Raimonda Moisiu – Page 24 – Dielli

Leonard VEIZI – Mes letërsisë e gazetarisë…..

October 25, 2013 by dgreca

Intervistë e Raimonda MOISIUT me prozatorin dhe gazetarin Leonard Veizi/

Shkrimtari dhe Publicisti Leonard VEIZI që në adoleshencën e hershme ka qenë në kërkim të identitetit të tij unik mes të bukurës e së përditshmes njerëzore. Që prej atij moment ai gdhihet e ngryset duke menduar për letërsinë- energjik, me pasion, talent dhe përkushtim. Nëpërmjet mendimeve e veprave të tij tashmë të botuara, ai ndan vizionin për letërsinë e gazetarinë, mendimin dhe shpirtin e lirë e një bote të lirë, në harmoni me natyrën, psikiken, shpirtin filozofik e artistik. Beson te e vërteta që ekziston brenda shpirtit njerëzor dhe si pjesë e së tërës universale. Leonard Veizi është një nga prozatorët profilikë më me ndikim në letërsinë bashkëkohore. Veprat e tij të titulluara “Grahma e shpirtit të mjegulluar”(novelë—1997), për të vijuar me përmbledhjet me tregime “Ngrehina e përhumbjes”, “Treni i fundit i metrosë”, “I dënuar me vdekjen”, dhe romanet; “ Surpriza e natës së fundit”, “Rrëfimi”, “ I çmenduri i pavionit 3”, dhe “Orgji në famullinë e at Ludovikut” kanë kontribuar e kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme për traditat intelektuale, vlerat kulturore dhe mbeten vlera të çmuara për letërsinë bashkëkohore, veçmas në letrat shqipe. Në prag të rrëzimit të diktaturës Leonard Veizi si gazetar do të botonte shkrimet e para në shtypin e postdiktaturës si freelancer dhe kolumnist, duke vazhduar deri në ditët e sotme me reportazhe, opinione, intervista e dossier në shtypin e median shqiptare. Në këtë bisedë Leonardi shpalosi u fut në rrugën e bukur të letërsisë, pasionin për gazetarinë dhe lidhjen e letërsisë me gazetarinë.

Ju jeni shkrimtar bashkëkohor i vlerësuar nga kritika. Ç’mund të na thoni si filloi karriera tuaj shumë dimensionale? Si u gjendët në këtë “udhëtim” të bukur e mbresëlënës?

Kur, midis moshës 10-11 vjeçare shkrova poezitë e para, nuk mendova se kisha prirje për letërsi. Por isha 14 vjeç kur i bëra një premtim pa mëdyshje vetes të cilin vazhdoj ta mbaj edhe në këto çaste që i kam mbushur 45 vjeç, Që prej asaj ditë unë gdhihem dhe ngrysem, nuk harroj të mendoj për letërsinë. Dhe kjo ishte sa për fillim. Ndërkohë që më duhej të arsimohesha jashtë parashikimeve të mija, por që nuk ndjej asnjë keqardhje për këtë gjë. Ndërsa në vitin 1991, kur isha 23 vjeç, një mik, dhe fqinji im njëkohësisht më hapi derën e gazetës “Bashkimi”, ku punova vetëm 6-të muaj si korrektor. Dy muaj pasi kisha filluar punë në këtë gazetë, goxha të madhe e me influencë për kohën, iu drejtova kolegjiumit me një shkrim-vëzhgim. Çuditërisht, shkrimi jo vetëm u pranua nga të gjitha hallkat e kolegjiumit, por u botua dhe në faqen e parë të gazetës. Nga kjo ditë iu bashkova gazetarisë, e cila në ato kohë po bënte përpjekje për t’u larguar nga ndikimet e të kaluarës për t’u futur në një fazë të re.

-Kush ka ndikuar në mënyrë të konsiderueshme në krijimtarinë tuaj; prindërit, artet, letërsia apo qoftë edhe një person i vetëm që ka luajtur një rol të veçantë në frymëzim?

Unë them se ndikim të drejtpërdrejtë ka pasur vetja ime. Isha një fëmijë që kisha tentuar për vite me radhë në pikturë, dhe po të marr konsideratat e mësuesve të mij në Pallatin e Pionierit, më siguri do të kisha të ardhme. Por pasionin e pikturës e braktisa për letërsinë. Babai im, si një ushtarak me profil ekonomist, besonte tek matematika dhe ndikonte tek unë për t’iu drejtuar shkencave ekzakte. Por unë nuk kisha prirje të tillë. Nëna, shumë më liberale, më la të drejtohesha vetë, madje më shtypte në makinë shkrimi, (e rrallë për kohën) të gjitha poezitë që ia jepja të m’i lexonte. Megjithatë asgjë nuk ishte e rastësishme. Në familje unë trashëgoja një bibliotekë të madhe nga prindërit, ku midis një literature të theksuar politike dhe ekonomike, kishte dhe një raft goxha të gjatë, me letërsi mirëfilli. Kujtoj se për vite me radhë kam lexuar në një mënyrë të vazhdueshme, si një makineri, duke mos përfillur më as frekuentimin e shkollës.

-Kur shkrimtarin Stefan King e pyetën: “Si mund të bëhesh shkrimtar?”, ai u përgjigj – “Merrni ndër duart librat tuaja dhe libra të shkrimtarëve të tjerë, lexoni çdo gjë të tyre, – mos mendoni jo vetëm si të shkruani libra.” A ndani të njëjtën filozofi me të?

Në çdo kohë, të lexosh letërsinë e mirë të kujtdo shkrimtari ka vlerë. Vitet e fundit kam zbuluar se shkrimtarë si Orhan Pambuk, Jose Saramango, Kahled Hosein, por dhe të tjerë, më kanë dhënë kënaqësi të madhe. Them se filozofia e King, ka një vlerë universale.

-Jeni prozator; romane, novela e tregime; “I çmenduri i pavijonit 3”, “Rrëfimi”, “Surpriza e natës së fundit”,”Treni i metrosë”, etj, Tashmë një shkrimtar i afirmuar. Çfarë mendoni se ka mbetur konstante?

Dashuria ndaj letërsisë. Nuk kam pasur asnjë dyshim se mund ta braktisja, për as edhe një çast të vetëm. Në kokë, subkoshiencë, por dhe në dosjen personale të kompjuterit kam plot synopsuse. Dua vetëm kohë, të cilën realisht vitet e fundit nuk e kam. Të bësh letërsi në Shqipëri, është luks. vështirë të mbijetosh vetëm duke shkruar “fikson”. Ky është një risk që unë kam marrë përsipër ta përballoj për sa mundem.

-Si mendoni, cilët janë elementët thelbësorë të një proze, në rastin tuaj. Sfida që përballeni me ndërtimin e një romani a tregimi. Ju i paraqisni personazhet tuaja nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas?

E gjithë krijimtaria ime mban vulën “fiksion” ose thënë ndryshe ngjarje ireale të përpunuara në laboratorin e shkrimtarit. Nëse je një vëzhgues i vëmendshëm dhe njeh psikologjinë njerëzore, mund të mbledhësh lëndë pa kursim. Në ditët e sotme, por dhe më parë, çdo që që mund të cilësohet si “ireale” është njëkohësisht po aq reale.

-Zhanrin e romanit “e bëtë ju që të vinte te ju”, apo është preferenca tuaj? Cili ka qenë tregimi apo novela tuaj e parë?

Novela e parë serioze, e cila më pas u bë gati për botim ishte “Thyerja” e shkruar në vitin 1990. Ajo u mbështet mbi një tregim të shkurtër me titullin “E dashura e tij”. Vendosa të shkruaja novela që nga çasti që u përballa me një “fortunal 7 ballësh” si Stefan Cvajk. Kisha lexuar thellësisht Balzakun, dashurinë time të përhershme, Shekspirin, që personalisht e kam cilësuar si “Shkrimtarinë më të madh të të gjitha kohrave” por kur u përballa me “Amokun” e Cvajkut u trondita shumë. Duheshin pak më shumë faqe se një tregim dhe shumë më pak faqe se një roman, pra një e ndërmjetme, dhe nëse e kishe argumentin dhe fuqinë e fjalës mund ta gozhdoje lexuesin tënd. Shkrova një seri novelash, një pjesë janë botuar, një pjesë kanë mbetur në tentativë, por janë synopsuse mjaft të mira. Por më pas zbulova se të shkruarit e një romani jo vetëm që ishte në modë, por kishte dhe disa përparësi: nuk nguceshe për ta dhënë ngjarjen sa më të koncentruar, por mund të lundroje në të lehtësisht, sapo të zbuloje mekanizmin.

-Shquheni në prozë për mendimin inteligjent, plot figura letrare, artistike dhe mendimin filozofik. Ku qëndron forca e inspirimit të shkrimtarit? Cfarë iu tërheq më shumë nga realiteti e si mund ta konceptosh atë artistikisht?

Fillimisht iu drejtova literaturës. Lexoja filozofi dhe psikologji, këtë të fundit shumë më me qejf madje. Më pas nuk ishte e nevojshme, puna si gazetar të përballte më gjithfarë situatash. Tanimë pas 22 vitesh punë në gazeta e televizione, kam kaq shumë ngarkesë sa do të më mjaftonte të shkruaja 100 romane. Me një veprim matematikor të thjeshtë, ditë punë shumëzim për personazhe, duhet t’u kem vënë mikrofonin apo diktofonin disa mijëra njerëzve, president e kryeministra, gjeneralë e ministra, dhe padyshim njerëz me profesione të ndryshme, që gjithsesi kanë për të thënë atë që ne në gjuhën e përditshme e quajmë “lajm”. . E megjithatë, personalisht deri tani, asgjë thellësisht shqiptare nuk më ka frymëzuar. Në krijimtarinë time jam përpjekur të kem linja të përbotshme, pra që e njëjta ngjarje mund të transkriptohet në shumë vende të botës. Kam ende një ngërç të madh të strukturoj një ngjarje nga realiteti i vendit.

–Ku qëndron ndryshimi midis dy epokave; Letërsisë së Realizmit Socialist dhe Letërsisë së viteve të Demokracisë në Shqipëri?

