Robert Martiko – Dielli

THIRRJE PËR NJË RILINDJE SHPIRTËRORE…

September 14, 2022 by s p

Filozofia mjerane e shoqërisë tonë nga jeta në një libër.

Dekalog emocionesh nga Visar Zhiti

Të rindërtojmë Qiellin Shqiptar, sepse është përmbysur dhe po kalbet, – duket se dëgjoj zërin metaforik, të shqetësuar skajshëm, më saktë të pakënaqur thellë, të intelektualit Robert Martiko dhe kuptohet, fjala është për ëndrën e madhe përbashkuese, për jetën shpirtërore, që është dhe përjetimi i vërtetë.

Kemi mbetur një shoqëri e paditur, në errësirën mitike të “Shpellës së Platonit”, shkruan ai, ku robërit e lidhur brenda saj nuk e dinë dhe s’e besojnë se jashtë është drita dhe ç’është më dëshpëruesja, shpresëçoroditëse, nuk ka përpjekje serioze e as frymëzues për rrugëdalje…

Kam ndër duar librin “Qiell i rrëzuar në tokë” të Robert Martikos, i botuar këtë vit dhe për të është fjala, një tekst i mendimit filozofik, apologji e kundërshtimit dhe stigmatizim i gjendjes mjerane ku ka rënë shpirtërisht një shoqëri. Është një britmë për të ndryshuar sa më parë, duke filluar me veten…

Se si më erdhi në dorë ky libër, fare zakonshëm, është fakt i parëndësishëm, por dua ta rrëfej se prapë më duket se përmban nga ajo dëshira permanente për të mbledhur dritë, ja, ashtu në formën e dijes parake, që dhe vetë autori R. M. duket se e kërkon dhe e nxit për këdo, për shoqërinë në përgjithësi.

“Qiell i rrëzuar në tokë” bashkë me “Lasgush Poradeci – Poeti i dashurisë së përjetëshme”, një përmbledhje kjo, e vogël me format xhepi e disa prej lirikave inkadeshente lasgushiane, dy libra, të cilët m’i dha Dr. Minella Aleksi, mik dhe kritik letrar, që ia kishte dhënë poeti Dalan Luzaj në Çikago, me porosi nga poetja Ilirjana Sulkuqi që ka ikur nga New Yorku, ku banon, për disa aktivitete në atdhe, ajo ishte dhe përgatitësja e përmbledhjes poetike dhe të dy librat në fjalë shoh se gjithsesi kanë një lidhje të brendshme midis tyre, se edhe proza filozofike e R. Martikos ka protagonist shpirtëror vetë poetin qiellor.

Me librat ishte dhe një stilolaps i bardhë me një mbishkrim anglisht: “Lasgush Poradeci – The poet of eternal love (1899-1987)”. U zgjata për të thënë se është gëzim ky përkujdes, që shqiptarët në SHBA e kërkojnë njëri-tjetrin për t’i dhënë librat e gjuhës-amë, i përhapin mes tyre, i bisedojnë.

E gjejmë librin, por edhe na gjen.

“Qiell i rrëzuar në tokë” me nëntitull “Lasgush Poradeci”, duket si një risi, gjini e papërcaktuar letrare, qëllimisht besoj, midis esesë dhe romanit filozofik pa ngjarje, ku veprojnë mendimet dhe idetë, kohezini midis tyre, megjithatë ka përhijime personazhesh, Autorin dhe Hijen si alter ego e tij, që dialogojnë, ringrenë institucionin e bisedës, përshfaqet intekektuali shterpë me njohje në botë, por pa njohuritë themelore të botës shpirtërore, përfaqësuesi i intekektualëve të regjimit, shërbëtorë pa shpirt të tij dhe si kundërvënie ndaj tyre, sfidë kopesë së intekektualëve pa formim, materialistë vrastarë, është ylli i poetëve, Lasgushi Qiellor, shembëlltyrë dhe udhërrëfyes, ideal shpirti, dritat e të cilit llaps gjatë gjithë leximit të librit.

Me të ardhur fitimtarët në pushtet në 1944, ateistë të doktrinës materialiste të Marksit, që as atë s’e njihin, Romantiku i madh shqiptar nuk do të shkruajë më, thyhet pena për mos t’i shërbyer së keqes.

Por kanë kaluar 3 dekata në posdiktaturë, pritej ndryshim i madh apo fillimet e ndjeshme të tij, dëshira dhe projektet e lidershpit që do t’I printe ndryshimit.

Ndërkaq Robert Martiko si ndihmesë na shpalos pasionin për filozofinë e antikitetit grek dhe atë modern gjermanik, për artin e Rilindjes italiane, për Europën e qytetëruar si baza të gjithë kulturës Perëndimore, të frymës së lirisë revolucionizuese për një sistem të përparuar demokratik. Dhe ky do të ishte Qielli, sipas tij, i jetës së një populli, që në Shqipëri është rrëzuar në baltë.

Më shumë se sa faji i lidershipit politik, autori mendon me mllef se është i intelektualëve që rriti dhe edukoi sistemi diktatorial i “Lindjes së kuqe”, me plogështi shekullore të shpirtit, mashtues të mashtruar, parazitë mishngrënës të atdheut dhe e dishepujve te tyre.

Një shoqëri e frikës jeton në “kohë psikologjike”. Sepse frika, sipas filozofit Krishnamurt, është vetëm kohë psikologjike…

Kjo të jetë dhe koha që vazhdon dhe përjeton shoqëria shqiptare? Që përmbush faqet e librit të Robert Martikos, kohë e atdheut të tij…

Prandaj dhe për atë është emergjente edukimi i shpirtit, më i vështiri, më i pandryshueshmi në shekuj, më i duhuri, nëse duam ta ringremë qiellin mbi kryet tanë, për një jetë me cilësi njerëzore, ku duhej të zotërojë shpirtërorja, duke u përftuar kështu “shtesë kohe në kohë”, atë të njeriut, të civilizimit të tij të pandërprerë, se Lindja me diktaturat e saj dhe intekektualët e diktaturës ka bërë veç hapa pas në histori. Se edhe koha edhe shpirti kanë historinë e tyre.

Dhe kërkohet ndihma e poetit, e shëmbëlltyrës se tij qiellore. Robert Martiko ka zgjedhur Lasgushin dhe më shumë se sa poet, duhet Lasgushi njeri, simbol i shpirtedukuesit. Atë e gjeti diktatura si parnasian të njohur, por ai nuk shkruajti më në diktaturë, thuri poemën e mallkuar të heshtjes, e rëndë për një poet, kur kolegë të tij kishin marrë arratinë a futeshin burgjeve dhe vazhdonin eposin e kundërshtimit të madh, ku atje mund të takohej dhe At’ Pjetër Meshkalla, i adhuruar nga autori si qendrestar, si “mbinjeriu niçean”, ndërkohë dhe bashkevuajtës i babait të tij, të autorit, pra, në ferr.

Heshtja e Lasgushit, kur si poet edhe mund të shkruante fshehurazi duke mos botuar, donte të thoshte se kishte mbërritur antikoha, ku qielli po zevendesohej me kupolën e ferrobetontë të bunkerëve, ngjashëm me Shpellën e Platonit.

Përtej heshtjes lasgushiane, krahas intelektualëve profanë të regjimit të egër, në “Shpellën e Platonit”, po krijoheshin poetët e errësirës, që jo vetëm për shkak të territ, por dhe të prangave në duar, ata nuk po e shkruanin dot, metaforikisht kjo, por po e krijonin poezinë e dritës së munguar, duke e belbëzuar atë, ashtu me mend… dhe mendja, si të thuash, mendimi dhe idetë, me gjakimin e ngritjes në latësinë qiellore, janë dhe interesi parësor i librit, prandaj dhe po i kthehemi shfletimit të tij.

E ardhmja, e thotë shkoqur Robert Martiko, nuk mund të ndërtohet me materialet e prishura të kohës së mëparshme. Shoqëria shqiptare sot, “përveç rrënimit marksist, – vazhdon autopsinë autori, – trashêgon nga e kaluara dhe një lloj tipi ndërgjegjeje, tip bizanti, tip Nastradini, apo tip Omar Kajami, që gjithnjë përmban ‘Fatin’ brenda saj. Nuk ka gjë më të tmerrshme se kjo.” Ai përgjithësisht zbraz avujt e tmerrit në këtë libër, atë ideor, kaosin e brendshëm si kaos i për-së-jashtmes, thyerje mendimesh si gjendje gjysmake nga epoka, etj.

Ndërkaq arrihet në një përcaktim-akuzë, i rrallë dhe i rëndësishëm si dhe për stilistikë: “Nëse ‘Testamenti i Ri’ është konsideruar libri i vetëm policor në botë, ku autori i heq maskën lexuesit si fajtor, librat e Realizmit Socialist ishin libra policorë, ku bashkëpunëtorë në krim qenë vetë shkrimtarët.”

Duhet shkrimtari tjetër poet, që rilind Skënderbeun si energji shpirtërore

dhe Nënë Terezën si shenjte.

