Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NËNA IME…

by

Nga Evisa CINA* / Hartford/Të nderuar miq, poetë, shkrimtarë, gazetarë dhe dashamirës të krijimtarisë letraro-artistike, në Diasporë, Kosovë e Camëri, në tërë Botën shqiptare;

Shumicën nga Ju unë nuk i kam takuar kurrë, por ju njoh po kaq mirë, sa ju njeh nëna ime,e  cila më  tregon për ju dhe lexoj shkrime e poezi, nga ju.Unë jam bija  e Mondës, por jam edhe njëri nga miqtë e saj më të afërt  dhe, nga kjo arsye, prej kohësh kam nisur dhe jetoj edhe unë me shqetësimet letrare të nënës sime, përfshirë në këtë fokus, jetën dhe veprimtarinë letrare dhe publicistike.

Shkrimtarët dhe poetët, këta njerëz që kanë superfuqinë shpirtëore të popullit të tyre që i ka rritur dhe mëkuar,  kanë nevojë nganjëherë për përkujdesje sa ka edhe një fëmijë. Sigurisht në raste të veçanta. Dhe misioni i veçantë për kësi përkudjesjeje i takon njerëzve të shtëpisë, njerëzve më të afërt të tyre, siç jam në rastin konkret unë me vëllezërit e mi, por, sigurisht që jeni edhe ju për njëri – tjetrin.E kam vënë re se sa bukur ndrijnë sytë e nënës sime, sapo dikush i ka telefonuar apo ka shkruar diçka për krijimtarinë e saj në fushat që mami im ka më për zemër.Ashtu si cdo fëmijë si cdo vajze që e do jo vetëm si Nënë por edhe si një shoqe, si një bashkëudhëtare në jetë, në sfidat e të papriturat e jetës,-dhe- shpresoj dhe besoj se Ju e dini se sa shumë iu duam ne fëmijët Tuaj, – vecanarisht vajzat. Jo vetëm për atë se cfarë ajo ka bërë për mua, por edhe se kush ajo është për mua- një mike e vecantë dhe një nënë e mrekulleshme. Të jetosh me Nënën time – Raimonda Moisiun – si Nënë por edhe si poete, shkrimtare  do të thotë : Dashuria dhe Mirësia e fatit që më solli në jetë! Sepse është shumë e lehtë të vështrosh sa shumë ajo ka bërë për mua, për vëllezërit e mij, që nga gjërat e thjeshta e deri më të vështirat. E përkushtuar ndaj nesh edhe kur ajo nuk ka kohë për veten e vet, ajo na dëgjon me vëmëndje e kujdes për cdo problem, edhe më të thjeshtin, biles  edhe tani që ne jemi rritur. E përkushtuar jashtëzakonisht në rritjen dhe edukimin e fëmijëve tanë nipërit e mbesat e   saj.Punon shumë, kujdeset që familja jonë të jetë e gëzuar, e sigurtë dhe shtëpia e mbushur plot me dashuri. Na fal cdo gjë nga shpirti e zemra e saj, sa të mundet.

Por unë e kam vënë re këtë shkëlqim të veçantë të syve të nënës sime  edhe kur ajo është duke shkruar në vetminë e saj. Sikur jeton në një botë tjetër, sikur fluturon përmbi retë e botës sonë të përditëshme, e cila, sigurisht që ka dozën e  vet të rëndesës nga fakti se jemi, që të gjithë, njerëz që rrojmë larg e larg mëmëdheut tonë. Në kësi rastesh, kur kundroj mamin tim ndërsa shkruan, apo kur më lexon se çfarë ka shkruar, kur shikoj mënyrën  se si ajo buzëqesh me vete, tret vështrimin, nevrikoset e mbërthen vetullat dhe zbutet sërish, them me vete diçka. Them : lavdi letërsisë dhe publicistikës, që duke i marrë mamait tim nga orët e saja të gjumit, i marrin gjithashtu shumë e shumë nga barra e rëndë e jetës sonë të përditëshme.

Këtë lloj mrekullie jam e sigurtë që e provoni  secili nga Ju, të dashur miq e mikesha shkrimtarë, poetë dhe publicistë kudo jeni,  që lexoni prozën, poezinë dhe publicistikën e nënës sime të shtrenjtë. Që unë e dua diçka më shumë se sa e don secila bijë nënën e saj, por edhe si një menaxhere e botimeve të saj. E dua se unë, në figurën e nënës sime shikoj edhe diçka tjetër. Shikoj një copë të madhe nga Korça. Mami im është një korçare dhe vetë Korca ia mban të mbërthyer me të dyja duart zemrën e saj të bukur.

Pafundësisht të bukur. Gëzuar Festën e Nënave dhe Motrave Shqiptare kudo, në Botë!

*Esse-kushtuar nënës sime-Raimonda MOISIU

(Ne Foto: Kater breza)

Ilia Vinjau-një jetë me kitarë e serenatën ndër buzë…

by

Profil i një serenatisti të shquar korçar…./

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

Serenatat korçare janë shprehja e thellë e  gjendjes emocionale të shumëfishtë, e gëzimit të natyrshëm dhe e premtimit, ndjenja e serenitetit të qetësisë e lumturisë, dashurisë dhe  dhimbjes, romantike dhe  melkankolike, të vrullëshme e të ëmbla pafundësisht. Serenatat janë agundriçues dhe dritëndjeshëm  i triumfit shpirtëror të rilindjes, ku çdo varg e  fjalë fiton vlerat vitale dhe unike  në tërësi me akordet e ritmin muzikor, imazhi dhe melodia e tyre qetëson dhe transformon gjendjen dhe natyrën njerëzore, gjithmonë në kërkim të së bukurës, lirikes që u falin përjetësinë, nuk vdesin kurrë. Isha ulur në lokalin “Dajana” afër parkut “Rinia” në Korçë, dhe po pija çaj bliri, në pritje të një mikut tim, që e kishim lënë për t’u takuar aty. Ashtu sikundër ngrohtësia e pranverës fillon të shfaqet përsëri nga bora dhe koha e ftohtë, ashtu ndjeja dhe shijoja ajrin aromatik të blirit dhe  tingujt fisnikë të  serenatës, reflektuesë e nostalgjikë. I sillnin të dridhurat e një kitare që vinin nga magnetofoni dhe  ngrohnin ambientin përreth, qetësonin e ëmbëlsonin shpirtin e gjithsecilit, motivi dhe ritmi i tyre bëhej shpresë dhe liri, frymë e jetë;

“Korçë, o qyteti i bukur,

O qyteti i serenatave,

Një këngë dashurie,

Për ty po këndoj,

Këngët më të bukura,

për ty zgjodha,

kërcirin e shpirtit tim,

serenatave tek ty i këndova,

bashkë me shokët e brezit tim.

Po ashtu edhe trumcakët cicërinin gëzueshëm, herë fluturonin dhe herë qëndronin në parvazin e dritares të lokalit, si për të na treguar se edhe në mes të dimrit ka pranverë, trëndafilat çelin jo vetëm në pranverë, por edhe  në janar,  me gjithë apatinë e akullt të dimrit, na bëjnë të shpresojmë dhe e dimë se pranvera do të vijë gjithsesi. Dhe kështu ne e jetojmë jetën me të mirat e të metat e saj, nga premtimi deri në premtim, përmes mjegullës e qartësisë, nga bora në pranverë. Përmes lenteve të serenatës ne shikojmë jetën tonë, pranojmë dhimbjen e dëshpërimin, jo si fjala e fundit, por për ta  ngjyrosur jetën tonë me arin e ndritshëm të gëzimit dhe  dashurisë njerëzore. Fjalët i përcillte një zë melodioz e i ëmbël që i ngjason gurgullimës së lumit;

“Ty moj lule zoti, të zgjodhi,

Ta dha jetën plot alegri,

Korça, Korça ime,

Sa e bukur aq hyjnore, më je ti!

 

Rritesh ti e zbukurohesh,

Përherë, si gonxhe trëndafili,

E plot freski.

Për ty serenata kanë kënduar,

Djem e vajza rrite ti,

Përjetësisht me ty të dashuruar,

Korça e serenatave je ti!

 

Nuk ishin natyrisht vargjet apo melodia e serenatave të  Vivaldit, apo sonata e Bethovenit, as të Rite Stravinsky apo të Tchaikovsky-it, -jo, ishin tingujt e magjishëm të  serenatës korçare, muzikë e frymëzuar nga dashuria përtej madhështisë  të talentit absolut muzikor, të serenatistit veteran, -Ilia Vinjau.

Teksa nuk ja ndaja vështrimin trumcakëve, në derë u shfaq miku im, me borsalinën në kokë, ashtu virtuoz, enthusiast dhe  duke buzëqeshur, Virtyte këto, që i jepnin pamjen, tipike të  një aristokrati fisnik korçar. U çova menjëherë dhe i afrohem, jo vetëm për t’i lënë të  kuptonte, që unë jam Raimonda, gazetarja që i pata kërkuar takim dhe ta intervistoja, por respekti për moshën dhe artistin, do të më çonin pranë tij dhe t’i uroja mirëseardhjen.  Tokëm duart dhe një përqafim miqësor, sikur njiheshim prej kohësh.  Të tjerët rrotull po na shihnin buzagaz dhe e përshëndetën, dikush me emër, dikush e thërriste mjeshtër. Ç’është e vërteta unë e njihja,  e kisha parë në koncerte, në festivalet e serenatës, apo duke i rënë kitarës e kënduar në baret karakteristike korçare, rrugicat me kalldrëm dhe kodrat e qytetit tonë, për qejf të serenatës dhe muzikë, me miqtë e kolegët e tij. Ai nuk më njihte mua,  mëse e kuptueshme dhe normale, se jo çdo këngëtar apo artist i njeh fansat e dashamirësit e tij. Ishte artisti korçar nga më të admiruarit dhe të pëlqyerit, serenatisti i pandreqëshëm  dhe mjaft popullor, Ilia Vinjau. Nuk e tregonte moshën mbahej mjaft mirë. Si  u ulëm edhe ai porositi çaj bliri dhe filluam të bisedonim. Fillimisht, gjëra të përgjithëshme, për familjen, punën, artin dhe muzikën.  Pranë tavolinës sonë afrohet kamarieri, një djalosh i ri me kitarë në dorë: “ Mjeshtër, të lutem një serenatë nga ato të tuat.” Me atë mimikën e tij gazmore e babaxhane, “rrëmben” kitarën dhe pa e bërë fjalën dy fillon:

“Bjere pra kitarën, do t’këndoj për ty,

Për mirësinë tënde, për të kaltrat sy.

Ti me tre  fëmijë,

e di si më ngjan,

si një trëndafil, me tre gonxhe pranëëë….

Bjere pra kitarën, do t’këndoj për ty,….”

“ Bjere pra kitarën, moj e dashur,

do të këndoj për tyyyyyyy…..

“ Bjere pra kitarën, moj e dashur,

do t’këndoj për ty, për të kaltrat sy.

Bjere pra kitarën, do t’këndoj për ty,

për mirësinë tënde, për të kaltrat sy.

“Për shikimet e ndrojtura,

psherëtimën e parë,

për shamitë e përlotura,

Këndo pra kitarëëë…”

Ai talent i mrekullueshëm, ai interpretim me dinjitet, ai zë i kthjellët, melodioz ajo ndjenjë e bukur për t’i  kënduar, hymnit të dashurisë korçare, mbushi plot muzë frymë, jetë e dlirësi, gëzim e harmoni, në një minikoncert  lokalin “Dajana” dhe veten e pamë sakaq, të rrethuar nga njerëzit, që ishin aty dhe këndonin së bashku me mjeshtrin. E lë kitarën mënjanë dhe vazhdojmë bisedën tonë nën avujt e çajit të blirit, të qetë e të rrjedhëshme, me aksentin e këndshëm korçar. Gjatë bisedës nuk ngurroja dhe e thërrisja edhe unë Mjeshtër.