Për mrekulli, epoka e Realizmit Socialist u mbyll. Ishte një periudhë ku Shqipëria fitoi shumë shkrimtarë, pak prej të cilëve e kaluan klasën. Për të paktën 10 vjet pas rënies së perdes së hekurt në letrat shqipe kishte veç amulli. Shkrimtarë që për vite me radhë ishin vetë censuruar tanimë ishin të lirë. Por ata nuk e menaxhonin dot më lirinë e tyre. Tanimë them se jemi futur në një epokë të re. Shkrimtarë që të paktën aktivitetin e tyre e nisën post viteve ’90 po japin një letërsi të qëndrueshme.

-Kur shkruat romanin “Orgji në Famullinë e at Ludovikut ”, i vlerësuar shumë nga kritika e kohës, ky roman nuk është fantazi, por është bota e brendshme njerëzore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave, të vendeve në ndërtimin e një “bote të re” me tipikë; burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Boshti i romanit ka të bëjë me veset e ndëshkuara dhe ato të pandëshkuara njerëzore. Nuk ka asnjë bazë reale, por është krejt realitet. Jam munduar të mitizoj njeriun që i shërben Zotit. Ai edhe pse me një veshje tjetër, gjithashtu është me vese njerëzore. Baza e njeriut janë instinktet. Kodet, dhe morali shoqëror e frenojnë atë dhe e bëjnë një qënje urbane. Përndryshe ai njeri që e ndërtoi botën me aq mund, mund ta shkatërrojë për shumë më pak kohë.

-Keni menduar ndonjëherë të shkruani skenarë filmi? Imagjinoni Tolstoin. Mendoni sa karaktere kanë marrë nga libri i tij “Lufta e Paqja”, për të bërë filmin me të njëjtin titull. Nëse provoni ta bëni atë, ç’mund të na tregoni për aktin e të shkruarit të një skenari, me trillimin e karaktereve dhe të shkruarit e dialogut. Shumë duan të jenë shkrimtarë dhe besojnë se janë të tillë. Pra, a ndikon letërsia në skenarin e një filmi?

Ka shkrimtarë që i kanë të dyja dhuntitë. Personalisht nuk di të shkruaj skenarë filmash, ose të paktën nuk kam tentuar. Të shkruarit e skenarit, por dhe e dramës, ka teknikë tjetër. Disa kineastë thonë se një pjese e titujve të mij janë gjysmë të gatshëm për skenarë. Madje njëri prej tyre, Artan Minarolli, ende ka në dorë dosjen ku ka mbetur në projekt një skenar i frymëzuar nga novela ime “Treni i fundit i metrosë”. Do ta cilësoja një arritje të madhe nëse një prej veprave të mija do të ekranizohej. Për më tepër në Shqipëri ku prodhohen fare pak filma artistik.

–Kur shkruani cili është vendi tuaj më i preferuar, në studio, në natyrë apo krejt rastësisht edhe duke pirë kafe diku?

Unë mund të shkruaj kudo. Asnjëherë nuk kam pasur një vend të preferuar dhe asnjëherë nuk kam qenë tekanjoz për këtë gjë. Vitet e fundit e kam ndarë kompjuterin e punës: në pjesë kohe kur shkruaj për llogari të gazetës, dhe gjatë kohës së pushimit shkruaj letërsinë time. Nuk ka të bëjë me ndonjë paradoks, është thjesht gjetje në kushtet e pamundësisë për më tepër. Për momentin unë kam dy fëmijë në rritje e sipër dhe në apartamentin tim ka gjithmonë zhurmë, gjë e cila e bën të pamundur krijimtarinë. Ndërkohë, unë nuk jam nga ata shkrimtarë që frymëzohen nga fushat e gjelbëruara apo dallgët e detit. Unë e frymëzoj veten kudo që të jem, madje dhe duke udhëtuar në autobusin e një linje interurbane me ajër të pakondicionuar .

-Çfarë është muza për ju, është aftësi gjenetike, sipas mendimit tuaj?

Them se është shumë e brendshme, të cilën nuk di se ku e kam dëgjuar por më pëlqen ta quaj “espri”. Padyshim që ka të bëjë me gjenetikën. Në çdo rast tjetër do të isha një prodhim i sforcuar. Nuk ka shumë lidhje me atë që kërkon t’i transmetosh ti vetë. Unë e ndjej se kur jam në një valë të tillë ajo, espria, më përvëlon në stomak dhe më përfshin gjithë kraharorin. Në ato çaste dua që të më lenë të qetë për pak minuta sa ta mbaroj atë që kam për të hedhur në letër. Një tringëllimë celulari në këto raste është shkatërruese.

–Kombinimi i së tashmes me të shkuarën, i letërsisë me publicistikën në fushën e letrave përbën bazën e letërsisë së suksesshme, por edhe një teknikë e vështirë për ta pasqyruar në letër. Si ia arritët ju ta realizonit këtë në prozën tuaj?

Në publicistikë jam marrë shumë me të kaluarën, por në letërsi nuk e kthej kokën mbrapa. Për të krijuar një bazë të suksesshme, në fakt duhet që letërsia dhe gazetaria të rrugëtojnë vetëm një segment kohe së bashku, më pas tendenca që gazetaria t’i hyjë në pjesë letërsisë është e rrezikshme. Unë them se ia kam arritur deri në një farë mënyre duke i mbajtur në linjë të dyja. Por e ndjej se ka ardhur koha të braktis gazetarinë.

-Kam shfletuar me interes të veçantë librat tuaj, shkrime trajtesa, analiza politike, kritikë letrare e publikime në fushën e publicistikës. Si keni arritur ju, të harmonizoni aktualen mbizotëruese historike, sociale e politike, në kurriz të pavarësisë tuaj intelektuale?

I pavarur, një shkrimtar a publicist është vetëm në veprën që mban emrin e tij. Nëse punon për median e dikujt tjetër, person apo bord, nuk ka më kuptim të bërtasësh dhe as të betohesh për pavarësi. Çdo gazetë ka një linjë editoriale, ti i bashkohesh asaj, ose për shkak të pikëpamjeve të kundërta largohesh, madje nuk është e nevojshme se të nxjerr jashtë vetë ajo. Në letërsi unë jam krejt “Leonardi” me të mirat dhe të këqijat e mia. Në publicistikë jam unë dhe gazeta ku punoj për atë segment kohe. Pra jemi dy.

-Keni një karrierë relativisht të admirueshme në gazetari. A ju kujtohen ditët tuaja të para si gazetar? Çfarë ndikoi te ju, apo diçka e papritur ju bëri të zgjidhnit gazetarin?

Më kujtohet që jam gëzuar pa masë, kur botova shkrimin e parë në shtator 1991, kur mora një “cart-press”me emrin tim ku cilësohesha “gazetar” dhe kur pas një farë kohë u emërova në sektorin politik dhe si mjet pune më dhanë një diktofon. Unë u futa në gazetari meqenëse ashtu siç mu tha dhe në fillim “të shkruar për të shkruar” je më afër letërsisë duke qenë në një redaksi. Vitet e para nuk kam menduar seriozisht se karriera ime do të ishte shumë e gjatë në gazetari, madje duke mos e pasur këtë frikë kam bërë kapërcime të hatashme. Tani e ndjen se ky profesion më ka shtrënguar fort dhe sado që unë mendoj se e kam mbaruar mandatin tim në këtë fushë, sërish nuk arrij të largohem dot prej saj.

-…që do të thotë se keni përjetuar momente mbresëlënëse, të këndshme, por edhe kritike, dëshpëruese e të trishta. A mund të na përshkruani çaste nga eksperienca tuaj?

Si gazetar për herë të parë kam hipur në një helikopter të policisë, kam shkuar me urgjencë deri në Sarandë për të bërë një intervistë dhe jam kthyer duarbosh pasi personi na kërcënoi se do të priste më pushkë në dorë, ia kam hedhur vitit 1997 brenda unazës së Tiranës, por kam përjetuar ditë të vështira në 12-14 shtator 1998 kur në ekipin tonë e kërcënuan me një mitraloz 12.7 mm të çmontuar nga tanku i Gardës, kam punuar për gazetat kosovare gjatë luftës së vitit 1999, si dhe kam shkuar disa herë deri në dyert e gjykatës për shkrime të ndryshme por që për fatin tim në fund situatën e kemi zgjidhur me “marrëveshje xhentëlmenësh”. Kjo është ajo që mund të lakojë si revistë përpara syve, por në thellësi ka me qindra episode të tjera. Gazetaria është një punë intensive, e përditshme me shumë të papritura.

-Kam ndjekur dhe lexuar me interes të veçantë intervistat tuaja në median e shkruar. Keni intervistuar personazhe publikë me profile të ndryshme të botës shqiptare. Si lindi ideja e intervistimit; si pjesë narrative jetësore e personazheve që përzgjidhni të vijnë në jetën e përditshme?

Në fakt gjithmonë kam rriskuar të marr personazhe që kur thonë diçka publikisht, krijojnë reagimin sa pozitive aq dhe negative. Këto reagime duan të thonë se në fakt intervista është lexuar dhe ka shkuar atje ku duhet, përndryshe çfarë vlere ka. Futja në këtë rrugë ndodhi shumë vite më parë kur unë u ngarkova nga kryeredaktori të bëja një edicion special, prej dy faqe gazete. Edhe këtu më ndihmoi letërsia. Të merrje dy faqe në gazetë ishte luks. Edhe sot, me gjithë abuzimet e mundshëm të vetë tregut mediatik, sërish është luks të vësh emrin në dy faqe të një të përditshmeje. Meqenëse specialja ime e parë mori notën maksimale m’u desh të bëja një të dytë e me radhë. Isha nga të paktët që siguroja një volum prej dy faqesh në gazetë, për shkak të gjetjeve speciale. Pastaj ambicia zgjerohet vetë. Kërkon të gërmosh sa më shumë. Por kam kontaktuar dhe me shumë njerëz që nuk kanë dashur t’i publikojnë dëshmitë e tyre

-Si jeni ndjerë kur keni intervistuar për herë të parë, ku dhe kush ka qenë ai/ajo? Na tregoni si arrini ta bënit intervistuesin, procesin e mbledhjes dhe vënien së bashku të gjitha elementeve intervistuese? Cilat janë disa nga sfidat?