Ndryshimin e beson, nëse nis si ndryshim përbrenda njeriut, e gjitha kjo do dufe shpirti për shpirtin, për shpëtimin shpirtëror të atdheut. Kjo do të ishte gjeneza, Big Bang-u planetar i së ardhmes.

10.

Këtu qendron dhe risia e kumtit të “Qiellit të rrëzuar në tokë”, që ka më të rëndësishme thirrjen, se sa përmbajtjen, përkryerjen si tekst kritik, me gurin filozofal të ashpër, të pagdhëndur, mund ta skalitin në ardhmëri duart e shpirtit si vetveten, më e vêshtira kjo si bëmë, përndryshe nuk ngrihet dot qielli ynë i rënë.

ALBERT KAMY – NJE ‘‘NDËRTUES I FATIT NJERËZOR’’ DHE PASIVITETI I VERBËR I TË SHKOLLUARVE SHQIPTARË..

April 12, 2018 by dgreca

ALBERT KAMY – NJE ‘‘NDËRTUES I FATIT NJERËZOR’’ DHE PASIVITETI I VERBËR I TË SHKOLLUARVE SHQIPTARË…/

NGA ROBERT MARTIKO-Shkrimtar/

Ka disa muaj që ka dalë në qarkullim një libër me vlera të jashtëzakonshme, që do të mund të shërbente si një pikënisje
ndryshimesh për një shoqëri në nevojë. Është fjala për veprën ‘‘Njeriu i Revoltuar’’, e shkrimtarit francez Albert Kamy, përkthyer nga profesor Ilia Lengut: një individ që dallon për saktësinë dhe racionalizmin në mendim, diçka që e gjen rrallë në ditët e sotshme.
Në titull kam përdorur termin ‘‘Ndërtues i Fatit Njerëzor’’. Gjendet jo lehtë në Google. Do të sqaroj më poshtë se çfarë kuptimi mirëbërës ka për shoqërinë. Paraprakisht më duhet të pohoj se, gjatë gjysmë shekulli diktaturë, arsimi larg modeleve perëndimore, na bombardoi pa pik mëshire. Për pasojë, vetëm një studim i kualifikuar individual lejon, zbulimin e sekretit të thellë të kulturës së Botës së Civilizuar, që sot ka shpërthyer Kohën, ndërkohë që pjesa tjetër e
Botës gjendet e kredhur në gjumë të thellë shekullor.
Do të përpiqem të shprehem sa më thjesht për tu bërë i kuptueshëm. Nuk do tu përngjaj intelektualeve, që edhe pse me tituj të lartë, kanë borxh të të mbysin me terma të trajtave: lava e ndriçuar e dijes, herë kokëposhtë e herë vrik përpjetë, rrapëllimat e kohës, rrufe shigjetare në qiellin e tharë prej reve të absurdit, yje mençurie që puqen me tokën, koha dhe hapësira humbasin matësit, Perëndi të Olimpit… Këto shprehje bombastike tregojnë cektësi dhe pasaktësi patologjike
mendimi. Po aq sa monotone është përmendja e Lorkës, Borghesit, apo e ndonjë tjetri, kohët e fundit është futur në modë James Joyce, sipas modelit: ‘‘shiko rrushi rrushin e piqu’’. I shkruaj këto sepse Intelektuali nuk presupozon një mendje të fosilizuar, që i palodhur merr e jep lavdërime në kafene apo në Feisbuk. Një lloj kokoshi i kënaqur ligjërues mbi pleh. Intelektual do të thotë të përpiqesh të ndryshosh sado pak fatin e shoqërisë. Këtë gjë, me qartësinë dhe intensitetin e duhur, rrallë e gjen të shprehet. Për të mos thënë se nuk ekziston as ideja e dritës ndriçuese për shoqërinë, sipas modele
Mbinjerëzish Shqiptarë, të vetmit burra të vërtetë, të provuar në Bankë-Prova Reale, të Sigurimit Famëkeq, jo dëngla heronjsh imagjinarë të cilët, kur mbijetuan, provuan se nuk qenë asgjë tjetër veç një bandë të frikësuarish, kriminelësh vëllavrasës.
Sipas Historisë së Filozofisë Botërore, përfytyroni para më shumë se pesë mijë vjetësh një xhungël me kafshë të egra ku bënte pjesë edhe njeriu. Rregullat qenë fare të thjeshta: ‘‘Ose ha, ose më hanë.’’ Për herë të parë në botë, një filozof si Sokrati hoqi vëmendjen nga Natyra dhe Perënditë e kohës, për ta drejtuar te Njeriu. Ky ishte Ndërtuesi i Parë i Fatit Njerëzor mbi tokë. Pas tij vijoi Platoni e më pas Aristoteli. Perandoria e Bizantit, e cila ishte e para që përqafoi Krishterimin, nuk tregoi kurrfarë interesi për Logjikën që sillte për njerëzimin kjo treshe, si Ndërtues të Fatit Njerëzor. Prandaj edhe e pagoi shtrenjtë nëpërmjet njerëzve që krijoi, me kulturën e cunguar që prej shekujsh prodhon, diçka që shkëlqeu në gjithë madhështinë e saj vëllavrasëse në Revolucionin e Tetorit dhe në vijim: gjashtëdhjetë milionë të vrarë nga lufta e brendshme civile.
Krejt ndryshe, Perëndimi nuk bëri gabimin e Bizantit. Kisha Katolike, me mundim, dhe përherë me doza konservatorizmi, lejoi Logjikën të vendosej përbri Dogmës Fetare. E kundërta do të ishte, ti priste kokën të parit filozof. I dyti nuk do të guxonte. Pikërisht ky ‘‘lëshim’’ bëri të mundur lindjen e një universi të tërë yjesh të jashtëzakonshëm si Mikelanxhelo, Da Vinçi, Bah, Moxart, Betoven, Rembrant, Shekspir, Gëte, dhe mijëra të tjerë. Toleranca bëri të mundur kalimin nga
Mesjeta, në Rilindjen Evropiane, duke u bërë shkak të hidhte farën e parë të ndryshimit te Njeriu. Kjo është gjëja më kryesore që dua të trajtoj. Mbasi, ndryshimi i mentaliteteve te njeriu është thelbi, në mënyrë që vendet e prapambetura të shkëputen nga balta shekullore.
Tjetër del një fëmijë i trajtuar me butësi dhe tjetër bëhet fëmija i përvëluar nga grushtet dhe pëllëmbët qysh në djep.
Sigurisht, do të duhej të kalonin shekuj edhe për Evropën, deri sa të arrihej në vendet-model të ditëve të sotshme. Dallojnë veçanërisht ato të Evropës Veriore, ku edukata ka arritur kulmin. Jo më kot Vendet e Civilizimit Perëndimor janë ëndërr e vërtetë për miliona emigrantë nga gjithë bota, që braktisin vendet e tyre, për shkak të vëllavrasjes shekullore. E njëjta gjë ndodhi dhe ndodh edhe në Shqipëri. Përçarja shoqërore është një fenomen tejet negativ, diçka që mjeshtërisht dinë të shfrytëzojnë, të nxisin e mbajnë përherë në sipërfaqe politikanët, thjesht për përfitim personal.
Në vijim të Historisë së Filozofisë Botërore, pas Platonit e Aristotelit, Ndërtues të Fatit Njerëzor u bënë murgët-filozofë:
Augustini i Iponës, Tomas Akuinasi, Alberti i Madh, Pier Abelard etj.
Mund të bëjmë një pyetje pa lidhje thelbësore me temën që trajtojmë. Përse ndër miliona planetë në hapësirë, pati jetë vetëm në tokë? Në mënyrë analoge mund të bëhet pyetja se, përse nga të gjitha shoqëritë aktuale mbi Tokë, vetëm në Evropë ndodhi mrekullia. E vërteta është se murgët-filozofë influencuan mbi Vatikanin. Në këtë mënyrë iu vu fre
Krishterimit vrastar të fanatikëve, Inkuizicionit Kishtar me ekzekutime heretikësh, magjistarësh e magjistaresh, turrave me dru, ku u dogj i gjallë Xhordano Bruno. Përbri verbërisë kishtare u vu Logjika sipas këtij arsyetimi çudibërës: ‘‘Ekzistenca e Zotit nuk mund të provohet, përderisa askush nuk e ka parë. Logjika nuk duhet të pushojë interpretimin e Hyjnores. Pjesën e Misterit që Logjika nuk zbulon dot, duhet ta mbushë Besimi.’’ Ky ishte hapi i parë në mënyrë që Filozofia dhe Shkenca, të fillonin të largoheshin gjithnjë e më shumë nga Teologjia. Kjo ndihmoi që jeta fetare të kishte më shumë lidhje me Arsyen. U përhap gjithnjë e më shumë mendimi se Zotit nuk mund ti afrohesh me ndjenja të verbra fanatikësh, por kryesisht me një Logjikë të aftë për të mbajtur në kontroll ndjenjat dhe instinktet vëllavrasëse të Xhunglës.
Në mënyrë anakronike dhe të qëllimtë, shkollat marksiste lanë në gjendje të pazhvilluar mendjet e intelektualëve në gjithë Lindjen e Kuqe. E vërteta është se Rilindja Evropiane bëri që Jeta Fetare dhe Shkenca të hynin më lirshëm në kontakt me njëra tjetrën. Pushuan të ishin në armiqësi me njëra tjetrën. Edhe Xhordano Bruno, që Kisha e dogji në turrën e druve, ishte murg- filozof i urdhrit dominikan.
Ndryshe nga sa besohet, jeta fetare e Rilindjes Evropiane, duke pasur brenda saj LOGJIKËN, i hapte rrugën një ndjenje më të thellë fetare.
Hyjnorja, edhe sikur një përrallë e bukur shënëndreu të jetë, përmban brenda saj MORALIN, që është elementi më thelbësor për një shoqëri të ndryshojë, në rrugën e saj të vështirë, nga Xhungla Vëllavrasëse drejt Civilizimit. Ky ishte elementi më rëndësishëm psikologjik që influencoi në Shoqërinë dhe Kulturën Evropiane, udhëheqëse sot në Botë. Mbi këtë bazë ndryshimesh, të bazuara në Logjikë, u zhvillua Humanizmi Evropian. U krijua mendimi se njerëzit nuk rronin vetëm për hir të Zotit, por se Zoti i kishte krijuar edhe për të jetuar jetën e tyre. KJO ISHTE FITORJA E VËRTETË, që do të thotë se Zoti, pavarësisht nëse ekziston apo jo, nuk e ka parë askush, por si forcë kaq e fuqishme në mentalitetin njerëzor, nuk është Babagjyshi i fshehur në fund të Universit. Është një Zot të cilin Evropiani e zbriti nga Qielli në Tokë në radhë të parë për të dashur njeriu njeriun. Jo për ta vrarë e zhdukur nga faqja e dheut, siç ndodh në të gjitha vendet e
prapambetura të botës, përfshirë Shqipërinë. Prandaj Ekonomia e Vendeve të Civilizimit Perëndimor udhëheq në Botë. Sepse, pas Ekonomisë së zhvilluar ose jo, fshihet gjithmonë Kultura e Shoqërisë përkatëse. Hyjnorja njerëzore bëri Ainshtainin të shprehej aq bukur në letrën e tij të famshme, duke pasur parasysh Zotin e filozofit holandez Spinoza, të shekullit të XVII.