Pyetjeve ju përgjigjej me emocion, nostalgji dhe aspak nuk e ndante buzagazin e tij karakteristik. Kërshëria ime ishte, të dija se nga e kishte të trashëguar talentin për të kënduar, ishte në gen apo dhunti të lindur. Fillimisht nisi  të më tregonte për  origjinën  e tij, për prindërit. Këtu mjeshtërit fytyra i ndryshoi. Ndjehu një moment homazhi për mungesën e tyre, por dallohej edhe krenaria për origjinën dhe për ta.

Origjina, prindërit dhe talenti.

Babai  ishtë me origjinë nga Përmeti. Në vitin 1916-të, kur ra sëmundja e kolerës,  familjes së babait i vdiqën tre motra dhe i ati,(gjyshi i Ilias). Kështu nëna e Ilias mbeti vetëm me të dy fëmijët e tjerë dhe xhaxhain, vëllai i të atit. Babai,- tregon Ilia- në moshën 14 vjeçare punoi si çirak në zejtaritë e njerësve të tij, derisa krijoi familjen dhe kishte një zë shumë të bukur. Kur bëheshin dasmat dhe ahengjet në zonën e Përmetit, vinin orkestrantët dhe këndonte bashkë me ta në gëzime familjare, fejesa, lindje dhe martesa. Dinte aq shumë këngë popullore, sa këndonte tërë natën dhe pa përsëritur asnjëherë të njëjtën këngë. Me të ardhurat e fituara ndihmonte e mbante familjen. Më vonë ikën nga Përmeti dhe u vendosën në Korçë, se nëna ime ishte korçare, nga të Qafzezit, çupa e Andonit dhe e mbesa e Ligorit. Një nga nipërit e gjyshit, me mbiemrin Gregory në SHBA-ës, është kozmonauti  dhe aviatori i parë,  që fluturoi në kozmos. Nëna vazhdimisht këndonte nëpër shtëpi,  duke bërë punët e shtëpisë apo kur rrinim mbrëmjeve në shtëpi. E donte këngën dhe muzikën shumë. Mblidheshin së bashku me babanë, vëllezërit dhe nipërit e saj, gati çdo natë, njëri lahutës, tjetri gërnetës e  mandolinës, një familje e tërë adhurues të pandreqëshëm të muzikës dhe unë megjithëse isha i vogël rrija pas tyre dhe këndoja. Kështuqë talentin për të kënduar jo vetëm e kam dhunti,  por janë të dyja bashkë –edhe nga prindërit e mij, -familje muzikantësh.

Serenata…..

Në vitin 1951-ë ika të vazhdoja studimet në Teknikumin e Ndërtimit, Tiranë. Atje me grupin e korçarëve, këndonim këngë të ndryshme. Ishte koha e artë, kur lulëzonte e rritej serenata korçare në Korçë e këndohej ngado. Gjithmonë më insipironin ata që këndonin serenatën korçare, por artisti që i dha vlera të mëdha serenatës, ka qenë kantautori dhe serenatisti i shquar Sotiraq Mitre, të cilin,  fatkeqësisht e shtypi makina në vëndin simbolik të mërgimtarëve, të quajtur “Lëndina e Lotëve”, në vitin 1957. Ja një serenatë e Raqkës , që këndohej si homazh atë ditë që ai u nda nga jeta.

“Dashurova njëherë edhe unë,

Ja dhashë shpirtin e zemrën dikujt,

Me premtime e përkëdhelje,

Ajo më vuri në gjumë,

Ajo, që më ndodhi mua,

Mos i ndodhtë kurkujt.

Sa gëzime ajo më premtoi,

Helm u bënë për shpirtin tim,

Që atë ditë ajo më harroi,

Iku larg, mua më la në mjerim.

Mos dashuro, mos dashuro,

Fjalëve të ëmbla,

Kurrë mos u beso,

Në do i qetë të rrosh,

Këto dy fjalë të m’i zbatosh,

Mos dashuro, kurrë mos dashuro…!”

Në 1957-ën,  isha në vitin e dytë dega inxhinieri, Universiteti i Tiranës. Atëhere kam kompozuar e kënduar  serenatën e parë,  që këndohet edhe sot e kësaj dite dhe mbahet prelud i serenatave, “Lule në saksi”.

“Si se ujite, lulen dashuri,

Që atë ditë të mbiu në gji,

E shikon u tret, e shikon u tha,

Mjerë kush e pa, lulen vaj medet.

Katër vjet saksi, zemrën tënde pati,

Ti e thave ti, ti moj nga inati.

Folë mbi gjoksin tim,

Sa lotë të kanë rënë,

S’pate mallëngjim,

Për fjalën e dhënë.

Refr.,etj.”

Vargjet lirike të  kësaj serenate i ka shkruar, miku im i viteve studentore, poet dhe shkrimtar, ing. Gjeolog, Shadan Stërmasi. Po ashtu Shadan Stërmasi ka shkruar vargjet e serenatave “Dy plagë”, “Puthmë e besomë”, dhe të kompozuara nga unë, Ilia Vinjau.

Kam kënduar me serenatat e mija, në Festivalet e Këngës në Radio-Korça. Moment mbresëlënës ka qenë kur konkurova me këngën e “Gjeologes”, me tekst të Teodor Laços, dhe e kompozuar nga unë. Çmimin e Parë ma dha publiku, të tretin juria. Ajo ç’ka e bënte më interesante, të këndshme e të kënaqëshme ishte se; unë një kompozitor dhe këngëtar amator, konkuroja me  këngëtarët më të mirë të Shqipërisë. Me rastin e përvjetorit të martesës,  kompozova serenatën “Bjere pra kitarën”, me tekst të Shadan Stërmasit. Dua të theksoj se tekstet e serenatave të kompozuara nga unë, shumicën prej tyre mbajnë muzën e poetit e shkrimtarit Shadan Stërmasi. Me ndihmën e djalit tim Vangjushit e nuses së tij, të dy janë muzikantë, djali ka mbaruar kitarë klasike, nusja piano, mundësova nxjerrjen e disa CD-ve  origjinale.

Ndryshimi mes serenatës së vjetër dhe asaj të sotmes.

Serenata lindetë spontanisht  dhe këndohej nëpër rrugicat e Korçës, në dritaret e vajzave të dashuruara, ose pranë familjeve, që dilnin dhe dëgjonin serenatën e bukur që këndohej nga një këngëtar apo grup të rinjsh, djelmuria korçare,   të cilët e bënin për kënaqësi e të argëtonin bashkëqytetarët e tyre, pa asnjë përfitim material, thjesht përfitimi shpirtëror e moral. Në këtë qytet jetonte një komunitet njerëzish me kulturë të veçantë, të importuar nëpërmjet mërgimtarëve nga Europa e Amerika, që bashkë me kthimin e tyre në atdhe,  sillnin jo vetëm kulturën perëndimore, por edhe muzikën. Kjo është një nga veçoritë, që solli inspirimin dhe edukimin e brezave të ndryshëm korçarë, të cilët kënduan dhe prodhuan këngët e tyre autoktone-serenatën-që i këndonin shpirtit të vashës e djalit, të djalërisë e komunitetit korçar. Vetë arkitektura autoktone e Korçës,  të frymëzonte, të shkruaje e kompozoje serenata, me ato ndërtesat karakteristike dykatëshe dhe dritaret që shihnin në rrugë, avllitë e unjta dhe mbi të gjitha komuniteti i emancipuar, qytetëruar, inteligjent, fisnik e i kulturuar, i cili  dëshironte e mezi priste të dëgjonte  serenatën, dilte në rrugë lur  këndohej serenata mbrëmjeve të freskëta korçare. Sot dëgjoj serenata të deformuara, tallavaja po hyn në lokalet e Korçës, me këngë të vjedhura turke e bullgare, që po trazojnë dhe deformojnë serenatën. Ndjehem jashtëzakonisht keq,  ndaj ju them e ju lutem me shpirt artisti e qytetari, me shpirt korçari: Mos e shëmtoni e deformoni serenatën, lëreni ashtu sikundër ka lindur. Le të vazhdojë tradita dhe të këndohet serenata ky symbol i dashurisë njerëzore,  në çdo gëzim të jetës, të çdo komuniteti, nga jugu në veri, brenda e jashtë Shqipërisë tonë. Lëreni ashtu sikundër e kanë kompozuar të pavdekshmit serenatistët, Sotiraq Mitre, Ligoraq Qamo, Nasi Bicolli, Abas Hajro,  etj, dhe ashtu sikundër bëjnë Spanja Pipa, Mihallaq Andrea, Nona Kajno, Eli Fara, etj.

Mesazhi

Qyteti im i dashur Korça, i cili është pagëzuar, që të mbetet i përjetësuar, Qyteti i Serenatave, duhet që edhe shoqëria të ndërgjegjësohet dhe ta ruajnë si sytë e ballit, këtë pasion të  pastër muzikor, këtë trashëgimi të kulturës e qytetarisë korçare. Dëshiroj të transmetoj idenë e mbajtjes së një Festivali Kombëtar të këngës së serenatës korçare, me pjesëmarrjen  nga të gjitha trevat shqiptare, njëherë në tre vjet ose pesë vjet. Ajo ç’ka unë dua të theksoj ky festival të vazhdojë dhjetë ditë rresht në Korçë, të këndohet; në rrugicat me kalldrëm, në ballkonet e shtëpive antike e karakteristike korçare, dhe baret e lulishtet e qytetit tonë dhe rrethinat, si Drenovë,  Dardhë dhe Ziçisht, ku serenata është kënduar për gati një shekull. Festivali, të bëhet tradicional si Festival i Serenatës, pra epiqendra e një eventi madhështor të jetë Korça dhe  festivali i hymnit dhe dashurisë njerëzore. Kjo do të sjellë jo vetëm kulturën dhe shkëmbim eksperienca brenda artit e muzikës shqiptare, por edhe rritjen dhe mirëqenjen e jetës social-ekonomike –kulturore-historike  të qytetit dhe promovimit të vlerave të artit e kulturës shqiptare.

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

Shkurt 2014

 

 

 

 

 

Të kërkosh njerëzoren në çmendurinë e orgjive

by

Esse-analizë rreth romanit “Orgji në famullinë e at Ludovikut”, të shkrimtarit Leonard VEIZI/