Absolutisht nuk e mbaj mend. Intervistat e para janë bërë më shumë se 20 vjet më parë. Pastaj jam marrë për 6-7 vite më intervista dhe kronika televizive dhe më pas u riktheva sërish në gazetë. Në intervistat e para duket të ketë qenë me siguri një politikan, pasi në atë periudhë unë mbuloja politikën, pasi kisha bërë një seri shkrimesh, që nuk bazoheshin mbi intervista. Për sa i përket sfidës, padyshim, nga një interviste, apo dëshmi, duhet të dali ajo që nuk është thënë më parë, pra të bëjë një “bum”.

-Cila është eksperienca më e vështirë: të merresh me politikë, të bësh gazetarin, shkrimtarin apo përpjekjet për të thyer oponencën e interesave të veçanta personale dhe klaneve që ekzistojnë brenda një grupimi drejtues apo force politike?

Të jeni të bindur që kostumi i politikanit mua më ri shumë keq. Ndërkohë nuk kam pasur asnjë sekondë dëshirë për të qenë i tillë. Gazetarin e bëj mirë dhe në një gazetë më duket sikur jam në shtëpinë time. Unë do të ndalesha tek shkrimtari. Nëse një gazetar duhet të shkruajë mbi një fakt konkret, apo të zbardhësh një intervistë ku ka folur dikush tjetër. Një shkrimtar duhet të punojë në boshllëk, me një fantazi të shfrenuar, në shumicën e rasteve krejt të improvizuara. Një gazetar i zakonshëm, nëse ka në ngjarje të mirë, e cila ndodh për shkak të realiteteve, e bën menjëherë lexuesin të kthejë kokën. Shkrimtarit i duhet një punë shumë e madhe për të arritur ta bëjë lexuesin të zgjedh librin e tij, pastaj të ulet e të shfletojë 200-300 faqe narracion.

-Çfarë mendoni për statusin aktual të kritikës? A ka kritikë të mirëfilltë sot për sot?

Sot kritika në Shqipëri nuk ka atë intensitet të viteve më parë. Kritikë ka, madje të kualifikuar do të thosha unë, por të papaguar. Në media faqet që mund të mbushen me një kritikë letrare cilësohen si “faqe inerte” që nuk shesin. Ky është një handikap që vazhdon ta vuajë jo vetëm autori por dhe lexuesi, që kërkon një orientim në tregun e madh të librit. Ndërkohë vendin e kritikëve të papaguar e zënë shumë shpejt ata të pakualifikuarit, të cilët e çorientojnë tregun.

-Çfarë ju pëlqen dhe çfarë nuk ju pëlqen në punën tuaj?

Më pëlqen të bëj vazhdimisht shkrime me tema speciale. Nuk më pëlqen nxitimi i editorëve për të botuar një shkrim që nuk i ka të gjithë elementët.

–Si jeni ndier përballë botës së frikshme të mediokritetit, klaneve, hipokritëve dhe inferioritetit? Çfarë kuptoni me shprehjet “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale”?

Jam përballur. Herë ashpër e herë me diplomaci. Është një luftë ku fiton dhe humbet. Qëllimi është që pasi ke hedhur hapin e parë në start, ta çosh garën deri në fund. Kundërshtarin duhet ta respektosh, por jo të lejosh cënimin nga ana e tij. Në këtë garë të ashpër të flasësh për “vetëgjymtim dhe vetëvrasje intelektuale” është e tepërt.

–Si shkrimtar dhe publicist cili është koncepti tuaj për kombin, për pushtetin, për partitë politike dhe për demokracinë në vendin tonë?

Në vitet e diktaturës komuniste, mendoja se isha një kundërshtar i regjimit. Sot mendoj se kjo është një gjë e tejkaluar, madje krejt naive. U trondita shumë kur më thanë se poezitë e mia mund të cilësoheshin pa frikë si “dekadente” dhe as që mund ta shihnin ndonjëherë dritën e botimit. Kjo më krijoi një mllef të pamat. Ndaj sot nuk e ndërroj me asgjë demokracinë. Megjithatë asgjë nuk u tentua seriozisht sa që unë të kaloja në krahun e kundërt. Pra thjesht isha një kundërshtar në hije. Pas viteve ‘90 ajo për të cilën jam akuzuar, në tryezë dhe nën zë, është fakti i një nacionalizmi arrogant që kam shpalosur publikisht. Sot teknikisht mund të them se Evropa është shtëpia jonë e përbashkët, por meqenëse më ra për pjesë të lindja dhe jetoja në Shqipëri, nga prindër shqiptarë, dua t’i mbroj fort dy ngjyrat e flamuri dhe sikur përpjekjet e mia të jenë krejtësisht të kota.

-Kur shprehemi “brezi i mëparshëm”, kë keni ndërmend sipas jush? Cilët janë autorët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?

Do të veçoja prozën e Kadaresë, të cilën e kam lexuar dhe rilexuar por dhe një poet si Migjeni. Përtej kufijve do të veçoja atë që nuk e kam përmendur në asnjë rast deri tani, Servantesin.

-Projektet tuaja në të ardhmen? Çfarë iu ka mbetur peng?

Projekte kam plot. Ato do të vijnë njëra pas tjetrës. Nëse do të quaj peng, është fakti që letërsinë time dua ta lexojnë dhe të tjerë, përtej kufijve të Shqipërisë, pra si një vepër të përkthyer

– A është i lirë shtypi sot? A ka nevojë media për rrotacion?

Kam përshtypjen se media e ka vetrregullimin e rotacionit. Përsa i përket lirisë së shtypit ai është pjesërisht i tillë. Unë vetë si një redaktor, jam gjithashtu një çensor. Çensorët më të mëdhenj janë ata që në shkallën e hierarkisë vijnë sipër meje. Ne, ashtu si kudo gëzojmë një liri të kufizuar. Por në Shqipëri ekzistojnë të gjitha hapësirat që mendimin e lirë që ta censuron dikush, ta shprehësh në një vend tjetër. Ligji të favorizon.

-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….?

Të vetmin rol që nuk dua ta marr është ai i mesazherit. Në konceptin tim, mesazhet e mëdha i kanë dhënë burra të mençur shumë vite më parë. Atë që ne praktikojmë sot e pa përkufizuar Konfuci 2500 vjet më parë. Mesazhe kanë dhënë Jezusi, Muhameti, Robespieri dhe Sartri… Them se inteligjenca shqiptare mjafton të deshifrojë këto mesazhe, dhe është në rregull si me filozofinë e krishterë ashtu dhe me egon e revolucionit, përndryshe nuk bën gjë tjetër veçse bie në plagjiaturë.

Ju faleminderit!

Bisedoi: Raimonda MOISIU

Eugen O’Neill-Nobelisti i parë amerikan, që lindi dhe vdiq në një dhomë hoteli….

October 20, 2013 by dgreca

Nga Raimonda MOISIU/ Hartford/

Më datën 27 Nëntor 1953 në orën 4 e 39 minuta, e premte mbasdite, dha frymën e fundit në një nga hotelet e Bostonit, mbas një lufte të gjatë me turbekulozin dhe pankreasin -dramaturgu i shquar dhe Nobelisti i parë amerikan- Eugen O’Neill. Fjalët e tij të fundit ishin: Kam lindur në dhomën e një hoteli,-(God damn it) -ku ku për mua- i mallkuar të vdes në dhomën e një hoteli! Dhe mbylli sytë përgjithmonë.

Po, kush ishte dramaturgu i famshmëm që lindi dhe vdiq në hotel, autori i parë amerikan që fitoi Cmimin Nobel në Letërsi në vitin 1936,-Eugen O’Neill.