Vetëm tani do të jemi në gjendje të analizojmë Albert Kamynë dhe librin ‘‘Njeriu i Revoltuar’’. Ndihma që sjell profesor Ilia Lëngu si përkthyes i zgjedhur është një ndihmë e jashtëzakonshme për intelektualët shqiptarë me mendje të hapur.
Vepra mëson se i ashtuquajturi Revolucion Proletar është një rrugë pa krye. Pashmangshmërisht të çon në qorrsokak. Eseja është një kritikë e pamëshirshme për revolucionin dhe revolucionarët. Çdo paragraf dhe fjali është një kritikë e fortë kundër etikës vëllavrasëse revolucionare. I vendos njerëzimit problemin se për të shpëtuar nga padrejtësia e pushteteve duhet të bëjnë sytë katër, për të mos rënë nga shiu në breshër.
Konkluzionet e mësipërme patën vlerë të jashtëzakonshme, jo vetëm për Francën. Dihet se në kohën e Luftës së Ftohtë një pjesë e intelektualëve perëndimorë, duke mos njohur krimet e komunizmit, bënte propagandë të verbër për të. Çuditërisht, në kufijtë e absurditetit, e njëjta gjë ndodh sot edhe me një pjesë të të ashtuquajturve Intelektualë të Lartë Shqiptarë, në trajtë të fshehur. Fakti që deri më sot ose e kanë lenë në heshtje, ose e konsiderojnë ‘‘Njeriun e Revoltuar’’ si diçka që vetëm ‘‘iu shijon’’, tregon cektësi.
Intelektual do të thotë ti japësh dritë shoqërisë. Jo të lavdërosh çfarëdo lloj majmunësh të mësuar idiotë që dalin përpara. Të tillë, me prejardhje nga Homo Sovieticus, ka shumë. Bëhet fjalë për një mangësi klasike të pashërueshme. Intelekti.
Për të vërtetuar se Libri i Kamysë pati jehonë dhe mirëkuptim në jetën evropiane, mjafton të përmendim të famshmin Maj Francez në vitin 1968.
Ishte një lëvizje e madhe kryesisht studentore që paralizoi Francën. Ka kaluar gjysmë shekulli nga viti 1968 dhe Maji Francez nuk u përsërit më. Çdo vit festohet funerali i tij. Jo sepse francezët humbën ndjenjën e revoltës! Revolta nuk duhet të humbasë kurrë. Por sepse një ‘‘Ndërtues i fatit Njerëzor’’ si Albert Kamyja iu tregoi intelektualëve inteligjentë francezë, jo hordhive të egra ballkanase, se Revolta duhet të bërë në mënyrë të tillë që të marrë parasysh Njeriun. Kemi rastin të zbulojmë në këtë pikë atë qelizën më të vogël të Shoqërisë Perëndimore: INDIVIDIN. Jo Individin e çmendur egoist, kriminel dhe hakmarrës, por Individin njerëzor, të përgjegjshëm, produkt të Rilindjes Evropiane: ku Dogmës Fetare i vuri fre Logjika.
Vallë çfarë ndodhi në pjesën tjetër të Botës, atje ku nuk ndodhi fenomeni antropologjik i mësipërm, ku shoqëria edhe sot e kësaj dite vijon e patrazuar rrugën e saj në kope, si në Ballkan apo gjetkë, me të ashtuquajturit ‘‘Intelektualë të Lartë në Krye’’! Le të marrim shembull Rusinë: gjashtëdhjetë milionë të vrarë nga lufta shtatëdhjetedy vjeçare, civile, vëllavrasëse, në saje të Luftës së Klasave. Në gjithë botën u asgjësuan rreth njëqind milionë njerëz. Tre vërejtje të rëndësishme… Si shpjegohet që Marksizmi fitoi në një vend me fshatarësi të prapambetur, pa klasë punëtore! Përse vajti dëm gjithë ai studim i famshëm marksist: klasa punëtore varrmihëse e borgjezisë! Përse marksizmi nuk gjeti zbatim në Evropë! Marksi
shpresonte se komunizmi do të triumfonte në Shtetet e Bashkuara, Lenini shpresonte në Suedi, Gjermani, Francë, Itali. E vërteta është se shumica e këtyre vendeve, e bazuar në Individualizmin Njerëzor të Logjikës dhe jo në kopenë e instinkteve vëllavrasëse, kishte në DNA gjenin e hedhur në gjakun evropian menjëherë pas Mesjetës së egër, në agimin e Rilindjes Evropiane.
Parë në këtë prizëm Albert Kamy, e përsëris, është një Ndërtues Fati Njerëzor. Si bir i tolerancës së Kulturës Evropiane, mëson se rebelimi nuk presupozon prishjen e një sistemi për të ngritur një tjetër sistem kriminel. Nobelisti bën thirrje për të menduar thellë, me ndjenjën e përgjegjësisë për pasojat.
Asnjë herë tjetër në historinë e njerëzimit, qenia njerëzore nuk u ndie më pranë shpërbërjes dhe kalbëzimit se sa në komunizëm, me dhunën skajore të bëhej matësi i saj tragjik.
Nuk e di nëse u kuptua frazeologjia e fundit. Në Shqipëri tre milionë shqiptarë duartrokisnin të trembur deri në palcë Diktaturën. Kur bëj fjalë ‘‘për matës tragjik’’ vallë u ka shkuar ndër mend tëashtuquajturve ‘‘Intelektualëve të Lartë Shqiptarë’’, se kush u mat dhe doli fitimtar mbi dhunën! Sigurisht, jo ca të trembur deri në palcë si ata. Më i madhi i tyre, në kulmin e frikës histerike, i drejtohej Enver Hoxhës të ngrinte gijotinën në mes të Tiranës, në mënyrë që vëllai të vriste vëllanë. Një tjetër, gjoja poet i madh, shkruan me vargje se, për të shpëtuar kokën në rrezik, është gati të heqë pantallonat. Dhe gjejnë përkrahës intelektualët përkatës! Mos vallë kemi të bëjmë me çmenduri kolektive në nivel të lartë! Si mund
të edukohet brezi i ri me të tilla Paçavure Morale! Kështu do të edukojmë fëmijët tanë! Të admirosh artin pa i dhënë kuptim jetës për mua është një cilësi njerëzish dritëshkurtër .
Në anën tjetër qëndrojnë Mbinjerëzit, sipas kuptimit të Frederik Niçes: fisnikët e vërtetë gjatë gjysmë shekulli në Shqipëri. Nuk janë heronjtë e çastit, që kur mbijetojnë kthehen në skllevër keqbërës.
Mbinjerëzit janë burrat e vërtetë, xhentëlmenë të ndërgjegjes, pavarësisht se vetëm një pakicë intelektualësh, të bazuar në Kulturën Klasike i vlerësojnë në nivelin e merituar. Bëhet fjalë për kalibra të rëndë të Ndërgjegjes Njerëzore, humanistë të tipit Pjetër Meshkalla, Simon Jubani, im atë Dino Martiko, Dilaver Premti, etj. U treguan të gatshëm për sakrifikuar edhe familjet e tyre për të mos tradhtuar, jo vetëm mikun dhe të njohurin, por edhe të panjohurin. Si mund të lihet pa përmendur një tjetër personalitet i fuqishëm, poeti i madh Lasgush Poradeci, muza lirike e të cilit pushoi porsa në Shqipëri u fut komunizmi. Interesant është se shumë shkruajnë për të, pa u emocionuar për dimensionin njerëzor. Iu bën vërejtje, ua përsërit dhe nuk hanë pyka. Me këtë lloj lëkure të trashë, pandjeshmërie moralo-intelektuale, asgjë nuk i ndryshon gjërat në Shqipëri. Prandaj theksoj Njeriun e Revoltuar, duke nënvizuar se pa Individë të Përgjegjshëm Njerëzorë shoqëritë nuk bëjnë hap përpara.
Kamy thekson se revolucionari përfundon në zëvendësimin e Zotit me një tjetër Hyjni, që bëhet varri i tij. Një metafizikë zëvendësohet nga tjetra. E dyta është tmerrësisht fatale. Në kushte skajore, si ajo që kaloi edhe Shqipëria, humbet jo vetëm Revolta por edhe Ideja e saj. Në të gjitha vendet e botës, ku ndodhi ky fenomen, shoqëria u kthye qindra shekuj pas. Mendjet mediokre që nuk arrijnë të kapin dot këtë fakt të pakundërshtueshëm historik, ose janë fanatikë të pakorrigjuar,
ose janë tipa për të ardhur keq. Qesharakë së bashku me titujt e mëdhenj: ‘‘profesorë’’, ‘‘doktorë’’, ‘‘mjeshtër të mëdhenj’’, zero të bukura me xhufkë.
‘‘Njeriu i Revoltuar’’ është një kryevepër për individin e lirë që do me të vërtetë lirinë, që ndien turp kur dinjitetin e tij ia dhuron verbërisht partisë. ALbrt Kamy revoltohet dhe vendos të shkruajë esenë më bindëse kundër diktaturave. Thekson se duhet dalluar revolucioni nga revolta. E para të fut në qorrsokak. E dyta është një veprim i
përhershëm.
Përveç Kamysë filozof, madhështia e tij qëndron edhe si NJERI. Nuk pyet për grupin majtist francez, ku shpirtërisht bën pjesë. Nuk ligështohet për mikun, filozofin francez, fanatikun e majtë deri në absurditet, Zhan-Pol Sartrin, i cili kur mësoi daljen në dritë të Librit bëri deklaratë ostrakizmi.
Prej personalitetesh si Albert Kamy, intelektualit shqiptar i bie për detyrë të ndryshojë edhe karakterin. Të jetë ballëlart dhe jo zvarranik në jetë. Të gjendet gjithmonë përballë pushteteve. Boll me karakteret e ndyra të Diktaturës. As mish as peshk. Akoma më shumë do të mund të mësonte prej Mbinjerëzve Shqiptarë të cilët me burrëri e ndershmëri u ngritën kundër kopesë edhe në ditë të vështira. Jo në një vend me Rilindje Evropiane si Franca, por në zemrën e Xhunglës
Ballkanase, nga më të egrat në botë. Ishte diçka që kërkonte zemër dhe guxim të jashtëzakonshëm nga ana e tyre.
Rezervohem të shprehem se sa mund të prekin fjalët e mia. Di vetëm se të veçantët nuk mungojnë kurrë. Mund të them se jam mjaft i entuziazmuar nga profesor Ilia Lengu dhe përkthimi i tij i mrekullueshëm. Mes këtyre rreshtash përcjell falënderim e mirënjohje të thellë për ‘‘Njeriun e Revoltuar’’, për Albert Kamynë, si shkrimtar dhe karakter, këtë Ndërtues Modern të Fatit Njerëzor…

