iliriana Sulkuqi – Dielli

Iliriana Sulkuqi, një tur promovimi me motivin “Paqe dhe dashuri”

October 1, 2016 by dgreca

Nga Albert Z. ZHOLI/Poetja dhe shkrimtarja Iliriana Sulkuqi mbetet unike në mënyrën e organizimit të aktiviteteve. Sa herë ajo vjen nga Amerika patjetër do të organizojë dhe do të mbledhë në salla të ndryshme poetë dhe shkrimtarë nga të gjitha trevat e Shqipërisë. E thjeshtë, korrekte dhe me një mirësi të tejskajshme femërore, këtë radhë gjetja e saj promovuese ishte krejtësisht e veçantë. Dëshira e saj ishte të sillte pranë krijuesve poetët e talentuar Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muço, që tashmë kanë ndërruar jetë. Kush ishte e veçanta? Me intuitën e saj, ajo përgatiti për secilin nga poetët nga një libërth xhepi me poezitë më të mira, ku secili libër kishte në kopertinë foton e secilit poet dhe në faqen e dytë foton e tyre të hijezuar për të treguar përjetësinë. “Dashuri dhe paqe” ky ishte slogani i takimeve që organizoi Iliriana në qytetet kryesore shqiptare për të bërë prezent veprën e poetëve që tashmë nuk jetojnë. Ajo i solli të gjallë me frymën e poezisë së tyre, me mënyrën e konceptimit të takimeve, me mënyrën e përcjelljes së veprës së tyre tek artdashësit. Jo më kot slogani ishte “Paqe dhe dashuri”. Ky slogan kishte në thelb krijimtarinë e poetëve, mesazhin e veprës së tyre, dëshirën e tyre. Sot Shqipëria përjeton vite të tëra tranzicioni të stërzgjatura, ku vrasjet janë të përditshme, hasmëria nuk duket në horizontin e sharjes, droga është problem i ditës, sharjet në parlament janë bërë si zhargoni i rrugaçëve. Ndaj duhet kjo frymë e vëllazërimit, ndaj sot më shumë duhet “Paqe dhe dashuri”. Të jesh pjesë e emocioneve të bukura, thekson poetja Fatime Kulli, në takime ku fjala poetike peshon rëndë, është po aq e shëndetshme, sa dhe shpresëdhënëse për jetën artistike, kur ndjen dorën e Zotit, se “JETA shëtit nëpër ëndrra” si në librin e poetes së talentuar.

Në Shkodër

Në datën 16 shtator në orën 12, në Bibliotekën “Marin Barleti” në Shkodër, un ndje madhështia poetike e tre poetëve me klas të lartë letraro-artistik, më të mirët e të mirëve: Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muço. Respekt e mirënjohje pa fund poetes se mirënjohur Iliriana Sulkuqi, që me humanizmin e saj na dhuron tre vepra të tre poeteve brilantë dhe na mundëson këtë takim poetik, poetët mes poetëve, dhe një mirënjohje të veçantë për Bibliotekën “Marin Barleti”, për organizimin e takimit “Udhëtim poetik në krijimtarinë e Frederik Rreshpes, Ndoc Gjetjes dhe Betim Muços. Frederik Rreshpja, Ndoc Gjetja, Betim Muço, Zef Zorba,Sandër Gera, Tonin Shtjefni e të tjerë që nuk rrojmë më. Në këtë takim duhet të përmend disa nga pjesëmarrësit: Diana Çelepia, Fatime Kulli, Kolec Traboini, Iliriana Sulkuqi, Skënder Temali, Mimoza Rexhvelaj, Farida Zmijani Ramadani, Lida Lazaj.

Në Elbasan

“PAQE DHE DASHURI”- NGA SHKODRA NË ELBASAN

Në qytetin tim të ballakumeve do të bujtin me fjalën e tyre të pavdekshme poetët qiellorë Betim Muco, Frederik Rreshpja, Ndoc Gjetja, Martin Camaj, Bilal Xhaferri, Murat Isaku, Din Mehmeti, Viktor Qurku, Drita Çomo, Genc Leka, Vilson Blloshmi, Dhori Qirjazi, etj, të shoqëruar nga Ai, Milianov Kallupi , që për vite me radhë ngjiti në skenën e Teatrit “Skampa” poetët nga të gjitha trojet shqiptare, Ballkani e më gjerë, në “Ditët Poetike të Verës”.
Këtë herë Novi do të ketë në krah të tij edhe pararendësin, që shkroi dhe botoi në shqip, për herë të parë poezinë Haik, poetin shkencëtar Betim Muço. Le t’i bashkojmë, në këtë kafe kujtimi, fjalën tonë poetike, fjalës së tyre të pavdekshme, duke konfirmuar kështu fjalën e Çelebiut, se Elbasani është Shtëpia e Poetëve. Pas udhëtimit në Kryeqendrën e letërsisë dhe artit shqiptar, në Bibliotekën “Marin Barleti” në Shkodër, ku ndjemë vlerat e artit të mirëfilltë poetik, prej TRE Kalorësve të Poezisë Kombëtare Shqiptare: Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muça, vazhdon udhëtimi “Kujto Poetin” në qendrën e Shqipërisë, në qytetin e Kristoforidhit, Elbasan. “Paqe dhe Dashuri” është motoja e mesazhit që ka skalitur në mendje e shpirt, poetja më humane e letërsisë dhe artit shqiptar, Iliriana Sulkuqi, “Ambasadore e Paqes”, në turin e aktiviteteve letrare “Kujto Poetin” në nder të tre poetëve: Reshpja, Muça, Gjetja.
(Bashkëpunëtorë i tre poetëve kalorsian është, poeti, shkrimtari, publicisti, kineasti, Kolec P. Traboini)

Mes poetëve, me “Poetin”!!

Sipas muzikantit të talentuar Zeqir Sulkuqi: Duke ndjekur këtë event origjinal letrar të organizuar nga I.Sulkuqi & K.Traboini sinqerisht u emocionova. Shikoja te pranishmit të përmallur, të lotuar, të ekzaltuar ku patetika lumturuese ndërthurej me atë dëshpëruese. Për dy ore vargu i “Poetit” në artikulimin e Poetëve që jetojnë dhe mbajnë gjallë këto krijime të çmuara të poezisë shqipe! Në veprat e tyre bëhen evidente dukuri shoqërore, të cilat i ndeshim dhe sot! Absurdja me Realen. Mrekullitë krijuese të një mendimi novator bëhet papritmas objekt apo subjekt i padukshëm i jetës reale. E shëmtuara përballë bukurisë së vërtetë. Sofrat bujare me qerasjen shqiptare (kafe, raki, karamele e një gotë ujë)- përballë pritjeve apo banketeve madhështore ku te ftuarit s’njohin njeri tjetrin..Së fundi kuptova, ,kjo është personale, që: Poetët janë me afër Paqes se askush. Kanë prekur dashurinë e vërtet, pak përpara të tjerëve dhe: godasin më direkt, mekanizmat që ngushtojnë hapësirat e lirisë njerëzore!

Nga Elbasani në Durrës

Sipas poetit Agim Bajrami: Tre Kalorësit e Poezisë Kombëtare Shqiptare, Frederik Reshpja, Ndoc Gjetja dhe Betim Muça, vazhduan udhëtimin pa praninë fizike dhe me artin e pavdekshëm, nën kujdesin shpirtëror të kolegëve e artistëve: “Kujto Poetin” në Pallatin e Kulturës “Aleksandër Moisiu” në qytetin më të lashtë të qytetërimit, në Durrës, poetja më humane e letërsisë shqipe, Iliriana Sulkuqi, e palodhura me “7 plagët e Gjergj Elez Alisë” siç thotë poeti Dritëro Agolli, vazhdon turin e saj nga njeri cep i atdheut në tjetrin me tre korifenjtë e poezisë shqipe. Në këtë takim merrnin pjesë artistë të shquar të këtij qyteti, të cilët me zërin e tyre na e bënë takimin edhe më të bukur, edhe më të paqtë, këtë mision që kërkon të përcjellë autorja Iliriana Sulkuqi, “Dashuri dhe paqe”. Bashkëpunëtor i tre poetëve kalorisianë është, poeti, shkrimtari, publicisti, kineasti,Kolec P. Traboini, edhe pse në mungesë, u falënderua për bashkëpunimin e tij, nga poetja Iliriana Sulkuqi dhe ligjërues të tjerë gjatë fjalës së tyre, “Kujto Poetin” në Durrës.

Stafeta e përkujtimit të tre emrave ndër më të njohurit e letrave shqipe, (por që tashmë s’jetojnë me midis nesh), poetëve Frederik Reshpja “poeti i vetmisë “, Ndoc Gjetja “poeti Krisht “,dhe Betim Muço, pasi përshkoi qytetet e Tiranës, Shkodrës dhe Elbasanit ,u ndal dhe në Durrës. Ka qenë ideimi i poetes së mirënjohur me banim në Sh B A,si dhe e poetit Kolec Traboini që në bashkëpunim me klubin e shkrimtarëve Durrës ,t’i sillnin gjurmët e tyre letrare edhe këtu pranë valëve te detit , mes poetëve , shkrimtarëve dhe lexuesve të shumtë të këtij qyteti. Ishte një atmosferë e tillë emocionale që mund ta krijoje vetëm madhështia e vargut brilant të këtyre mjeshtërve të fjalës poetike, të cilët me krijimtarinë e tyre e ngritën metaforën tonë poetike në stade të lëvdueshme. Aktiviteti, i cili u zhvillua ne odeonin “Nikolin Xhoja” të pallatit të kulturës Aleksandër Moisiu u hap nga kryetari i klubit të shkrimtarëve të këtij qyteti Nikollë Spathari. Në fjalën e tij të hapjes, krahas evidentimit të vlerave poetike të tre poetëve të mësipërm, ai solli para auditorit edhe mbresa nga miqësitë dhe njohjet e tij të gjata me ta, kryesisht me Frederik Reshpjen. Me mjaft interes në fjalën e tij ishin momentet e bashkëpunimit të tyre të gjatë letrar , si dhe ato të momenteve të dënimit te tij nga diktatura Po kështu, poetesha dhe organizatorja e këtij përkujtimi Iliriana Sulkuqi, ngriti lart vlerat artistike dhe humane që rrezaton poezia e tyre gjatë shfletimit, për mbarë kulturën dhe letërsinë tone kombëtare. Lirikat e Frederikut , Ndocit dhe Betimit tha ajo, janë si gjerdanë me brilantë në fondin e artë të poezisë sonë bashkëkohore. Ndërkohe poetesha nuk harroi të ngrinte lart edhe rolin e disa prej botuesve me zë të diasporës si Nase Jani , Grigor Jovani, Fatmir Terziu, etj, të cilët me revistat e tyre, “Pegas”, “Pelegrin” dhe “Fjala e lirë” kanë bërë një punë lavdëruese për evidentimin dhe propagandimin e krijimtarisë së tyre. Fjalë të mira në këtë drejtim meriton edhe revista “Kuvendi” në Miçigan të Sh B A. Poeti Nazmi Roli u ndal në disa nga momentet e njohjes së tij në vite me Frederikun dhe Betim Muçon. Kujtimet e tij u ndoqën me mjaft interes nga salla. Ndër të tjera ai citoi edhe një thënie të studiuesit Moikom Zeqo, sipas të cilit Frederik Reshpja është një nga poetët më të mëdhenj dhe më fatkeq të letërsisë sonë. Fatime Kulli nëpërmjet leximit të disa prej poezive të Ndoc Gjetjes i solli takimit diçka nga mrekullia e metaforës së veçante të këtij poeti. Të njëjtën gjë bëri edhe aktori i njohur elbasanas Eduart Cala i cili në repertorin e tij kishte edhe disa poezi të Iliriana Sulkuqit. E pasuroi këtë eveniment me interpretimin e saj virtuoz edhe artistja e njohur durrsake Aishe Starja. Emocionuese dhe të prekshme ishim edhe kujtimet e motrës se poetit Betim Muço, Jeta Hoti: “Betimi ishte vëllai ynë i vetëm tha ajo, por me krijimtarinë e tij të pasur, ai sot është edhe miku poeti i të gjithëve.” Aktiviteti u mbyll me një kolazh poetik të zgjedhur interpretuar nga poeti durrsak Agim Bajrami. Kaluan shpejt çastet e përkujtimit të këtyre tre poetëve, por jehona e vargjeve të tyre është e pranishme ende në ajrin e qytetit bregdetar. Durrësi di si t’i nderojë poetet e mëdhenj.