Eugen O’Neill lindi më 16 Tetor 1888, në një dhomë hoteli Longacre në sheshin Times Square –aktualisht është Hotel Barret. Në murin e hotelit është vendosur pllaka përkujtimore me mbishkrimin; “Eugen O’Neill, 16 Tetor 1988 -27 Nëntor 1953, dramaturg i shquar amerikan u lind në një nga dhomat e këtij hoteli, të quajtur Hotel Barret”. Ai ishte i biri i një cifti emigrantësh irlandezë- i aktorit mjaft popullor James O’Neill dhe Mary Ellen Quinlan. Për shkak të punësimit të Atit të tij, prindërit e dërguan në Akademinë e St Louis-it për djem, një shkollë katolike, i mbyllur në konvikt, në zonën e Riverdale, në Bronx të New York-ut, ku ai gjeti ngushëllim vetëm me librat e tij. O’ Neill kalonte zakonisht verën në plazhin e Neë London, Kenektikat (Connecticut). Në vitin 1907 ai përjashtohet nga Universiteti i Princetown, për shkelje “të kodit të sjelljes”, sepse pati thyer në gjendje të dehur, duke hedhur shishen e birrës në “dritaren e Prof. Woodrow Wilson”, Presidentit të ardhshëm të SHBA-ës. Mbas këtij rrengu ai kaloi disa vite në det dhe lundrim në kërkim të arit, që nga Hondurasi dhe më pas tregëtar marine, në Bounes Aires. Gjatë kësaj kohe i cfaqen simptomat e depresionit dhe jepet mbas alkolit. Pavarësisht depresionit ai kishte një dashuri e pasion të jashtëzakonshëm për detin, i cili u bë tema kryesore në shumicën e dramave e tij të mëvonëshme. O’Neill iu bashkua Sindikatave të Marinarëve në transportin e punëtorëve industralë të botës dhe luftës guerrile për kushtet e jetesës deri në veprime të shpejta e të drejpërdrejta. Prindërit e Eugen O’Neill dhe vëllai i tij Jamie vdiqën brenda tre viteve njërit pas tjetrit, biles vëllai i tij bëri vetëvrasje duke pirë helm në moshën 45 vjecare. Mbas këtyre tragjedive familjare Eugen O’Neill kthehet në Amerikë. Martohet më 2 tetor 1909 deri në vitin 1912 me Kathleen Jenkins dhe nga kjo martesë patën një djalë, Eugen O’Neill Junior, (1910-1950). Në vitin 1917, dramaturgu i shquar njohu Agnes Boulton, një shkrimtare e sukseshme dhe ata u martuan më 12 Prill 1918 . Ata jetuan në Bermuda dhe nga martesa e tyre patën dy fëmijë Shane & Oona, vitet e tyre martesore janë përshkruar në librin biografi, i botuar në vitin 1958. Në vitin 1929 O’Neill braktisi Agnes Boulton me dy vajzat e tyre, dhe bashkëjetoi me aktoren Monterey Carlotta e lindur në San Francisko , Kaliforni . Ata gëzuan martesën e tyre më pak se një muaj, përshkak se O’Neill nuk ishte divorcuar zyrtarisht me gruan e tij të mëparëshme. Me t’u rikëthyer në SHBA-s, për pak kohë shkroi për një gazetë lokale, më pas pësoi atakun e parë të tuberkulozit që e pllakosi tërë jetën e tij. Gjatë pesë muajve që qëndroi i shtruar në një sanatorium dhe më pas për një vit në një konvaleshencë rehabilitimi, ai pati mundësi të lexonte veprat botërore në dramë të dramaturgëve të famshëm Wedekind, Stringberg dhe Ibsen, si edhe filozofinë politike të Marksit dhe Kropotkin. Ai ishte gjithmonë në kërkim të shpirtit të tij binjak. Në vitin 1916, O’Neill jetonte në qytezën e Provincetown , Massachusets, dhe një grup pushuesish intelektualë e Greenwich Village-(shtëpi pushimi) në qytezë, patën dëgjuar si djaloshi i ri O’Neill shkruante drama dhe e ftuan atë të performonte dramën e tij në teatrin me thupra të improvizuar prej tyre. Drama apo melodrama vetëm me një akt titullohej; “Bound East for Cardif” –do të ishte vepra e tij e parë që u shfaq për publikun e asaj qyteze të vogël. Që prej atij momenti rastësor karriera e O’Neill do të shënonte vetëm ngjitje. Drama e tij madhore The Emperor Jones, u cfaq më 1920 dhe u prit me brohoritje dhe “një ortek duartrokitjesh”, sic dëshmon një nga spektatorët e kohës-dhe kjo i dha O’Neill-it,Cmimin e Madh -PULITZER. Më pas 50 -ë drama do të pasonin atë, por The Emperor Jones ishte një vepër e guximëshme dhe empirike, përtej kufijve të teatrit konvencional. Një dramë simbolike për gjendjen shpirtërore, panik dhe mosbesim, ku personazhi kryesor ishte një hamall me ngjyrë Brutus Jones, i cili fshihet në një ishull tropikal pasi vret një njeri. Aty ai e quan veten Perandori Jones, derisa përpjekjet e tij për ta mbajtur të fshehtë krimin, zbulohen dhe ai për t’i shpëtuar ndëshkimit fshihet në xhungël., por edhe ai vdiq nga frika, marrazi, tmerri dhe faji që e ndiqnin si hije pas. Ndër veprat më të shquara të Eugen O’Neill me fantazi pesimizmi, por risi të guximëshme në dramë, janë; The Hairy Ape (1921), The Iceman Cometh ( 1922) Desire under the Elms (1924), Mourning becomes Electra (1931), dhe Kryevepra e tij, Long Day’s Journey Into Night, e botuar mbas vdekjes së tij. Megjithëse Amerika ka nxjerrë shumë figura të rëndësishme e të shquara në letrat amerikane para Eugen O’Neill, askush prej tyre nuk ka qenë dramaturg . Vepra dhe Krijimtaria në dramë e O’Neill-it, e bëri botën që të kthente sytë drejt skenës dhe teatrit amerikan dhe ju hapi rrugën dramaturgëve të tjerë si : Clifford Odets, Arthur Miller, Tennese Williams and Edward Albee. Eugen Gladstone O’Neill ( 16 Tetor 1888- 27 Nëntor 1953) është dramaturgu irlandezo-amerikan dhe Laureati i Parë amerikan fitues i Cmimit NOBEL, më 1936. Dramat e tij të titulluara poetikisht ishin nga të parat që prezantuan teknikat e realizimit të dramaturgjisë amerikane në të njëjtën kohë me dramaturgun rus Anton Cehov, norvegjezin Henrik Ibsen dhe suedezin August Strindberg. Dramat e tij ishin ndër të parat në gjuhën e folur amerikane, duke përfshirë të gjithë personazhet e të gjitha llojeve të shoqërisë, me të mirat e të këqijat , me shpresën e aspiratat e tyre, mes zhgënjimit dhe dëshpërimit, groteskes e farsave sociale, jetës e vdekjes. Eugen O’Neill shkroi vetëm një komedi të titulluar : “ Ah, Wilderness” . Pothuajse të gjitha dramat e tjera të tij karakterizohen nga përvojat e tij jetësore mes tragjikes e pesimizmit personal. Ky është Eugen Gladstone O’Neill-–Laureati i Parë Amerikan që fitoi Cmimin NOBEL në Letërsi në vitin 1936 – klasiku dhe dramaturgu i shquar amerikan me famë botërore që fati e deshi të lindëte dhe të vdiste në një dhomë hoteli.

TETOR 2013

Prova e një Kombi!

October 18, 2013 by dgreca

Mëhill Velaj dhe “Klithma e shekullit”/

Ne Foto:Mëhill Velaj/

Shkruan: Raimonda MOISIU/

“Klithma e shekullit” titullohet romani I dalë nga Shtëpia Botuese “Litografija”, Gjakovë, – një vepër letrare e mirëkonceptuar, shkruar e shprehur me ndjeshmëri nga poeti dhe prozatori Mëhill Velaj. Klithmat e dhimbjeve, e vuajtjeve, e genocidit, e tragjikes, e torturave të viktimave të pafajshme duruar para vdekjes, e kufomave në varre masive, klithmat e së pakuptimtës, e të pashpirtes ndaj viktimave të tragjedive të tilla, klithma që duken sikur kanë rënë në heshtje, por nuk janë më të heshtura, ato kanë tashmë një zë,-zërin që vjen nga paqja shpirtërore. Është mëse e qartë se autori Velaj nëpërmjet kësaj pune letrare, si dëshmitar i një procësi historik, të cilin askush nuk e besonte si të mundshëm, faktet dhe dëshmitë historike, ngjarjet interesante I ka përshkruar me një stil për tu admiruar, duke u dhënë një karakter letrar, ku autori është edhe pjesëmarrës vetë. Ngjarjet zhvillohen në të shkuarën dhe të tashmen, të interpretuara këto në nivel artistik. Krahas këtyre vlerave ai sjell historinë e tyre në dritë, kalvarin e vuajtjeve dhe sakrificave, libri është fjalë për fjalë një dëshmi mes jetës e vdekjes, lidhjet e saj me tragjiken e mbijetësën tonë, mes dobësisë dhe forcës tonë, mes dhimbjes e ndjeshmërisë, mes vetes dhe atdheut, mes klithmës të genocidit nga serbët në Kosovë, vetëm e vetëm për të zhdukur një etni të tërë dhe kurajos që shpërthente nga gjokset e djalërisë kosovare, mes zëmërimit dhe urrejtjes, mes përcmimit dhe mëshirës, mes poshtërimit e torturës, klithmë që dukej e vështirë për tu kuptuar se një entitet ishte I bazuar llogjikisht në brendësi të emocioneve, për të njohur dashurinë, trishtimin, pritjen ndër shekuj, besnikërinë ndaj atdheut, inteligjencën, shpirtin njerëzor, -klithma që shpalosi retë dhe ngriu diellin, që I mbajti gjallë për qindra e qindra vite, -klithma që ndërtoi urat jetike për të mbrojtur e ruajtur lirinë dhe pavarësinë e tokës dardane. Romani është I përbërë nga pesëmbëdhjetë pjesë së bashku me epilogun. Personazhet e romanit janë njerës historikë, por mes tyre ka edhe njerës të zakonëshëm të thjeshtë, jetët e të cilëve bëhen të ngatërruara në një mënyrë ose në një tjetër. Ai fillon ngadalë duke absorbuar të gjitha karakteret dhe për të kuptuar cështjet përsonale që prekin të gjithë. Ka më shumë se një kontakt të mistikes dhe magjisë në histori. Janë ngjarje unike dhe shpirtërore, që duket pothuajse e zakonëshme për ata me të dhe prekjen e gjakut amëtar shqiptar. Autori tregon një pjesë të madhe të respektit për folklorin shqiptar (kjo vërehet në emrat e pastër shqiptarë të personazheve) dhe besimet fetare. Ky është një roman mjaft interesant ndërtuar rreth temës që njerësit jetojnë dhe luftojnë për të marrë atë që duan nga ajo. Forca e librit është në personazhet e tij, të cilët autori I trajton me interes të madh stilistik. Që në kapitullin e parë, Velaj na jep Shpat Zadrimën, një mësues me qetësi elokuente, fisnik dhe inteligjent, me dhimbjen e trishtimin, në fshehtësi të plotë largohet drejt tokës amë fillimisht e më pas drejt SHBA-s, përshkak të raprezaljeve, persekucionit dhe terrorit serb. Mbas disa vite emigrimi Shpati kthehet I përlotur e optimist me mendimin se asgjë në jetë nuk zgjat dhe me premtimin për një të ardhme më të mirë, se cdo gjë bëhet e mundur ndaj së pamundshmes, së bashku me kujtimet e tij, ngjarjet, të vërtetat tronditëse, ashpërsitë e jetës, frymën dhe praninë e karaktereve, mungesën që mbeti prej tij, duke sjellë për audiencën e lexuesve një vepër të balancuar në gjërat që të ofron jeta dhe gjërat që jeta I largon nga ne. Ky është vërtet një përkushtim mahnitës.