nga Raimonda MOISIU /

“Orgji në famullinë e at Ludovikut” titullohet romani më i fundit i shkrimtarit e publicistit Leonard Veizi, dalë nga shtëpia botuese OMSCA-1, Tiranë. Është një libër i ri, bashkëkohor dhe modern, i mirëkonceptuar, frymëzues e letrar, krejtësisht intelektual, që përfshin shumë mistere të thella, metafora e ide të fshehura, të shprehura mes thrillerit e ndjeshmërisë psikologjike të realitetit e surrealitetit në jetën e përditshme. Autori Veizi me finesë dhe magjepsje intensive depërton në thellësi të Famullisë së qytetit dhe historisë së saj, hedh vështrimin te ndodhitë e të shkuarës, mite e legjenda, që vazhdojnë ende të trazojnë të tashmen. Rrëfenjat për Famullinë dhe raportet e krijuara mes personazheve, konfliktet dhe tensionet e tyre brenda e jashtë saj dhe që lidhen me to, e autorizojnë autorin të kërkojë risitë dhe hapësira të reja në kufijtë e së zakonshmes e të pazakonshmes, me të cilat autori Veizi ka krijuar boshtin themelor simbolik letrar-artistik të romanit. Kjo është mëse karakteristike, e thjeshtë dhe strukturë narrative e detajuar, me një stil për t’u admiruar në nivel artistik, psikik dhe filozofik, në kufijtë e hyjnores e njerëzores. Autori ndan personazhet e rrëfenjës dhe imazhet në dy botë kontradiktore; ajo e dritës dhe errësirës, engjëjt e djajtë. Pothuajse çdo detaj në roman pasqyron historinë, një botë apo tjetër të përshkruara me kalvarin e vuajtjeve dhe sakrificave, dëshmi mes vdekjes e jetës, mes dobësisë e forcës, mes dhimbjes e ndjeshmërisë, dashurisë e tragjikes, ide të shkëlqyera këto, që simbolizojnë dualitetin rrëfyes të mëkateve, orgjive dhe krimeve, së bashku me botën e engjëjve, histori magjepsëse konspiracioni, bindëse, inteligjente dhe prekëse në dukje më të mëdha dhe më të fuqishme, që kërkojnë njerëzoren në çmendurinë e tyre dhe japin një goditje jashtëzakonisht të fuqishme emocionale në zemrën e lexuesit. Rrëfimin e mëkateve dhe orgjive nën optikën e dritës së qiririt që ndriçon dhomëzën e at Ludovikut, nga errësira e jashtme, por që afron distancat e tyre dhe i bën mëkatarët, njerëzit e thjeshtë, të çlirojnë shpirtin prej tyre dhe të besojnë se e nesërmja do të jetë më ndryshe. Në jetë ka vështirësi, lumturi, diskriminim, lindje e vdekje. Përvojat e saj janë të zeza e të bardha, ngushëlluese e të tmerrshme, të egra e të mëshirshme, kurajoze e të frikësuara, me të metat dhe defektet e psikologjikes, njerëzores. Adhurojnë e urrejnë nga naiviteti dhe pafajësia e ekzaltimit moral të shoqërisë. Këto janë të gjitha gjërat që ne fatkeqësisht nuk mund t’i shmangim, sepse janë thjesht pjesë të jetës. Rrëfimi na tregon situata realiste, që përfshijnë ndodhi të ndryshme të jetës dhe dualitetin e imazhit modern dhe degradimin e vlerave morale. Personazhe, që mund ta kalojnë tërë jetën pa e kuptuar se çfarë ata kërkojnë në jetë. Ata janë vetë-tolerues e të vetë-mashtruar nga të dyja anët e natyrës me shpresat dhe fatet njerëzore individuale. Policët dhe kriminelët, të pasurit e të varfrit, të fuqishëm e të pafuqishëm, të gjitha, të përcaktuara në një mënyrë apo tjetër nga roli i tyre në shoqëri dhe krizave të ndryshme, që ndeshen brenda e jashtë komunitetit ku jetojnë. Me ashpërsinë e butësinë e të vërtetës, e grotesken e kohës së pakohë, që të gjithë janë viktima dhe që të gjithë janë fajtorë për këtë realitet të hirtë. Ndonjëherë, po ata ngrihen mbi të, edhe pse asnjëherë nuk është kaq e thjeshtë. Impulset e tyre negative mund të jenë të pavetëdijshme, ndërsa impulset e tyre pozitive mund të jenë të rrezikshme, dhe kush e di se çfarë tjetër mund të jenë duke menduar, personazhe të zakonshëm e të thjeshtë, jetët e të cilëve bëhen të ngatërruara, në një mënyrë apo tjetër me botën e tyre grishëse, që autori Veizi është ndalur, për të na i rrëfyer me mjeshtëri artistike e intuitë filozofike, mes modernes e postmodernes, në kohë e hapësirë. Romani “Orgji në famullinë e at Ludovikut” presupozon që shumica e njerëzve, mendojnë e paragjykojnë stereotipet, për të kuptuar strukturën sociale të shoqërisë, kush janë personazhet dhe se si ata veprojnë, prej nga ku rrjedhin edhe pasojat e ndjenjave të tyre të lënduara apo të paragjykuara. Sipas mendimit tim, komponenti më i fuqishëm i këtij romani është forca narrative dhe mënyra në të cilën autori Veizi jep dualitetin simbolik të ndërthurjes së personalitetit dhe mentalitetit, injorancës e inteligjencës së personazheve dhe manifestime të të njëjtit personalitet. Mes 47 fragmenteve që përfshihen në këtë libër, famullia dhe at Ludoviku janë përfaqësues të hyjnores e njerëzores, janë protagonistët që falin qetësi e ngushëllim shpirtëror pa dallim moshe dhe shtresave të ndryshme sociale. Temat dhe idetë e lakmisë, laicitetit, kapitalizmi, urrejtja dhe hakmarrja, dashuria dhe dhimbja janë sigurisht të pranishme në këtë roman. Ato theksojnë paaftësinë e arsyes për të luftuar pushtetin e mërzisë, vështirësive, fatkeqësisë dhe dëshpërimit, ngjarjet me plot të papritura dhe personazhet që i shkaktojnë ato, por që nënkuptojnë eksplorimin e gjerë, që në titullin e veprës së Veizit. Janë në antitezë me madhështinë e orgjive e dashurisë së vërtetë, të moralit shpirtëror e vlerave njerëzore. Ngjarjet zhvillohen në një qytet të vogël të largët dhe romani fillon me një skenë krimi: “Famullia, i vetmi objekt kulti në qytet, ishte shkrumbuar nga flakët e një zjarri masiv. Aty-këtu kishte vatra që ende nuk ishin shuar. Policia kishte arritur ta rrethonte vendin me shirita të verdhë, ndërsa dy ekspertë me kostume të zeza u silleshin rrotull mureve të nxira nga tymi, për të mbledhur ato pak fakte, që kishin mundur të shpëtonin…”(fr.nga f.7.) Autori Veizi, që në hyrje me mjeshtëri artistike e filozofike demonstron fuqinë e dy botëve të kundërta – të dritës ende të pashuar të vatrave të zjarrit dhe ato gradualisht fitojnë rezonanca të tjera simbolike ndaj (errësirës) – kostumeve të zeza dhe mureve të nxira nga tymi, të cilat gjithashtu paraqesin jetën e vdekjen dhe nënkuptojnë shpresat e kota të një jete, sugjerojnë homologët e jashtëzakonshëm – qiellin dhe ferrin e tyre: “Duket sikur është bërë luftë”-iu drejtua ai (Edi) policit Eno, fjalë që tingëlluan më shumë se një psherëtimë”(fr.f.9) – në kontrast me vizionin e tmerrshëm të tragjedisë: “Aksident tragjik, të cilin ia kishin përcjellë me gjysma fjalish, ishte më tepër se aq, ndoshta,…nuk ishte aksident…”(fr.f.6), -mbledhjes së fakteve dhe sublimen e asgjëje të përjetshme, që e bindin autorin për një shpjegim më racional. Këto nuk do të mjaftojnë për të shtjelluar ngjarjen, por autori Veizi mjeshtërisht do të përshtatë faktet e jashtme në vazhdim dhe përforcon natyrën në thelb simbolik të rrëfenjës, do të pajisë ngjarjen me rëndësi të mbinatyrshme. Situata narrative e romanit karakterizon në mënyrë të përsëritur dhe të qartë, kontrastin mes hyjnores e njerëzores, qiellor e engjëllor me terma demonike të pranueshme dhe në mënyrë rigoroze. Duke lexuar romanin, rezultati është një magjepsje intensive për të njohur personazhet, cilët janë dhe cila është jeta e tyre, nuk kemi idenë se si do të sillen ata, për shkak se kjo varet nga ngjarjet që do të precipitojnë në vepër. Shumica e ngjarjeve nxjerrin ritualet, autori njeh formën e përmbajtjen e tyre dhe hedh sytë nga variacionet, nga vullneti i lirë i personazheve dhe çdo gjë mund të ndodhë. Autori Veizi është përpjekur ta paraqesë rrëfimin e tij në disa etapa dhe në të njëjtën kohë ai operon në disa linja, duke krijuar kështu lidhjen e fortë mes personazheve kryesorë dhe anësorë. Në këtë esse-në time do të mundohem të paraqes këndvështrimin tim rreth personazheve kryesorë dhe nëpërmjet tyre mesazhin themelor që ka dashur të përcjellë autori Veizi.

 

-Dyzim personazhesh për zbardhje karakteresh….

 

Shkrimtari Leonard Veizi përfshin disa breza personazhesh duke na dhënë qasjet dualiste imagjinare dhe reale. Kemi personazhe që kanë rolin kyç dhe kemi personazhe që kanë role mënjanës, me përshkrimin e gjallë të bukurisë dhe brutalitetit, ironisë e sarkazmës, harmonisë dhe horrorit, tjetërsimit e zhgënjimit, frikës e paqartësisë, dashurisë dhe dhimbjes, mëkateve dhe orgjive, pesimizmit e fajit, dëshpërimit e paranojës, krimit e ndëshkimit – qasje të kundërta këto, por që sintetizojnë efektin dhe ekspresivitetin e fuqishëm të reagimeve emocionale në jetën individuale dhe karakterin e gjithsecilit. Personazhe të pavarura, por që autori Veizi mjeshtër i përdorimit të elementit artistik, narrativ dhe elementit filozofik, u jep idenë e plotësimit me njëri-tjetrin, duke e bërë kauzë të përbashkët dyzimin e personazheve, dyzimin e momenteve fillestare, me momentet që pasojnë në rrëfim, dyzimin e masakrës së masonëve të mbetur legjendë, me masakrën e tragjedisë aktuale në Famullinë e qytetit, pleksje moderne kjo e të kaluarës me të tashmen – me qëllimin e vetëm diskret të autorit – për zbardhjen e karaktereve të tyre.

Personazhet, Edi, Inspektori i policisë dhe Oficeri i krimeve të fshehta janë karaktere komplekse dhe për arsye jo tërësisht të qarta, njërin e emërton me emrin EDI, ndërsa tjetri nuk ka emër, gjetje artistike e filozofike kjo e autorit, që simbolizon jo vetëm rivalitetin mes dy kolegëve, absurditetin e pikës eksiztenciale e njerëzore, por edhe jobesueshmërinë ndaj njëri-tjetrit. “Inspektor Edi po e shihte me dyshim. Megjithatë e mori revistën në duar. -E ke fare të thjeshtë, – foli – mënjanës. – Nëse nuk ke fakte, propozo të arkivohet çështja. Kjo ishte fare e papritur për inspektor Edin. Ai mund të priste çdo sugjerim nga oficeri i shërbimit të fshehtë, por jo propozimin për mbylljen e dosjes. Ky do të ishte dështim i plotë. Dhe ai (Edi) nuk e kishte njohur dështimin deri atëherë. -Je në vete?! – u hodh përpjetë si ta kishin pickuar. – Janë shtatë viktima, kam trysni të llahtarshme për ta zgjidhur çështjen, dhe ti më thua ta arkivoj!” Për të dy, si për inspektorin Edi dhe për oficerin e krimeve të fshehta, është një prani e padëshirueshme, por secili prej tyre kanë shumë nevojë për njëri-tjetrin, për të kuptuar se çfarë shkon mirë apo keq, si palë përgjegjëse për të investiguar më shumë rreth zbulimit të shkaqeve të asaj tragjedie me shumë mistere, – ishte aksidentale apo krim dhe ndëshkim?! Inspektori Edi përpiqet për të parë më thellë në njerëzoren e dosjes e të krimit. Krenaria në aftësitë e tij zbuluese e çon atë të urrejë hipokrizinë e nënvetëdijes të oficerit të shërbimit të fshehtë dhe paaftësisë të atmosferës kolektive (personazhe anësorë si Nora policja dhe kapiteni) që janë përfshirë në mbledhjen e fakteve dhe zgjidhjen e shkaqeve të vërteta të krimit, të cilët inspektor Edi, (polici Eno) nuk mundin t’i ndalojnë në gjetjen e shkaqeve, aq më tepër kur oficeri i shërbimit të fshehtë e shikon dosjen si asgjë me vlerë! Ndjenjë kjo e besimit tmerrësisht të vetmuar. Para së gjithash, gjurmët e krimit i kanë çuar të dy ata në Famullinë e At Ludovikut, krim e ndëshkim bazuar në marrëveshje misterioze e të fuqishme njerëzore, dhe si detektivë bëjnë më të mirën, për të qëndruar në anën e djathtë të ligjit, që nuk e ndryshon dot faktin, se ata duhet të merren me njëri -tjetrin dhe me taktikat e tyre hetimore, për të arritur objektivin bazë – zgjidhjen e misterit. Në fund të fundit, të dy janë detektivë dhe kjo është ajo që bëjnë detektivët. Dy personazhe të mirëvendosur e të parashikueshëm në lëvizjet dhe veprimet e tyre, pavarësisht nga preferencat e partnerëve përkatës, por që autori Veizi ka ditur të krijojë partneritetin e shëndoshë dhe emocional të inspektorit Edit dhe Oficerit të krimeve dhe të zbardhë mjeshtërisht karakteret e personalitetin e tyre.