RRËFIM PËR MOSHËN E ËNDRRËS

July 7, 2016 by dgreca

Iliriana Sulkuqi “Qirinjtë e Galaktikës”, poezi/

NGA PËLLUMB GORICA/

Çdokush lexon dhe përzgjedh letërsi sipas shijes së tij individuale. Kjo ndodh edhe me mua. Një ditë të zhveshur nga mendimet nxora nga rafti i librave të bibliotekës sime librin me poezi “Qirinjtë e Galaktikës”, të poeteshës elbasanase Iliriana Sulkuqi, që jeton tashmë mes Amerikës e Shqipërisë. Iliriana është një nga më të lakuarat e poezisë shqiptare me veçori të stilit, të cilat burojnë nga temperamenti i saj, talenti e pjekuria artistike. Ajo është poetja me një botë të shumëllojtë gjërash, që rrezatojnë aq shumë fisnikëri njerëzore, këngë nëne dhe gruaje të emancipuar. Në krijimtarinë e saj, vizaton me dorë të lirë marrëdhëniet e brishta njerëzore ku sundon malli e regëtin dashuria.

“Qirinjtë e Galaktikës” është një titull që tregon se poetja nuk është vetëm një det ndjenjash që konkurrojnë në udhët e ndritura të galaktikës, por edhe shumë e guximshme për t’u ndeshur me një realitet misterioz, dhe për të nxjerrë aty temën e poezisë që dëshiron. Ndaj asaj nuk i ka ngelur peng që, dashuria se bëri mal të ishte maja: “S’më bëri diell, të isha rrezja/ S’më bëri det të nisja dallgët”.

Kush janë qirinjtë e galaktikës, që Iliriana Sulkuqi në këtë vëllim poetik mundohet t’u kapë ndriçimin e të spërkasë ndjenjat dhe mendimet e të gjithë atyre që duan të jetojnë e të ndryshojnë jetën? Pak dritë për të gjithë. Yjet e shumtë të galaktikës ajo i ka shndërruar në qirinj, të cilët i mban të gjithë në duart e saj dhe kërkon me çdo kusht të ndriçojë errësirën, të zbardhë zemrat, të ngrejë lavdi heronjsh, të hapë varre të ndershëm njerëzish. Drita e qirinjve duhet të depërtojë thellë deri tek madhështia e gruas dhe besimi i njerëzve te Zoti, ndaj Iliriana deklaron se: “Rrënjët vijnë era tokë/ Kurse toka erë grua/ Por “se beson Zotin, ti vjedhë lotin.”

Poezia e Iliriana Sulkuqit është gëzimi dhe brenga, blerimi dhe thatësira, jeta dhe vdekja, njerëzorja dhe antinjerëzorja. Fluturon mbi krahë ëndrrash në thellësi horizontesh dhe kur duket se nuk ka më rikthim ajo shpejt zgjat dorën dhe kap një brengë nëne ose bisedon me një pemë dhe çuditet se si ajo ruan virgjërinë në këtë kohë të trazuar. Ajo futet në arsyetime filozofike, udhëton në shtigje të panjohura galaktikash pa u shkëputur asnjë çast nga realiteti i përditshëm, dhe nuk harron se mbi të gjitha është njeriu që i jep kuptim jetës e vdekjes. Aty ajo gjen edhe ferrin edhe parajsën, zbulon përditë në origjinën mistike të prejardhjes së njeriut, gabimin e Evës ndaj superioritetit mashkullor të Adamit, dhe ndeshjen e madhështisë midis dritës e errësirës, që kanë qenë gjithmonë në shekuj në konflikt argumentues. Dhe kjo është dhënë në mënyrë përgjithësuese, me një argument poetik shumë të goditur në poezinë “Dialog engjëll djall dhe dy përgjigje”, që edhe pse figuracioni ngjan si fjalë e përditshme, mesazhi është shumë fluid: Engjëlli: “Besomë të dua si jetën”. Djalli : “Për cilën jetë të betohet?”, dhe vjen pas përgjigjes së Engjëllit, ajo e Djallit: “Djall, hej djall e bir djalli/ s’ta besoj të vërtetën/ Edhe sikur të më ngresh nga varri”.

Maskiliteti dhe feminiteti ndeshen shpesh në poezinë e Iliriana Sulkuqit, por më shumë për të ngjizur njerëzoren midis dy sekseve se sa për të krijuar ndarje, më shumë si një domosdoshmëri për ardhmëri shoqërore dhe për zhvillim jetësor. “Përse e pranojmë praninë tuaj?”pyet meshkujt e çuditur poetja. Por kjo është një pyetje sugjestive sepse ajo shpejt e jep përgjigjen: “Si në letrat e bixhozit zi e kuq/ Si në fizikë plus minus/ Si gjysmat e tokës me ditë e natë/ Ne qajmë dhembjen tonë të bukur/ Ju ikni të ç’burrëruar dhe kaq…”

E rritur mes brengave të jetës, poetja Iliriana Sulkuqi sikur ka edhe një farë ndrojtje, ajo me vargun e saj shkel herë mbi qelqe dhe ruan mos thyhen e herë sikur shkel mbi gjemba e ruhet të mos quket. Ndaj ajo është si me mëdyshje në triptikun e jetës. Rrobat e vajzërisë asaj si bëjnë më. Fustanin e nusërisë ajo s’e prek dot, kurse “rrobat e gjyshes “ ajo nuk do t’i veshë më. Në tre vargje poetja ndërthur poetikisht tri nyjet e jetës, që nuk janë lehtë të jetohen: Vajzërinë, nusërinë, plakjen. Tri gjërat e bukura të jetës: Fëmijëria, rinia, pleqëria dhe që secila ka të bukurat e të shëmtuarat e veta në të cilat duhet të jesh vërtet njeri me arsye, të kesh lënë kocka në udhët e jetës, që t’i jetosh e t’i meritosh ato tri mosha, sepse në fund të fundit përbëjnë atë libër të mrekullueshëm që quhet jetë.

Poetja nuk e duron dot boshllëkun, zbrazëtirën, ndarjen, mungesën e dashurisë njerëzore. Vetëm një që e ka provuar një akt të tillë mund të shkruajë vargje të tilla me peshë të rëndë e respekt të thellë për dashurinë jetësore: “Midis meje dhe teje/ Një fije floku sa një kilometër/ Hapësirë/ Ku lindet e rritet marshi im funebër’’.

Iliriana Sulkuqi nuk ka kufizim në ndjenjat poetike. Dashurinë e ka për të gjithë, por ajo veçon dashurinë për nënën. Edhe pse ka një dashuri për njeriun ajo ruan specifikën e qelqtë të dashurisë hyjnore për të dashurin e saj. Vetëm moshë nuk ka kjo poete ashtu si të gjithë poetët, që misioni i tyre është në funksion të pastërtisë dhe natyrës njerëzore, ndaj deklarimin e saj poetik po e vëmë si mbyllje të këtyre shënimeve të shkurtra: “ Ja kështu i dashur mik/ Poet si unë – unë si të tjerët/ Moshën prej ëndrre kur e rrëfejmë/ S’e kemi më vetëm për vete… “.

Homazh per Prof . Dr. Betim Muco :“ Me mbani mend duke qeshur”….