Romani “Klithma e shekullit”, arrin të na japë atë që në dukje, duket e pamundur. Ai përfshin pothuajse cdo gjë, pasojat dhe konseguencat e luftës, jetën e atyre njerësve të thjeshtë dhe nga faqja në faqe vazhdon të mbajë interesimin e lexuesit. Në kapitujt e tjerë konstaton, forcën e inteligjencës, maturinë dhe guximin, kurajon, ngjarje epike në përmbajtje, një lloj truku historik dhe artistik, që mbulon jetën e kosovarëve, përjetimin e brutalitetit barbar, genocidit, vrasjeve nga makina vrasëse e Milloshevicit, që autori e shpalos me grafikën e kohës dhe hapësirës. Personazhet janë realë dhe fiktivë, ngjarjet janë epike në formë e përmbajtje dhe heronjtë janë realë përreth tyre. Ky libër nuk është lustër e hidhur, por ballafaqimi I rrethanave, i brutalitetit dhe terrorit barbar të serbëve. Sepse toka e Dardanisë, njerësit e saj, kanë kaluar nëpër situata e përvoja nga më të tmerrëshmet dhe më të paimagjinueshmet. I përqëndruar në historinë e dashurisë së dy cifteve, të dy studentëve, Liridonës dhe Nishit, dhe të dy të rinjve, Martinës dhe Fisnikut, përvec lidhjeve të tyre emocionale intensive, ndarjen e jetës së tyre në dy pjesë, ashtu si toka e Dardanisë e ndarë në dy pjesë, se jo gjithmonë janë të lumtur apo të trishtuar, por Velaj na ka dhënë një kombinim të të dyjave. Fillimisht kemi dashurinë e Liridonës dhe Nishit, lumturinë e kësaj lidhje dhe trishtimin e shpërbërjes së saj në batakun e terrorit serb, të cilët me dëshirë, guxim, me vetëdijen dhe vetbesimin se edhe mund të vriteshin, ndërpresin studimet dhe I bashkohen formacionit ushtarak të UCK-së, për të luftuar përndjekësit e tyre brutalë e barbarë. Në të njëjtën linjë autori paraqet edhe dashurinë e Martinës dhe të Fisnikut, në kampin ku ishin vendosur nga dëbimi me dhunë i trojeve të tyre. Dashuria e tyre kurorëzohet në martesë të papritur, brenda kampit si rrjedhojë e vdekjes së parakohëshme e nënës së saj gjatë lindjes dhe mbijeteësës së fëmijës së porsalindur, Editës. Edhe këtu ashtu si te dashuria e dy studentëve shfaqet guximi dhe pjekuria para kohe, një kombinim I lumturisë me trishtimin, respektimin e mirësisë, dashurisë dhe guximit kolektiv shoqëror krijuan një ambient familjar në kamp, për tu kujdesur për babain, motrat, vëllain e Martinës të mbetur tashmë jetimë. Rrëfimin e historisë së dashurisë mes të rinjve autori e bën si një pagëzim të katarsisit, që ajo paprimtas bëhet gjithnjë më e rëndësishme, sepse tashmë dihet se si viktimat e genocidit dhe terrorit serb jo vetëm në kampin ku ishin vendosur një pjesë e popullsisë kosovare por edhe jashtë tij ishin të persekutuar, përndiqeshin, torturoheshin deri edhe vriteshin. Në cdo rresht të shkruar autori Velaj është me ta e për ta. Ai na jep lavdinë dhe bukurinë e dashurisë të Liridonës me Nishin dhe Martinës me Fisnikun, në një mënyrë dhe stil jashtëzakonisht të vecantë, si një nga eksperiencat më të mrekullueshme e të kënaqëshme të jetës. Autori e ndjente të shkruante historinë e tyre, duke na dhënë bukurinë shpirtërore të dashurisë dhe brutalitetin më të tmerrëshëm në të njëjtën kohë. Kjo është një sfidë e madhe për një shkrimtar, sepse atij I duhet të goditet gjithmonë nga erërat dhe emocione të jashtëzakonëshme dhe anasjelltas. Sepse autori përjeton bukurinë e një dashurie të pastër, por më vonë përjeton shkatërrimin, genocidin, vrasjen e njerësve të dashur që e rrethojnë. Ky është një “udhëtim” i lumtur e I trishtë për autorin dhe lexuesit në të njëjtën kohë. Autori Velaj me dëshirën e mirë, vendos në rolin kryesor djalërinë dhe inteligjencën kosovare, heronjtë, dëshmorët e lirisë, guximin, trimërinë dhe bëmat e tyre heroike e të jashtëzakonëshme. Ata janë personazhe historikë, njerës të thjeshtë, që nga Besmiri, Drini, Jetoni dhe ish nxënësi I tij, Ardian Krasniqi, trimëria, dashuria, guximi, shpirti njerëzor dhe hyjnor I Don Kelmendit; pastaj Sidriti, Saimiri, Erina, Rinora dhe Rinori, Azgani e deri te Fisniku, I mencuri dhe I maturi, Bacë Baliu.

“Klithma e shekullit”, është një vepër meditative, tepër e vecantë, duke na sjellë një nga përvojat më kritike të jetës, durimit, përjetimit, dhe heroizmit të kosovarëvë, është një strehë shpirtërore për stërnipat e Mujit e Halilit, Kastriotit, Nënë Terezës, Adem Jasharit, Ibrahim Rugovës , UCK-së, djalërisë dhe inteligjencvës kosovare që investuan jetët e tyre për ta mbrojtur Dardaninë, për të rritur rrënjët e të ardhmen e brezave arbërore. Në të konstaton se do të përfitosh dhe kuptohet më mirë në vetvete dhe konteksti më I gjerë do të jetë I vlerësuar gjithashtu, një libër I vetëm që përfshin konfliktin që shpërtheu në Kosovë, batakun e terrorit serb, me të gjitha lidhjet e saj ushtarake, politike, për përbërësit ekonomikë dhe sociologjikë, që detyruan, SHBA-s, NATO-n, dhe diplomacinë botërore të hyjnë në një luftë për të ndryshuar fytyrën e Kosovës dhe demokracisë në Ballkan. Besoj se ky libër është unik si një libër I shkruar ndryshe, në një vend dhe kohë, me “udhëtimin” e personazheve nga ngjarja në ngjarje dhe sesi jeta nën rregjimin serb shpaloset rreth tyre. Në realitet duhet theksuar se personazhet e romanit nuk janë vetëm heronj. Ata janë njerës të zakonëshëm pothuajse të gjithë. Edhe viktimat e pafajshme para torturave, përdhunimeve , vrasjeve e varreve masive, kanë kryer vepra trimërie e guximi, të pabesueshme e të pashëmbullta. Jeta është për njerës të vërtetë, përvojat e saj janë të rralla; të zi dhe të bardha, tërheqës e të shëmtuar, ngushëlluese e të tmerrshme, të guximshëm e të frikësuar, të egër e të mëshirshëm, me të metat dhe defektet e karakterit psikollogjik dhe njerëzor, adhurojnë e urrejnë, duke pretenduar fitoren e të mundshmes ndaj së pamundshmes, ndaj së keqes së madhe, në një realitet të hirtë, -Rilindjen! Personazhet e romanit nuk janë të turbulluar nga iluzionet e moralit. Ata kanë kryer bëma të jashtëzakonëshme trimërie. Kjo unë mendoj se është në qëndër të moralit dhe shpirtit shqiptar të kosovarëve. Romani është historia e triumfit të së mirës mbi të keqen, është optimizmi I shqiptarëve për një të ardhme më të mirë e të qëndrueshme, është ideali I –LIRISË! Poeti dhe prozatori Mëhill Velaj ka “endur” një pëlhurë jashtëzakonisht të bukur në librin e tij të tretë në gjininë e prozës, titulluar tashmë “Klithma e Shekullit”. Ai përfshin disa breza dhe nëpërmjet personazheve na jep një përshkrim të gjallë të bukurisë dhe brutalitetit, harmonisë dhe horrorit, përshkruan luftën e guximëshme për mbrojtjen e trojeve etnike nëpërmjet jetës së personazheve. Teksa e lexon romanin të mbush me emocion dhe ofron një portret të mprehtë, të mencur e të matur të burrave dhe grave që luftuan, u bënë prova e kombit, për Lirinë dhe Pavarësinë e Kosovës.

Raimonda MOISIU

Hartford CT USA.

Franklin Delano Roosevelt-Presidenti që shpiku termin “100 ditët e para të qeverisë”

October 15, 2013 by dgreca

“…..lideri botëror që shpëtoi Kapitalizmin dhe Demokracinë në -“100 ditë” –thënë ndryshe në pak javë… “/

Nga Raimonda MOISIU?Hatford/CT/

“Franklin Delano Roosevelt është Presidenti i 32 të i SHBA-së i zgjedhur në vitin 1932, dhe është Njeriu që shëndrroi Epërsinë dhe Veprimin në Princip. Presidenti që shpëtoi Kapitalizmin dhe Demokracinëe amerikane në pak javë dhe me të erdhur në pushtet shpalli “Kompromisi i ri” (Neë Deal) –të quajtur ndryshe edhe “100 Ditët” në muajt e parë të administrimit të presidencës-ashtu sikundër pati premtuar gjatë fushatës së tij elektorale,- pra është Presidenti i parë i SHBA-së dhe lideri i parë botëror që eksperimentoi- ndryshimin në “100 ditë”-shin e parë të qeverisjes. Gjendja e mjerueshme dhe kushtet e vështira sociale të shkaktuara nga kolapsi ekonomik, (Depression Era), u dhanë demokratëve një fitore të sigurtë më 1932. Presidenti pararendës Hervert Hoover, pavarësisht programit ambicioz të masave për zbutjen e varfërisë e papunësisë nga ana e qeverisë federale, ai nuk morri në konsoderatë ndihmën e mirëfilltë e të drejtëpërdrejtë për individët e dëshpëruar të prekur nga depresioni ekonomik, por strategjia e programit të tij ekonomik e social parashikonte të ngjallte besim e ndihmonte në të holla-bisneset dhe institucionet industriale të falimentuar, ndërkohë që jeta e amerikanëve sa vinte e varfërohej, papunësia dhe të pastrehët rriteshin nga dita në ditë.

Kështu, përballë presidentit Hervert Hoover, demokratët zgjodhën Guvernatorin e Neë York-ut, ideatorin e programit model për zbutjen e varfërisë, i programeve sociale, për pensionet e shtresës së të moshuarve, asistencë sociale për papunësinë, programe publike të guximëshme, të fuqishme dhe këmbëngulëse. Ai ishte Franklin Delano Roosevelt!

Roosevelt shtegëtoi cep më cep të Amerikës, me orar e pa orar në një fushatë elektorale energjike e historike. Populli amerikan, mbështetësit e tij e shihnin atë me qaforet shtrënguar rrotull këmbëve teksa lëvizte me karrocën e invalidit, i mbërthyer që në moshë të re, në vitin 1921, nga sëmundja e Polios.