Eva është një personazh i rëndësishëm në roman. Relativisht e re në moshë dhe tërheqëse, e divorcuar nga një martesë e pakënaqur, dhe pas divorcit, Eva e sjellshme në dukje dhe e komunikueshme në heshtje, jetonte ferrin në një skllavëri shumëfishe me vështrimet e përvjedhura mashkullore dhe marrëdhënieve seksuale disa vjeçare me “hije” dhe anonimë në jetën e saj, perspektiva të pashpresa këto, të cilat jo vetëm kurrë nuk u morën vesh, por edhe për ironi të fatit, Eva do të lindte një fëmijë të jashtëligjshëm, djalin e “vëllanë” e saj – Vikin, i cili fillimisht e dinte që e kishte “motër”. Vonë në shtratin e agonisë, ajo i tregoi sekretin e atij misteri. Një nga komponentët më të fuqishëm të këtij romani, është dualiteti simbolik i këtyre dy personazheve të ndërthurura mjeshtërisht në kohë e hapësirë. Eva vdiq me ndjenjën e dilemës se kush ishte ati i vërtetë i fëmijës së saj, por edhe me ndjenjën se At Ludoviku ishte babai i Vikit, si rezultat i një orgjie në agoninë e dyzuar njerëzore dhe epshndjellëse, që flakëronin nga sytë e saj e të at Ludovikut, në dhomëzën e rrëfimit nën dritën e qirinjve. “Ajo i ishte afruar më shumë nga sa duhej. Gjithçka e saj ishte fare pranë. Mjaftonte që të zgjaste pak dorën dhe… – Më kurorëzo atëherë, – i kishte thënë ajo dhe frymën e saj të ngrohtë e kishte ndier në fytyrë. – Pse të mos vij në shtrat me ty më parë? Eva po e shihte me ca sy joshës. Gjoksi i ngrihej dhe ulej thekshëm nga frymëmarrja. Kurse at Ludoviku ishte turbulluar i tëri.(fr.f.225).” Në atë çast ai nuk ishte më prift, por një mashkull që po tërbohej pas erës së femrës. Ajo po i afrohej atë çast, ishte një mrekulli e pakrahasueshme. Frat Ludoviku nuk e kishte kuptuar se si ishte gjendur midis shalëve të saj. Nuk e kishte kuptuar, se çfarë kishte ngjarë mes tyre në ato çaste të ethshme, nuk e kishte kuptuar, se kush e shtynte të bënte atë veprim krejt të papërgjegjshëm, veçse kishte ndier orgazmën të rrëshqiste ethshëm dhe ai në vend që të ç’tensionohej, ishte tensionuar më tepër.”(f.226)

Padyshim ky monolog provon vlerën e tij në kontekstin seksual, ankthit pëshpëritës dhe mëkatit mbi shpinë të mashkullit, që dominohet nga besimi te perëndia; “-Oh Zot, kjo ishte…..Pse Eva-t janë mëkataret e pandreqshme të kësaj bote?!(f.226),- por edhe nga zgjedhjet dhe vendimet morale të dashurisë njerëzore. Shumica e qenieve njerëzore duket se kanë aftësinë për të gjetur gëzim e kënaqësi jo vetëm nga gjërat e thjeshta, por edhe nga zgjedhjet dhe forca shpirtërore e tyre. Qasje të ndryshme këto, për jetën dhe zgjedhjet që bën gjatë saj, në bazë të pikëpamjeve të tyre morale dhe etike.

Ka një ndryshim thelbësor, se si këta dy personazhe, e shohin botën dhe njerëzit që i rrethojnë. Bota për ta është e ashpër, zbrazëti dhe krizë vlerash, e pamëshirshme.

Autori Veizi mjeshtërisht hyn në thellësi të marrëdhënieve të tensionuara në heshtje të Evës, Vikit dhe at Ludovikut me ambientin familjar dhe njerëzit përreth. Autori menaxhon mrekullisht forcën rrëfyese dhe krijon lidhjen e fortë mes këtyre personazheve. Viki beson thellësisht në fuqinë e misterit se kush është babai i tij, mënyra se si autori e prezanton atë, ato që Viki thotë, premton e bën. Ai nuk e sheh veten, ashtu sikundër të tjerët e shohin atë. Atij i duket sikur ata nuk e shohin drejt, qoftë edhe në situata delikate të jetës së tij, por edhe në ato të gabuarat. Përfundimisht, ai është verbuar nga misteri dhe mënyra si të bëjë para për të jetuar. Ai zgjedh fitimin personal mbi vlerat personale dhe të afërmeve të tij. Nuk është e rastit që Viki ka mentalitetin sundues të korruptimit shpirtëror dhe përfitimit material, nëpërmjet grabitjes, drogës, skllavërisë seksuale, precedentëve penalë e plot vese të tjera, për realitetet e jetës së përditshme. Shpesh, në pamje të parë, ato i duken deklarative, mes hipokrizisë e trysnisë së jetës e mbijetesës, metaforë kjo se krimet e shkeljet janë për njerëzit. Nga ana tjetër, ai kërkon atin e tij, dashurinë e nënës së tij, për të korrigjuar gabimet që “këta prindër të hershëm” kanë shkaktuar ndaj tij. Kështu që dashuria e tij për ta, përmban në vetvete një kontradiktë; përpjekja për t’u kthyer në të kaluarën dhe në përpjekje për ta ndrequr të kaluarën. Jeta e tij tashmë është shkatërruar dhe ai tashmë është aty në Famulli, dëshmitar i asaj orgjie, ngjizjes së deklaruar tashmë triumfalisht.

“Njëzet vjet më parë mamaja ime më ngjizi këtu, në këtë shtëpi të zotit. Dhe me kë do të thoni ju? Jeni kureshtarë ta dini….? Me priftin e kësaj famullie? -Domethënë na qenke djalë prifti!-kishte thënë njëra nga vajzat… -Po, – kishte thënë Viki, – jam djali i priftit dhe për njëzet vjet me radhë nuk e kam ditur. Nëna ma mbante të fshehtë. Jo më larg se dje e mori vesh edhe ai vetë; sot e morët vesh ju, por nesër do ta marrë vesh i gjithë qyteti.”(f.238). Viki beson thellësisht në fuqinë e fjalëve të tij, se at Ludoviku është edhe prift edhe baba. Arroganca e tij në të folur me humor indikativ nënkupton jo vetëm rrugën e mundimshme të tij, por pothuajse “nxjerr në dritë” dëshirat e tij mbi të tjerët. Deklaratat e Vikit janë ironike, dëshmi monumentale të arrogancës së jetës dhe Viki përfundimisht pajtohet me tezën e tij radikale, se nuk ka kthim mbrapa, por ajo mbart në vetvete të pavdekshmen e njerëzoren. Sepse, me kalimin e kohës, ai ndjente më pak keqardhje, për atë që kishte bërë dhe atë çfarë po bënte aty në famulli, si hakmarrje kjo ndaj së kaluarës. Tek emri i at Ludovikut merr kuptim edhe titulli i romanit. Ai jeton në atë mënyrë që tregon respekt dhe dinjitet për të gjitha shtresat e shoqërisë dhe banorët e qytezës. Ai di shumë gjëra e sekrete për shumicën e tyre dhe muret e dhomëzës së rrëfimit mbartin mëkatet e gjithsecilit dhe të at Ludovikut.

“Veçse ishte i lodhur. Mbante mbi vete gjithçka të atij qyteti. Brengën e tij. Ai dukej vërtet i qetë dhe u buzëqeshte qytetarëve, kur rastiste të dilte ndonjë shëtitje të shkurtër nëpër qytet. Ishin po ata që kishin rrëfyer te ai mëkatet e tyre. Të pabesueshmet… ‘Mjaft më! Njerëz të pacipë! Ky vend qelbet erë. Ju të gjithë jeni kurvat e qytetit’. Por nuk mund ta bënte këtë. Ndaj, veç buzëqeshte dhe lutej nën zë”.(f.198-199).

At Ludoviku i ndjek në luftën e jetës dhe lutet për të mbijetuar. I mëshiron, i fal dhe i qetëson në mënyra të ndryshme, pa i treguar askujt. Titulli i plotë “Orgji në Famullinë e at Ludovikut” në kuptimin fjalë për fjalë, nënkupton mëkatin njerëzor të orgjive, që do të thotë, se do të ketë dashuri dhe dhimbje. Kuptimi i dytë është se këto ndodhin në shtëpinë e Zotit mes hyjnores e njerëzores dhe kuptimi i tretë më i rëndësishëm është analogjia e legjendës që flitet e tregohet -orgjia madhështore e masonëve, ku burra të fortë e hamshorë pinin, deheshin e shkonin me gra të bukura, me absurditetin e orgjisë të Vikit, shokëve dhe mikeshave të tyre, nën hundën dhe vëzhgimin e at Ludovikut. Ndërgjegjja e at Ludovikut nis me dilemën filozofike, për shkak të statusit të tij religjioz dhe social-politik, ekonomik, të dramave njerëzore e të realitetit të jetës, në të cilën ai duhet të pyesë besimin dhe moralin e tij. Ai ka besim tek Zoti. Pasi kupton se si do të vazhdojë ta jetojë jetën e paskëtaj nate orgjish, gjendja e tij bëhet një shembull i relativizmit moral, nëse nuk ka të vërteta universale morale. Kthimi mbrapa paraqet dy të kundërtat filozofike e morale, përmasat tragjike që at Ludoviku detyrohet të marrë përgjegjësitë vetë: Djegien e Famullisë! Por më e rëndësishmja është se sa më shumë rrëshqisni nëpër faqet e romanit, ju bën me të vërtetë të mendoni dhe ngrini disa pyetje hipotetike. Ju do të kuptoni se si personazhet përpiqen për të gjetur përgjigjet dhe të pajtohen me to. Çfarë do të bëjnë at Ludoviku, Eva, Viki, Inspektor Edi, Oficeri i krimeve të fshehta, masakra e masonëve me masakrën aktuale, at Engjëlli, gjyshi dhe gjyshja, Nora, polici Eno, Venera, piktori, historiani, arkeologu, e disa personazhe në hije? Sa larg do të shkojnë për të mbrojtur të vërtetën, dashurinë, enigmën, dhimbjen, misterin e reputacionit të tyre në kërkim të njerëzores dhe në çmendurinë e orgjive? Sa egoistë do të jenë? Mendimi i Inspektor Edit që i ofron gazetares Venera për të shkruar një roman, a është ky ngushëllimi i tyre me vlerë më shumë se jeta e njerëzve? Fundi i romanit është e fshehta shumë më e mprehtë, duhet ta lexoni dhe të mësoni “enigmën” që posaçërisht shkaktoi këtë tragjedi, këtë masakër. A është kjo e mjaftueshme për t’i dhënë kuptim njerëzores në çmendurinë e orgjive? Secili nga personazhet dhe ne lexuesit jemi të lindur nga dashuria. Po ashtu, gjithkush ka nevojë për marrëveshjen e madhe të dashurisë njerëzore, për të na bindur se ia vlen të jetosh dhe jeta është e bukur. Pasi kemi marrë e dhënë dashuri, kjo zakonisht zgjat jetën. Por universi, bota reale dhe shoqëria është një vend mjaft i ftohtë me mure socialë, politikë dhe historikë të hirtë. Ajo ç’ka ne duhet të investojmë, janë ndjenjat tona për ta ngrohur e qartësuar atë. Shkrimtari dhe publicisti Leonard Veizi i ka kushtuar një vëmendje jashtëzakonisht të admirueshme strukturës narrative. Dialogu i personazheve është i mrekullueshëm e i mprehtë. Struktura gramatikore, zhargoni gjuhësor, koha e foljeve dhe drejtshkrimi i fjalëve, tregojnë se autori ka njohuri të shkëlqyera e profesionale të gjuhës shqipe, që e bëjnë romanin shumë interesant, me ide dhe mendime të thella e të detajuara, rreth konfliktit shpirtëror, artistik e filozofik, dhe jo vetëm kaq – mesazhi i tyre është mjaft prekës.