July 14, 2015 by dgreca

Nga Violeta MIRAKAJ/
Diten e Shtune, me date 11 Korrik 2015 ,shoqata “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia; organizoi nje veprimtari ne 6 – mujorin e largimit nga kjo jete te Prof. Dr. Betim Muco. Kjo veprimtari u ideua nga poetja Iliriana Sulkuqi me nje perkujdesje te perkor , si dhe nga i palodhuri Llazar Vero, duke pase dhe ndihmen e kryetarit te shoqates Z. Tajar Domi, Vlashi Fili, Bujar Gjoka dhe anetaret e tjere me familjaret e tyre.
Salla u mbush plot.Ishin te shumte ata qe kishin ardhur ta takonin, jo vetem te familjes ,si Znj.Marta Muco me femijet; por dhe miqte e tij dhe te familjes nga Washingtoni dhe New York.
Bashkebisedimi midis te pranishmeve ishte i grohte, sollen vete fjalet e miresise qe ai na la. Pak e njihnim Prof. Dr. Betim Muco.veprimtaria e tij ishte e madhe
Betim Muco lindi ne vitin 1947 ne Tirane. Eshte diplomuar per fizike dhe ka ushtruar profesionin e kerkuesit shkencor ne fushen e shkencave te tokes. Botimet e para letrare i ka qe nga shkolla e mesme. Ka botuar mjaft libra me poezi, tregime, romane e letersi per femije dhe ka perkthyer ne shqip shume autore te njohur nga letersia boterore. Qe nga viti 2001 ka pase jetuar e punuar ne Merilend, SHBA ku ka qene aktiv si ne profesionin e tij ashtu dhe ne letersi
Konsulent, Incorporated Reseach Institutions for Seismology (IRS), Washington DC, SHBA.
Themelon dhe drejton shtepine Botuese Equinoxes Publishing House,LLC, ku boton 10 libra ne shqip dhe nje ne anglisht. Per 10 vjet me radhe Editor Shkencor ne General Dynamics Information Technology. Fiton qendrimin e perhershem ne SHBA ne dy kategori: Per interesa kombetare te SHBA dhe si individ me aftesi te shquara. Per vite me rradhe ne Shqiperi eshte Pergjegjes i Rrjetit Sizmologjik, Instituti i Sizmologjise, Akademia e Shkencave, Rruga don Bosko, Tirane , Shqiperi
Ne vitet 1974 – 1993 –Kerkues kerkimor shkencor, Instituti i Sizmologjise, Tirane, Shqiperi
Arsimimi dhe kualifikimi i tij eshte i vazhdueshem gati ne gjithe jeten e tij duke qene shkencetar vizitues ne disa vende ne Departamentin e Shkencave te Tokes dhe per 6 muaj ne Japoni ne Institutin e kerkimit te termeteve, Universiteti i Tokios
Titulli “Drejtues Kerkimesh” (ekuivalent me Profesor) .
Doktor i Shkencave, Teza: “Vecori te termeteve te Shqiperise dhe roli i ujerave nentokesore ne gjenerimin e tyre”,Fakulteti i Gjeologjise e minierave, Universiteti Politeknik, Tirane , Shqiperi.
Dallohet per pjesemarrje dhe udheheqje ne projekte nderkombetare si psh Koordinator dhe studjues kryesor i projektit “Harta dhe Vleresimi i Gjeohazardeve te Balkanit (OOP – 024) projekti i dhene nga US Civilian Research and Development Foundation (CRDF) etj…
Te gjithe kete veprimtari shkencore jane realizuar ne botime te 4 librave mbi sizmologjine, botuar ne shqip (autor apo bashkeautor) dhe nje liber mbi rreziqet gjeologjike te Shqiperise, botuar ne anglisht (bashkeautor). 39 artikuj shkencore profesionale botuar ne revista te huaja apo nderkombetare te te shkencave te tokes dhe ne permbledhje studimesh nga Shtepi Botuese shkencore nderkombetare…etj…
Poste honorifike e anetaresi ka pase qe nga Anetar i Borditn te lidhjes se Shoqatave Shqiptare te Mjedisit, Tirane ,Shqiperi deri ne (1994 – 2015), Anetar I jashtem per Shqiperine ne Bordin e Drejtoreve te Instituteve Kerkimore te Bashkuara per Sizmologjine (IRIS), SHBA ; Anetar i Shoqates Gjeofizike Evropiane, Anetar i Komitetit Themelues te Agjensise Boterore te Monitorimit Planetar dhe Reduktimit te Riskut te Termeteve, Gjeneve, Zvicer; apo Anetar i shoqates Gjeofizike te Amerikes (AGU); Perfaqesues i Shqiperise ne Shoqaten Nderkombetare te Sizmologjise dhe Fizikes se Brendesise se Tokes (IASPEI) etj…
Veprimtaria shkencore e prof. Dr. Betim Muco eshte sa e larmishme dhe e gjere, duke nisur nga artikuj botuar ne revista dhe botime te huaja te recensionuara dhe vazhdon me artikuj botuar ne revista dhe botime te recensionuara te Shqiperise, artikuj abstrakte dhe postera paraqitur ne konferenca, workshope apo veprimtari te tjera shkencore nderkombetare apo rajonale.
Nje kujdes te madh ka treguar per kumtesat profesionale paraqitur ne veprimtari kombetare, artikuj popullore botuar ne Shqiperi,apo takime shkencore dhe konferenca nderkombetare te ndjekura etj..
Me seriozitetin e shkencetarit dhe me frymezimin e poetit dhe te prozatorit, dallohet dhe ne krijitarine artistike si dhe ne perkthimet. Nje vlere te pashoqe ka “Antologji e Poezise Boterore te shekullit 20- te” ku duke ju referuar parathenies se kesaj permbledhje ai shprehet : “ Poezia eshte nje perpjekje per te rithene vetveten. Ajo lind nga shpirtra qe shohin atje ku jo te gjithe shohin dot dhe duke kapercyer kohera, epoka e sisteme shoqerore behet pasuri e cmuar e krejt njerezimit. Kjo antologji permbledh 135 poete nga e gjithe bota qe kane jetuar dhe krijuar kryesisht ne shekullin e 20-te “ I vjen keq se nuk ka mundur te beje me shume, pasi poetet jane perfaqesuar nga nje tufe poezish qe jo kurdohere shprehin dimensionet e verteta te artit te tyre poetik..”
Nje nga miqte e ngushte te Prof. Dr.Betim Muco eshte shkrimtari Roland Gjoza – New York. Ne pamundesi me ardh ne kete perkujtimore, dergon nje mesazh miku, vellai ku midis te tjerave shprehet “ ..te lutem transmetojani familjes Muco, nderimin gjer ne shenjteri te kesaj dite, aq te rendesishme, jo vetem per ta, po dhe per miqte, letrat, shkencen. Betimi eshte ringjallur, qe diten kur u kujtua dhe s’harrohet me…….Ajo qe e la. Zemra. Jo nuk e lodhi shkenca , ajo perpikmeri e rende prej ekzaktesie, jo, nuk e lodhen udhetimet e pafundme kozmopolitin fisnik, qe donte t’i shijonte te 1000 bukurite divine te kesaj bote perpara se te shkonte andej nga 100 vjetet, jo nuk e lodhen c’lidhej me njerezit, po me te fshehten e frymezimit spontan qe e rremben njeriun prej sferes fizike dhe e con ne tejjete…Pikerisht ne tejjete e kishte kerthizen. Po ndoshta atje e donin me fort dhe i kishin caktuar ndonje detyre… Ndoshta… Ne frymezim eshte , ne frymezim, ne nje kopesht me Danten,i cili ben mekatin s’e nuk e le te shfaqet njerezisht. Na e mori Dante, as Ajnshtani, as Kolombi, as Marta, s’paten fuqi ta mbanin . Keshtu e kane poetet. Po nuk ikin vertet, vetem sa bejne nje sfide, keta anarshiste te statukuose dhe vijne ku i zeme me goje. Si sot , ne kete takim miqsh e familjaresh , qe e kane ate fuqi sa ta lene Danten vetem. Po, po, e ka kete fuqi, “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia, e ka kete fuqi Marta, miqte. U shfaq. Syri eshte me i varfer se ndjenja, ndonese shquhet. Te mos harrojme se sot kemi ngapak Zot midis nesh. Dhe ndodh mrekullia, jo permes fjaleve te ungjillit, po permes fjaleve te shpirtit. Kemi humbur format, s’kemi veshje e tipare qe te na dallojne, po jemi bere lende efemere, vetem e vetem qe Betim Muco te ngjallet! Dhe ja ku e ngjallem. ….”
Z.Tajar Domi shprehet : “Duke respektuar ne kete menyre, thjesht por me shpirt dhe me zemer Prof.Betim Mucon, ne respektojme veten, respektojme vlerat tona intelektuale kombetare, dhe mburremi denjesisht para botes per keto kapacitete, qe ne cdo vend te jene, konkurojne me koken lart dhe fitojne. Por, ne nuk duhet t’i leme qe fjala e tyre te degjohet vetem pas vdekjes. Edhe per se gjalli, ishin po ato. Te percojme tek te rinjte, kontributet e tyre……..Emra te tille si i Prof. Betim Mucos e shume te tjere, duhet ta bejne kete brez te ndjehet krenar, e ne kete rruge te shtohet edhe me shume atdhedashuria e ndjenja kombetare.
Kombit i nevojiten vlera, qe ai te njihet e te zhvillohet perkrah kombeve te tjere. Betimi ishte nje vlere e tille e madhe dhe i tille mbetet edhe pas vdekjes.Ai la pas nje trashegimi brilante te jetes se tij …krijimtari artistike dhe shkencore….
Po keshtu per veprimtarine letraro -shkencore te Betim Muco e solli Vlashi Fili .
Ne shenimet e saj ja si shprehet poetja Natasha Lako : “I rende si guret e dheut mbeti Betim Muco, por ndoshta edhe njeriu me delikat dhe i ndjeshem i kesaj bote dhe i asaj Lidhje Shkrimtaresh, aq te perfolur prej te gjitheve ne ne korr.
Betimi i le shqiptareve talentin dhe ndershmerine, permbajtjen fisnike, busullen e anijes letrare qe nuk pranon kurrefare patetike dhe profka te medha, si dhe modestise ne te jetuar thelle. Ja perse edhe nje godine do te behet e shenjte kur te ruaje edhe emrin e tij te rralle, pavaresisht se ai shkeli gjithe anet e botes.
Jam krenare qe kam shkruar per vepren tende letrare , mik qe dashur te afrosh popullin tim me te gjithe shkrimtaret dhe poetet si me nje jete hoshenari, larg zhurmave te medha. E dija qe te pelqenin udhetimet, por nuk e dija qe mq ngut do te nisje udhetimin tendte fundit.
E di qe fjala e Betim Muco do te bekoje popullin tim ne jete te jetes me nje ze burri te vertete.”
Marta Muco ,bashkeshortja falenderoi te pranishmit,si dhe u ndal shkurtimisht te puna e palodhur e Betim Muco ; lidhja e tij me krijimtaririne artistike dhe ne vecanti marredheniet e mira qe kishte ai me te gjithe boten sizmologjike.Shume botime te tij si ne poezi dhe ne proze ju dhuruan shoqates, dhe shkolles shqipe.
Faruk Myrtaj dergon kete mesazh : Betim Muço përktheu, si zakonisht për kënaqësi të tij, edhe tregimin “Vdekja e Plakut” të Vasili Shukshin. Deri në rreshtin e mbramë një prozë humane, teksa ndjen orën e fundit Plaku i prozës s’rri dot pa i thënë plakës së tij se ‘..kish qenë ca i ashpër me të!’
Kjo mu kujtua kur Astrit Lulushi, me të cilin na ndodhi të hanim bukë tek Muçot, më bëri të ditur se Betimi ishte nisur për tjetërkund…
Kisha vetem e-mailin dhe telefonin e tij, të Betim Muços, por ngurrova cilin te perdorja. Si për të provuar atë që sapo kisha dëgjuar, m’u duk me e lehtë, t’i shkroja pikërisht atij, Betimit.
Përgjigja më erdhi shpejt. Adresa e dërguesit ishte po ajo, e Betim Muços. Edhe pse ne fund te rreshtave ishte emri i Marta Muços:
“E di që me shpirt ke qenë këtu me mua, ndërsa përcillja Betimin e shtrenjtë në banesën e fundit. E mbarova detyrën e parë. Tani kam Tiranën, që është më e vështirë për mua, por që unë do ta bëj edhe atë për Betimin tim të dashur.
Po dhimbja nuk më lehtesohet Faruk. Ku ta gjej forcen? Nuk ka asnje gjë në këtë botë, që ma zevendeson humbjen. Avash avash do filloj të mbledh e sistemoj dhe botoj c’la pas Betimi. Por kam nevoje per pak kohe. Se besoj se mund të prek ende ndonjë gjë të tij pa qarë me lote, akoma jo….”
Zogjtë, duke imituar poetët, kthehen hera herës tek foleja e tyre, që ne njerëzit e quajmë Atdhe. Njeriun e sotëm, kudo, e udhëzojnë, e joshin, me globalizmin, por në asnjë rast nuk mundin, as kur ia bëjnë fare shkoqur ftesën, të harroj atdheun…
Shkrimtarët nuk ikin kurrë prej atdheut, as kur detyrohen, janë atje edhe kur fizikisht shfaqen tjetërkund. Ekzili ndaj është burim veprash të mëdha dhe ndaj përshkëndit memoria e tij e fosfortë.
Shkrimtarit, pavarësisht distancave e gjuhës me të cilën niset për tek lexuesi, edhe kur ndodh të mos përkthehet kurrë, i përndrit vegimi i mundësisë së komunikimit me shkrimtarë e lexues në botë, kudo ku merr me mend se ka shkak se mund ta ndjejnë apo të ketë shembëllime subjektesh, kumtesh estetike apo sociale.
Por, pa dyshim, përgjithnjë e pashmangshëm, krijuesi është e ndjehet në gjuhën e vetë, në trojet ku gjuha artikulohet në belbëzimet e para të fëmijëve…
Betimi, shume vite përpara se të vihej në rrugë prej Atdheut, solli në shqip “Virgjëreshat Shqiptare” të (nobelistes së mëvonshme) Munro dhe vetëm paskësaj u nis vetë për matanë Atlantikut. Prej strehës së ngrohtë në Botën e Re, solli në shqip Antologjinë e Poetëve të Botës, të asaj bote që ishte, pavarësisht nesh, por që tashmë e kemi prej ndërmjetësimit të tij.
Këto solla ndërmend teksa po besoja se Betimi më ishte përgjigjur prej andej, nëpërmjet po asaj Marte, që dukej se sapo kishte marrë përsipër të përgjigjej për dy persona njëherësh…
Padyshim ishte e vetmja mënyre : T’i ikte dhimbjes, duke bërë jetën e të Dyve.
Pra, siç kishte ndodhur deri sot, me ne miqtë e shumtë të Betimit të Saj dhe të Fëmijëve të Tyre aq të dashur.
Plaku i Shukshin, mbase ndaj u përkthye, që të na thotë të gjithëve, dhimbshëm, në emër të Jetës:
“…Kam qenë ca i ashpër me ju…”
Faleminderit, që ishe aq i dashur me ne të gjithë, Betim.
Nje nga miqte e tij, Vaid Hyzoti u shpreh :“….per nje cast mendova se qiejte ku banon tani Betimi yne, u perthyen, e ulen dhe e sollen mes nesh, ashtu te qeshur, sic na e la amanet… ishte gjithe ai bashkebisedim qe u soll sot ketu nga vete fjalet e miresise qe ai na la. Te gjithe e njihnim dhe e kishim ne kujtese buzagaz, duke mbajtur ate amanet qe u kishte lene :”Me mbani mend duke qeshur”. …. Betimi punoi, shkroi e skaliti fjalen vetem per te tjere, me heshtje dhe te pashoqe….
Dhe ja, ne kete dite ishte i pranishem me ne shkencetari i nivelit te larte ne fushen e sizmologjise, poeti , prozator dhe perkthyesi i talentuar Prof. Dr. Betim Muco. Emri i tij do te jete gjithmone midis nesh, se vepra e tij e ben ate te pavdekshem