Me përpjekje e sakrifica, sëmundja nuk e pengoi Presidentin e 32 –të të Amerikës të conte në zemrën e cdo amerikani premtimin e tij-Neë Deal—marrëveshjen dhe kompromisin e ri dhe të gjithë së bashku të punonin për kurimin e ekonomisë amerikane. Kështu në nëntor amerikanët i dhanë Roosevelt 22.8 milion vota -dhe presidentit Hoover-15.8 milion, -Roosevelt kryesonte Kolegjin elektoral; 472 përfaqësuesë për demokratët dhe 59 –ë të tillë për republikanët. Gjatë muajve të parë të Administratës së tij, të deklaruara e njohura si “100 ditët e para”, Roosevelt morri një pamje ekspansive të fuqisë presidenciale, pafutur aspak në grackë Kongresin, ai paraqiti urgjentisht legjislacionin gjithpërfshirës për emergjencën kombëtare – për rimëkëmbjen nga kolapsi ekonomik. Kështu që në seancën e parë të Kongresit, me një lëvizjë të matur e të zgjuar në një situatë të tillë kritike për vendin, duke patur parasysh premtimet në fushatë, ai bëri draftin dhe ngriti Kompaninë Federale të Sigurimit të Depozitave, duke jua garantuar depozitat bankare amerikanëve, të cilët i patën tërhequr ato nga bankat dhe i kishin qepur në dyshekë dhe jastëke. Ata iu bindën Presidentit të tyre me patriotizëm duke ridepozituar kursimet e tyre. Zgjeroi kompetencat e Bordit të Arkës Federale, ngriti Korporatën e Huazimit të pronarëve të shtëpive –për t’i ndihmuar ata të mos humbnin shtëpitë, miratoi Ligjin e Obligacioneve Federale, ligj i cili ju kërkonte kompanive të deklaronin informacionin e plotë financiar mbi huamarrjet dhe aksionet financiare të reja. Për të luftuar papunësinë, Roosevelt i kërkoi Kongresit të lëvrojë 500 milion dollarë për programet e ndihmës sociale, për të hapur vënde pune, duke përfshirë edhe Mbrojtjen Civile të Shoqërive Aksionare. Për të stimuluar industrinë, Roosevelt iu drejtua Kongresit Amerikan të miratojë Projektligjin e Rimëkëmbjes Kombëtare të Industrisë, edhe pse industria vetë fillimisht i rezistoi mundishmëm presionit, Roosevelt ushtroi kontroll në Ëall Street, i ashpër me taksat dhe i rezistoi presionit për të nacionalizuar bankat. Me miratimin e Projektigjit të Nëpunësit Cvili –ai krijoi Administratën Publike dhe i detyroi liderët industrialë të miratojnë ligjet e praktikave të ndershme, duke i lejuar ata sipas rendit të vendosnin tavanin e cmimeve, pafrikën e ndonjë procedimi antitrust. Pagat minimale dhe orët e punës të vendosura sipas ligjit, dhe klasës punëtore iu dha të drejtën për marrëveshje kolektive. Përvec ligjit, ai ngriti Këshillin e Rimëkëmbjes Kombëtare të udhëhequr nga Gjeneral Hugh Johnson. Ky Këshill ishte përgjegjës për hartimin e një sërë projektligjesh në favor të biznesit. Edhe pse qeveria federale mundi të kryente reforma të thella progresive, si krahun e punës nga fëmijët në industrinë tekstile dhe industrive të tjera, në të njëjtën kohë ajo iu dha të drejtën edhe sindikatave të punëtorëve të përdornin legjislacionin për të fituar më shumë pushtet dhe të tërheqnin anëtarë. Roosevelt ishte i shqetësuar dhe tregoi interes për gjendjen e mjerueshme të fermerëve amerikanë dhe krijoi në bashkëpunim me Kongresin, Administratën e Rregullimit të Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural në maj 1933. Progami i kësaj administrate kishte si qëllim të vendoste kufirin e prodhimit, subvecioneve federale dhe cmimet bujqësore në “barazi” me cmimet e fermerëve që patën gëzuar dikur, kohën kur bujqësia ishte në ditët e saj më të mira ekonomikisht.

Një qind ditët e para gjithashtu ligjësuan lindjen e Tennessee Valley Authority-një agjensi përgjegjëse për programet e përgjithëshme sociale brenda autoritetit të rajonit. Në përballje me kolapsin ekonomik që kishte mbërthyer Amerikën, Roosevelt vendosi të marrë në varësi cdo gjë Post-Kongres, biles e bënte me arrogancë packa se ishte i pafat në realizimin e marrjes në varësi të Gjykatës së Lartë. Ai po priste sa majtas –djathtas dhe nuk ishte nga ata që të falte. Sa morri mandatin në 100 ditëshin e parë- hidrocentralet, plehrat kimike për konservmin e tokës, kontrollin nga përmbytjet dhe pyllëzimi, duke marrë njëcerek milion punëtorë krahu, endacakët e të papunët , ata që rronin me asistencë sociale, dhe i detyroi të pastronin pyjet për të hapur toka për rrugë, ndërtesa dhe duke ndërtuar qytete e qëndra banimi. Me një shkathtësi e aftësi admiruese i bëri që të gjithë të punonin, duke vënë përfomancën mbi përkushtimin. Roozvelt më 5 mars 1933-dita e parë e plotë në zyrën e tij presidenciale, u zbavit duke dhënë një fjalim legjionit amerikan, thirri nën armë veteranët e liruar –krijoi një ushtri të tipit Musolini –për të mbrojtur bankat nga dhuna, anarshia dhe sigurinë e qytetarëve amerikanë në vend.Ky akt sa befasues dhe i mahnitshëm i një lidershipi “ të rrëmbyeshëm” dëshmoi “momentin final” të një politike modern amerikane: Roosevelt shpëtoi Kapitalizmin e Demokracinë në 100 ditët e para të Presidencës së tij.Populli amerikan e adhuronte Roosveltin për atë cfarë ai po përpiqej të bënte në ato “100 ditët”. Edhe pse nëntë milion njerës ishin akoma të papunë në 1934, Demokratët patën sukses të kishin epërsinë më të madhe, në të dyja dhomat e Kongresit amerikan. Të papunët ishin lojalistë ndaj administratës të Roosevelt, sepse ata vlerësonin vendimet e tij në caste dramatike. Katër milion prej tyre u punësuan nëpërmjet Projektligjit të Emergjencës për Rimëkëmbjen Kombëtare, dhe shumë të tjerë u trajtuan me fondet publike.Megjithëse kongresmenët dhe vetë Presidenti ishin në dilemë për koston e FERA—program punësimi nga Administrata e Punëve Civile, por ata e mirëkuptonin si domosdoshmëri projektin e punësimit. Roosvelt hoqi taksimin mbi të dhe në vitin 1934, pra vitin në vazhdim ai i bëri thirrje Kongresit të ngrinin Administratën e Mirëqënjes Sociale e Publike, dhe nga viti 1935 deri 1943-e, kur ky program po përshënditëte, u shpenzuan $ 11 bilion dhe u punësuan 8.5 milion njerës. Ndër komponentët e ËPA-u bënë publike programet për projektin e Artit e Kulturës, Theatrit, Statusi i Shkrimtarëve dhe i Rinisë. Megjithëse u derdhën miliona dollarë në ekonominë amerikane nëpërmjet programeve federale, Great Depression vazhdonte ta mbante të mbërthyer Amerikën. Në fillim te vitit 1936 Roosevelt filloi “Second Neë Deal” ( “100 ditëshin e dytë të ndryshimit” )-dhe Kongresi vazhdoi punën dhe gjatë këtij kompromisi të dytë të ri, duke kthyer në ligje e projektligje më shumë programe. Presidenti Roosevelt kishte vullnetin për të bërë kompromise shumë më tepër se kushdo e në kohën e duhur. Për të dekretuar Projektligjin për numurimn e punës ai braktisi bazën liberale dhe përkrahu versionin konservator të tij:krijoi pensionet për të moshuarit, nëpërmjet taksimit të rrogës. Roosevlet dhe Kongresi Amerikan dekretuan: Projektligjin e “The National Labor Relations” (Marrëdhëniet e Punësimit Kombëtar”)-që do të thotë; Marrëdhëniet -mes Punëtorëve e Punëdhënësve, të Punës e Çështjeve sociale- i njohur ndryshe si Ligji i Ëagner-it, ligj i cili rriste fuqinë e punës kolektive, Projektligjin për kontrollin e Energjisë Elektrike dhe Gazit për ngrohje, Projektligjin për Elektrifikimin dhe Zhvillimin e Zonave Rurale, Projektligj që coi energjinë elektrike në 9-ë zona rurale e ferma në Amerikë; Projektligjin për Taksimin e Shëndetit Mjekësor.

Por para mbarimit të “100 ditëshit të dytë”, erdhi viti 1936-ë-viti që shënoi mbarimin e mandatit të parë presidencial, pra viti i zgjedhjeve presidenciale dhe ky mandat ishte për Roosevelt-Një Fitore e Plotë! Ai bëri fushatë në cdo shtet-përvecse në Maine dhe Vermont, dhe e mundi oponentin e tij Alfred M.London, prej me më shumë se 10 milion vota. Edhe në mandatin tjetër pati ulje e ngritje dhe ndiqte të njëjtën politikë, sa të pasurit dhe biznesi i madh e quajtën tradhëtar, por Roosevelt ishte njeri që epërsinë e kthehu në princip. Shumë demokratë u përpoqën ta ndalonin për të mos fituar sepse e shihnin si njeri i paqëndrueshëm dhe i rrëmbyeshëm, duke e quajtur atë një “eksperiment-administrator i guximshëm e këmbëngulës”, por amerikanët e votuan edhe për mandatin e tretë e të katërt.

Ndërsa Amerika po përballej me Depression Era, ngjarjet në tërë globin po bëheshin më të pasigurta e të rrezikëshme për kombet e botës. Në Itali, Musolini dekretoi një projektligj për trainimin universal të ushtrisë dhe pushtoi Etiopinë, në 1935. Gjenerali Francisko Franco grumbulloi një forcë ushtarake rebelësh dhe filloi luftën kundër qeverisë spanjolle. Në korrik të vitit 1937-ë, Japonia pushtoi Kinën përsëri. Në vitin 1938 Gjermania e Hitlerit pushtoi dhe aneksoi Austrinë.Megjithë ndjenjën e fortë izolacioniste dhe lufta po përhapej anëmbanë botës, Roosevelt ndjehu detyrimin t’i vinte në ndihmë Anglisë dhe Europës Perëndimore. Kur sfidat ndryshuan ai ndryshoi kursin, duke deklaruar; “Marrëveshja e Re”, me “Të fitojmë Luftën” –Ishte një luftë e drejtë në kohën e duhur. Presidenti historik Franklin Delano Roosevelt mendonte se njëanëshmëria ishte shkatërrimtare.