Hartford CT USA,Shkurt 2014

 

 

 

Silva –emri më i dashur i një profesioni të vështirë……

by

Intervistë ekskluzive me Silvana Bracen/

Gjithmonë jemi mësuar ta shohim sharmante intuitive, befasuese, spikeren që rrëzoi kornizat e kohës, prezantuesja e qeshur që zbukuron ekranin, artistja shqiptare që solli erë të re prezantimi në skenën  e Teatrit të Operas e Baletit, në Koncertet e dekadave të Majit, shfaqjet televizive e dhjetra e dhjetra aktivitete artistike me taban kombëtar e historik në Atdhe e Diasporë. Është një nga figurat femërore dhe intelektuale nga më të dashurat e të admiruarat në  artin e kulturën shqiptare për kontributin e saj shumëdimensional në harmoni relative të plotë me lirinë e shprehjes dhe dhuntisë të talentit e profesionalizmit të saj, përfaqësimit me dinjitet të binomit “Artist & Njeri! Cdo njeri ka  ëndrra dhe shpresa që reflektojnë besim të thellë e të patundur ndaj  forcës individuale e të inteligjencës, për të ndryshuar jetën dhe botën. E tillë është Silva në ekran dhe në jetën e përditëshme. Eksperiencat e tyre e kanë inkurajuar dhe ripërcaktuar pasionin dhe talentin të përballet me sfidat e pengesat e tyre, dhe  Silvana ka zbuluar se me vullnet, punë e dëshirë gjithcka është e mundur dhe e arritëshme. Në këtë intervistë prezantuesja e talentuar dhe mirënjohur Silvana Brace, rrëfen gjurmët e të shkuarës e së ta tashmes, jetësoren e artistiken dhe kush janë dashuritë e saj. Për më shumë ndiqni bisedën…

Bisedoi: Raimonda MOISIU

-Znj.Silvana, jeni një nga “show-girl” (moderatoret) shqiptare, më të admiruarat e të kërkuarat në shfaqjet televizive dhe në komunitet. Cilat janë kontaktet tuaja të para me botën e Shoë-t dhe medias televizive?

Më entuziazmon vlerësimi juaj. Ju faleminderit! Kontaktet e para me median vizive i përkasin fillim viteve ‘80. Ishte koha kur si adoleshente nisa të flas në mikrofonin e Radio Tiranës e shumë shpejt u gjenda edhe në studiot e Televizionit Shqiptar. Programet e Radios ku unë merrja pjesë ishin për fëmijë dhe të rinj, ndërsa ato të TV ishin për muzikën. Kalimi përmes Radios në TV edhe sot konsiderohet si mënyra më mirë për të siguruar suksesin, pasi përvoja radiofonike ka të bëjë me të folurën që është thelbi i komunikimit edhe për TV. Menjëherë u ngjita edhe në skenën e Teatrit të Operas dhe Baletit në Tiranë që ishte më e rendesishmja për kohen ku prezantova disa koncerte në dekadat e Majit, një aktivitet i përvitshëm dhe mjaft i ndjekur nga publiku. Pra, vite me një intensitet ngjarjesh dhe emocionesh, pikërisht në moshen më delikate  kur më duhej të projektoja profesionin e së ardhmes. Tashmë, ai ishte lehtësisht i perceptueshëm.

– Fillimet e karrierës tuaj a konsideroheshin thyerje e tabuve, për mentalitetin e kohës?

Jo, nuk ishte thyerje e tabuve perfshirja në jetën e TV, sepse vitet ’80 – ’90 nuk janë një periudhë kaq e largët. Unë jam e lindur dhe e rritur në Tiranë ku TVSH  ka hyrë shumë më herët, që në vitet ‘60 dhe femrat e ekranit që unë kam gjetur aty kanë qenë modele përsosmërie, të përzgjedhurat e shoqërisë. Pra s’ka patur vend për paragjykime përsa i përket TV-së.

– A mund të na përshkruani momente nga eksperienca juaj?  Si jeni ndjerë kur keni moderuar për herë të parë dhe cila shfaqje televizive është e para?

Po nis nga fundi i pyetjes tuaj. I pari ka qenë  programi ”Nga kënga në këngë”. Unë solla aty rubrikën me intervista të teleshikuesve për dëshirat e tyre muzikore, një formë e re kjo që përkoi me nisjen e udhës  time në TV. Fillimi ishte më i thjeshtë për shkak të moshës, ose, se nuk isha e ndërgjegjshme për dimensionin e profesionit që po fitoja, kështu që nuk kisha emocione apo frikëra. Kujtoj reagimin në mjediset e TV pas transmetimit të këtij programi. Thoshin, se isha e lirshme, interesante dhe veçonin buzëqeshjen, jo si ndonjë vlerë, por thjesht  ju bënte përshtypje, ngaqë, ndoshta, nuk ishin të mësuar me këtë lloj komunikimi. Deri atëherë  prezencat televizive ishin shumë serioze. Nisën kështu komentet e para e si dashur, pa dashur dhe lëvdatat, ndërsa dalje pas dalje mua po më pëlqente gjithmonë e më shumë TV. Tani po vinin frikërat… Më duhej ta mbaja patjetër trofeun e fituar pa mund e sforco, por që donte sakrifica dhe dedikim të jashtëzakonshëm për ta ruajtur.

4-Si ju lindi mendimi se ka ardhur koha për të qenë moderatore në një shfaqje? Si morën udhë projektet tuaja në këtë drejtim?

Në fakt s’më ka lindur mua idea për të moderuar, por autorëve të programeve TV si Ylli Pepo, Vera Grabocka, Osman Mula, Albert Minga, Leonard Gjata, Ilir Bega, etj. Pra moderimi i spektakleve nuk ka qenë një kërkesë imja, por më është ofruar kaq lehtesisht dhe natyrshëm. Ky ështe gjithmonë fillimi, se më pas kam ndenjur edhe pa gjumë për të arritur diku. Por ka mbetur deri këtu, gjithmonë duke pritur çastin fatlum, jo duke bërë luftra, përjashtuar ose zëvendësuar për të arritur aty. Dhe më ka mbetur kjo edukatë edhe në ditët e sotme ku morali është tjetër në botën e egër të shoëbizit. Pas një eksperience dhjetë vjeçare unë u bëra dhe autore e programeve të mia në TVSH, ku rendis qindra emisione në studio dhe disa dokumentarë e portrete artistësh.

-A ka ndonjë dallim mes moderimit të një shfaqje në skenë dhe asaj televizive? Janë këto të lidhura me njëra – tjetrën? Çfarë lloj trainimi keni pasur?

Po, mendoj, se ka dallim moderimi në skenë me atë në TV. Komunikimi me kamerat e ftohta televizive, ose me publikun gjithë jetë  në sallë janë dy situata të ndryshme që patjetër do influencojnë në gjendjen emocionale, kështu që të përshtatesh duhet fantazi dhe forcë shpirtërore edhe përvojë, padyshim të cilat vendosin drejtpeshimin e dëshiruar. Për të komentuar rreth moderimit në një shoë do t’ju ftoja të meditoni. E keni degjuar sa shpesh thuhet që… skena është e shenjtë? Mundohuni ta zbërtheni mesazhin. Për mua do të thotë që skena është për artistët, dmth në rastin e moderimit mund ta marrë përsipër këtë rol dhe gazetari edhe një miss, por duhet që patjetër  të veshë petkun e artistit. Nqs ky nuk i rri, suksesi nuk do jetë i sigurt, apo për shumë kohë. Moderatori në një spektakël, si ndërmjetës i publikut me protagonistët duhet të jetë në harmoni me atmosferën në përgjithësi, me pritshmërinë artistike ndaj ai duhet të zotërojë dhe të përcjellë emocion, ti japë fjalës peshën dhe bukurinë e artit edhe prezencës së tij, po ashtu, hijeshinë e artistit që me gjithë hyrje-daljet e shpeshta në skenë, moderatori të jetë i mezi pritur  dhe kënaqësia e pandalur në çdo rast. Sa për trainimet, s’kam patur ndonjëherë, përveçse  eksperiencën në TV. Kam mësuar nga gabimet e mia, dmth duke punuar, duke nxënë këshillat e profesionistëve dhe duke vrojtuar me shumë kujdes veten e të tjerët si në televizionet tona dhe ato të huaja. Kam qenë dhe jam kritikja më e rrezikshme ndaj vetes, kështu që vazhdimësinë ja dedikoj publikut dhe artistëve të TV që më kanë pranuar dhe inkurajuar që në ato fillime.

-Sa i vështirë është realizimi i standarteve? Ku jeni të fokusuar më së shumti me ato?

Çfarëdolloj standartesh të jenë përcaktuar ose mësuar ato kanë të bëjnë me dukjen, me formën, ndërsa esenca në një marrëdhënie artistike është vetëm ndjenja, dmth e vërteta që ngjall besim dhe adhurim më pas. Ky është talenti që të përfshin në lojën e bukur të ndjenjave dhe krijon atë lidhje fantastike e të pandashme të publikut me artistin e vet. Vetëm me një sensibilitet të dallueshëm artistik dhe bukuri shpirtërore mundet që të tërheqësh një masë aq të madhe njerëzish, siç është publiku i TV-së. Patjetër,  kjo dhuratë nga lindja duhet ushqyer e rritur edhe me dije të tjera për të qenë e pakontestueshme, e përjetëshme, dmth  pa kohë dhe modë.

-Falë kujt ka ardhur ngritja cilësore e niveli professional i juaji, cilës fushë profesionale ju i përkisni dhe a kishit eksperiencë më parë në median elektronike?

Rritja cilësore dhe profesionale, besoj të ketë ardhur sajë punës së përditëshme, e bërë kjo me përkushtim dhe me shumë sinqeritet, një punë e pastër si për vete, që ka merituar të ndahet me miliona teleshikues. Pra, TV ka qenë shkolla dhe praktika ime. Studimet e larta i kam kryer në Fakultetin e Ekonomisë, dega Financë në Universitetin e Tiranës, por me TV kisha nisur që në shkollën e mesme dhe me artin isha takuar që në moshën 7 vjeçare kur ushtrohesha si balerinë. Pra kam ecur në dy rrugë njëkohësisht. Zemra tek arti, mendimi tek shkenca dhe rezultati është ky produkt që shikoni. Shpresoj të mos kem gabuar.

-Cili është keqkuptimi më i zakonshëm në lidhje me profesionin tuaj? Çfarë “mëkati” i njihni vetes?