Violeta Mirakaj
New York, 13 korrik 2015j
Homazh per Prof. Dr. Betim Muco
1947- 201
“ Me mbani mend duke qeshur”
Diten e Shtune, me date 11 Korrik 2015 ,shoqata “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia; organizoi nje veprimtari ne 6 – mujorin e largimit nga kjo jete te Prof. Dr. Betim Muco. Kjo veprimtari u ideua nga poetja Iliriana Sulkuqi me nje perkujdesje te perkor , si dhe nga i palodhuri Llazar Vero, duke pase dhe ndihmen e kryetarit te shoqates Z. Tajar Domi, Vlashi Fili, Bujar Gjoka dhe anetaret e tjere me familjaret e tyre.
Salla u mbush plot. Ishin te shumte ata qe kishin ardhur ta takonin, jo vetem te familjes ,si Znj.Marta Muco me femijet; por dhe miqte e tij dhe te familjes nga Washingtoni dhe New York.
Bashkebisedimi midis te pranishmeve ishte i grohte, sollen vete fjalet e miresise qe ai na la. Pak e njihnim Prof. Dr. Betim Muco.veprimtaria e tij ishte e madhe
Betim Muco lindi ne vitin 1947 ne Tirane. Eshte diplomuar per fizike dhe ka ushtruar profesionin e kerkuesit shkencor ne fushen e shkencave te tokes. Botimet e para letrare i ka qe nga shkolla e mesme. Ka botuar mjaft libra me poezi, tregime, romane e letersi per femije dhe ka perkthyer ne shqip shume autore te njohur nga letersia boterore. Qe nga viti 2001 ka pase jetuar e punuar ne Merilend, SHBA ku ka qene aktiv si ne profesionin e tij ashtu dhe ne letersi
Konsulent, Incorporated Reseach Institutions for Seismology (IRS), Washington DC, SHBA.
Themelon dhe drejton shtepine Botuese Equinoxes Publishing House,LLC, ku boton 10 libra ne shqip dhe nje ne anglisht. Per 10 vjet me radhe Editor Shkencor ne General Dynamics Information Technology. Fiton qendrimin e perhershem ne SHBA ne dy kategori: Per interesa kombetare te SHBA dhe si individ me aftesi te shquara. Per vite me rradhe ne Shqiperi eshte Pergjegjes i Rrjetit Sizmologjik, Instituti i Sizmologjise, Akademia e Shkencave, Rruga don Bosko, Tirane , Shqiperi
Ne vitet 1974 – 1993 –Kerkues kerkimor shkencor, Instituti i Sizmologjise, Tirane, Shqiperi
Arsimimi dhe kualifikimi i tij eshte i vazhdueshem gati ne gjithe jeten e tij duke qene shkencetar vizitues ne disa vende ne Departamentin e Shkencave te Tokes dhe per 6 muaj ne Japoni ne Institutin e kerkimit te termeteve, Universiteti i Tokios
Titulli “Drejtues Kerkimesh” (ekuivalent me Profesor) .
Doktor i Shkencave, Teza: “Vecori te termeteve te Shqiperise dhe roli i ujerave nentokesore ne gjenerimin e tyre”,Fakulteti i Gjeologjise e minierave, Universiteti Politeknik, Tirane , Shqiperi.
Dallohet per pjesemarrje dhe udheheqje ne projekte nderkombetare si psh Koordinator dhe studjues kryesor i projektit “Harta dhe Vleresimi i Gjeohazardeve te Balkanit (OOP – 024) projekti i dhene nga US Civilian Research and Development Foundation (CRDF) etj…
Te gjithe kete veprimtari shkencore jane realizuar ne botime te 4 librave mbi sizmologjine, botuar ne shqip (autor apo bashkeautor) dhe nje liber mbi rreziqet gjeologjike te Shqiperise, botuar ne anglisht (bashkeautor). 39 artikuj shkencore profesionale botuar ne revista te huaja apo nderkombetare te te shkencave te tokes dhe ne permbledhje studimesh nga Shtepi Botuese shkencore nderkombetare…etj…
Poste honorifike e anetaresi ka pase qe nga Anetar i Borditn te lidhjes se Shoqatave Shqiptare te Mjedisit, Tirane ,Shqiperi deri ne (1994 – 2015), Anetar I jashtem per Shqiperine ne Bordin e Drejtoreve te Instituteve Kerkimore te Bashkuara per Sizmologjine (IRIS), SHBA ; Anetar i Shoqates Gjeofizike Evropiane, Anetar i Komitetit Themelues te Agjensise Boterore te Monitorimit Planetar dhe Reduktimit te Riskut te Termeteve, Gjeneve, Zvicer; apo Anetar i shoqates Gjeofizike te Amerikes (AGU); Perfaqesues i Shqiperise ne Shoqaten Nderkombetare te Sizmologjise dhe Fizikes se Brendesise se Tokes (IASPEI) etj…
Veprimtaria shkencore e prof. Dr. Betim Muco eshte sa e larmishme dhe e gjere, duke nisur nga artikuj botuar ne revista dhe botime te huaja te recensionuara dhe vazhdon me artikuj botuar ne revista dhe botime te recensionuara te Shqiperise, artikuj abstrakte dhe postera paraqitur ne konferenca, workshope apo veprimtari te tjera shkencore nderkombetare apo rajonale.
Nje kujdes te madh ka treguar per kumtesat profesionale paraqitur ne veprimtari kombetare, artikuj popullore botuar ne Shqiperi,apo takime shkencore dhe konferenca nderkombetare te ndjekura etj..
Me seriozitetin e shkencetarit dhe me frymezimin e poetit dhe te prozatorit, dallohet dhe ne krijitarine artistike si dhe ne perkthimet. Nje vlere te pashoqe ka “Antologji e Poezise Boterore te shekullit 20- te” ku duke ju referuar parathenies se kesaj permbledhje ai shprehet : “ Poezia eshte nje perpjekje per te rithene vetveten. Ajo lind nga shpirtra qe shohin atje ku jo te gjithe shohin dot dhe duke kapercyer kohera, epoka e sisteme shoqerore behet pasuri e cmuar e krejt njerezimit. Kjo antologji permbledh 135 poete nga e gjithe bota qe kane jetuar dhe krijuar kryesisht ne shekullin e 20-te “ I vjen keq se nuk ka mundur te beje me shume, pasi poetet jane perfaqesuar nga nje tufe poezish qe jo kurdohere shprehin dimensionet e verteta te artit te tyre poetik..”
Nje nga miqte e ngushte te Prof. Dr.Betim Muco eshte shkrimtari Roland Gjoza – New York. Ne pamundesi me ardh ne kete perkujtimore, dergon nje mesazh miku, vellai ku midis te tjerave shprehet “ ..te lutem transmetojani familjes Muco, nderimin gjer ne shenjteri te kesaj dite, aq te rendesishme, jo vetem per ta, po dhe per miqte, letrat, shkencen. Betimi eshte ringjallur, qe diten kur u kujtua dhe s’harrohet me…….Ajo qe e la. Zemra. Jo nuk e lodhi shkenca , ajo perpikmeri e rende prej ekzaktesie, jo, nuk e lodhen udhetimet e pafundme kozmopolitin fisnik, qe donte t’i shijonte te 1000 bukurite divine te kesaj bote perpara se te shkonte andej nga 100 vjetet, jo nuk e lodhen c’lidhej me njerezit, po me te fshehten e frymezimit spontan qe e rremben njeriun prej sferes fizike dhe e con ne tejjete…Pikerisht ne tejjete e kishte kerthizen. Po ndoshta atje e donin me fort dhe i kishin caktuar ndonje detyre… Ndoshta… Ne frymezim eshte , ne frymezim, ne nje kopesht me Danten,i cili ben mekatin s’e nuk e le te shfaqet njerezisht. Na e mori Dante, as Ajnshtani, as Kolombi, as Marta, s’paten fuqi ta mbanin . Keshtu e kane poetet. Po nuk ikin vertet, vetem sa bejne nje sfide, keta anarshiste te statukuose dhe vijne ku i zeme me goje. Si sot , ne kete takim miqsh e familjaresh , qe e kane ate fuqi sa ta lene Danten vetem. Po, po, e ka kete fuqi, “Bijte e Shqipes” ne Filadelfia, e ka kete fuqi Marta, miqte. U shfaq. Syri eshte me i varfer se ndjenja, ndonese shquhet. Te mos harrojme se sot kemi ngapak Zot midis nesh. Dhe ndodh mrekullia, jo permes fjaleve te ungjillit, po permes fjaleve te shpirtit. Kemi humbur format, s’kemi veshje e tipare qe te na dallojne, po jemi bere lende efemere, vetem e vetem qe Betim Muco te ngjallet! Dhe ja ku e ngjallem. ….”
Z.Tajar Domi shprehet : “Duke respektuar ne kete menyre, thjesht por me shpirt dhe me zemer Prof.Betim Mucon, ne respektojme veten, respektojme vlerat tona intelektuale kombetare, dhe mburremi denjesisht para botes per keto kapacitete, qe ne cdo vend te jene, konkurojne me koken lart dhe fitojne. Por, ne nuk duhet t’i leme qe fjala e tyre te degjohet vetem pas vdekjes. Edhe per se gjalli, ishin po ato. Te percojme tek te rinjte, kontributet e tyre……..Emra te tille si i Prof. Betim Mucos e shume te tjere, duhet ta bejne kete brez te ndjehet krenar, e ne kete rruge te shtohet edhe me shume atdhedashuria e ndjenja kombetare.
Kombit i nevojiten vlera, qe ai te njihet e te zhvillohet perkrah kombeve te tjere. Betimi ishte nje vlere e tille e madhe dhe i tille mbetet edhe pas vdekjes.Ai la pas nje trashegimi brilante te jetes se tij …krijimtari artistike dhe shkencore….
Po keshtu per veprimtarine letraro -shkencore te Betim Muco e solli Vlashi Fili .
Ne shenimet e saj ja si shprehet poetja Natasha Lako : “I rende si guret e dheut mbeti Betim Muco, por ndoshta edhe njeriu me delikat dhe i ndjeshem i kesaj bote dhe i asaj Lidhje Shkrimtaresh, aq te perfolur prej te gjitheve ne ne korr.
Betimi i le shqiptareve talentin dhe ndershmerine, permbajtjen fisnike, busullen e anijes letrare qe nuk pranon kurrefare patetike dhe profka te medha, si dhe modestise ne te jetuar thelle. Ja perse edhe nje godine do te behet e shenjte kur te ruaje edhe emrin e tij te rralle, pavaresisht se ai shkeli gjithe anet e botes.
Jam krenare qe kam shkruar per vepren tende letrare , mik qe dashur te afrosh popullin tim me te gjithe shkrimtaret dhe poetet si me nje jete hoshenari, larg zhurmave te medha. E dija qe te pelqenin udhetimet, por nuk e dija qe mq ngut do te nisje udhetimin tendte fundit.
E di qe fjala e Betim Muco do te bekoje popullin tim ne jete te jetes me nje ze burri te vertete.”
Marta Muco ,bashkeshortja falenderoi te pranishmit,si dhe u ndal shkurtimisht te puna e palodhur e Betim Muco ; lidhja e tij me krijimtaririne artistike dhe ne vecanti marredheniet e mira qe kishte ai me te gjithe boten sizmologjike.Shume botime te tij si ne poezi dhe ne proze ju dhuruan shoqates, dhe shkolles shqipe.
Faruk Myrtaj dergon kete mesazh : Betim Muço përktheu, si zakonisht për kënaqësi të tij, edhe tregimin “Vdekja e Plakut” të Vasili Shukshin. Deri në rreshtin e mbramë një prozë humane, teksa ndjen orën e fundit Plaku i prozës s’rri dot pa i thënë plakës së tij se ‘..kish qenë ca i ashpër me të!’
Kjo mu kujtua kur Astrit Lulushi, me të cilin na ndodhi të hanim bukë tek Muçot, më bëri të ditur se Betimi ishte nisur për tjetërkund…
Kisha vetem e-mailin dhe telefonin e tij, të Betim Muços, por ngurrova cilin te perdorja. Si për të provuar atë që sapo kisha dëgjuar, m’u duk me e lehtë, t’i shkroja pikërisht atij, Betimit.
Përgjigja më erdhi shpejt. Adresa e dërguesit ishte po ajo, e Betim Muços. Edhe pse ne fund te rreshtave ishte emri i Marta Muços:
“E di që me shpirt ke qenë këtu me mua, ndërsa përcillja Betimin e shtrenjtë në banesën e fundit. E mbarova detyrën e parë. Tani kam Tiranën, që është më e vështirë për mua, por që unë do ta bëj edhe atë për Betimin tim të dashur.
Po dhimbja nuk më lehtesohet Faruk. Ku ta gjej forcen? Nuk ka asnje gjë në këtë botë, që ma zevendeson humbjen. Avash avash do filloj të mbledh e sistemoj dhe botoj c’la pas Betimi. Por kam nevoje per pak kohe. Se besoj se mund të prek ende ndonjë gjë të tij pa qarë me lote, akoma jo….”
Zogjtë, duke imituar poetët, kthehen hera herës tek foleja e tyre, që ne njerëzit e quajmë Atdhe. Njeriun e sotëm, kudo, e udhëzojnë, e joshin, me globalizmin, por në asnjë rast nuk mundin, as kur ia bëjnë fare shkoqur ftesën, të harroj atdheun…
Shkrimtarët nuk ikin kurrë prej atdheut, as kur detyrohen, janë atje edhe kur fizikisht shfaqen tjetërkund. Ekzili ndaj është burim veprash të mëdha dhe ndaj përshkëndit memoria e tij e fosfortë.
Shkrimtarit, pavarësisht distancave e gjuhës me të cilën niset për tek lexuesi, edhe kur ndodh të mos përkthehet kurrë, i përndrit vegimi i mundësisë së komunikimit me shkrimtarë e lexues në botë, kudo ku merr me mend se ka shkak se mund ta ndjejnë apo të ketë shembëllime subjektesh, kumtesh estetike apo sociale.
Por, pa dyshim, përgjithnjë e pashmangshëm, krijuesi është e ndjehet në gjuhën e vetë, në trojet ku gjuha artikulohet në belbëzimet e para të fëmijëve…
Betimi, shume vite përpara se të vihej në rrugë prej Atdheut, solli në shqip “Virgjëreshat Shqiptare” të (nobelistes së mëvonshme) Munro dhe vetëm paskësaj u nis vetë për matanë Atlantikut. Prej strehës së ngrohtë në Botën e Re, solli në shqip Antologjinë e Poetëve të Botës, të asaj bote që ishte, pavarësisht nesh, por që tashmë e kemi prej ndërmjetësimit të tij.
Këto solla ndërmend teksa po besoja se Betimi më ishte përgjigjur prej andej, nëpërmjet po asaj Marte, që dukej se sapo kishte marrë përsipër të përgjigjej për dy persona njëherësh…
Padyshim ishte e vetmja mënyre : T’i ikte dhimbjes, duke bërë jetën e të Dyve.
Pra, siç kishte ndodhur deri sot, me ne miqtë e shumtë të Betimit të Saj dhe të Fëmijëve të Tyre aq të dashur.
Plaku i Shukshin, mbase ndaj u përkthye, që të na thotë të gjithëve, dhimbshëm, në emër të Jetës:
“…Kam qenë ca i ashpër me ju…”
Faleminderit, që ishe aq i dashur me ne të gjithë, Betim.
Nje nga miqte e tij, Vaid Hyzoti u shpreh :“….per nje cast mendova se qiejte ku banon tani Betimi yne, u perthyen, e ulen dhe e sollen mes nesh, ashtu te qeshur, sic na e la amanet… ishte gjithe ai bashkebisedim qe u soll sot ketu nga vete fjalet e miresise qe ai na la. Te gjithe e njihnim dhe e kishim ne kujtese buzagaz, duke mbajtur ate amanet qe u kishte lene :”Me mbani mend duke qeshur”. …. Betimi punoi, shkroi e skaliti fjalen vetem per te tjere, me heshtje dhe te pashoqe….
Dhe ja, ne kete dite ishte i pranishem me ne shkencetari i nivelit te larte ne fushen e sizmologjise, poeti , prozator dhe perkthyesi i talentuar Prof. Dr. Betim Muco. Emri i tij do te jete gjithmone midis nesh, se vepra e tij e ben ate te pavdekshem