Sulmi i befasishëm nga Japonia ndaj Pearl Harbor i dhanë atij pretekstin e duhur, për të cilin ai kishte nevojë dhe shkroi historinë; -Amerika hyri në Luftën e Dytë Botërore dhe e fitoi atë, e udhëhequr nga Presidenti më Popullor dhe Presidenti që shërbeu më gjatë në historinë presidenciale amerikane -Franklin Delano Roosevelt.

Lufta e Dytë Botërore do të bënte atë që nuk arriti ta bënte “Neë Dea; I dha fund kolapsit ekonomik –The Great Depression! Sidoqoftë Kompromisi i Ri ( Neë deal)-i njohur ndryshe “100 ditë”-shi -pati përmbushur shumë nga axhenda progresive e reformës që gjeti zhvillim e mbështetje për më shumë se një shekull. Më shumë se cdo gjë tjetër Neë Deal me Projektligjin për Numurin e Punës dhe Projektiligjet e tjera reformuese –profilizuan Amerikën modern të shekullit të 20 –të. Udhëheqja presidenciale nga Roosevelt edhe sot e kësaj dite ofron disa ide të dobishmëme për Shtëpinë e Bardhë dhe për këdo që është i intriguar nga misteret e lidershipit. Disa nga metodat e drejtimit të shtetit bazohen në metodat e lidershipit të parë botëror që premtoi ndryshimin në “100 ditë”dhe Themeluesit të Lidhjes së Kombeve të Bashkuara – Franklin Delano Roosevelt.

Hartford CT USA

Tetor 2013

“DHURATA MË E BUKUR E LULES SIME MË TË DASHUR”

October 13, 2013 by dgreca

Ne Foto: Driteroi,Driteroi me Sadijen dhe me Raimonda Moisiun/

Dielli e mimozat kurrë nuk kishin ndricuar më bukur se atë ditë……/

(Meditim -Esse) Nga Raimonda Moisiu/
Sa i kam dashur mimozat! Tërë jetën time i kam dashur marrëzisht këto lule që i quajnë budallaqe. Budallaqe, sic është dashuria – budallaqe. Dashuria ngjan shumë – shumë me mimozat. Mimoza, hmmm, ja, lulja ime më e dashur, sapo del pak diell, veshë fustanin e verdhë të vajzërisë dhe del në bulevardin e pemëve, të cilat ngurrojnë të nxjerin gjethe dhe lule.
Edhe dashuria nuk do të dijë as për ofiqe, as për para, as për rracë, as për shtresë shoqërore, por vetëm për ca rrahje zemrë; sikurse mimoza ca rreze diellore.
A nuk u ngjajmë pra ne mimozave, kur biem në dashuri?
A nuk është aq e brishtë dashuria, sikurse brishtësia e mimozave?
O, sa herë jam dehur prej këtyre budallackave të bukura!
Furgoni i Korcës më zbriti atë ditë para kinema “Partizanit “dikur.Nuk e kisha ndjerë rrugën aspak.Në Pogradec, u ndala për pak. Nuk largohesha dot nga liqeni i kthejllët si syri i trishtuar i një djali të rënë në dashuri me mimozat.
Pranë meje ishte një mimozë. Kish celur e tëra , sikur ishte mbuluar me florinj. M’u dhimbsen shumë. Mua, sa herë që shkoj në atdhe, kam një dhimbje të patreguar për të gjithë. Një herë kam hequr byzylykun tim të florinjtë dhe ia kam vënë në dorë një vajzë jetime me flokë të verdhë si prej lulelimozash.
Ndjeva…dhe ktheva kokën. Një miku im po i afrohej ato caste vetmisë sime ; më thërriti me emër. Më bënë përshtypje shumë sytë e tij ndërsa nxori si një madem të shtrenjtë dicka nga canta. Ishte një roman që fliste për një vrasje. Oh, mua më dhurojnë një roman që flet për vrasje dhe, për më tepër,në ditën e dashurisë?
U ndava me autorin pogradecar Bardhyl Berberi; e dija se, kushedi se kur do të shiheshim sërish. Por, nga mënyra se si buzëqeshte ai me vete, ndërsa më shkruante dicka si kujtim, e kuptova mirë se po më dhuronte një cikëz nga zëmra e tij dhe nga ajo mimozë që ishte pranë . Nga ajo mimozë që rrinte mbi mua, si një tufë e bukur që dashuria i dhuronte liqenit të Pogradecit. Atij që, sikurse edhe kjo mimozë mbi mua, kushedi se sa psherëtima dashurie do të kenë dëgjuar dhe ruajtur fshehur.
Tërë rrugës lexova romanin, që po më tërhiqte shumë – “Vrasje në Shën Valentin”.
Lexoja romanin e fundit të mikut tim, dhe më dukej se, qark mikrobuzit që rendëte me furi, nuk ishin gryka malesh dhe peme gjysëm të cveshura, por liqen, ujra dhe mimoza…
Dhe…arritëm në Tiranë.
Ngado – mimoza.
Tirana kish hapur krahët e mimozave për të më pritur mua, dashnoren e përjetëshme të atyre, të harlisur si ato .
Sa herë shoh mimozat më sjell nostalgjinë e dashurisë së parë.Në një pemë të madhe e të madhërishme, mbushur plot me mimoza,nën rrezet e verdha dhe aromën e tyre, kam provuar puthjen e parë. Një tufë mimoza kisha për jastëk, kur provova misterin e dashurisë; kur shijova castet e të qënit princeshë.
Qëndra e Tiranës gumëzhinte nga njerëzit e shumtë që lëviznin, borijet e makinave, motorët uturitës të autobuzëve, frenat e tyre, edhe hingëllimën e ndonjë kali, që tërhiqte karrocën, packa se ishte qëndër qyteti.Nuk kisha më shumë se një javë që kisha ardhur në atdhe, dhe po endesha në bulevardet e kryeqytetit tim, për të shijuar gjithcka që shikoja e më rrethonte, atë të dashurën, të shtrenjtën, -Aromën e Mëmëdheut.
Mundohesha të hetoja gjithshka, se cfarë kish ndryshuar në një vit.
-Një tufë mimoza, teta, a dëshironi,-dëgjova një zë të butë fëminor nga pas kurrizit. Ktheva kokën e para meje qëndronte një djalë, jo më shumë se 12 vjec. Kishte dy tufa të bukura me mimoza në duar. Donte t’i shiste.
Zilja e celularit më shkëputi një moment…
-Sa e ke një tufë mimoza, shpirti i tetës?
E pyes kot dhe i jap kartmonedhën më të madhe shqiptare që kam me vete.
– Po nuk kam kusur, moj teta.
– Nuk ka gjë, moj zemër.
Po më shihte me sy të habitur që u gëzuan shumë menjëherë.
– Mbaje kusurin dhe bli cokollata dhe një libër a dy.
E puth në faqe djalin nga atdheu im dhe ai i fshin faqet që ia kam bërë me të kuq me mëngën e dorës.
– Po pse nuk ke shkuar në shkollë sot?
– Po , po teta, po sot e bëmë pushim, festuam “Neëborn Kosova,”-një vjetorin e Pavarësisë.
– Uuu, sa mirë…Sa miiirëëëë….Dale, ti më dhurove mimoza dhe unë do të të dhuroj një libër për Kosovën.
Kujtohem se në cantë kam edhe dy tre kopje nga vëllimi i mikut tim shqiptaro-amerikan,poeti Mëhill Velaj – “Lule që rritemi në gurë” – dhe e nxjerr. Kujtoj Mëhillin zemërbardhë këta caste si dhe “zilinë” e tij të trishtuar, kur i thashë se do të shkoj në atdhe, në Tiranë. E kam mik të vjetër Mëhillin dhe e di se do të kishte lënë gjysmën e jetës , sikur të provonte këto caste kaq të bukura në atdhe, sikurse unë … – me këto mimoza të bukura në duar, nën këtë qiell të pastër si sy, nën këtë diell të ngrohtë dhe më këtë bukurosh të vogël nga atdheu si dhe…oh…Heroin tonë Komëbtar në krye të sheshit që mban emrin e tij…
– Po unë nuk ta dhurova tufën e mimozave, moj teta, por ta shita…. E di…nesër…Nesër do të mbledh mimoza prapë…ateherë është dhuratë…Sa e mirë që qënke, moj teta!
– Mirë, mirë…Nesër teta nuk është këtu…ja të të lexoj një poezi nga ky libri për Kosovën.
Dhe nis e i lexoj në syprinën e pasme të librit të Mëhillit duke përfytyruar se sa do të gëzohej ai , kur të merrte vesh se librin e tij ia kisha dhuruar një fëmije që kish festuar në mes të Tiranës ditën Pavarësisë të Kosovës së tij:
Oh,jetoj unë i mjeri, mes ujrash Atlantikut,
fshehur derdh lot më njelmët se ujrat e Adritatikut.
Përjashta lozin, qeshin, më pret gruaja, fëmijë,
c’bëhet te shpirti i babit, asnjeri, s’mund ta dijë!
Askush nuk mund ta dijë, pse zgjohem natën unë,
sirenat e atdheut më thërresin në gjumë!
Moj Kosovë, në u kthefsha te ty dhe njëherë,
a do më njohë njeri, sikur Ago Ymerin?
Ago Ymer Ulqini kish në llërë dhëmbë nga një kalë,
unë i mjeri s’kam tjetër, vec këta lotë të valë….
Celulari sërish.
Bukuroshi i vogël i mimozave vazhdoi te lexonte dhe unë…
“Erdha Kozata!”
Po vinte, ja, atje, te,kafja e intelektualëve e thërresin,kafe “Europa”, Kozeta Zavalani, Gruaja e Botës për vitin 2007, mikesha ime e vjetër e motra korcare.
Më duhej të nxitoja.
Ja, pak metro më tej është “Europa”
Ja ku po qeshnin një gup poetësh të Tiranës, që të gjithë të njohur dhe aq të këndëshëm në vargjet e tyre.
Mua më magjeps gjithcka sa herë që vij në atdhe. Edhe poezitë e këtyre poetëve; edhe vetë ata. Ata që, ja po qeshin me të madhe dhe janë në krah të një mimoze e të një manjole.
Janë Xhevahir Spahiu , Faslli Haliti dhe Riza Lahi.
– Oh, kush na qënka, Raimonda,-shpërtheu, Xhevahiri
Që të tre poetët gëzohen për praninë time me mënyrat e tyre. Xhevahir Spahiu me këtë klithëm gjithë hare, Faslli Haliti me sytë e qeshur dhe përpirës, Riza Lahi me buzëqeshjen e mrekullueshme melankolike.
Pastaj të qeshura sërish. Kalimtarët vështrojnë nga ne ; nga hareja jonë zëlartë..
Ja po vjen dhe Kozeta e veshur bukur, ylli I dikurëshem televizionit shqiptar…
– Ju të dyja me siguri që jeni korcare….A nuk kanë dicka nga blirët e Korcës sytë e këtyre korcarkave, more Faslli?
Xhevahir Spahiu e di përgjigjen që më parë të pasionantit të përjetëshëm, Faslli Haliti, që na vështron në thellësirat e syve Kozetën e bukur dhe mua.
Riza Lahi shikon me dhëmbshuri nga rudhat në fytyrën ekspresive të Xhevahirit pa e hedhur fare vështrimin e tij melankolik mbi sytë tanë, nga janë ngulur rrezet e syve plot adhurim, të dy poetëve të tjerë.
Më pas hymë në brëndësi të kafe “Europa”, e të tjerë miq e kolegë erdhën, poetja rebele e dashurisë ,e talentuara, gazetarja Fatime Kulli, gazetari,Afrim Himaj, analisti,studiuesi dhe një nga ish-liderët kryesorë të UCK-së, Kolonel Dilaver Goxhaj, botuesi Mehmet Gëzhilli,etj. Ishte ngrohtë dhe bashkuam tavolinat jashtë kafenesë. Të përfshirë në biseda të ndryshme me filxhanët me salep, përpara, tufa e mimozave mbi tavolinë, i dhurova miqve të mij librin e sapo botuar, romanin “Pafajsia e Evës”, dhe librin me poezi “Lule që rritemi në gurë”, të poetit dhe kolegut tim nga Kosova , Mëhill Velaj, të shoqëruar me autografe sipas porosisë nga vetë autori. Xhevahiri e shfletoi për një moment vëllimin me poezi të Mëhillit, duke bërë një vlerësim maksimal për kopërtinën e librin në përgjithësi, lexoi këto vargje:

OTRANTOS…KANALIT TË VDEKJES
Me dritëzën e hënës, me qerpikë të lagur ,
me ëndërra parajse e shumë shpresa në gji,
vërsulen si shtriganë të detit skafet natën,
skafistë…dallgë…det… frikë e lemeri.
“Mbahuni fort do arrijmë gjallë, të gjithë,
gjer në Brindizi fryj moj erë e mallkuar!”,
ulërijnë skafistët …Nuk qajnë dot me zë,
nëna me fëmijë, cifte të fejuar.
Nuk është peshkaqen , as janë dallgët e egra
si të ishte duke ardhur vetë vdekja me flotilje
po vjen një anije si fantazma e Eva Braunit*,
anije që vret njerëz me një emër vajze – Sibilia.
O përbindësh, më të zi se peshkaqenët e detit,
përse s’ia ndërruat emrin më parë anijes suaj,
të qe mes jush Sibilia, pasha shpirtin e nënës,
me viktimat e Otrantos do kish dhënë jetën në ujë.
I qetë pret kapiteni ndërsa njerëz përpin deti,
përpiu dhe të fundmen britmë : “Ika nanë”
Sibilia …Sibilia…si ke forcë të kthehesh në breg,
dhe të ankorohesh e qetë në Parajsën italiane…??!!
*Eva Brauni-dashnorja e Hitlerit.
-Ja se cfarë bën magjia e tridhjetegjashtëshkronjave, magjia e gjuhës shqipe, që nuk të bën të gabosh në përcaktimin e fuqisë së ndjenjave poetike, mbi bazën e shkëlqimit të vecantë të shpërthimit të tyre.Një poet duhet ta ketë të vetin këtë shpërthim të jashtëzakonshëm,-sepse poeti që në vargjet që sapo lexova ,dashuron jetën, njerëzit atdheun, bën të vetat vuajtjet e të tjerëve , i derdh në poezi, në vargëzime e gurgullon poetikisht shpirti njerëzor e ndjenja kombëtare e pasuruar me krenari, për historinë, heronjtë , atdheun,Kosovën.Gëzuar një vjetorin e Pavarësisë!- e mbylli patriarku i poezisë, Xhevahir Spahiu komentin rreth librit të Mëhillit.
Heshtje.Të gjithë dëgjonim poetin.
xxx
———– Po vjen Driteroi,Driteroi me Sadijen- u dëgjua zëri i ëmbël ,i butë i Kozetës .
Drejt nesh po vinte ai i madhi, ai Patriarku i letrave shqipe, Patriarku Devolli! Në krah të mjeshtrit Sadija, e dashura e tij,besnike dhe fisnike tërë jetën. Thinjat që e kishin zbardhur “malin’ krejt, krekoseshin hijshëm në shtatin e dy bashkëshortëve.
U cuam në këmbë.Me zërin e tij baritoni karakteristik, fytyrën e qeshur, cigaren në mes gishtave, i mbajtur nga krahu,nga Sadija e tij, iu afrua tavolinës.
Si zuri vëndin e nderit apo të “dollibashit”, në tavolinë ngrihem dhe e përqafoj fort Driteroin tonë të madh.Iu hodha sytë lulemimozave.Ndrisnin më shumë atë moment.Iu marr erë përsëri.Sa fat më sollët!-iu thashë, e i putha.Sa fat më solle o bohemi i vogël i Tiranës sime me këtë tufë mimozash!Ma bëre ditën më të bukur të jetës!Biseda u ndez më e zjarrtë.Fotot të shumta bëmë së bashku të gjithë sa ishim në tavolinë.Janë kujtime të përjetëshme e të paharruara.
Më pas me Kozeta Zavalanin,”motrën time korcare”-shkuam te shtëpia e Patriarkut devolli.Një shtëpi e bukur, ku mbizotëronte antikiteti, lulet shumëngjyrëshe, pikturat e bukura ,plot kolor të larmishëm e ndjenjë,kombinim i përkryer i modernes në lashtësi me modernen e kohës së sotme.Libra pafund.
Frymëzim pafund!
Një pritje shumë e ngrohtë, miqësore, një bisedë si prindi me bijtë rreth shumë temave të ndryshme. Me gotat e rakisë së rrushit përpara, që Driteroi ynë e pëlqen shumë, trokisnim ato “Gëzuar”,e bisedonim shtruar. Aq shpirtërore u bë biseda sa Sadija u ndje si një mike e hershme me ne sikur njiheshim prej vitesh-vitesh e na tregoi disa intimitete të jetës së saj, me Driteroin.Ato ishin një mesazh i bukur për ne,si nëna,bashkëshorte intelektuale.Pyetjes time se:
– A ka pasur raste të jesh ngritur natën, kur nuk ke gjumë, e frymëzimin e castit ta hedhësh në letër?
– Po ,poezia është si tështima.Kur të vjen nuk e mban dot.Duhet të tështish.Poeti duhet të flerë më laps,letër e gomë poshtë jastëkut.
– Po një poezi mund ta bësh në disa variante?- e pyeta përsëri.
– Po poezia ka delikatesë. Është një konfiguracion i gjërë që mund ta bësh në disa versione.
Biseda vazhdoi, rreth arësimit në Shqipëri e Amerikë, rreth arësimimit të nipërve e mbesave dhe Driteroi yne i madh na tregonte me një dashuri të madhe për nipin e mbesën e tij, ashtu sic dinë dhëmbshur të tregojnë gjyshërit.
I dhurova Mjeshtërit romanin tim të parë “Pafajsia e Evës”, dhe vëllimin me poezi të poetit, Mëhill Velaj.
– Më ke dhuruar një dhuratë shumë të bukur sot në një vjetorin e Pavarësisë së Kosovës, -do të më thoshte Driteroi, ndërsa shikonte librin e Mëhillit.Të lutem uroje poetin e Kosovës tonë të dashur ;Urime dhe Suksese!
Edhe këtu bëmë fotot me ciftin Agolli, në shtëpinë e tyre.
Dolëm nga shtëpija e Patriarkut të letërsisë shqipe, duke bëlbëzuar këngën e kompozuar nga artisti korcar i serenatave Nonda Kajno,e kënduar nga këngëtarja korcare Ermira Kola në 70 -t vjetorin e ditëlindjes :
70 VJET DRITERO
Për mbi supe plot bilbila,
qënka zbardhur mali krejt.
Jo me thinjë por trëndafila
70 zjarre udhës ndez.
Lisi i lartë kur puthi tokën,
Deti tej nuk bëri zhurmë,
Gjithë shqiponjat ulën kokën,
kur poeti ra në gjunjë.
Nder i Kombit ty të bëri,
Vëndi yt o Dritero,
70 faqe historie
Ti ke shkruar o për të.
O Devoll, Devoll i bukur,
Prite, prite djalin tënd
70 faqe historie,
Ti ke shkruar o për të
O Devoll i trimërisë,
Prite, prite djalin tënd,
70 lule trendafili,
Biri yt po ti dhuron.
Nder i Kombit ty të bëri
Vëndi yt o Dritero,
70 faqe historije,
Ti ke shkruar o për t.
O Devoll i Shqipërisë,
Prite, prite djalin tënd,
70 lule trendafili.
Biri yt po ti dhuron.
Ajo ditë ishte nga më të bukurat e jetës sime.Kisha takuar atë që kisha ëndërr dikur.Më pas me miken time,Kozeta festuam një vjetorin e Pavarësisë së Kosovës, mes bashkëkombasve tanë, dhe me mikeshat e tjera, te sheshi,”Nënë Tereza”.
Delli e mimozat kurrë nuk kishin ndricuar aq bukur si atë ditë….
Raimonda Moisiu
Hartford CT USA .