Nganjëherë, ose për dikë duken të pa-arritshëm njerëzit e TV, por nuk është gjithmonë kështu. Ka ndodhur dhe me mua që më kanë paragjykuar, por me kënaqësi tregoj se unë bëj pjesë tek më miqësorët, falë natyrës time tepër të dashur. Më pëlqen shumë komunikimi me njerëzit, shkëmbimi i ideve dhe përvojave. Dëgjoj me vëmendje dhe flas me pasion. Nuk mund të jetoj pa këtë relacion. Qoftë edhe një buzeqeshje, a përshëndetje është çast i jetuar bukur për mua. Në këto mijëra njohje e bashkëveprime të përditëshme më zbavit dhe inspiron zbulimi i karaktereve interesantë dhe i mençurisë  popullore, të cilat nuk mund ti gjesh nëpër skena e podiume, por të virgjëra ato i gjen vetëm  pranë tokës. Miqësitë e mia janë pikërisht këto, të zbukuruara jo nga luksi e salltaneti, por nga sinqeriteti dhe respekti. Artistët që ngrenë mure, ose hyjnë në kafaz nuk e di se ku e gjejnë frymëzimin, larg nga thjeshtësia që në të vërtetë përmbledh gjithë filozofinë e të jetuarit dhe të krijimtarisë, po ashtu. Mëkat! Ende s’di të kem ndonjë të tillë në jetën time profesionale, ndërsa në jetën private, ndoshta, po. Kam bërë mëkat me veten, e kam gjykuar rëndë dhe e kam privuar nga shumë kënaqësi të kësaj jete. Natyrës time me autokontroll të theksuar iu shtuan dhe prangat e famës, kështu që në njëfarë mënyre jetën ua fala të tjerëve, opinionit dhe publikut. Kur bëj analizën e viteve më rezulton se s’ka qenë kjo, më e mira mënyrë për të jetuar, por …..kur kujtoj sodisfaksionet e panumurta që më kanë falur familja, profesioni dhe miqtë, në këtë përpjekje të gjatë për tu bërë njeri dhe artiste, nuk do preferoja një tjetër jetë.

-Mendoni se gjatë këtyre viteve të aktivitetit tuaj moderues nën drejtimin tuaj keni jusifikuar jo vetëm përkushtimin, por edhe mesazhin që dëshironi të transmetoni nga ekrani në familjet e bashkëkombasve tuaj.

Patjetër e kam arritur këtë. Gjithë prezenca ime në ekran është një mesazh. Fjala, sjellja, paraqitja, bashkëbisedimi, përjellin, besoj, paqe, shumë dashamirësi dhe atdhedashuri njëkohësisht. Shpesh më kërkojnë intervista, të flas në ekran për veten, fenomene ose probleme të ndryshme, por e kam të vështirë të shprehem në mënyrë tjetër me teleshikuesit, përveçse me atë që di dhe jam mësuar, me gjuhën e prezantueses ku përmes mjeteve dhe elementeve ndihmëse të artit unë tregoj në ekran pikërisht modelin që vetë e pëlqej dhe e përfaqësoj. Pra më ka mjaftuar hapësira televizive që unë kam patur për të realizuar dhe atë ndjesi të natyrshme njerëzore që është komunikimi dhe përcjellja e mesazhit, e ideve dhe mendimeve të tua tek të tjerët, ose tek pasardhësit.

-Cilat janë raportet me stafin e SHOW TVdhe funksionit që ju keni në këtë program?

Si pjesë e një stafi ShoëTV, patjetër që falë përvojës, kam një vend të respektuar. Përgjithësisht, artistët me të cilët kam punuar kanë patur një besim absolut tek aftësitë dhe serioziteti im në punë. Ndonjëherë dhe më kanë rënduar duke mi lënë të gjitha në dorë me idenë që ia dal. Nuk  do ankohesha kurrë për këtë, pasi e konsideroj vlerësim të kolegëve, të cilët gjej rast ti falenderoj përsëri, ndërkohë që unë kam përfituar, të realizoj çfarë më së shumti më ka pëlqyer, zotërimin deri në detaje  të veprës ku vetë jam pjesë.

-Çfarë ju pëlqen dhe çfarë nuk ju pëlqen në lidhje me TV? Cili është reagimi dhe mbështetja e komunitetit për shfaqjet të moderuara nga ju?

Në lidhje me TV si mjet komunikimi më pëlqen gjithçka. Sa për shfaqjet ku unë kam moderuar mbështetja ka qenë maksimale, se kanë qenë shfaqje të bukura dhe me vlera. Edhe për pjesën time si prezantuese më kanë përshëndetur qoftë në programet e studios së TV edhe në shoë-t e mëdha nëpër  pallate koncertesh e stadiume. Edhe në diasporë kam qindra koncerte ku mikpritja e publikut është një kujtim i pashlyer në ndërgjegjen time. E kam kuptuar se në ato skena kanë duartrokitur jo thjesht  për mua, por për Shqipërinë tonë dhe më kanë përfshirë në detin e thellë të emocioneve ku malli për vendlindjen është zhurma e përherëshme e valëve të tij. Përvoja dhe dashuria pakufi për shqiptarët dhe Shqipërinë më kanë ndihmuar të dal në breg dhe të kryej me sukses misionin në këto raste.

-Na përshkruaj një Shoë TV. Çfarë bëni ju për të tërhequr audiencën e teleshikuesve?

Oh, koha e përgatitjes për një shoë TV është më e vështira për mua. E përjetoj disa herë të tërë shfaqjen, nga kreu në fund dhe e kap veten duke mërmëritur tekstin ose trupin duke mu dridhur nga emocionet sikur jam në skenë. Është një punë që e bëj me gjithë shpirt dhe me shumë përgjegjësi dhe këtë jo vetëm në emër të audiencës, por se kështu unë realizoj veten. Jam një kërkuese e palodhur e s’ndalem deri tek e përsosura. Perfeksioni është sëmundja që më stërmundon dhe s’më lë një çast të qetë. Gjithë jeta ime është një vibracion i pandërprerë përjetimesh artistike. Kur më shihni në skene dijeni… jam e lumtur.

– A e shihni rolin tuaj efikas jo vetëm në anën komerciale të tij por edhe atë të integrimit të kulturës shqiptare në Shqipëri e jashtë saj?

Patjetër që është efikas edhe në anën komerciale ky profesion. Jam vlerësuar herë pak e herë shumë, por në fund rezultati është i kënaqshëm. Ndërsa, përsa i përket kulturës shqiptare jashtë,  roli im në këtë pikë është modest. Megjithatë, ai pak publik i huaj që ka ardhur në koncertet tona nuk është kursyer të shprehet me simpati dhe kompliment. Vlerësimi më i madh ka qenë për gjuhën. Ju është dukur shqipja shumë e bukur dhe e kanë kuptuar atë, dmth e kanë ndjerë përmes melodicitetit, intonacionit, mimikës, etj. dhe këtë e kam marrë si një kompliment edhe për veten.

– Përveçse si një Show-girl, çfarë talenti tjetër keni shpalosur?

Asnjë tjetër. Thonë që vallëzoj bukur….edhe që shkruaj bukur…

– Një moment i vështirë i juaji gjatë moderimit?

Nuk kujtoj ndonjë tepër të vështirë, ndërsa çaste të vogla ka gjithmonë, harron ndonjë emër, të këputet sandalja, pengohesh nëpër shkallë, nuk e ke skenarin gati, nuk funksionon fonia e të tjera. Por, duke patur besimin në vete dhe në atë që bën, arsyetimin dhe përgatitjen e duhur,  marrëdhënien e afërt me publikun, atëherë ti zotëron atë ekuilibër që tejkalon çdo të papritur. Në fund të fundit gabimi është njerëzor e shpesh përmes lojës artisti e kthen në favorin e vet. Dikur ka qenë problem gabimi në skenë, se përjashtoheshe, por unë përgatitesha shumë përmendësh, madje ende ma kujtojnë memorjen si një cilësi të veçantë. Kështu kam dalë nga situatat e vështira në jetë duke u përshtatur dhe duke i zgjidhur ato në mënyrën më të mirë të mundëshme.

-Një moment mbresëlënës? Kë dëshironi të falenderoni për realizimin e ëndrrës tuaj si Show-girl?

Mbresat janë të panumërta në këtë udhëtim fantastik në universin e artit. Mund të bëhet një libër i madh me to, por unë asnjëherë s’pata kohën e mjaftueshme ta shkruaj atë. Tani që ju më pyesni nuk e kam të lehtë, por po nis me impresionet më të freskëta që më krijoi prezantimi në Tiranë i Ansamblit Mirdita. Pasuria e traditës, këngët, kostumet, instrumentat muzikor, vitaliteti dhe autenticiteti i mirditorëve më mahnitën. Gjithçka tregonte për shqiptarë të vjetër sa toka, një popull i stërlashtë që trashëgon mençuri dhe krenari. Kjo e fundit më pushtoi dhe mua. Ndërsa Vitin e Ri 2014 e prita në Londër mes bashkëatdhetarëve tanë. Ishte një mbrëmje madhështore, organizuar nga një djalë pukjan, Agron Xhauri, i cili lokalin e tij atje e kishte quajtur Tirana dhe e lexonte kushdo emrin e kryeqytetit tonë në mes të Londrës. Imagjinoni ndjesinë që provon në këto raste dhe mirënjohjen që ke për këta shqiptarë të shkëlqyer që mëmëdheun e marrin me vete. Unë shkova të çoja një copëz Shqipëri, por Shqipërinë e gjeta atje në këngët e vallet, në mikpritjen karakteristike, në gjuhën tonë të bukur që e flisnin të gjithë edhe fëmijët.  Po kthehem në kohë tek Festivalet e këngës në RTV. Për mua që gjithë jetën jam marrë me muzikën në TV prezantimi aty ka qenë pika më e lartë e karrierës dhe mendoj, ka qenë kostumi më i bukur që më është veshur ndonjëherë. Për ditë të tëra kam jetuar si në një sferë magjike, mbështjellë me fije arti, mes tingujve, dritave, poezive dhe zërave hyjnore, mes më të shquarve të këngës shqiptare. Ata këngëtare, kompozitore, poete, instrumentistë, dirigjente kanë thurur kurorën të cilën un kam patur fatin ta  mbaj në duart e mia për mëse tri herë në historinë e 52 festivaleve.Të tjera mbresa… Miss Albania është një spektakël ku gjithashtu kam qenë pjesë e moderimit ose jurisë për më se tri herë. I paharruar është për mua dhe sezoni TV “Koha në pentagramin tim” ku veçoj si çaste fatlume takimet me emrat e shndritshëm të artit tonë muzikor si Çesk Zadeja, Tish Daia, Pjetër Gaci, Kujtim Laro…Vazhdimësia e gjatë në skenë dhe TV ka bërë të jem pranë e të prezantoj edhe Vaçe Zela, Gaqo Çako, Limoz Dizdari, Agim Krajka, Aleksandër Lalo, Anita Take, Fitnete Rexha, Naile Hoxha, Luçie Miloti, Ibrahim Tukiqi…  emra që përbëjnë  fondamentin e artit tonë muzikor. Por talenti i popullit tonë është i pashtershëm dhe në këtë udhëtim me muzikën unë kam intervistuar e bashkëpunuar thuajse me gjithë eminencën tone artistike si Inva Mula, Ardit Gjebrea, Irma Libohova, Manjola Nallbani,Elsa Lila, Aurela Gaçe,Gjergj Leka, Sabri Fejzullahu, Kastriot Tusha, Gili, Mihrie Braha, Aida dhe Armend Rexhepagic, Adelina Ismaili, Parashqevi Simaku, Gëzim Nika, Eli Fara, Shkurte Fejza, Shyhrete Beluli, Ilir Shaqiri, Merita Halili, Bujar Qamili, Artola Toska, Poni… e është i pafund vargu i artistëve me të cilët kam ndërtuar filmin e jetës time në skenë dhe ekran. Besoj e kuptuat që një falenderim e mirënjohje të madhe e kam pikërisht për këta yje që kanë ndriçuar edhe për mua.Edhe dy raste të veçanta desha të rendis: Ana Oxa dhe Xhim Belushi. Anën e adhuroj si artisten më të shkëlqyer të skenës italiane dhe kam patur fatin ta prezantoj në Zyrih ku u vlerësua, si një nga shqiptarët që ka bërë famë në botë, me çmimin Skënderbeu në spektaklin e realizuar në vitin ’97. Ndërsa Xhim e kam takuar dhe intervistuar në Tiranë në ardhjen e tij të parë në vendin e origjinës  në ‘95 ku pas admirimit që kisha për të si aktori më i mirë amerikan, për mua, u shtua dhe vlerësimi për personalitetin e spikatur. Ai ishte një djalë tipik shqiptar që me sportivitetin, modestinë dhe thjeshtësinë e komunikimit më la një gjurmë të pashlyer, sikur e kisha njohur një jetë.Janë të shumta kujtimet, por s’mund të lë pa cekur edhe një kuptimplotë, prezantimin në Kosovë të Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore në turneun e vitit ‘96 që tashmë e konsideroj si një medalion të artë në karrierën time. Publiku ishte i zjarrtë, i mbërthyer nga emocionet e mallit të madh për vëllezërit e ndarë padrejtësisht në dy anët e kufirit dhe ishin pikërisht këta artistë emblematikë të AKVP nga ato, të pakta pika takimi që kishin mbajtur ndezur  flakët e shpresës, që kishin ruajtur te zgjuar ëndrrën, se një ditë do të ishim përsëri bashkë. Aty bëja pjesë dhe unë sepse përmes valëve të TVSH kisha arritur të hyja në familjet e Kosovës dhe përfaqësoja për ta një pjesë shumë të rëndësishme të Shqipërisë, buzëqeshjen, rininë dhe besimin se duhemi.E pra, një jetë e kaluar përmes kaq shumë emocioneve, kontakteve, kujtimeve, kënaqësive duke prekur vetëm maja, një jetë që të fisnikëron, pasuron dhe përsos.