Violeta Mirakaj
New York, 13 korrik 2015

“…Një shportë sa Qielli – me Dashuri…”

September 5, 2014 by dgreca

Sjellim ne diten e lindjes nje Intervistë me poeten Iliriana Sulkuqi ( Kësulkuqja)/
Bisedoi Raimonda MOISIU/
Aty nga fundi i viteve ’70 , në një rreth miqësor, do të më jepej rasti për herë të parë, fizikisht , të takoj poeten dhe shkrimtaren Iliriana Sulkuqi. Ishte e veshur ushtarake e ndodhej mes nje grupi ushtarakësh me grada të larta si, Arif Hasko, Vehip Fejzulla,…por qe kjo vajzë simpatike e hijshme me uniformë,me flokët e gjata mbi supe, i kishte bërë ” zap” gjeneralët, duke ju recituar vargjet e saj poetike që sapo kishte krijuar. Ekspresiviteti i vargut të saj poetik, plot dashuri , ndjenjë e mirësi, më bëri që gjatë gjithë jetës sime ta ndiqja,këtë talent të lindur vetëm për poezi, në gazetën “Zëri i Rinisë”, Drita “, revista “Shqiptarja …”…si dhe në organe të tjera letrare të shtypit shqiptar.
Por bota është e vogël ! Ja ku unë përsëri takohem me këtë urtësi e mençuri, madhështi për nga krijimmtaria e saj, këtu në USA.Ajo nuk ndalet! Vargu dhe pena e saj krijuese vërshon vrullshëm ,kudo, në listat virtuale, shtypin shqiptar në Diasporë , Shqipëri ,Kosovë e kudo në botë! Meraku i vetëm i poetes , shkrimtares , është :Dhuro sa më shumë dashuri, tek të gjithë njerëzit pa dallim feje,race apo ideje!
Meraku i saj janë fëmijët e lindur në tokën e huaj, për brezin e ardhshëm shqiptar në Diasporë ,USA, e kudo ku ka komunitet shqiptar në botë dhe mesazhi që transmeton kjo poete , shkrimtare , nënë , gjyshe: Mësojuni fëmijëve gjuhën e Mëmëdheut , gjuhën shqipe ,trashëgoni të ta,traditën, zakonet e vlerat më të mira kombëtare dhe IDENTITETIN tonë KOMBËTAR!
Duke lexuar intervistën e Lili -t (Sa më pëlqen ta thërras me këtë emër!), ju do të befasoheni , nga forca dhe e vërteta e fjalës së saj, nga ” vrapimi” i saj për të krijuar, nga virtyti i mirësisë dhe i dashurisë (me plot bindje do ta quaja Binomi Poet-Njeri), që e karakterizon këtë perlë të letrave shqipe!
-Kam shumë kohë që kam dashur të realizoj një intervistë me ju. I jeni përgjigjur me heshtje. Përse ?
-Ke të drejtë Monda, kur thua se disi jam shmangur, por pa të keq. Intervista është portreti i dyfishtë, ose më saktë, një portret me dy personazhe. Prandaj, unë me “heshtjen” time kam patur dhe merakun, që të justifikoja “fjalën” time para jush dhe lexuesit. Duhet të flasësh kur diç ke për të thënë. Edhe kur pi një kafe me një shoqe apo shok duhet të shkëmbesh informacion, aq më tepër në një bashkëbisedim publik siç është intervista….
Pastaj, për të qenë e sinqertë, a do të të them të vërtetën e vërtetë që më dhemb në shpirt?
Të tilla intervista, me postime pyetjesh dhe me postime përgjigjesh, për mua janë hipokrizi. Vetëm se i bëjmë qejfin vetes dhe njera-tjetrës apo njeri – tjetrit. Por këto janë kushtet e sotme..
Tjetër, kujt i shërbejnë? I bëjmë për njeri -tjetrin? Kjo s’ka kuptim. I bëjmë për brezin pas nesh, d.m.th, për fëmijët tanë? Edhe kjo s’ka asnjë vlerë. Ku janë, ku i kemi? Ku kanë kohë ata të lexojnë “bëmat” tona… Ata, ende vrapojnë, sa nga një shtet në tjetrin, sa nga një “fshesë”, në tjetrën. Sa nga një shkollë në tjetrën… Harrojnë edhe gjuhën e mëmës, harrojnë edhe ata që i kanë lindur… Mirë, ata që kanë prindërit, gjyshër apo gjyshe pranë, diçka mësojnë … Po pastaj… çfarë do të lexojnë? Sa të rinj lexojnë gazetën shqiptare, këtu në Amerikë, sa të tjerë qoftë edhe në Shqipëri apo nëpër shtete të tjerë mërguar…? Ndoshta vetëm për ndonjë lajm mërgimi, punësimi, shkollimi, biznesi… dhe këtu mbaron gjuha. Fillon artikulimi i saj drejt mbijetesës, drejt së panjohurës, duke hedhur pas shpine të njohurat e trashëguara…
Ka edhe shumë arsye të tjera…
-Jeni një krijuese shumë prodhimtare, ç’mund të na thoni për botimet tuaja të fundit?
-Shkruaj. Pa shkruar nuk mund të rri. Por jo çdo gjë e shkruar ka vlerat e botimit. Këtu është “udhëkryqi” midis poetit dhe lexuesit. Krijimtaria është e poetit (shkrimtarit), sa nuk i janë venë kapakët librit dhe ISBN-ja e Shtëpisë Botuese. Pastaj bëhet pronë e lexuesit. Kështu ndodh edhe me ato krijime që hidhen për lexuesin në faqet e internetit. Pra, për botimet e mia le të flasë lexuesi im.
-Ju jeni një emër i dëgjuar. Ne ju lexojmë vazhdimisht, në shtypin shqiptar në Shqipëri e Diasporë, edhe pas ardhjes në SHBA. Çfarë ka sjellë në krijimtarinë tuaj ky ndryshim gjeografik?
-Njeriu në gjithë jetën ka vetëm një Atdhe, ose Mëmëdhe, që mua më duket më intime si fjalë. Njeriu mund të lëvizë në të gjithë kontinentet e rruzullit, mbase dhe në Hënë, por Atdheun nuk e tjetërson dot. Dhe kush thotë se “… m’u bë Atdhe i Dytë”, mashtron veten dhe atë që e lexon apo e dëgjon. Kam lexuar një mikun tim-poet, i ikur dhe ai jashtë Shqipërisë. Kur e pyetën nga je? U përgjigj: Nga vendi më i bukur në botë!” Sikur Dantja të kishte shkruar vetëm për Parajsën, nuk do të ishte e pavdekshme “Komedia Hyjnore”. Duhej dhe Ferri, që t’i jepte vlerë e kuptim. Dhe kjo ndjenjë e Mëmëdheut të mirë e të bukur nis nga Gjiri i Nënës, nga Vendlindja, porta, rrugicat e deri në bulevardet e qytetit, në malin e Krastës, në ujin e Shkumbinit, në… Pra, Atdheu është si Atomi në një Molekulë-jete. Edhe krijimtaria aty nis dhe… aty mbaron. Ardhja ime në SHBA, më ka pasuruar me ndjesitë pranë familjes, me aromën e dy nipërve dhe mbesës, aq të dashur e të domosdoshëm për mua… Pastaj dhe ngopjet e syrit me pamje të tjera. Të qenit këtu i ka dhenë vlera të tjera Dashurisë dhe Mallit, pa të cilat nuk punon dot “Shpirti i Poetit”.
-Ju kaluat një periudhë të gjatë në Greqi, me çfarë mbresash vjen Iliriana që andej dhe diçka rreth aktivititetit e krijimtarisë suaj atje.
-Greqia për poetin është thesar. E lakmuar në të gjitha kohët. Greqia ka statujat e Perëndive dhe shtatoret e filozofëve të lashtësisë, ka diellin, detin, gjelbërimin, ka rreth 2000 ishuj. Më i madhi është Kreta, ku edhe unë kam jetuar. Por unë nuk vajta turiste për t’u frymëzuar si Gëtja, apo Gorki… Unë isha emigrante, që doja të jetoja duke mbijetuar. Dhe, në këtë mbijetim, frymëzimi ishte i pranishëm.
Sa bukur e kemi ne fjalën “Frymëzim”! Ka në rrënjë fjalën “Frymë”, domethënë të zihet fryma. M’u zu edhe mua fryma në Kretë dhe shkruajta poezi e tregime, që nuk më pëlqejnë vetëm mua. Disa prej tyre, do t’ia rijap lexuesit edhe tek libri i ri që kam në proces botimi… Të jetosh në Kretën e Kanzanxaqit të madh, është fat, edhe kur je i pafat! Edhe pse punoja për bukën e gojës, një javë shkundje ullinjsh ia bëra hallall Kanzanxaqit. I vajta deri te varri, shumë larg nga vendqendrimi im, me një kurorë lulesh të freskëta, thuajse të gjitha ngjyrat e trëndafilave. Sa varr i thjeshtë. Vetëm një kryq dhe mbishkrimi, epitaf i lënë prej tij: “Sot dhe përgjithmonë…”. Sikur të kisha mundësi, do të kisha mbledhur lule malesh e fushash e do ta kisha thurrur vetë kurorën… Do t’i shkonte më shumë këtij varri…
-Ndryshimi midis dy mërgimeve
-Emëruesi ka të njëjtin emër-mërgim.
Numëruesi ndryshon si nata me ditën. Nëse në Greqi, edhe pse punova familiarisht për shumë kohë, edhe pse kisha miqësi me familje greke (të cilat i ruaj edhe sot), prapë racizmi dhe “fshesa e hekurt” e politikës greke janë të pashembullta në kohën e sotme, aq më tepër nga një shtet që pretendon se është fillesa e Botës dhe vetë kultura …
Ndërsa Amerika, tjetër gjë, edhe pse dua të iki një orë e më parë prej këndej… Ama, për këtë, nuk ma ka fajin Amerika, e cila më ka pajisur me të gjitha dokumentet legale dhe sigurimet sociale, që pas një jave të ardhjes këtu; që jam e lirë të lëviz ku të më çojë edhe ëndrra, që gati 120 kombe, të racave dhe të ngjyrave të ndryshme-punojnë së bashku dhe respektojnë njeri-tjetrin pa asnjë dallim…
– Poezia juaj është e arrirë dhe e vlerësuar nga kritikët . Çfarë mund t’ju ofroni krijuesve në përgjithësi nga përvoja juaj?
-Sot, dhe fjala “sot” mban gati dy dekada brenda, kritika e specializuar ka heshtur. Apo nuk qëndron më si “institucion”. Është zëvendësuar nga “mendimi i shokëve”. Kjo ka të mirën dhe të keqen e vetë. Mendimi shoqëror ka sinqeritetin dhe vërtetësinë brenda, por mund të ndodhë dhe e kundërta. Sot, brenda ditës, bëhesh poet, pa ditur se ç’është poezia. Ose dhe e kundërta, harrohesh po nuk “trokiti” kush në dyert e krijimtarisë tënde. Sa për përvojën? Nuk ka shkollë. Çdo krijues ka përvojën e vet, që ndryshon nga e tjetrit. Përvoja është si e ndjej unë jetën-botë, si e shoh unë botën-jetë,… si puna e numërave të syzave, dikush i ka 0, 75, dikush i ka, 2.5 dhe unë…(e kam treguar numrin në një poezi). Veç ka një të vërtetë të përbashkët: Të jemi të vërtetë në krijimtari. Poeti s’duhet të gënjejë kurrë… Poeti është si Profetët… (flas për ata që s’gënjejnë)…
