton, mban titullin tronditës: Personat e arrestuar që propozohen për t’u ….( pika…pika). Mbi pikat titullarët mund të shkruanin ç’të dëshironin: për t’u pushkatuar, për t’u burgosur etj.

Lista e dytë, e përgatitur në sektorin e dytë të Sigurimit nga drejtori, kapiteni i parë Rasim Dedja, përmbante tetë propozime, nga të cilat u përzgjodhën për t’u pushkatuar, duke u shënjuar me nga një kryq  përbri çdo personi që do të ekzekutohej.

Lista e tretë e parapërgatitur në sektorin III të Sigurimit nga major Edip çuçi, ka titullin vrasës: Lista e elementit që propozohet për t’u dënuar me vdekje. 

Sigurimi i shtetit ishte vendosur  mbi organet e drejtësisë, të cilat kishin mbetur formale dhe zbatonin verbërisht urdhërat e vendimet e Ministrisë së Brendshme. Një shtet policor, më kriminali në gjithë vendet komuniste të Lindjes.

Emrat e Sabiha Kasimatit, Reiz Selfos, Qemal Kasoruhos dhe Manush Peshképisé u shenjuan nga veté Enver Hoxha, që i njihte dhe e njihnin personalisht dhe lante njëherësh hesapet me ta.

Së pesti, akuza e Prokurorit  ushtarak Siri çarçani, mban datën 25.2.1951 dhe përmban absurditete: “Janë vënë në shërbim të spiunazheve të huaja imperialiste; janë bërë anëtarë të një organizate terroriste. Kanë propoganduar rrëzimin me dhunë të Pushtetit popullor  dhe kanë hedhur parrulla  pro shpërthimit të një lufte të re nga ana e imperialistëve  amerikano – anglezë e satelitëve të tyre”.

Është  një akuzë kolektive për terrorizëm, e pa mbështetur në asnjë provë.

Më pas, Siri Çarçani dëshmon: “Unë kur kam nënshkruar aktakuzën, nuk kam pasur dosje hetimi të dërguar nga Drejtoria e Sigurimit të Shtetit. Personat që kanë emrat në aktakuzë, unë nuk i kam njohur fare dhe si prokuror nuk kam marrë pjesë në hetimet që zhvillonte Sigurimi i Shtetit. Unë nuk i kam lexuar dhe as i kam parë process verbalet e marrjes në pyetje të të pandehurve dhe as ndonjë material tjetër të dosjes hetimore. Pasi nënshkrova aktakuzën, më duket se ia kam dhënë Sotirit dhe se ku ka përfunduar ajo nuk  e di. Për dijeninë time, Gjykata e Lartë Ushtarake nuk ka zhvilluar gjygj ndaj këtyre të pandehurve.”

Së gjashti, nuk u bë ndaj të arrestuarve as hetuesi, as gjyq, as apelim, pra u shkelën dhe u anashkaluan të gjithë etapat e kodit civil e penal dhe viktimat u pushkatuan fshehtas në mesnatë në breg të lumit të Erzenit, që të zhdukej çdo gjurmë, siç ishte në kodin e sektit partiak dhe të shtetit komunist. Drejtori i Sigurimit té Shtetit, Rasim Dedja, déshmonte: “Pér pushkatimin e kétyre personave, nuk éshté béré gjyq dhe kété e them, sepse nga zyrat e Ministrisé sé brendshme ata jané çuar  direkt né vendin e pushkatimit”

Së shtati, ndaj të arrestuarve, le t’i quajmë « të pandehur », u ushtrua një dhunë dhe terror i paligjshëm, që binte ndesh me dispozitar e kushtetuese të ligjit 372 datë12.12.1956  si edhe me konvetat ndërkombëtare të nënshkruara nga qeveria shqiptare. Le të përmendim vetëm një rast : Jonuz Kacelin e torturuan për vdeje në qelitë e Sigurimit të Shtetit. E vranë gjatë torturave dhe e kufomën e tij e hodhën nga dritarja, duke thënë se kishte bërë vetvrasje!

Së teti, meqenëse pushkatimi pa gjyq bëri bujë, brenda dhe jashtë vendit, nga që lidhej me incidentin në Ambasadën Sovjetike, Gjykata e Lartë, hartoi pas pushkatimit disa procesverbale fiktive, sikur ishte zhvilluar gjyqi, mirëpo këto procesverbale të falsifikuara kishin pasaktësi të dukshme dhe nuk u firmosën nga dy anëtarë të Gjykatës së Lartë, Hydai Beja dhe Nonda Papuli, të cilët refuzuan të nënshkruanin pasi gjyqi nuk ishte zhvilluar. Pra, kemi të bëjmë edhe me një falsifikim të dokumenteve gjyqësore, për një gjyq inekzistent.