– Në opinionin tuaj si artiste me prirje të forta qytetarie, intelektuale e talenti, a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe në marrëdhëniet mes kulturave të tjera ballkanike e europiane, përsa i përket muzikës?

Jo, s’ka asnjë konfuzion. Kultura jonë ka një fizionomi tepër të qartë, origjinale, të papërsëritshme dhe të pangatërrueshme me asnjë tjetër. Ndërhyrjet fragmentare ose të përkohëshme të kulturave fqinje, unë nuk i keqkuptoj dhe as e ekzagjeroj rrezikun e tyre. Ato janë të natyrshme sikurse gjithë marrëdhëniet e tjera njerëzore, ne japim e marrim me njëri tjetrin. Unë besoj fort tek vlerat tona dhe krenaria s’më lejon të paragjykoj traditat dhe kulturat e popujve të tjerë, përkundrazi unë pëlqej dhe përshëndes gjithçka të bukur që shoh përreth, por duke e dashur me gjithë zemër gjuhën dhe trashëgiminë tonë do të doja që në vend të fjalëve të vazhdonim pasurimin e kësaj kulture, të këtij thesari që bujarisht na e kanë dhuruar gjysh, stërgjyshët tanë mijëvjeçarë. Dhe po ndodh në fakt, megjithë pretendimet dhe pakënaqësitë tona arti shqiptar po njeh rritje dhe suksese, madje edhe ndërkombëtare sajë talentit dhe energjisë së jashtëzakonshme edhe të brezit më të ri.

-Si nënë, bashkëshorte, intelektuale dhe artiste, si ndiheni kur dëgjoni për krimin në familje, apo veset e tjera që kanë përfshirë një pjesë të komunitetit, sikundër droga e krimi? Dhunë ndaj gruas? Si mund të reflektojë shoqëria shqiptare për lehtësimin e këtyre plagëve?

Jam tepër e ndjeshme ndaj këtyre problemeve dhe aspak e përjashtuar nga këto rreziqe, pasi jam pjesë e kësaj shoqërie. Do theksoja se këto s’janë vetëm problemet tona, por të botës mbarë. Unë do dëshiroja të zhdukja nga rrënjët sidomos dhunën, se më duket fare e papranueshne për kohët moderne, por edhe se mendoj që njerëz të dhunuar fizikisht apo psikologjikisht bëhen pre e drogës, e vrasjeve dhe vetvrasjeve. Nëse i hyjmë analizës, burimi do të jetë edhe më tutje, tek varfëria e papunësia, por jo në pak raste dhe tek genet e shtrembëra dhe injoranca në kuptimin e mungesës së shkollës dhe edukatës familjare. Sa mund të ndihmoj unë për këtë? Përveçse duke dhënë modelin tim të tolerancës, respektit, paqes dhe dashurisë në familjen time dhe tek miqtë e dashamirët që më rrethojnë, deri tani nuk kam patur asnjë iniciativë publike. Edhe për këtë çështje, siç më parë thashë, nuk do të preferoja fjalët apo mëshirën, por strategji dhe veprime konkrete. Roli im është si një pikë uji në oqean, po guxoj të citoj Nënë Terezën dhe unë nuk  kursehem për këtë, ndërkohë  jam e gatshme që sa herë shoqëria të më kërkojë, të jap më tepër nga vetja.

– Kush është Silvana Braçe? Çfarë është dashuria për ju? Kur e ndjen një grua se është e dashuruar? A keni shkruar ndonjë poezi dashurie?

Së pari jam nënë. Im bir, Fatjoni është kryefjala e jetës time. Përkujdesjet dhe dashuria për të kanë zaptuar pjesën më vitale timen. Jam bashkëshorte dhe më duhet të investoj e sakrifikoj për të ruajtur familjen dhe jam bijë me vëmendjen dhe preokupimin e natyrshëm për prindërit. Por jam dhe mike e shumë njerëzve që i dua me zemër, jam edhe prezantuese programesh televizive…Çfarë është dashuria…? Unë jetoj për dashurinë. Ajo bën dallimin me gjithçka tjetër që ekziston në këtë botë, është thelbi i egzistencës tonë si njerëz. Të tjerat vijnë më pas. Dashuria është himni, është kënga e jetës në këtë planet që s’do të ndalet derisa të jemi ne. Poezi për dashurinë!!! Jo nuk kam shkruar, se nuk  kam prirje për poezi, por e kam jetuar dashurinë si një poezi.

-A i keni mbledhur “Shfaqjet” që ju keni moderuar në DVD?

Jo, nuk i kam mbledhur programet e mia, se në ritmin e vrullshëm s’kam gjetur kohë të merrem me veten, pra me krijimin e një arkivi personal. Kam mijëra foto dhe regjistrime të TV që dhe po të dua, nuk i sistemoj dot më, se është një punë voluminoze, thuajse e përditëshme në 30 vite Ndoshta arsye e kësaj neglizhence ka qenë dhe mungesa e vetvlerësimit, ose edhe pse kam menduar shkurt, që do mbetem e njejtë, e pandryshuar, prezantuesja përgjithmonë. Kësaj i thonë të mos kuptosh që vitet  kalojnë, por të jetosh me aspirata e shpresa përherë të pashuara.

-Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?

Projekte kam, të ofruara dhe të miat, të cilat shpresoj të marrin jetë së shpejti. Peng kam një rol, sado të vogël në një film. Është një dëshirë naive, e di, por ja që ai fëmija brenda shpirtit nuk u rritka asnjëherë e kështu unë luaj shumë edhe me veten. Pra jam një ëndërrimtare e pandreqshme që nga fëmijëria, gjë që më jep mundësi të shkëputem herë pas here nga realiteti dhe me lodrat e mia të jetoj bukur për disa çaste.

– Mesazhi juaj për inteligjencën e shoqërisë shqiptare sot….

Besoj që inteligjenca në shoqërinë tonë po e kryen me sukses misionin e saj, si një paraprijëse në gjithë zhvillimet. Ajo është aktive dhe prezente  në gjithë pikat kulmore ku kërkohen lider të mendjes dhe gjykimit. S’po flas për ekselencën shkencore, artistike dhe të biznesit shqiptar që po shkëlqen nëper  botë. Pra, s’ka vend për mesazhe nga unë, por vetëm për admirim dhe mirënjohje per inteligjencën tonë, për kontributin e vyer që ajo po jep në emancipimin, përparimin dhe lartësimin e nivelit të shoqërisë dhe kombit tonë.

Ju Faleminderit!

Ishte kënaqësi Raimonda të bashkëbisedoja me ju, një zonjë e paepur, që dhe pse larg mëmëdheut, nuk e humbët lidhjet.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Monolog dhimbjesh, dashurie, malli e proteste….

by

Esse-analizë e vëllimit me poezi, “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes” e Poetit e Publicistit -Vasil Tabaku)/

Shkruar nga Raimonda MOISIU/

 Poeti dhe publicisti i njohur, Vasil Tabaku i prezantohet audiencës së lexuesve dhe botës shqiptare, si një ndër  autorët mjaft interesantë e mbreselënës i dhjetra vëllimeve në të treja gjinitë; poezi, prozë dhe publicistikë, ndërkohë është  autor i mijra editorialeve gazetareske, esse, analiza dhe opinione social- ekonomike- politike e kulturore. Dhe kjo nuk erdhi krejt rastësisht, por as e papritur. Ato janë dëshmi e prirjeve të shpirtit letrar-artistik, psikikes e filozofikes, aftësisë dhe kredencialeve të identitetit krijues të tij. Në një nga ato ditët e nxehta të korrikut, 2013, isha në Tiranë, kur  në celularin tim u shfaq numuri i poetit e publicistit  Vasil Tabaku. Deri atë cast njiheshim nëpërmjet eksperiencës krijuese si dy miq e kolegë virtualë në rrjetet sociale. E lamë të pinim kafe në qendër të Tiranës, te Bar – Kafe “Europa”, mjedis i njohur ky, ku mblidhen e  takohen intelektualë, shkrimtarë, poetë e gazetarë, kafe e biseda “për qejf të poezisë e  të letërsisë”. Ishte një  ditë e këndshme dhe impresionuese mes kolegësh. Por edhe dicka më shumë! Vasili më dhuroi dy libra të tij, -romanin “Baleti i drerit të plagosur” dhe vëllimin me poezi “ Dhimbjes i rrinë të vogëla, këpucët e heshtjes”. Poezinë e poetit Tabaku e njoh mirë për harmonizimin e bukur, zhvillimit të identitetit të pjekur poetik dhe  gjetjes poetike brenda detajit artistik, kujdesit estetik e filozofik,  tonit qytetar e intelektual dhe vargjeve lirike, c’ka ai deklamon atë që askush nuk e mendon, imagjinon dhe të paparashikueshmen. Poezia e poetit Tabaku  deklamon më shumë se fjalët që reflektohen në  tekstin melodioz muzikor të një kënge. Ne dëgjojmë përmes tingujve  muzikorë të ndryshëm notat e shpirtit tradicional e klasik, por  poetët nuk janë pinjollë të muzikës, ata janë  njerës të talentuar që krijojnë vargje falë dhuntisë dhe imagjinatës poetike të tyre. Si poezia dhe  muzika të ngjallin emocione se i këndohet, jetës,  dashurisë e dhimbjes,-asaj njerëzores. Argumenti është sekondar,  finishi  poetik i vargjeve është primar. Fjalët dhe veprat janë mënyrat indiferente të energjisë hyjnore e njerëzore, ku fjalët janë vepra dhe veprat  në një farë mënyre janë fjalët. Nëpërmjet metaforës poezia prodhon afërinë mes detajeve jetësore e njerëzore, filozofike e artistike, që kurrë nuk i kemi menduar më parë se ato do të mund të bashkëjetojnë të veshura me artin e fjalës së bukur. Teksa lexoj poezitë e vëllimit “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes”, mendoj se poeti Tabaku nuk është një poet “ i famshëm”, por ai është një poet i mrekullueshëm dhe njeri i jashtëzakonshëm. Ky fakt është shumë më e rëndësishme e domethënës  për mua, se sa pyetjes që mund të lindë,  se a po shkruaj për dikë të njohur…?! Ky vëllim poetik reflekton personalitetin e maturuar poetik të  autorit, që  është i dallueshëm për qartësitë dhe  skepticizmin e tij ndaj realitetit e përvojave jetësore, kur koha duket sikur mbaron. Karakteristikat e tjera të stilit të tij poetik plot ajër dhe liri, janë forma të strukturuara të hapjes  me botën shpirtërore, psikiken e humanen, tërheqjes drejt momentit poetik  nga njëra anë dhe ndaj jetës në anën tjetër, imazhin e simbolit të dhimbjes e harmonisë, dashurisë dhe përjetimit shpirtëror, dhembshurinë, heshtjen dhe  pikëllimin, vetëdijen e mosvetëdijen, pranë e larg. Të gjithë takohemi në këtë jetë jo thjesht për mirë apo për keq, por  në marrëdhëniet me njerëzit gjithsecili prej nesh, pret  një përgjigje sa herë ka pyetje  në  “fushëbetejën”-e  jetesës e mbijetesës.