– Keni qenë ushtarake në Shqipëri, kur filloi poezia të trokasë në shpirtin tuaj? Çfarë ndikimi ka patur në krijimtari jeta ushtarake?
-Kam qenë me fat që kam qenë ushtarake. Këto fjalë do të thoshja edhe po të kisha një profesion tjetër. Por të qenit ushtarake më ka dhënë një “Botë” tjetër që nuk e kanë pasur të tjerët. Privimet që më ka krijuar jeta ushtarake (për femrën janë më të mëdha) kanë bërë që unë sot jam Iliriana, siç jam! Si mund të isha nuk e di. Letërsia botërore ka shumë shembuj të poetëve ushtarakë, ku model është Lermontovi, por dhe unë kam pasur shokë e shoqe në ushtri që mund të quhemi “Familja e Poetëve me Uniformë” si:, Lirim Deda, Ibrahim Gani, Thanas (Nase) Jani Julia Naçi (Gjika), Lida Rrapo (Grazhdani), Merita Caci, Sotir Lashova, Nevruz Shehu, Kujtim Halili (i ndjeri), Bashkim Çepele, Hysni Milloshi, Thanas Tane, Apostol Duka, Roland Musta, Bashkim Kozeli, Fuat Çeliku, Fluturak Germenji, Mina Qirici, Afrim Himaj, Luan Malaj, Bardhyl Gosnishti, Kasem Saliasi, Riza Lahi, Kujtim Boriçi, Milianov Kallupi, Fation Pajo, Thanas Mustaqi, ….
-Ju keni një revistë për fëmijë të titulluar “Kësulkuqja”. Ç’mund të na tregoni për të?
-“Kësulkuqja” ime ka një ndryshim. Erdhi me mua në SHBA, fle me mua në “ninulla fëmijësh”, zgjohet me “vogëlushët” e gjyshe Ilirianës… Është “Kësulëkuqja”, tashti “Pelegrine” nëpër botë…
Ndoshta do të “trokasë” edhe te “Bota e gruas shqiptare”. Aty, ka shumë nëna dhe gjyshe. “Ajo” do t’i lutej që kur të shkruajnë për të rritur, mos harrojnë të shkruajnë e t’i “postojnë” vjershat, tregimet, përrallat për fëmijët. Apo jo, “teta” Drenusha? Edhe ju “tetat” dhe gjyshet e tjera…
– Reportazhet janë po aq të bukur si edhe poezia. Cila është gjinia juaj më e preferuar?
-Reportazhi është gjini e publicistikës, ku shprehesh lirshëm. Reportazhi ka ngjarjen, mendimin e mençur, personazhet, mjedisin ku veprohet… Pra, është një gjini që ngjason më tepër me tregimin. Poezia është “e shenjtë”. Një krahasim: Në një vazo lulesh është vazoja, dheu, plehu, krimbat e dheut, pika e ujit, rrezja e diellit, rrënjët e lules, trupi i lules, gjethet e lules,… dhe çelja e lules, që është vetë lulja. Qoftë lule-thane, lule-pjeshke apo bajame, lule-ftoi apo manushaqe,… (nuk them për trëndafilin, se ai të josh dhe me gjembat) për mua, ajo është poezia. Dhe këtë dua më tepër!
– Kush janë rrënjët e origjinës së Ilirianës?
-Devolli dhe Elbasani, ose anasjelltas.
-Po citoj diçka, nxjerrë nga parathënia e vëllimit tuaj: “(F) Shihemi në sy”:
“…Të udhëtosh në jetën e kësaj femre (një jetë që do ta lakmonin shumëkush prej shkrimtarëve për ta pasur subjekt të prozës së tyre, e kësaj shoqe-madheje, e kësaj gjyshe-fëmije, e kësaj ëndërr-zgjimi dhe bukuri-plage, e kësaj mall-pritjeje, është njësoj si të shkosh përtej, sikur të hysh brenda mrekullisë dhe të ndodhesh si hy mes hyjnive. Nga ai shtat i bukur vajze, para të cilit turpërohej edhe fustani me vellon e nusërisë, tashmë ka mbetur një trup që thua se tallet përditë e për çast me gravitetin dhe, kur ia do puna, mund të fluturojë si hareja më e natyrshme ose mund të peshojë sa gjithë tragjeditë e kësaj bote. Vazhdimisht në lëvizje… së bashku me sinqeritetin e fjalës së saj. Ku i merr energjitë?!…Me këtë pyetje të befasishme ti ke trokitur pikërisht në portën e përtejshmërisë, atje, tek mrekullia…”. Pra, Ilirianë,cilat janë lëvizjet e tua më mbresëlënëse. A kanë ndikuar në krijimtarinë tënde? Diçka për udhëtimin tuaj nëTeksas, ku ju ishit ftuar para disa ditëve… Dhe vërtetë, ku i gjeni energjitë tuaja…?
-Që kur “mora këmbët” siç thonë, nuk ecja por vrapoja..(nuk lija dy gurë bashkë). Dalëngadalë fillova të “vrapoja” me këmbë, me mendje, me zemër… Më vonë, jeta ushtarake e bëri “profesion” vrapimin. Por nuk është kjo e gjitha, në të gjitha stinët e jetës njeriu gjen llojet e “vrapimit”, duke bërë stafetë me veten dhe me fëmijët, me miqtë e shokët… Është “vrapim” i pashpallur, i padukur, por shumë i domosdoshëm. Jeta për njeriun është e duhet të jetë lëvizje. Për poetin lëvizja është më tepër se lëvizje. As dy vjet plot (1786-1788) nuk iu deshën gjeniut-Gëte, që të ikte nga Vajmari, drejt Italisë dhe shkruajti veprat aq të bukura “Elegji Romane” dhe “Epigramet Veneciane”. Ndryshon mjedisi, ndryshon dhe njeriu. Unë nuk kam shkruar “Elegji” e “Epigrame”, por disa poezi, mbresa, tregime etj. I kam shkruar pikërisht nga jetimet e përjetimet e lëvizjeve të mia. Poezia dhe proza ime nuk janë thjesht fantazi, por një realitet i prekshëm dhe i ndjeshëm, sigurisht, i ngritur në art, aq sa ka arritur pena ime ta bëjë.
Jam munduar që lëvizjet e mia, qoftë të detyruara apo spontane-të jenë deduktive, prej nga kanë dalë mesazhet që i kam dhënë nëpërmjet krijimeve…
Nëse, kur isha e vogël, nuk lija “dy gurë bashkë”, tani, lëvizja ka tjetër kuptim. Sot dëshiroj dhe përpiqem që jo vetëm “dy gurë”, por të gjithë “gurët” e çmuar, t’i bëj bashkë…
Po ndalem pak , tek udhëtimi, prej të cilit sapo jam kthyer – Teksas (Dallas), reportazhin për të cilin e kam titulluar. “Kësulkuqja në Botën e çudirave…”.
Pa dashur të sjell detajet dhe përshtypjet e plota, doja të theksoja diçka specifike për këtë udhëtim, pasi kjo bisedë është kryesisht në kuadrin e forumit “Bota e Gruas Shqiptare”. Pikërisht e veçanta qëndron tek personazhi kryesor i këtij reportazhi, e cila u bë shkak i realizimit të njërës prej ëndrrave të mia të para shumë viteve dhe që nuk e mendoja se do ta realizoja ndonjëherë, kaq befas dhe kaq mrekullisht.
Znj. Media Vraniqi dhe vajza e saj Vanesa, të cilat i takova në Nju Jork në Qershorin e kaluar, në promovimin e librit tonë të përbashkët “Nënës”. Aty lindi idea dhe dëshira e një ftese udhëtimi, sidomos nga Vanesa, e cila më përkëdhelte me fjalën e dashur, siç më thërrasin binjakët e vajzës, gjyshe. Ky udhëtim, u realizua në shtator! Kur të lexoni reportazhin do e kuptoni pse flet “Kësulkuqja” për botën e çudirave, por këtu ka vend ajo, realja, bota e madhe e Prizrenases së Teksasit, e cila më ka mahnitur me forcën dhe energjinë, me pjekurinë dhe zemërgjerësinë, me ngrohtësinë motrore dhe bujarinë.
E tillë është Media e tillë dhe e bija dhe jo vetëm ajo, por edhe fëmijët e tjerë si yje, Vepra dhe Vendimi si dhe bashkëshorti i denjë i saj, z.Mustafë, patritot i mirënjohur në qarqet e gjera shqiptare.
Ja pra, e dashur, Mondë, çfarë mrekullie dhe pasurie shpirtërore të japin lëvizjet, sidomos, kur ato shkojnë në drejtim të dashurisë njerëzore… Edhe բse nuk ke fuqi, merr energji edhe për vite të tjera jete.
-Çasti më i vështirë…
-Nuk e di a do të kem të tjera, për t’i krahasuar me ato që kanë shkuar dhe që mundohem t’i harroj.
-Po më i lumtur?…
-Është në arkivën e shpirtit tim dhe nuk mund ta rrëfej. Kam frikë nga lumturitë..
-Cila është dashuria më e madhe për Ilirianën?…
-Vetë Dashuria, kur ajo është e tillë.
-Po urrejtja?
-Thuhet se po nuk di të urresh, nuk di as të dashurosh. Unë nuk jam plotësisht dakort me këtë përcaktim…
– A ka në jetën tënde ndonjë ngjarje që ia shihni apo ndjeni gjurmët ende?-
-Sigurisht që ka, ashtu si tek të gjithë. Mundohem të mos m’i shohë as gjysma tjetër e vetes. Megjithatë: -Dita e dasmës (pa dasmë); një piano e lënë gati në kulmin e karrierës sime dhe një kitarë e thyer, për të mos i rënë më kurrë…, thinjat, që si në legjendë, m’u shfaqën brenda 12 orëve; çasti, kur ndahesha me fëmijët në aeroportin e Rinasit, në drejtim të një klinike të huaj për kurim. Befas, veshi më zuri fjalët:”… gjynah, e shkreta, nuk e di që s’ka për t’u kthyer më…”
-Çfar të kënaq më shumë?
-Kur luaj me fëmijët; kur ma pëlqejnë atë që kam gatuar; kur shkruaj një poezi që ende më pëlqen, pas dhjetë herëve të lexuar; kur flas dhe marr mesazhe nga miq që më duan dhe më respektojnë. U jam borxh gjithë jetën, të gjithëve.
-Çfarë të shqetëson?
-Largësia me njerëzit, sidomos me krijuesit, sidomos me poetët, si me ata që janë në Shqipëri, në vendlindjen time, ashtu edhe ata që janë këtu, në Amerikë, apo nëpër shtete e kontinente të tjerë…
-Cilët autorë të ndjekin në muzë…