KU HUMBËN GJITHË BURRAT?!…

July 28, 2016 by dgreca

Nga Robert MARTIKO/

KU HUMBËN GJITHË BURRAT?!…/

At Pjeter MESHKALLA S.J./

(FOSHNJA HYJNORE DHE TRE MAGËT MODERNË)’

Dedikuar një individi të jashtëzakonshëm si At Pjetër Meshkalla S.J.*, i cili hyri në burg me vullnet, për tu shërbyer shpirtërisht të burgosurve politikë shqiptarë./ Publikohet me rastin e 28 Korrikut, pervjetorit te vdekjes/

Nuk ndodh përherë,/

prej një mali të lartë,/

në të argjentin lum të rrëmbyeshëm,

shkëmbinj të mëdhenj të rrokullisen,

gjigantë…

reflekset e tyre të praruara

në shkumë të humbasin, pa ankim,

si aromë lulesh jetëshkurtëra,

venitur në agim.

Jo përherë rastisim kala në hon

e cila,

përmbi anekdotat e kohës,

lartësimin lejon.

Një fisnik me çelës në dorë,

të kërkojë aty qelinë e lirisë

dhe çuditërisht,

burgun të lëvdojë,

këtë lulëkuqe të zjarrtë,

të përjetësisë…

Kur shkëmbinjtë kridhen

në të lumit baltovinë,

themele të forta bëhen,

për urën me hark në luginë.

Nuk mund ti dallojë dot

syri i pamësuar i udhëtarit,

por as edhe një armatë e tërë,

intelektualë në betejë a fushim,

kudo në botë,

që kurrë ndër mend u shkojnë

të pashfaqurat gjëra,

të fshehta, të heshtura, të pazbuluara…

(Siç ndodh me ujët nëntokë që tretet,

humbet pa lënë gjurmë, në degëzime pa kthim.

Apo, lart në qiell, heshtjen duke zgjedhur si

himn të vetëdëgjuar, të shpirtit nderim.)

Në Kështjellën e Tmerrit,

mos kujtoni se Drakula i Kuq

net çmendurie s’kalon:

Karl Marks!…

Zhan-Pol Sartr!..

Frederik Niçe!…

nga tre Magë të zgjedhur gjigantë modernë,

ndihmën e tyre kërkon.

Kryeprinc i pari,

Luçiferr i zi shkëlqimtar:

Krimi, Urrejtje e Vrazhdësie,

në Tokat Lindore

një lloj Kserksi i marrë

Kapital loser,

dështak, budalla…

i fundit,

ndonëse Mbinjeriun në botë ka trumbetuar,

ende riosh kur kupton

që jo vetëm kriminelë,

snobë mendjelehtë,

por edhe veten e vet:

si Grande Übermensch

ka mashtruar.

I dyti filozof, në Café de Flore,

thirrje njerëzve u bën,

për ndërgjegje,

veç modelin hyjnor asgjëson,

ashtu i prerë e arrogant,

në ekzistencializëm të ëmbël,

à la carte.

Teksa trima të tërbuar,

jakobinë me flatra në Tetor,

mijëra Çe Gevara,

në Gjyqet e Moskës,

të Lubjankës dhoma torture,

pa zhurmë ndahen më dysh,

si trungje të kalbur në hon,

bumerang utopia e tyre,

ringjallja e përmbytur në gjak,

banderolat e përmbysura,

i vagullti iluzion…

Ca më shumë,

në të lartën piramidë,

Stalinit i dorëzohen pa kushte,

gjithfarë knjazësh me nofka çelik,

zhytur në luks, bujë, krim, panik,

si dhe qindra miliona robër pa gojë,

popuj të mjeruar brohoritës të gjorë,

të mbytur në poshtëri,

varfëri cigane, gjenocid,

vdekje kolektive,

uri….

Nën të Kuqen Diktaturë,

nënshtrohen

edhe të Zhan-Polit kryemodele,

Herkulë, Jazonë, Tezej,

Ajaksë, Agamemnonë,

Hektorë, Akilej…

marshallë e gjeneralë,

thembër përgjakur delikatë,

që besën e mikut harrojnë

të gjithë, pa përjashtim,

spiunojnë njëri tjetrin

në darën e xhelatit mbërthyer,

pa shpëtim.

Vetëm shpirti i Foshnjës,

i pastër, i butë, i padëmshëm,

i vendosur,

për të mos tradhtuar askënd,

në vetëmohim,

i papërkulur, i thjeshtë,

i ndershëm,

trim.