Procesverbalet e falsifikuara u firmosën nga  kryetari i Gjykatës së Lartë, Shuaip Panariti dhe  anëtari i gjykatës së Lartë Ushtarake Vangjel Kocani, i cili dëshmon:

“E kujtoj mirë se në vitin 1951 ka ndodhur një ngjarje  në Tiranë dhe konkretisht u fol se ishte hedhur një bombë në Ambasadën Sovjetike…Pas ca ditësh të kësaj ngjarjeje, apo me kalimin e një jave, unë jam thirrur nga kryetari i Gjykatës së Lartë Ushtarake, Shuaip Panariti dhe më tha se ti e di që është hedhur një bombë në Ambasadën Sovjetike, sigurimi ka arrestuar  dhe një pjesë  nga të arrestuarit , 22 veta janë pushkatuar pa u bërë gjyq, prandaj duhet që të firmosim një vendim gjyqësor penal formal , pasi gjyq nuk mund të bëjmë, se Sigurimi i ka pushkatuar pa gjyq personat… Shuaipi më tha se vendimi i gjykatës është formal, nuk ka asnjë pasojë  dhe duhet ta bëjmë këtë pasi është urdhër i udhëheqjes së shtetit dhe në atë kohë kryeministër ishte Enver Hoxha. Shuaipi më tha: “Ti, Vangjel mos u shqetëso, derisa vendimi është formal dhe ne në fakt nuk gjykojmë njeri”. Më porositi që për këtë vendim penal fiktiv, “duhet të mbyllësh gojën e të mos i thuhet asnjë njeriu se është sekret i madh shtetëror”. Pas kësaj  kemi shkuar me Shuaipin në zyrat e Ministrisë së Brendshme..Shuaipi  më paraqiti vendimin gjyqësor të daktilografuar  dhe unë e kam firmosur. Kur ma  dha vendimin për ta firmosur , Shuaipi nuk më ka treguar ndonjë dosje hetimore , nuk kam parë asnjë lloj materiali hetimor”.

Së nënti, meqenëse kjo ngjarje kriminale dhe absurd bëri  doli zbuluar para opinionit publik të brendshëm e sidomos të jashtëm,, shteti shqiptar, duke nisur nga Ministria e Brendshme dhe deri te presidenti i Republikës, Omer Nishani, hartuan dhe firmosën një dektet, dekreti i zi, të huazuar nga përvoja sovjetike

Ky dekret i datës 26.shkurt 1951, i paprecedent në legjislacionin shqiptar dhe të huaj – që siguronte e përligjte  arrestimet dhe vrasjet e paligjshme, shmangte etapat e proçedurës penale, pérbénte njé mohim té ploté té principeve té drejtésisé, njé shkelje té pérbindshme té té drejtave dhe lirive té njeriut, njé pérdhosje té ligjeve té asaj kohe si edhe kartén e OKB té firmosur nga qeveria shqiptare.

Mbi bazën e këtij dekreti, u hartua edhe një procesverbal tjetër i falsifikuar, që mban  datën 27.2.51, pa numër vendimi e pa numër protokolli, nuk ka as firmat e trupit gjykues në fund të proçesverbalit.

Së dhjeti, u bë  një operacion masiv dhe represiv i Sigurimit të Shtetit për dëbimin dhe internimin e dhunshëm e të paligjshëm të familjeve të tyre në kampe pune dhe përqëndrimi, si në kampin famëkeq tq Tepelenës, etj ku provuan poshtërimin, punët më të rënda sa për të nxjerrë bukën e gojës, siç shkruhet në vendimin e internimit, banimin nëpër baranga dërrase disa familje bashkë në një kthinë, izolimin e plotë, moslejimin e shkollimit, të lëvizjes së lirë dhe dënimet e rënda. Përveç këtyre , viktimave dhe familjeve të tyre, iu sekestruan shtëpitë, pronat, pasuritë e luajtshme, madje edhe librat. Zonja e Tofik Shehut, nga Gjakova,që kishte kryer studimet për skulpturë, dhe ishte shtatzënë, nuk e lejuan të lindte në maternitet, po lindi në shkallët e maternitetit të Vlorës, Hysenin, që e kemi sot këtu, një viktimë e gjallë e  atij sistemi kriminal. Sabiha Kasimatit, përveçse i morën jetën në lulen e rinisë, i sekuestruan edhe librin në dorëshkrim « Peshqit në Shqipëri » dhe e botuan me emrin e një një rusi Anatoli Koljakov dhe të një shqiptari të paemër Ndoc Rakaj… Ndërsa bibliotekat e pasura të të gjithë këtyrëintelektualëve i morën pushtetmbajtësit, duke filluar nga prokurori Siri Çarçani, që mori gjithë bibliotekën e pasur të Manush Peshkëpisë.

Të gjitha këto shkelje juridike dhe ekzekutive, ndonëse konspirative, nuk e fshehën dot masakrën e kryer pa gjyq dhe nuk e mbuluan dot fytyrën kriminale të shtetit komunist

Viktimat e pafajshme, u pushkatuan në mesnatën e 26-27 shkurtit në breg të lumit Erzen, pranë fshatit Mënik dhe  në fshejhtësi u hodhën  né njé gropë të madhe té pérbashkét 4.30x3x1.50 m, té lidhur me njëri tjetrin me tela me gjemba. Bashkë me 22 të gjallët, ndodhej edhe një i vdekur, Jonuz kaceli, i vrarë në hetuesi. Në mesnatë fshatarët e Mënikut dëgjuan krisma të pandërprera pushkësh, ndërsa në të gëdhirë panë një skenë të llahtarshme: diku dilte një dorë, diku një këmbë, diku flokë të përgjakur.

Një fshatar nga Mëniku,xha Kadriu, rrëfen : « Më vonë, kur ai vend filloi të shpyllëzohej, një traktoristi që po punonte atje, i ra të fikët, tek pa që traktori po tërhiqte zvarrë një kufomë gruaje, të cilën e mbuloi sërish. Ishte trupi i patretur i Sabiha Kasimatit.

*Mbajtur sot, 26 Shkurt 2016 ne veprimtarine perkujtimore te organizuar nga Presidenti i Republikes, Shkelqesia e Tij, Bujar Nishani