-Janë shumë jashtë dhe brenda vendit tim, shkrimtarë e poetë, të ikur dhe në jetë, por të përjetshëm… Për hir të respektit të veprës së tyre po përmend disa: Çehov, Cvajg, Remark, Simonov, Anna Ahmatova, Bërns, Alen Boskie, Pavlo Neruda (e veçoj), Pol Elyar, Agolli, Reshpja, …
-Cilën ëndërr nuk keni realizuar
-Aty ku mbaron ëndrra mbaron dhe jeta. Pas ëndrrës vrapon njeriu dhe nuk e zë dot kurrë…
-Po atë që nuk doni ta kujtoni?
-Ëndrrën e vrarë, ëndrrën e mashtruar, ëndrrën e fjetur… Por edhe pse nuk do ato janë brenda trurit, brenda kujtesës së jetës dhe njeriu gdhihet me ‘to, fle për t’u gdhirë përsëri… Njeriu ka vetëm kujtesë, nuk ka harresë…
-Po atë që nuk doni ta prekni?
-Dhimbjen. Dhimbjen as nuk e ftojmë, as nuk e përzejmë dot. Ajo vjen e paftuar është bashkëudhëtare e pashmangshme me jetën e secilit… Puna është mos i biem në gjunjë e të na mbysë loti. Nuk jam dakord me shprehjen: “Nga dhimbje të mëdha dalin vepra të mëdha”. Mos paçim kurrë vepra të tilla dhe nuk ia uroj asnjë krijuesi të tilla vepra…
-“Sikur të isha djalë!” Këtë libër të Haki Stërmillit sikur ta afronim në vite dhe shkrimtari t’ju kishte Juve “personazhin” kryesor, do e pranonit?
-Kam një kujtim të bukur, si ushtarake. Marshoja me studentët mbi një javë, me ata marshimet e gjata. Një natë e kaluam te Kasollja, në Prodan, ku ka jetuar Haki Stërmilli dhe ka shkruar romanin “Sikur të isha djalë!” Na ndrinin urat e zjarrit. Aty një kolegu im më tha: “Iliriana sikur të ishe ti, personazh i romanit të Stërmillit, do të doje të ishe “djalë”? “Nuk do ta ndërroja, mbase jam më mirë kështu?!”-fola, pa u shpjeguar. Ndoshta do të isha e para, që në atë kasolle, të meditoja për romanin e H. Stërmillit, por ndjehesha e sigurtë në gjininë time. E doja veten, siç më kishte lindur nëna, e doja nënën dhe doja t’i ngjaja…
Pra, kam rënë në “mirëkuptim” me veten për të qenë “personazhi” femër, në të gjitha etapat e jetës. Dhe nuk do e ndërroja.. Kulmi, apo qendra e jetës së një femre është “të qenurit Nënë”. Edhe pse kohët e kanë shtypur më tepër femrën, përsëri ajo ka qenë dhe është në rolin e vetë më të patjetërsueshëm. Le të flasin mençuria e popujve dhe gjenitë më mirë: “Nëna, ju e keni në dorë shpëtimin e botës!” thotë Tolstoi. (Le të bëj edhe unë, detyrën time për këtë!). ” Zoti nuk mund të jetë gjithkund prandaj bëri nënat”… (le të jem edhe unë një krijesë për të bërë “punët e Zotit”). “Grua do të thotë udhëheqëse shpirtërore!” (le të jem dhe unë sadopak e tillë!)… “Një nënë fal kurdoherë, për këtë ka ardhur në botë”- thotë Aleksandër Dyma. (Le të bëj dhe unë aktin e faljes, për të qenë më të mirë e më të dashur njerëzit).”Për gruan dhe tokën le kokën” – thotë poeti ynë Dritëro Agolli, duke e shenjtëruar rolin e gruas… (Le të jem dhe unë një varg i asaj poezie)… “Për nënë dua të kisha një shqiptare”-shkruan anëtaria e Akademisë Franceze, shkrimtaria Marguerite Yorcenar. (Nuk ka koment kjo thënie!) Dhe le ta mbyll me një thënie të kandidates për presidente të SHBA-ve, Hillary Klinton: “Të drejtat e gruas janë të drejtat e njeriut!”… Ç’mund të them unë më shumë?! Ja pse nuk e ndërroj të qenit grua!
-Keni shumë miq këndej e andej kontinentit, të hershëm e të rinj, cili është sekreti i këtyre lidhjeve të qëndrueshme?
-Nuk ka asnjë “sekret”. Është Dashuria, më universalja fjalë e bukur, pa motivin e së cilës nuk mund të bëjmë as edhe një hap, nuk mund të kapërdijmë as edhe një kafshatë bukë, apo një gllënkë ujë. Që të duash të tjerët apo të të duan-është më e thjeshta që mund të bëjmë, pa paguar as një cent. Ta duam njëri-tjetrin, me të mirat dhe me të metat (gabimet) njerëzore; të njohim, pranojmë dhe të respektojmë vlerat e njëri-tjetrit. T’i “fshijmë” lotin, pa e pyetur “pse qan” dhe, kur ka nevojë për dikë , ta kuptojmë pa na e thënë dhe në çast t’i ndodhemi pranë (edhe duke qenë larg), me një fjalë , me …ç’mund të jetë më e duhur sipas mundësisë. Dhe, kjo ka rëndësi , asnjëherë të mos ia përmendësh (ka një shprehje populli, nga më të vyerat: “Kur e jep njëra dorë, nuk duhet ta dijë dora tjetër”); t’i kuptosh dhe të të besojnë se, kur ke kohë i merr (apo të marrin), në telefon edhe disa herë në ditë. Kur nuk mundesh ti apo ata (ato), nuk duhet të dyshohet tek dashuria, miqësia… Kur heshtja vonon, shqetësimi nuk është dyshim për dashurinë, por për gjendjen shëndetësore apo probleme të tjera…
Kur erdha këtu, në Amerikë (detyruar nga detyra prej gjysheje), qaja me vete në çdo sekondë të njëzetekatërorëshit. Telefoni rrinte non-stop në veshin tim (në orët, kur latantët-binjakë të vajzës, më shumë flinin se ishin zgjuar), në drejtim të të gjitha hapësirave që mbulonte shpirti im, nga shtëpiza e vendlindjes, deri nëpër shtete e kontinente ku ishte i fluturuar…
Sot, nuk kam mundësi ta mbaj telefonin në vesh. Ma rrëmbejnë vogëlushët e “rritur”. Por, edhe pse nuk mund të jem në “linjë” me ‘ta jetoj më shumë se kurrë pranë tyre. Mendoja se do t’i humbja miqtë e jetës sime. Ndoshta do të mendonin se më “rrëmbeu” Amerika… Gabova. Më njihnin më mirë ata mua se unë veten time. Çdo ditë dhe në çdo orë të saj, më marrin në telefon, më dërgojnë një mesazh, më postojnë libra të sapo dalë në librari, apo pa dalë ende në “treg”. Pra, më japin motivin e shenjtë të të jetuarit, edhe pse në largësi humbëtire…
-A ka emra të përveçëm?
-Të gjithë kanë emrat e tyre të përveçëm. Janë shumë t’i përmend. Janë nga të gjitha fushat, poetë , shkrimtarë, gazetarë, këngëtarë, piktorë e aktorë, ushtarakë, mësues(mesuesit e mi dhe të fëmijëve që nga fillorja…), shoqet dhe shokët e mi, që nga klasa e parë fillore, të tjerë nga jeta në ushtri…,komshinj…; shumë e shumë të tjerë në Shkup, Tetovë, Strugë, Kumanovë, Kërçovë, Gostivar.., në Prishtinë, Gjakovë, Prizren, Vushtri, …Ulqin… Secili (secila) ka emrin në kujtesën e zemrës sime…
-Ju kanë kushtuar poezi miq poetë, të cilët i kanë postuar në forume apo botuar nëpër organe të ndryshme të shtypit… Po citoj vargje nga disa prej tyre…

Kësulëkuqes
s’ka plakje për ty, mikja ime e fëmijërisë
mpleksur tërë jetën me ëndrra pyjesh
me panja e bredha e dhelpra që fshihen
e të ndjekin tinëzisht nëpër lirishtat e botës…
… (Kolec Traboini – Boston)
Urim, Ilirianës
Sot është e Diel, 9. 9. 2007.
E Diel ka qenë edhe para
gjysmë shekulli e ca…
E diel do të jetë edhe pas
gjysmë shekulli e ca…
Në gjithë Ditë Lindjet e Tua!…
Dhe Dielli do të ketë diell…
Dhe deti do te ketë dallgë…
Dhe mali do të ketë erë…
Dhe fëmijët do të dijnë të qeshin…
Dhe nënat do të kenë mall…
Dhe Njeriu do të ketë emër…
Si Poezia jote.

(Nase Jani…. Athinë)

Ilirianës, në vend të portretit

Një fluturz e bukur
Më çiku nën vetull.

Më qeshi si kukull
Dhe më foli heshtur…

…

Një dritëz universi
Nën vetull më çiku
Aizbergët m’i ndezi
Vullkanet m’i fiku
(Demir Gjergji -Tiranë)
Kthjellët…
-poetes I.Sulkuqi-
E tejdukshme krejt:
Me kocka të holla zogu…-
Lot borziloku.
(Qazim Shemaj -Tiranë)

Si të kam njohur dikur..
-poeteshës Iliriana Sulkuqi-
Si të kam njohur dikur…
Je dhe sot
Një princeshë e pagjumë
Që të bukurës,
Bukurisht i flet
Jo më kot.
(Fation Pajo – Çikago)

…Si e keni ndjerë veten kur i keni lexuar…?

-Si në ëndërr. Mrekullisht mirë. Pse, a nuk do të ndjehej çdokush kështu? Kjo më bën të besoj se do të jetoj për t’i larë këto borxhe … Se nuk ka jetë tjetër. Këtu lahemi dhe lyhemi. Lyhemi dhe lahemi. Paguajmë ose na paguajnë. Askush nuk ikën nga kjo botë pa larë borxhet e bukur dhe të shëmtuar… Faleminderit, shpirtërisht, miqve të mi poetë për dhuratën kaq humane, siç është Kushtimi Poetik.
-Janë shprehur për ju “… Do të kërkoja që Sulkuqi dhe të tjerë poetë në mërgim të vendosen në antologjitë që botohen nga shteti dhe në librat e shkollës dhe të përmenden sidomos autorët që jetojnë në mërgim që kanë pasuri shpirtërore e vlera shumë më tepër se disa që jetojnë këtu dhe ende me miq zenë vend nëpër libra shkollore. A është e mundur që poezitë e këtyre të jenë edhe pikë referimi për ato dhjetëra universitete shqiptare ku studiohet për letërsinë shqipe?
-Shteti sillet indiferent ndaj njeriut. Si për shumë pjesë të jetës, që nuk i siguron dot normalitetin (drita, ujë, rrugë, spitale, paisje spitalore, shkolla, antingujimin, punësimin, etj. etj.) edhe për letërsinë dhe mbarëvajtjen e saj. Kush ta përzgjedhë të bukurën dhe letërsinë me vlerë? Më tepër harrohet, apo nuk njihet vlera dhe hyjnë nëpër antologji ata që duken, që “kapin nga xhaketa”, apo lenë xhaketën me gjithë xhepa. Janë bërë disa Antologji nga botues, me “të përzgjedhurit” e tyre. Tekstet shkollorë, që nga gjimnazet e deri në universitete, mbajnë brenda më tepër “letërsi hatëri”. Kjo është një e keqe e madhe, që s’dihet kur do të ndreqet në të mirë të përfaqësimit të letërsisë shqiptare dhe të pasurimit të kulturës shqiptare.