Filozofë gjenialë,

Magë Modernë,

pantofla të ngrohta push butë,

përgjysmë të mbushura me hi,

tjetër është galaktika-ushqim

për shpirtin e mbijetuar,

Absolut,

burrë legjendar

(spartan apo viking)

dhe Foshnjë Hyjnore,

bashkuar në Një,

tretur në hyjnoren mister,

të panjohurën,

të dyshuarën,

të përfolurën nga Ju,

përjetësi…

Një Gentleman i vërtetë,

lord i zjarrtë,

me ndërgjegjen e vet Hyjni,

(jo kornemuza të Elizabeth Queen!,

as Fransua Hollande freluquet,

avaleur de Légion d’Honneur,

gjithfarë princash në pupla asturianë,

të tipit Zhorzh Klemansó:

“ dyzetë vrima b…… akademikë”,

heronj të çastit, bashkuar në kope,

që mbijetojnë e kthehen në hafijé)

urë mes dy botësh përpiqet të ngrejë

rron e vdes me një të përhershëm,

të ndershëm shqetësim…

shpërthyes kalash bëhet

Shpirti i Foshnjës.

në Kohë…

hedh në erë

gurët e krimit

vitet skëterrë të burgut shekullor,

pa mbarim,

së bashku me monotoninë…

Derën e qelisë së vet

Pjetri ynë zemërmadh,

kujdeset të mbyllë me kujdes,

shqiponjë e artë me krahë çeliku,

shpirt lumëruar,

që në tortura, miza i janë dukur

hetuesit Cerberë

dhe aty askënd ka tradhtuar,

krimin lë jashtë,

së bashku me inkuizitorë,

gjithfarë trombetjerë Tutankhamunësh

artistë, akademikë, gazetarë,

à la Gorki, Majakovski & Company,

romancierë e poetë bashkëfajtorë,

që Stalinit me shpinë të thyer i thurën lavdi,

lepuj të trembur në savanën tartare

seriozë në poza qesharake,

edhe sot e kësaj dite,

kiç,

hijerëndë si varre të bukur në kalbëzim,

nga jashtë të lyer me gëlqere të bardhë,

brenda me krimba të shëndetshëm topolakë,

brumbuj të tharë e merimanga tinëzare,

myk,

gjithfarë fundërrinash me tituj,

kolombina e arlekinë,

spiunë të të gjitha kohëve,

gjoja të rilindur,

turistë të përdhosur deri në vetëverbim,

me Kalin Trojan në zemër,

gjakun e sëmurë,

në restart…

si gjithë jo-vertebrorët e tjerë,

dhelparakët meskinë në farefis,

miqtë e ngushtë, mendjelehtë,

me fare pak besë e cipë.

Përfytyrohet lehtë Gardiani i Madh,

edhe mes petalesh trëndafili,

rënë pa frymë,

dërrmuar,

keq e mos më keq ndjehet

(mendërisht)

me qindra çelësa shtriganësh,

përfytyrime zhonglerësh perversë

gjalma qesharake,

pushkë të përgjakura,

berra të therura kurban,

shokë të shtrenjtë revolucioni,

kocka të nxira në dorë,

në emër të Hekatës,

pa pikë mëshire,

shndërruar në theror.

Jo pak herë guri filozofik,

përngjan me atë të Sizifit,

të baltosur në terr.

refuzojmë një Djall,

dy hapa më tej,

për tu ndeshur

me një tjetër Mefistofel.

Deri sa vjen monopati,

epigramë e errët hieroglifësh,

një pllakat shkëmbor në hon,

që, për besë!

nuk dihet ku çon…

Edhe pas Uraganit në Lindje,

me emrin fare pak të njohur:

Tmerr Perfekt,

këmbëzbathur, kokulur në shi,

myku në zemër përhapet,

për Njeriun e Ri Lindor,

gënjeshtra mbijeton,

e përforcuar,

deri sa vdes,

(brez pas brezi, fëmijët me të ushqen)…

në vend që, dritë duke hedhur në zemër të malit,

në të Platonit Shpellë,

të pafytyrën egërsi, verbëri, idiotësi,

pjesëmarrje mendjelehtë,

në keqbërësen kope njerëzore,

me guximin, që nuk mund të gjesh dot në terr,

të paktën, në kohë paqe,

njëherë e mirë,

të vërvitësh

në Ferr…

Në erë stuhish tropikale,

kandili i mjerë,

përpiqet vetveten të ndriçojë,

ca më pak të zgjuarit e përhershëm barbarë,

jetën e vërtetë duke bërë të lindë në vetmi,

për të mos përsëritur,

stërgjyshoren klithmë të egër,

përjetësisht të mbijetuar në tmerr,

e vjetërsi…

Robert Martiko

*At Pjetër Meshkalla, ishte mik i ngushtë i tim ati, Dino Martiko, në burgun e tij të parë, në Shqipëri. Ishin dy individë të brumosur prej të njëjtash ideale humane dhe mbi të gjitha, të pajisur me një frymë të pathyeshme, heroike: për të mos tradhtuar asnjë nga miqtë e tyre, në hetuesitë e tmerrshme, inkuizitore, pa avokatë, të asaj kohe. Një ditë, im atë e dëgjoi At Pjetrin të thoshte: “Ne iu përngjajmë gurëve të parë që, kur ndërtohen themelet e një ure, humbasim pa ambicie, për të rënë në sy.”

Në pranverën e vitit 1967, At Pjetër Meshkalla, provokoi me ndërgjegje të plotë burgun e tij të dytë, nëpërmjet një letre drejtuar ish kryeministrit të asaj kohe, Mehmet Shehut. Në Shqipëri porsa kishin filluar shkatërrimet në masë të objekteve të kultit fetar. Kryeministri, edhe pse me pamje hijerëndë, në të vërtetë një rob i frikësuar keqas, një lloj buratini i dorëzuar pa kushte në duart e diktatorit famëkeq, Enver Hoxha, shënoi në fund të letrës: “Të demaskohet dhe të futet në burg!” -Në këtë mënyrë, dëshira e (imzot, JO se nuk ishte Ipeshkev) At Pjetër Meshkallës, për t’iu shërbyer të burgosurve, të keqtrajtuar në burgjet komuniste, u bë realitet. Deri ditën që u largua nga jeta, mjaft njerëz të përvuajtur e pa shpresë në jetë, gjenin ngushëllim të fjala e këtij individi, aq të rrallë në shoqërinë njerëzore. Të njëjtin veprim analog kreu edhe im atë, në vitin 1947, kur i propozuan të bëhej agjent i kuq në Perëndim. Ndonëse mund të pranonte ofertën për të dalë nga Ferri, zgjodhi më mirë të sakrifikonte veten dhe familjen e tij.

