Iliriana Sulkuqi “Qirinjtë e Galaktikës”, poezi/

NGA PËLLUMB GORICA/

Çdokush lexon dhe përzgjedh letërsi sipas shijes së tij individuale. Kjo ndodh edhe me mua. Një ditë të zhveshur nga mendimet nxora nga rafti i librave të bibliotekës sime librin me poezi “Qirinjtë e Galaktikës”, të poeteshës elbasanase Iliriana Sulkuqi, që jeton tashmë mes Amerikës e Shqipërisë. Iliriana është një nga më të lakuarat e poezisë shqiptare me veçori të stilit, të cilat burojnë nga temperamenti i saj, talenti e pjekuria artistike. Ajo është poetja me një botë të shumëllojtë gjërash, që rrezatojnë aq shumë fisnikëri njerëzore, këngë nëne dhe gruaje të emancipuar. Në krijimtarinë e saj, vizaton me dorë të lirë marrëdhëniet e brishta njerëzore ku sundon malli e regëtin dashuria.

“Qirinjtë e Galaktikës” është një titull që tregon se poetja nuk është vetëm një det ndjenjash që konkurrojnë në udhët e ndritura të galaktikës, por edhe shumë e guximshme për t’u ndeshur me një realitet misterioz, dhe për të nxjerrë aty temën e poezisë që dëshiron. Ndaj asaj nuk i ka ngelur peng që, dashuria se bëri mal të ishte maja: “S’më bëri diell, të isha rrezja/ S’më bëri det të nisja dallgët”.

Kush janë qirinjtë e galaktikës, që Iliriana Sulkuqi në këtë vëllim poetik mundohet t’u kapë ndriçimin e të spërkasë ndjenjat dhe mendimet e të gjithë atyre që duan të jetojnë e të ndryshojnë jetën? Pak dritë për të gjithë. Yjet e shumtë të galaktikës ajo i ka shndërruar në qirinj, të cilët i mban të gjithë në duart e saj dhe kërkon me çdo kusht të ndriçojë errësirën, të zbardhë zemrat, të ngrejë lavdi heronjsh, të hapë varre të ndershëm njerëzish. Drita e qirinjve duhet të depërtojë thellë deri tek madhështia e gruas dhe besimi i njerëzve te Zoti, ndaj Iliriana deklaron se: “Rrënjët vijnë era tokë/ Kurse toka erë grua/ Por “se beson Zotin, ti vjedhë lotin.”

Poezia e Iliriana Sulkuqit është gëzimi dhe brenga, blerimi dhe thatësira, jeta dhe vdekja, njerëzorja dhe antinjerëzorja. Fluturon mbi krahë ëndrrash në thellësi horizontesh dhe kur duket se nuk ka më rikthim ajo shpejt zgjat dorën dhe kap një brengë nëne ose bisedon me një pemë dhe çuditet se si ajo ruan virgjërinë në këtë kohë të trazuar. Ajo futet në arsyetime filozofike, udhëton në shtigje të panjohura galaktikash pa u shkëputur asnjë çast nga realiteti i përditshëm, dhe nuk harron se mbi të gjitha është njeriu që i jep kuptim jetës e vdekjes. Aty ajo gjen edhe ferrin edhe parajsën, zbulon përditë në origjinën mistike të prejardhjes së njeriut, gabimin e Evës ndaj superioritetit mashkullor të Adamit, dhe ndeshjen e madhështisë midis dritës e errësirës, që kanë qenë gjithmonë në shekuj në konflikt argumentues. Dhe kjo është dhënë në mënyrë përgjithësuese, me një argument poetik shumë të goditur në poezinë “Dialog engjëll djall dhe dy përgjigje”, që edhe pse figuracioni ngjan si fjalë e përditshme, mesazhi është shumë fluid: Engjëlli: “Besomë të dua si jetën”. Djalli : “Për cilën jetë të betohet?”, dhe vjen pas përgjigjes së Engjëllit, ajo e Djallit:  “Djall, hej djall e bir djalli/ s’ta besoj të vërtetën/ Edhe sikur të më ngresh nga varri”.

Maskiliteti dhe feminiteti ndeshen shpesh në poezinë e Iliriana Sulkuqit, por më shumë për të ngjizur njerëzoren midis dy sekseve se sa për të krijuar ndarje, më shumë si një domosdoshmëri për ardhmëri shoqërore dhe për zhvillim jetësor. “Përse e pranojmë praninë tuaj?”pyet meshkujt e çuditur poetja. Por kjo është një pyetje sugjestive sepse ajo shpejt e jep përgjigjen: “Si në letrat e bixhozit zi e kuq/ Si në fizikë plus minus/ Si gjysmat e tokës me ditë e natë/ Ne qajmë dhembjen tonë të bukur/ Ju ikni të ç’burrëruar dhe kaq…” 

E rritur mes brengave të jetës, poetja Iliriana Sulkuqi sikur ka edhe një farë ndrojtje, ajo me vargun e saj shkel herë mbi qelqe dhe ruan mos thyhen e herë sikur shkel mbi gjemba e ruhet të mos quket. Ndaj ajo është si me mëdyshje në triptikun e jetës. Rrobat e vajzërisë asaj si bëjnë më. Fustanin e nusërisë ajo s’e prek dot, kurse “rrobat e gjyshes “ ajo nuk do t’i veshë më. Në tre vargje poetja ndërthur poetikisht tri nyjet e jetës, që nuk janë lehtë të jetohen: Vajzërinë, nusërinë, plakjen. Tri gjërat e bukura të jetës:  Fëmijëria, rinia, pleqëria dhe që secila ka të bukurat e të shëmtuarat e veta në të cilat duhet të jesh vërtet njeri me arsye, të kesh lënë kocka në udhët e jetës, që t’i jetosh e t’i meritosh ato tri mosha, sepse në fund të fundit përbëjnë atë libër të mrekullueshëm që quhet jetë.

Poetja nuk e duron dot boshllëkun, zbrazëtirën, ndarjen, mungesën e dashurisë njerëzore. Vetëm një që e ka provuar një akt të tillë mund të shkruajë vargje të tilla me peshë të rëndë e respekt të thellë për dashurinë jetësore: “Midis meje dhe teje/ Një fije floku sa një kilometër/ Hapësirë/ Ku lindet e rritet marshi im funebër’’.      

Iliriana Sulkuqi nuk ka kufizim në ndjenjat poetike. Dashurinë e ka për të gjithë, por ajo veçon dashurinë për nënën. Edhe pse ka një dashuri për njeriun ajo ruan specifikën e qelqtë të dashurisë hyjnore për të dashurin e saj. Vetëm moshë nuk ka kjo poete ashtu si të gjithë poetët, që misioni i tyre është në funksion të pastërtisë dhe natyrës njerëzore, ndaj deklarimin e saj poetik po e vëmë si mbyllje të këtyre shënimeve të shkurtra: “ Ja kështu i dashur mik/ Poet si unë – unë si të tjerët/ Moshën prej ëndrre kur e rrëfejmë/ S’e kemi më vetëm për vete… “.