 

Stili poetik  e poetit Vasil Tabaku,  është dyvalenca  e ekzistencës njerëzore.

 

Vëllimin  poetik autori nuk e ka ndarë në kapituj, por ndërsa shfleton atë dhe  lexon poezitë kupton se është  cikël poetik i plotë alegorik, inteligjent dhe ambicioz. Autori me mjeshtëri letraro – artistike e filozofike prezanton kontrastet e dy aspekteve të personalitetit të tij poetik; 1-nga njëra anë  vargje entusiaste ku brenda realitetit human është njeriu, me kompleksitetin e larminë e ndjenjave e emocioneve, të strukturuara këto  me  imtësira psiko-analitike dhe metaforike:

“Thesari i vetëm që kemi/është puthja…/Meteorin e këputur të kokës së kaprollit/mban në duar/ /kërkon të mbështetesh/tek një përqafim.”(poezia “Realitete”,f.51).

Poeti përkufizon pikëpamje komplekse dhe intensitetin simbolist  njerëzor me simbolikën  e lidhjes të fortë të  lirisë së shpirtit, gjëndjes emocionale të natyrës njerëzore, si pozitive ashtu edhe  negative, dhëmbshurisë e etjes për të dhuruar  e marrë dashuri.

“Dhimbja vesh këpucët e heshtjes,/mbi rrugën e kafshuar,/nga hapat e varfërisë,/supet e mi,/janë frymëmarrja e detit ,/me hënën,/nga zambakët e bardhë./Duart/kanë/humbur ndjesinë e prekjes./Pëllumbat e gjinjve fërfëritës/qajnë/nga mungesa e dashurisë.”,(poezia “Shpërbërje”f.53).

–  2-nga ana tjetër të vërtetën e pamëshirshme me mall e brengë, melankoli e heshtje, trishtim e gëzim, vargje   që motivojnë luftën për jetën dhe përmirësimin e të kundërtave në hapësirën e dimensionit njerëzor dhe stalagitet e shpërbërjes në hapësirën e boshtë të farsave sociale, në dritën e gjërave të shkruara në heshtje nga mendja e dhimbja,  monologon sinqerisht dhe emocion poetik  dhimbjen e dashurinë njerëzore, dhe arrin në përfundimin se poezia e poetit Tabaku është dyvalenca  e ekzistencës njerëzore.

  “Ne ishim bashkë/ kisha pirë vesën e syve të bukur/kisha puthur lulet/zjarri ishte derdhur brenda meje/si shkrepëtimë rrufesh…/Kisha ndjerë ftohtë/kisha ngrirë përpara syve,/statuja e dhimbjes sime/kishte mbetur memece/.(poezia “Sytë e bukur”f.170)

Poeti Vasil Tabaku në këto vargje ka saktësi lirike, sinqeritet e ciltërsi të  drejtëpërdrejtë të ndjenjës e shpirtit poetik. Përzgjedhjet e figurave letrare janë   jashtëzakonisht të goditura e të zbuluara, të lakmuesheme dhe i pavëndshëm ndaj energjisë simbolike. Autori me termat – “sytë e bukur, puthja, zjarri, shkrepëtima, ftohtë, ngrirë, dhimbje, rrufesh,  memece”, terma që  nënkuptojnë – dashuri, besnikëri, durim, kurajo dhe ka  argumentuar vecorinë për të monologuar me lexuesin me  forcën krijuese artistike e filozofike të dala nga shtrati i ndjenjave të fuqishme. Poezi të tilla si “Ajkuna qan Homerin”, “Dashuri e dashuruar”, “Krizë”,  “Me c’dhimbje të dua”, “Puthja e zambakëve”, “Etyd”, Të ndezësh zjarre”, etj, janë ndërtuar me vargje lirike  që dramatizojnë kontrastet mes jetës, artit dhe krijesave natyrore përreth, dashurinë e dhimbjen ndaj paqëndrueshmërisë së natyrës, këndvështrime lirike origjinale e të arrira, psikikja dhe përjetimi shpirtëror që demonstrohen nëpërmjet  artit e forcës së fjalës  artistike e filozofike, -magjia e artit në të përditshmen. Poeti demonstron  mjeshtërisht dualitetin; me brengë e trishtim, gjuhë të figurshme e letrare për vashën e heroin lirik në kohë e hapësirë, sikundër;  “Ajkuna fshin lotët e derdhur për Homerin/vetëtimat/ka varur në qafë/Me yjet si gurë të cmuar”, dhe emërton  përshkallëzimin e  intensitetit të tyre me epitete, krahasime e metafora, nën vëzhgimin e hollë e të vëmendshëm të personazheve,  temperamentet e emocioneve individuale, të gjallë e të paharrueshme. Vetëdija e poetit Tabaku monologon me lotët e gurët e cmuar, të  Ajkunës që fshin lotët për Homerin –një vajtim ky, që ka muzën dhe perëndinë e saj brenda mjedisit elegjik e poetik.

“Prej kënge është bërë edhe zemra ime/Po shpirti eh shpirti/Qënka një humnerë/shpresë e dhimbjeje…/Ku bisqe drite/Ushqehen me frymën time/Me dashurinë dhe puthjen/me zjarrin e thinjur e ëndrrat.”(poezia “Me c’dhimbje të dua”).

Ndjeshmëria e nevoja e poetit për të zbuluar shtigje e gjetje poetike, mediton e monologon, i ngroh  brenda shpirtit të tij që është zjarr nga ndjenja e dashurisë, poeti identifikon tensionin qëndror të subjekt/objektit, tërheqjen e tyre drejt artit të fjalës nga njëra anë dhe ndaj jetës nga ana tjetër, mision për të transmetuar filozofinë e jetës, dhimbjes e dashurisë njerëzore.

“Me emrat e Mujit e Halilit/Me vajin madhështor të Ajkunës/një qarje,/Që rrëqeth planetët dhe njerëzit/Me qumështin mitik të zanave/Dhe pluhurin qiellor/të kreshnikëve…./Bota/ Ka shtangur/Dëgjon këngët hyjnore/Nga gurrat e zërave të aedëve popullor.”(poezia “Eposi shqiptar” (f.129).

Kjo është poezi –baladë me temë historie me mendim, sqimë e klasike. Ka edhe të tjera poezi të tilla baladike, elegjike, historike dhe  sonetë. Por zgjodha këtë se më tërhoqi vëmendjen si krijim i individualitetit të vecantë dhe  përmasat artistike e filozofike. Paraqitja e heronjve me emrat e tyre, nuk se është prirje e rastësishme për poetin Tabaku, por është aftësia krijuese tij, koeficenti artisik me koeficentin filozofik që kristalizojnë dhe evokojnë historinë, heronjtë, traditën, krenarinë, dashurinë dhe  përcohet thelbi i përjetësisë të vetëdijes e kujtesës njerëzore e historike, të vërtetën e kumtuar nga dialektika e kreshnikëve  me qumështin mitik të zanave. Poezia e poetit dhe e publicistit Vasil Tabaku ka ritëm funksional, metafora lehtësisht të kuptueshme, të cilat të fusin në teleskopin poetik, zbulojnë prirjet  e mesazhit të tij pozitiv që nxisin vetëdijen njerëzore, meditimet, intimitetin, shqetësimin e poetit, tematika të vecanta me tendencën e vargut tradicional, estetik e bashkëkohor,  tematika që përcaktojnë biografinë kolektive të vetvetes e brezit që jeton e i përket. Kemi poezi lirike që i dedikohen atdhedashurisë, si; “Të puth Shqipëria ime”,(f.10), “Brenga e Mërgimtarit”(f.11), “Vështrim mbi Tiranë”(f.156), “ Realitete shqiptare”,(f.180), “Luaj dramën time”( f.172), etj,

dhe semantika e ideve të tyre,  është dashuria, historia, ndjenjat patriotike, krenaria, guximi  për të thënë të vërtetën e realitetit gri, të veshura këto me ngjyra gazmore e  të dhimbëshme, shpirtërores e psikikes,  dhimbjes e mallit, vuajtjes e  sakrificës, mungesën e njerëzve, shpresës e spekulimet mbi njerëzoren, pesimizmin dhe optimizmin, shpirtin intelektual, qytetar e  protestues, për të thënë të vërtetën, ëndrrën e ndaluar dhe ëndrrën e së ardhmes. Kemi poezi me ton qytetar, social  e intelektual, ku shpaloset aspekti human i poetit, sikundër; “Gjëra të trishta”(f.146), “Kthim te e vërteta”(f.128), “Reale” (f.124), “Fundi” (f.129), “Arratisje” (f.127), etj.

Është  një mision i tërë me konvecione të goditura artistike e filozofike, që poeti Tabaku  penetron  në dramën cinike e tragjedi të ngurtësuara; “Shqipëri/dhimbje e dimërt/e shpirtit tim/Dimërzuar dimërisht/hesht/në cep të shekullit të ri./Nëpër zërin tim/rrokullisen gurë/si tragjedi të ngurtësuara nën një qiell klithmash.”

Në këto vargje ndjejmë  nervozitetin, stresin, virtuozitetin dhe kujdesin human,  si thirrje e ankthit të kohës së mbarsur nga  stereotipet e kontrasteve të mëdha, farsave sociale dhe bujarinë njerëzore. Me inteligjencë, grintë ironie, poeti  monologon raportin shpirtëror intim me atë që është shpallur botërisht; e varfëra me të pasurën, të vërtetën e të pavërtetën, e anashkaluara me gjërat që janë në skenën e jetës, vlerën e antivlerën, zotin, ankthin, grotesken e sarkazmën, qytetaren dhe intelektualen, realitetin e hidhur dhe shpresën e pashpresë, me vitalitetin e pushtetin e habitshëm moral, social e politik të tyre  -mes të bukurës e së përditshmes njerëzore.

“Hap qiellin/kërko/sytë e humbur të të verbërit…/duart e mija/janë mbushur/me shi lotësh…/I verbëri/vërtitet brenda natës së vet/gishtat /I digjen/nga copëzat e thyera të dritës.”(poezi “Dhimbje qielli”,(f.92).

 Në këteë poezi kemi imazhin e dukshëm. Hija e copëzave të thyera të dritës ndaj hijes së errësirës në sytë e të verbërit, mbulon plotësisht imazhet e tjera, që dëshmojnë sfidën në kohë e hapësirë të imponuara vetvetiu me  vizionin ekspresionist poetik. Poeti e ka formuar këndvështrimin e tij poetik me anë të rrënjës së ideve, figurave retorike dhe metafizike, prirje kjo drejt qasjes të intimitetit personal e kolektiv, ku poeti edhe ne  të gjithë banorët në tokë e qiell, por pak prej nesh guxojnë apo ta përshkruajnë atë me ngrohtësi, sic bën autori Tabaku. Poeti shpengon dhe shpëton veten nga heshtja e syve të të verbërit, një heshtje që i ngjan dhimbjes qiell…vdekjes….

Poeti dhe Publicisti Vasil Tabaku përmes krijimit letrar artistik e filozofikes, përmes grintës poetike të imagjinatës,  lirikes, psikikes e shpirtërores, në vëllimin poetik “Dhimbjes i rrinë të vogëla këpucët e heshtjes”, i dalë nga shtëpia botuese “Ada”,  na ka dhënë mjeshtërisht monlogun e dhimbjes, dashurisë mallit e protestës – me besimin dhe aftësinë e shpirtit krijues, qytetar, intelektual e njerëzor, jo vetëm ngjall emocione e mbresa të jashtëzakonëshme për audiencën e lexuesve e dashamirësve të poezisë, por  përcon edhe mesazhin botës, që  të mendoje më ndryshe, i jep optimizëm e shpresë se e ardhmja ekziston e i përket jetës e dashurisë njerëzore

Raimonda MOISIU

Hartford CT USA

Shkurt 2014