Autopsia e një sistemi në romanin e Aleko Likajt

October 11, 2014 by dgreca

Shkruan: Robert Martiko/
Duke përfunduar së lexuari romanin “Vajza e Gjeneralit” me autor shkrimtarin e mirënjohur tashmë në letërsinë artistike shqiptare, Aleko Likaj, mendja më shkoi padashur te Nefeli, kjo zanë e mirënjohur e mitologjisë greke e cila, një ditë, duke fluturuar në trajtën e resë së tejdukshme mbi pallatin madhështor të Orhomenit, diku në Beotinë e largët mitologjike, vendosi të zbresë aty, e dashuruar me mbretin e quajtur Aramant, duke braktisur në këtë mënyrë, me dëshirën e saj, hapësirën e pamatë të qiellit të kaltër…
Në bazë të ligjeve të mirënjohura të së njëjtës dashuri të pamposhtur, klasike, të përsëritur midis qëniesh romantike, vajza e re franceze me origjinë nga Bordoja e Francës, e quajtur Brizhitë, vjen e dashurohet me Bardhin, djaloshin nga Shqipëria e kohëve të përbindëshme diktatoriale, staliniste, i cili gjendej në vendin e saj për studime universitare. Pra, në këtë pikë, kushdo gjen rastin të ndiejë në roman atë endjen e madhe që zakonisht lexuesit i dhurojnë në shpirt të ashtuquajturat “love story”. Sa për krahasimin tim me Nefelin apo nimfën e bukur të qiejve, bëhet fjalë në këtë rast për vetë kryeqytetin e botës, për Parisin apo ndryshe, të ashtuquajturin “Qytet i Dritës”, qielli i magjishëm i të cilit, i imortalizuar edhe prej një serë artistësh e këngëtorësh me famë botërore, duke filluar nga Zhan Burzhua Mistinget, Moris Shevalie, Edith Piaf, Sharl Aznavur, Iv Montan e duke përfunduar te Mathië Shedid e Vanesa Paradis, nuk mund të mos i dhurojnë shpirtit njerëzor atë dehjen e jashtzakonëshme, tejet admiruese, në delir apo ekstazë, për të cilat, një poet i madh francez, si Lamartini, shprehet se, në prani pamjesh të tilla magjepsëse, psherëtimat nuk mund të mos ngjiten me një lehtësi të përkryer, lart, në kupën e qiellit…
Deri në këtë pikë, kur Bardhi ende nuk ka marrë urdhër të prerë prej autoriteteve-hiena komuniste, për të braktisur Parisin e për tu kthyer urgjent në vendin e tij, lexuesi, lehtë mund të imagjinojë se dashuria me Brizhitën lundron e magjishme e me vela të hapura, të tendosura prej fryrjesh bulçish të purpurta amorësh me krahë, të bukur e romantikë… Por ja që vjen fare papritur një cast mizor ku heroi arrin të kuptojë se, ashtu i kthyer përfundimisht në atdheun e tij të dashur, nuk mund të aspirojë më për asnjë lidhje me qiellin blu të Parisit ku gjendet e dashura e tij. Për tu ndier më pas, jo vetëm shpirtërisht por edhe fizikisht, i burgosur e torturuar në rrathët më të përbindshëm e më monstruozë të Ferrit shqiptar, të ndërtuara me mjeshtëri prej një Makbethi kriminel si Enver Hoxha, i cili nuk ngurron t’u verë thikën në grykë vetë bashkëkombasve të tij. Ndërkohë, në ato kushte hetuesish të egra mesjetare, për dashnorin e torturuar e të lemerisur, Brizhita e tij e dashur nuk mund të përbëjë veç një ëndërr tmerrësisht të pakthyeshme.
Ja si i paraqet autori çastet e lajmërimit për largim nga Franca: “Në fillim kishte qenë një ëndërr. Pastaj një makth, që e kishte kapluar ashtu të zhveshur e të shtrirë në shtrat studentin nga Shqipëria dhe që e bëri të rrotullohej e të ndryshonte krah disa herë nën çarçafin e bardhë. Më pas kishte ardhur zilja e telefonit. Zgjati dorën përgjumshëm dhe kapi receptorin. Një zë urdhërues nga ana tjetër e telit. Si një kumt nga një tjetër botë… Ishte pas mesnate. Binte shi dhe era ulërinte si një ulkonjë e vjetër plakë, që kërkon gjah në një humbëtirë gati të harruar e të vetmuar nga bota. Në mëngjes pa zbardhur mirë ishte vënë për udhë…”
Lexuesi gjen në këtë mënyrë rastin në roman, për të rënë në kontakt me natyrën paranajoke të Enver Hoxhës, diktatorit të madh të Shqipërisë komuniste, i cili drejtoi me zjarr e hekur gjatë gjysëm shekulli duke drejtuar vendin e tij drejt shkatërrimit të plotë. Një prej këtyre viktimave ishte jo vetëm Bardhi por edhe gjithë familja e tij.
Sa më sipër, deri diku jo pa qëllim jam duke përdorur terma karakteristike të koncepteve të Errësirës dhe Dritës manikeiste, edhe pse nuk dyshohet aspak që Enver Hoxha paraqet për shqiptarët një individ ekzemplar, përfaqësues të obskurantizmit mesjetar apo ndryshe një qenie tipike me insufiçiencë mendore apo shpirtërore. Veç, duke huazuar këndvështrimin e një personaliteti të madh akademik si filozofja gjermano-hebre e natyralizuar në amerikane, Hanna Arendt, rreth vlerësimit të një prej shfarosësve më të mëdhenj të hebreve gjatë periudhës së olokaustit gjerman, të famshmin Adolf Aihman, i cili gjatë diktaturës hitleriane arriti të asgjësojë mbi gjashtë million çifutë, e njëjta gjë mund të thuhet edhe për Enver Hoxhën. Në mënyrë analoge, edhe për të mund të pohohet me plot gojën se ai nuk ishte budalla por vetëm një individ të cilit i mungonte mendimi. Në kuptimin se kurrë nuk arrinte të pyeste vetveten se çfarë qe duke kryer në një mënyrë tejet mizore kundër popullit të tij. Duke ndier boshllëk në kokë e duke i munguar gjithashtu aftësia dialoguese me vetveten, ai kurrë nuk ndjeu ti lindëte në kokë ndonjë mendim i caktuar vetëkritik apo të ndiente përgjegjësi për kasaphanën njerëzore të realizuar nëpërmjet urdhrave të tij makabre. Sipas Hannës, çdo individ i tillë nuk përbën asgjë tjetër veç, thjesht, një njeri banal. Bëhet fjalë në këtë rast për “Banalitetin e të Keqes”. Ku, nuk mund të bëhet fjalë më për një të keqe manikesiste të trajtuar nëpërmjet kendvështrimit të ashtuquajtur të Dritës dhe Errësirës, të trajtuar nëpërmjet termave: djallëzore, monstruoze, kriminel, sketerrë e Hekatë, që aq shumë gjenden sot të trajtuara zakonisht në gazeta, libra, kinematografi, arte grafike apo në television…
Ajo që më bën përshtypje akoma më të thellë në romanin “Vajza e Gjeneralit”, të shkruar me një ndjenjë të veçantë humaniste nga autori, është fakti se një komb i tërë prej tre miljon shqiptarësh gjendet i paralizuar nga frika që ndien prej hijes së rëndë të diktatorit. Sigurisht, fare të paktë janë tipat që bëjnë përjashtim nga ky rregull, midis tyre edhe heroi i romanit, Bardhi, i cili pëson krizë të forte nervore gjatë torturave në hetuesi dhe, megjithatë, nuk rrëfen askënd për të ndihmuar keqbërësit e Sigurimit Shqiptar. Në të njëjtën mënyrë stoike vepron edhe babai i tij, duke i rezistuar të keqes me forcën e domosdoshme shpirtërore të karakterit të tij të fortë, ndërkohë që, pothuajse gjithë viktimat e tjera mbarëpopullore shndrrohen padashur në instrumenta apo vegla të verbra e të bindura të sistemit komunist.
Për të hedhur dritë mbi shoqëritë nën diktaturë, na bie për detyrë ti referohemi shkrimtarit dhe poetit francez Charles Péguy nga Orleani i cili e quan kryefamiljarin (në origjinal: pater familias) si një nga aventurierët më të mëdhenj të shekullit të njëzetë..
Kemi në këtë rast të bëjmë me fakte të pakundërshtueshme që lidhen me të ashtuquajturin kryefamiljar të devotshëm, i cili gjendej totalisht i interesuar vetëm për mirëqënien e tij. I parë nën dritën e frymës fisnike që dallon autorin Aleko Lika, nën presionin e situatave kaotike politiko-ekonomike të kohës ku jeton, pater familias, ca më shumë nën diktaturat komuniste shndërrohet në një aventurier të madh. Ashtu i nënshtruar deri në palcë e servil nga interesi dhe frika e tmerrshme që i provokon sistemi vrastar, kryefamiljari nuk është në gjendje për të menduar asgjë tjetër më me vrull, prej mëngjesit e deri në darkë, veç për pensionin e vet, për të ardhurat e jetës, për sigurimin e gruas dhe fëmijëve të tij. As që mund të bëhet fare fjalë në këtë rast, për këtë lloj tipi, të sakrifikojë bindjet e veta morale, nderin dhe dinjitetin për hir të së vërtetës apo ndryshe tragjedisë së thellë, që është duke vuajtur me lemeri të thellë vendi i tij.
Me fjalë të tjera, me përjashtime fare të vogla tre milionë shqiptarë nuk përbënin në atë kohë veç një turmë nga pikëpamja psikologjike. Jo vetëm frika e rënies në disgrazie politike por edhe gëlltitja në bark e gjithfarë gënjeshtrash të propagandës dominonte jo vetëm ndërgjegjen por edhe botën e pakontrolluar të inkonshiencës. Jo vetëm njerëzit e thjeshtë por edhe të mbijetuarit ende të pa burgosur, apo të pa ekzekutuar, në të ashtuquajturin bllok të udhëheqjes, ashtu të privuar nga gjykimi i shëndoshë cerebral, gjendeshin të mbërthyer prej jetës nervoze veçanërisht në çastet e Spastrimeve të Mëdha apo vetëvrasjes aq të dyshuar të kryeministrit shqiptar të asaj kohe.
Lexuesi, nëpërmjet romanit “Vajza e Gjeneralit”, gjen rastin të zbulojë në mënyrë spontane se sa shumë bie poshtë inteligjenca e qenies njerëzore, për t’ia lënë vendin ndjenjave dhe instinkteve të pakontrolluara… Qe koha kur njerëzit bërtisnin si të tërbuar nëpër parada madhështore pa u rezervuar aspak, nëse do t’ju kërkohej për të qenë sa “heroikë” po aq edhe kriminelë. Ngaqë personaliteti zbehet e tretet ndërkohë që ndjenjat e çdo njësie të tillë, përbërëse të turmës, drejtohen drejt një ideje të vetme e cila nuk mund të jetë veç ajo e diktatorit që i shtyp keqas. Kolektiviteti, aq shumë i adhuruar e fatal veçanërisht në kultura të prapambetura njerëzore, e shndërron turmën në një masë të mirëfilltë me karakter psikologjik të mbytur prej mijëra emocionesh të dhunshme të denja për qenie monstruoze. Secili prej njësisë së turmës, përfshirë këtu edhe intelektualin, ndien, mendon dhe vepron në një mënyrë krejtësisht të ndryshme nga ajo që do të ndiente, mendonte e vepronte në qoftë se do të gjendej në trajtë individuale. Vlen të vihet në dukje gjithashtu se turma psikologjike, paraqet një gjendje provizore. Ajo është e përbërë prej elementesh heterogjene për një çast të bashkuar midis tyre, njësoj si qelizat e një trupi të gjallë, të cilat me bashkimin e tyre formojnë një qenie njerëzore të gjallë, që manifeston cilësi tepër të ndryshme prej celulave që e përbëjnë. Ndodh njësoj si në bashkimet kimike ku në sajë të reaksionit, krijohen substanca të reja me karakteristika krejt të ndryshme prej të mëparshmeve. Dhe, e keqja më madhe që ndodh në këtë rast, është se aktet e pamoralshme burojnë prej shpirtit trashëgimor të kopesë primitive. Dalin të dritë atavizma të cilat përbëjnë shpirtin e racës apo egërsisë të cilat shpesh injorohen brenda natyrës tonë. Në turmë edhe matematikani edhe çobani janë një. Nuk kanë ndryshim. Sepse nuk bëhet më fjalë për veprimin e botës së ndërgjegjshme por të botës instiktive të pa kontrolluar dot nga arsyeja.
Pikërisht, për këtë vlejnë ca romane me vlera me të vërtetë të mëdha zbuluese për ti çjerrë maskën sistemit komunist. Dhe autori Aleko Likaj është në gjendje të përmbushë më së miri misionin e tij letrar në këtë pikë. Pena e tij letrare bën që dashuria midis Bardhit dhe Brizhitës të triumfojë në roman.
Në këtë pikë autori lë vend për një farë romantizmi te libri i tij interesant “Vajza e Gjeneralit”. Sikur të thuhet se bëhet fjalë për ditët e ngrohta të Alkionës mitologjike në palcën e thellë të një dimri të jashtëzakonshëm. Siberian. Sipas mendimit tim, kjo ndodh ngaqë autori, si atdhetar humanist e me ndjenja të ngrohta ndaj vendit të tij, dëshiron të zbusë sado pak një realitet të ftohtë e tejet poshtërues, si ai që jetuan gjithë shqiptarët, pa përjashtim, nën diktaturë. Romantike paraqitet edhe Brizhita, në trajtën e një Penelope besnike çuditërisht në një botë perëndimore të mbushur me të ashtuquajturat “vajza nëna” në kulmin e lirive seksuale erotike, në qark të shkurtër, të një nate. Sa për besën e fshehur pas çdo rregulli e fjale të shprehur në Kanunin e Lek Dukagjinit që përmend autori në roman, për të kujtuar zakonet e vjetra të shqiptarëve, për këto nuk mund të bëhet kurrsesi fjalë në një vend me diktaturë të sofistikuar të përmbytur prej totalitarizmit galopant, ekstrem, stalinist.
Në roman lexuesi mëson se Brizhita i qëndron me vite të tëra besnike të zgjedhurit të saj të zemrës deri sa takohen një ditë pas vitesh të tëra ndarje. Është një veçanti e zemrës dhe ndjenjave njerëzore të shkrimtarit Aleko Likaj për të mbjellë, qoftë edhe në një shkretëtirë morale, farën e bukur të individëve të ashtuquajtur “të rrumbullakët” me dinamizëm e besë në shpirt, të cilët ndryshojnë aq shumë prej tipave statikë, të sheshtë, të quajtur ndryshe edhe “personazhe stok” që, në diktaturë i gjen në trajtën e veglave të saj të bindura.
Sa për termin “Banaliteti i të Keqes”, që kam përdorur më sipër, ky i përket një personaliteti filozofik e gjithashtu dinjitoz si Hanna Arendt e cila thotë: “Është opinioni im se e keqja nuk mund të jetë kurrë radikale, por vetëm skajore; dhe që nuk posedon as thellësi, as një dimension djallëzor. Ajo mund të përmbysë botën të gjithë dhe ta shkatërrojë, më saktë sepse përhapet si një kërpudhë mbi sipërfaqen e saj. Është një sfidë për mendimin, siç kam shkruar, sepse mendimi kërkon të shkojë në thellësi, tenton të shkojë në rrënjët e problemit, dhe në çastin që interesohet për të keqen ndëshkohet, ngaqë nuk gjen asgjë. Ky është banaliteti i tij. Vetëm e Mira ka thellësi dhe mund të jetë rrënjësore.”
Këtë frazë të fundit, se vetëm e mira ka thellësi dhe mund të jetë rrënjësore, jo vetëm tani por edhe në të kaluarën, kur Alekua shkruante me impenjim total shpirtëror për fatin tragjik të vajzës së Liri Belishovës, dua t’ja dedikoj shpirtit të bukur e human të vetë autorit i cili, në sajë të ndjenjash me të vërtetë të bukura e humane, arrin të nxjerrë nga duart e tij një vepër të dashur e rrëmbyese si kjo që lexuesi shqiptar ka rastin të lexojë të titulluar “Vajza e Gjeneralit.”

NË LANDIN E BANALITETIT TË SË KEQES: DASHURI,AGJENTË E FAMILJARË TË NDERUAR…

March 3, 2014 by dgreca

Rreth novelës “NJË MALL I PASHUAR” i shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj “Mjeshtre e Madhe e Penës”/

NGA ROBERT MARTIKO/ Korfuz/

Kur më ra në dorë dhe isha duke përparuar në leximin e novelës “NJË MALL I PASHUAR”, i shkrimtares tashmë të mirënjohur në Shqipëri e gjetkë, Vilhelme Vranari Haxhiraj, më ranë padashur ndër mend vargjet e pavdekshme të Sofokliut te “Antigona” e tij e famshme:“Dashuri, e pamposhtur në çdo betejë, ti që qëndis cilindo që merr nishan me shigjetat e tua. Dashuri ti, që zgjuar qëndron në faqet e çupave që fluturon mbi dete dhe fute në kopshtet e shtëpive, asnjë nuk shpëton nga ty, as perëndia, as robi i mjerë, sejcilin që prek e shndërron në një të marrë. Ti, njeriun me arsye e shtyn në mjerim dhe humbje, ti ndez grindjen ndërmjet birit dhe babait dhe i hedh në erë. Fiton pathosi dhe ndjenja-llahtar për nusen e bukur, për inat të gjithë ligjeve të mëdhenj, të cilët perëndesha Afërditë i përqesh pa e çarë kokën.”

Veç, duke vijuar shtjellimin e intrigës në novelën “NJË MALL I PASHUAR”,e humba plotësisht këtë ndjenjë superiore që Vilhelme Vranari di të mbjellë me talent e mençuri në fantazinë e çdo lexuesi. Mund të them me plot gojën se dashuria, ky obsesion magjik në kokainën e ëmbël njerëzore, ishte zhdukur. Kishte humbur…The spirit was gone. Qe asgjësuar pa nam e nishan. Për t’ia zënë vendin banalitetit, groteskes, impersonalitetit, konformizmit të pështirë, mediokritetit, botës së abuzimit, amoralitetit, llumit të baltovinës kënetore amorfe dhe, përse jo, instikteve dhe praktikave më të ulta njerëzore, që, për gjysëm shekulli, mbajtën në këmbë një prej totalitarizmave më të urryer e makabër në Botë: të udhëhequr prej një njeriu të verbër e mistrec, në trajtën diabolike të një diktatori të madh e po aq të urryer si Enver Hoxha në Shqipërinë staliniste.

Gjithkush mund të drejtojë pyetjen: vallë përse të ndodhë një shkatërrim i tillë i dashurisë së bukur midis dy të rinjve të dashuruar në novelën e mësipërme? Si është e mundur që, dashuria, kjo ndjenjë aq e thellë dhe intensive e prodhuar prej simpatisë, pëlqimit apo pranimit reciprok njerëzor të vërvitet pa pikë mëshire në grykën e thellë të Keadës!?…” Për të qënë realistë, përgjigjia është fare e thjeshtë. Nuk mund të ndodhë ndryshe në një Diktaturë të përbindëshme ku varfërimi, poshtërimi, turpërimi, frika dhe mortifikimi masiv qëndrojnë mbi kokën e çdo shtetasi si shpata e Damokleut duke e kërcënuar atë madje, edhe, me shpartallimin e tij fizik.

Pra, në këtë kuptim, mund të thuhet se unë më kot e citoj në hyrje Sofokliun e madh të lashtësisë greke së bashku me perëndinë e famshme Afërdita apo muzat hyjnore të Apollonit: shoqëruese në çdo shkrim me vlerë, kur bëhet fjalë për t’i thurur vargje të pavdekshme atij lloj impulsi të jashtzakonshëm ndjenjash të mirënjohur në gjithë botën me termin dashuri romantike.

Si vetë qëniet e panumërta tragjike, ky asgjësim mizor i Erosit ndodhi ngaqë Shqipëria jetoi gjatë gjysëm shekulli në një botë tjetër. Jo në atë të fluturave e luleve, purpurit e ylberit, mëndafshit e qelibarit apo ambrozit dhe nektarit, të Olimpit hyjnor të dashurisë… Apo në atë ku dielli i lirisë ndriçon me rrezet e tij të arta, midis mjaft gjërave të tjera të bukura edhe dashurinë, këtë dritë apo simbol të shkëlqyer e po aq të jashtzakonshëm që, si magnet i padukshëm, na tërheq të vijojmë një monopat të ngushtë, ku kalojnë pothuajse gjithë njerëzit e kësaj bote të çuditëshme ku jetojmë…

Dhe, që të theksoj ca më shumë faktin se tre miljonë shqiptarë, pa përjashtim, jetuan të poshtëruar mes dhëmbësh skërmitës të një bote djallëzore e tejet anormale, më lejoni të përmend një proverbë të thjeshtë me origjinë nga Kebeku kanadez, e cila thotë se Dashuria mposht Policinë… Ç’farë paradoksi i madh! Pasi, në intrigën e “MALLIT TE PASHUAR” të autores Vilhelme Vranari ndodh e kundërta. Mos vallë ka bërë gabim shkrimtarja?! Pasi, krejt ndryshe, në rreshtat e novelës paraqitet që, pikërisht, Policia arrin të mposhtë Dashuritë… ca më shumë, ato të natyrës idilike apo romantike.

Ende i gjendur nën trysninë e impresionit të librit të mësipërm, duke folur për agjentë policie që arrijnë të merren madje edhe me çensurim ndjenjash të zjarrta, të materializuara e shprehura në letra të dashuruarish, sërishmi nga fondi i pamatë i letërsisë botërore, mendja më shkon te një zyrtar i zellshëm si Zhaveri i famshëm i Viktor Hygosë. Për të realizuar intrigën e novelës Vilhelmja shtrëngohet të shkulë e nxjerrë me gjithë rrënjë nga bota e nëndheut, apo nga analet e shpirtrave të qelbëzuar të ish sigurimsave shqiptarë, pikërisht një lloj zyrtari të tillë, ekzemplar, tepër të zellshëm, njësoj si ai i mësipërmi. Nuk mund të mos përdoret në këtë rast i njëjti karakterizim që është përdorur për Zhaverin e famshëm, simbol…”Në këtë mënyrë, thuhet për fshatarët e Asturies në Francë, se ata janë të bindur se ndër kulishët e çdo ulkonje në pyll, patjetër do të gjendet një qen i cili kur të rritet do të shqyejë vëllezërit e tij. I jepni këtij qeni një fytyrë njerëzore dhe ky do të jetë Zhaveri.”

Duke kaluar, natyrisht jo me sukses të madh, prej botës së kafshëve në atë të njerëzve të kompromentuar nën diktaturë ku, për fat të keq, ende sot, preferojnë të qëndrojnë moralisht të pandryshuar plazma të tëra amorfe, vlen të vihet në dukje se, kur njerëz të pa thelluar u thirrën për të venë në praktikë parimet e famshme të Luftës së Klasave, ndodhi një nga vllavrasjet më gjigande në historinë e njerëzimit. Me fjalë të tjera, Zhaveri u imitua, u hyjnizua e u ngrit në pjedestal në Shqipëri e gjetkë… Ashtu i krekosur, u gjend dita ditës më i gjigandizuar, koracuar e moralizuar me pllaka çeliku në gjithë Botën Komuniste!

Duke e parë akoma më në thellësi novelën “NJE MALL I PASHUAR”, nuk mund të ndodhte ndryshe, autorja e librit u bë shkak gjithashtu për mua, të më sillte ndër mend të famshmen Hannah Arendt, një filozofe amerikane me origjinë hebre – gjermane e cila asistoi në gjyqin e njerit prej kriminelave më të mëdhenj të botës si Adolf Aihman në Izrael. Konkluzioni i kësaj mendimtareje moderne me famë botërore është se ky person, përveç që u tregua një vrasës i skajshëm, përbën njëkohësisht edhe njeri veçanërisht banal, në trajtën e një funksionari tepër të zellshëm, i nënështruar deri në palcë ndaj autoritetit nazist, i paaftë për të dalluar të mirën nga e keqja, duke vijuar deri në përmbysjen e regjimit hitlerian, të mos mbante kurrë një veprim kritik ndaj akteve të tij çnjerëzore e vdekjeprurëse. Sipas Hannah Arendt një qëndrim i tillë është i pafalshëm. Pa tentuar në asnjë mënyrë të shfajësojë Haimanin, filozofja në fjalë, ndonëse këtë titull për veten e saj ajo nuk e pranoi kurrë, nxorri në dritë një tezë me vlerë universale për gjithë natyrën njerëzore. Arendt prononcoi diçka me të vërtetë të tmerrshme: “Se ndjenjat çnjerëzore banojnë te sejcili prej frymorëve të këtij planeti të quajtur Tokë. Filozofja insiston… Te pothuajse çdo qënie humane! Konkretisht, Hannah thotë se, në një regjim diktatorial, ata që zgjedhin të kryejnë aktet e një terrori të dhunshëm, nuk janë të ndryshëm nga ata që nuk gjejnë në vetvete forcën morale për të reflektuar me mendje të qetë e pa terror në zemër, për të keqen që i rrethon. Sipas Arendt, e keqja vjen nga mungesa e forcës për të menduar. Me fjalë të tjera, ajo dallonte monstruozitetin e Adolf Aihman pa eklipsuar aspak atë invadimin e pamëshirshëm të burokratëve të lartë apo të thjeshtë të sistemit diktatorial në trajtimin e familjarëve të nderuar…”

Çdo njeriu të ndershëm në Botë, një zbulim i tillë, nuk mund të mos jetë në gjendje ti provokojë një rrënqethje të thellë… Këtu qëndron gjithë thelbi. This is the question!

Konkretisht, për të nxjerrë konkluzione morale nga novela e Vilhelme Haxhirajt, një ditë prej ditësh, në se të mbijetuarve të kompromentuar e poshtëruar deri në palcë nga Diktatura Gjysëmshekullore, do të tentonte t’i kapte ndonjë krizë, për t’i restauruar vetvetes një fije moraliteti, jo më shumë, në përpjekje për të hapur sado pak shpirtin ndaj gjërave të bukura që ofron jeta, mbinjerëzit e saj të rrallë, poezia apo letërsia, madje, kjo vlen ca më shumë për poetët e shkrimtarët e papenduar e pa tru e pa kokë që sot shesin dërckla në faqet elektronike të internetit shqiptar, këtë lloj kalibri burokrati të fshehtë e keqbërës, të zbërthyer nga Hanna Arendt, do ta gjejmë në faqet e librit “NJË MALL I PASHUAR” të autores vlonjate. Duhet të na verë në mendime. Eshtë pikërisht një lloj tipi i tillë, tejet i rrezikshëm, që është bërë shkak të ndajë për së gjalli dy heronjtë e dashuruar të novelës në fjalë. Sa mirë do të qe, të ekzistonte vetëm ky gjynah për gjithë Zhaverët e botës apo për tërë farën e tyre amorale!..

Parë në këtë prizëm, sa e kotë dhe pa kurrfarë vlere në praktikë shfaqen qiejt e kaltër apo poezia e Muzave që frymëzuan dikur një gjeni të jashtzakonshëm si Sofokliu te tragjedia e tij me famë botërore Antigona! Në një botë infernale, nëntokësore, diktaturash vllavrasëse, sa shumë gjendet i eklipsuar Dielli, së bashku me yjet e tij të rrallë e të pashuar të ndershmërisë njerëzore!… Bëhet fjalë në këtë rast për nocionin e mirënjohur filozofik “Banaliteti i së Keqes”. Ka të drejtë shkrimtari i dëgjuar Milan Kundera kur bën fjalë për lirizmin pa kuptim të atyre që, ndonëse dolën nga ujërat e zeza të nënështrimit shpirtëror, vijojnë të luajnë komeditë e tyre prej buratini, sikur asgjë e keqe nuk ndodhi me ta dhe personalitetin e tyre të mjeruar gjatë gjysëm shekulli varfërie dhe poshtërimi ekstrem.

Do të dëshiroja në këtë rast të ftoja gjithë lexuesit shqiptarë të lexojnë novelën e shkrimtares Vilhelme Vranari Haxhiraj. Do të gjejnë aty një love story apo dashuri romantike të pa realizuar, të dënuar nga diktatura ku inkuizitori i dikurshëm, njësoj si një mi në përgjim për të luajtur me rrezet e dritës, nxjerr kokën nga vrima e tij e kredhur në errësirë, për të thënë: “edhe unë, nuk mund të mos jem pjesë, jo vetëm e intrigës letrare por, njëkohësisht, edhe një trajtë e përulur zvaraniku të përjetshëm në një botë të çuditëshme, ku më ra pjesë për të jetuar.”

E ku, më pas, siç përmend Shekspiri i Madh te Hamleti i tij i famshëm, kurrë nuk mund të dimë se çfarë ëndërrash do të na bien sërishmi në pjesë për të përjetuar…

Suksese të mëtejshme Vilhelme!