-Ç’mendime keni për femrën krijuese dhe intelektuale në Diasporë?
-Është gjë e mirë që Femra të ketë organizmat e veta të bashkimit, ku të dalin vlerat e femrës deri tek virtyti. Por nuk e konceptoj dot emërtimin “krijuese femra e meshkuj” Unë mund të bëj një libër duke i dhënë poezisë “gjininë” mashkullore. Siç mund të bëjë dhe një poet në gjininë tonë. Në Greqi është “Mali i Shenjtë” me manastire, kisha, priftërinj e murgjër. Venë vizitorë nga gjithë bota, por vetëm meshkujt. Thuhet se vetëm Shën Mëria ka shkelur në atë Mal. Pse? “Unë duke lexuar “Krishti u ngjall përsëri” të Kanzanxaqit, kam shkuar në atë Mal të Shenjtë. Për Shpirtërat s’ka doganë dhe policë-ndalimi… Shpirti poetik nuk njeh gjini.
-Ka shumë shoqata shkrimtarësh si në SHBA, apo në vende të tjerë të Europës, ku jetojnë krijues shqiptarë, si ju duken këto bashkime?
-Letërsia bëhet vetëm, është punë individuale, por ka nevojë edhe për “tavolina” shokësh e miqsh… Konti i letërsisë ruse Leon Tolstoi mblidhte shkrimtarët e kohës, që nga Turgenievi e deri tek Çehovi që ishte më i ri dhe lexonin tregimet, apo fragmente romanesh nga njëri-tjetri. “Ja kështu shkruhet tregimi!”- thoshte Turgenievi për novelat e Çehovit. E harronte gjeninë e vetë mjeshtri i letrave, se duhej harruar. Këtë rol duhet të luajnë edhe “tavolinat”, shoqatat, apo Klubet e shkrimtarëve të ikur nga Shqipëria. Më pëlqen kjo fjala “Klub” si Klubi “Petëf ” ( kam pasur fatin të marr pjesë në një mbrëmje poetike. Recitova “Atdhe”të Petëf-it, shqip dhe hungarisht, duke i rënë edhe pianos, me një pjesë nga Shophen. Kjo ka ndodhur më 1989, një natë para operacionit, në Budapest), apo ata të Parisit etj. Jam njohur me veprimtarinë e Klubit të Shkrimtarëve “Drita” në Athinë, që ka edhe një Revistë Letrare me emrin “Pelegrin”, ku bashkon krijues të ikur nga Shqipëria, kudo qofshin ata. Bën Antologji e organizon konkurse me krijues edhe jashtë Greqisë… Vetë liria e të shkruarit i jep edhe liri gjeografike poetit apo shkrimtarit. Siç ka ky Klub anëtarë deri këtu në Amerikë edhe bashkimet e tjera të poetëve mund të kapërcejnë “kufijtë”… Pra, çdonjëri mund të bëjë zgjedhjen e vetë, ku ndjehet më mirë, larg fallciteteve letrare e mendjemadhësive vulgare… “Shokët (shoqet) i zgjedh, motrën e vëllanë nuk e zgjedh dot.”, thotë mençuria popullore…
-Ju jeni anëtare e Forumit Bota e Gruas Shqiptare, forum të cilit ju i keni dhuruar shumë si me krijimtari ashtu edhe me komunikim që në ditën e anëtarësimit. Ç’mendim keni për këtë Forum dhe a keni ndonjë sugjerim për organizimin apo pasqyrimin e krijimtarisë në blogun revistë të tij?
-Faleminderit që çmoni kontributin tim modest në këtë forum special.Them modest se nuk kam dhënë shumë. Por ajo që ka më shumë rëndësi është fakti se pavarësisht nga kontributet individuale në këtë forum, si në krijimtari apo komunikime të ndryshme, diskutime dhe përshëndetje, kjo bashkësi e jona ka një të vërtetë të madhe. Një miqësi dhe një harmoni që na jep frymëzim dhe motivim, na qetëson dhe na jep forca. Një bashkësi intelektuale dhe krijuese. Një bashkësi nënash dhe motrash që gjejnë veten dhe ripërtërihen nga komunikimi dhe mbështetja shpirtërore. Një oaz qetësie dhe besimi reciprok. Ne që jemi të shpërndara nëpër skajet e globit gjejmë këtu njëra-tjetrën, ndajmë hallet e shqetësimet, mbështesim, frymëzojmë e frymëzohemi dhe krijojmë. Mësojmë për njëra-tjetrën, rritemi e piqemi shpirtërisht dhe artistikisht. Fakti i realizimit të librit “Nënës”, përmes një grupimi të tillë specifik, flet më shumë se sa mund të flasë Kësulkuqja!
Por, megjithëse krijuesja e këtij forumi, të cilën e adhuroj, për organizimin, fantazinë kreative, për inteligjencën, shkathtësinë dhe dashamirësinë, Merita Bajraktari McCormack dhe ju moderatoret, Monda, Aida , meritoni fjalët më të mira e të sinqerta dhe përkedhelje mbas shpatullave, për punën e madhe që keni bërë e bëni, si me grupin, si me revistën letrare në internet, mendoj se ka vend për një sugjerim,meqe jam edhe pak “më e moshuar” në vite dhe krijimtari.Mendoj se duhet t’i hapet vend një rubrike për fëmijët shqiptarë në emigracion.
-Çfarë po shkruan Iliriana?
-Mendoj tregime e shkruaj poezi… Kështu ndodh me krijuesit. Dhe kur mendon dhe shkruan nga ato gjinitë e mëdha, si novela apo romani, poezia të shfaqet befas.

– Si një poeteshë me përvojë, ç’farë mesazhi kini për talentet e rinj, për inkurajimin e tyre në zhanrin e poezisë?
-Veç një gjë i them vetes që ta dëgjojnë dhe të rinjtë. Gjithë jetën e mendoj veten “Letrare e Re”. Njeriu nuk është si e mendon veten, por si e mendojnë dhe e vlerësojnë të tjerët…
-Sa citova me lart, profesioni i juaj është ushtarake. Një pyetje paksa delikate: Si ju duken përpjekjet e politikës ndërkombëtare, asaj shqiptare e kosovare e në Diasporë për çështjen e Kosovës e në përgjithësi për çështjen kombëtare shqiptare?
-Të qenit ushtarake nuk ka ndonjë të veçantë për këtë pyetje, se ushtria tashti ka dalë nga “kornizat” për “Mbrojtjen e Atdheut”. Atdheu sot (për ne) “mbrohet” më tepër nga politika ndërkombëtare dhe strukturat ndërkombëtare. Sa aktive janë ato sot s’kanë qenë kurrë në historinë e të qenit Shqipëri apo Komb Shqiptar. Edhe lëvizja e emigrantëve, nëpër shtetet e Europës dhe SHBA, kanë bërë që “Bota” të na e dijë emrin, pastaj të na kushtojë vëmendje më të madhe. Intelektualët shqiptarë nëpër botë dhe veças njerëzit e letrave, të artit e të kulturës, janë bërë “ndërgjegja” e kombit… Shoqatat, veprimtaritë, kanë shërbyer për njohjen dhe integrimin tonë aty ku na shpuri “fati”. Sa për politikën dhe diplomacinë? Ajo është e kontrolluar, e udhëzuar, e rekomanduar dhe shpesh e vonuar… Kur hapet ndonjë “dritare” duhet shfrytëzuar. Po e humbe? E humbe. Kosova sot është “Emër i përvetshëm” në politikën botërore dhe në njohjen qytetare. Pastaj vjen dhe Shqipëria… I vaftë mbarë Kosovës, në Fitoren e Pavarsisë se i ka munguar në shekuj dhe e ka ushqyer me gjak “Pemën e lirisë”! I vaftë mbarë dhe Shqipërisë! Asgjë nuk mund të parashikohet. Se, më tepër ndodh e pamundura sesa e mundura. Kështu ndodh, duam apo s’duam ne…
-A do kthehet Iliriana ndonjë ditë në Atdhe!
-Unë s’jam e ikur nga Atdheu. Aty kam njerëz, kam shokë e shoqe, kam fëmijërinë, rininë, jetën… Kam nënën mbi të gjitha dhe varrin e babait… kam Atdheun, me një fjalë. “Atdheu fillon nga zemra”, shkruante para disa vjetësh një poet tepelenas. I jap të drejtë Poetit. Dhe trupërisht vete në Atdhe, dua të vete dhe do të vete…
-Si një njeri i letrave shqipe, cili është mesazhi i juaj, për krijuesit në Diasporë, në veçanti për femrën krijuese, për ruajtjen e vlerave dhe identitetit kombëtar?
-Femra lind njeriun, por kur lind dhe poezinë apo bën letërsi, është dy herë krijuese… Dhe kur është jashtë vendlindjes, është krijuese më e dashur e më e dhembshur. Vlerat kombëtare ruhen duke krijuar dhe ruhen duke ruajtur simbolet e jetës e të kombit. Tre janë simbolet, sipas meje: Emri-Shqipëri, Flamuri-kuq e zi, Gjuha-shqipe. Ruajtja më e madhe dhe më me vlerë është gjuha shqipe. Të mos e harrojmë vetë, t’jua mësojmë fëmijëve, nipërve e mbesave. Ky është shërbimi më i madh që i bëjmë familjes, fisit, historisë së kombit…
Ju faleminderit dhe Suksese ne krijimtarine Tuaj!

SHPIRTI POETIK I ILIRJANA SULKUQIT, PËRMES NJË DOKUMENTARI…

October 11, 2013 by dgreca

Veprimtari , në Muzeun Historik Kombëtar/

Nga: Prof.Murat Gecaj/

Jemi mësuar që, në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar, në kryeqytetin Tiranë, të marrim pjesë në veprimtari përuruese për libra ose ekspozita pikture. Po, kësaj here, ishte diçka tjetër, e veçantë. Vërtet të ftuarit do të mblidheshin në një veprimtari për krijimtarinë poetike të koleges e mikes, Ilirjana Sulkuqi, me banim në Amerikë, por organizimi ishte i një natyre jo të zakonshme.

Kur salla kryesore ishte mbushur plot me të ftuar, poetë, shkrimtarë, publicistë e studiues, punonjës të arsimit e kulturës, nga media e shkruar dhe ajo elektronike, përpara dolën një grup kolegësh. Ata ishin organizatorët dhe realizuesit e një dokumentari të bukur, me titullin e zgjedhur “Lirikë shpirti”, kushtuar jetës dhe krijimtarisë së gjerë e të bukur poetike të Ilirjana Sulkuqit.

Nuk zgjati shumë salla ra heshtje. I pari e çeli veprimtarinë regjisori i dokumentarit, Kolec Traboini. Pas atij, sigurisht shkurt, folën publicisti Albert Zholi, skenaristja Angjelina Xhara dhe kameramani Ilia Terpini-“Mjeshtër i Madh”. Ndërsa vetë Iliirjana i falënderoi nga zemra realizuesit e këtij dokumentari dhe pjesëmarrësit në këtë veprimtari.

Të pranishmit e ndoqën me kurreshtje dokumtarin, i cili nisi të shfaqej në ekran. Ai përmbante filmime nga jeta e Ilirjana Sulkuqit dhe recitime të disa poezive më të zgjdhura të saj, nga aktorja e njohur Margarita Xhepa.Tematika e tyre ishte e larmishme dhe i kushtoheshin mallit për vendlindjen, nënës, Kosovës, mërgimit etj.Pasi të pranishmit e duartrokitën nxehtësisht këtë dokumentar, për ata u dhanë në ekran pjesë filmike, kushtuar jetës e krijimtarisë së poetes së persekutuar dhe tanimë të ndjerë, Zhaneta Ogranaja, si dhe ato me temë: “Migjeni, si Krisht”, realizuar nga K.Traboini.

Por, në mbyllje, interesin e veçantë të të pranishmëve e tërhoqi dokumentari kushtuar historikut të krijimit dhe veprimtarisë atdhetare të Shoqërisë “Vatra”, me organin e saj “Dielli”, në Boston të Amerikës dhe sidomos për ndihmesën e dhënë nga Fan Noli, Faik Konica etj.

Ndoshta, nuk është e nevojshme të ndalemi këtu gjerësisht në jetën dhe krijimtarinë letrare të Ilirjana Sulkuqit. E them këtë gjë, pasi atë e gjejmë të pasqyruar në disa qendra Interneti e në shtyp, për atë flet skedari i Bibliotekës Kombëtare etj. Megjithatë, dëshiroj të rikujtoj se kjo bijë e njohur e Elbasanit, pas mbarimiut të studimeve për gjuhë-letërsi, punoi ca kohë gazetare në Tiranë dhe që nga viti 2004, është vendosur familjarisht në Nju Jork.

Krijimtarinë e ka filluar që në bankat e shkollës. Frtyt I kësaj pune janë mbi 10 libra poetikë të botuar, duke nisur që nga viti 1974. Ndër ta, dëshiroj të përmendi këtu dy vëllime me shumë autorë, të përgatitur nga Ilirjana, kushtuar nënave, me titullin “Karvan dashurie”. Për disa nga libra e saj, është nderuar me çmime kombëtare e ndërkombëtare dhe disa libra të saj janë përkthyer në gjuhë të huaja. Bën pjesë në disa shoqata të ndryshme të shkrimtarëve e publicistëve dhe drejton revistën letrare-artistike “Pelgrini”, me shkrime kryesisht të emigrantëve shqiptarë.

…Rikthimin përmes një dokumentari të veçantë, e Ilirjana Sulkuqit, kësaj poetje të dashurisë e dhimbjes njerëzore, në mjediset e krijuesve kryeqytetas, ajo e meriton plotësisht. Njëkohësisht, ishte dhe diçka emocionuese, si për atë vetë dhe pjesëmarrësit e shumtë në veprimtarinë, që përmendëm më lart.

Me këtë rast, i urojmë asaj: shëndet të plotë, arritje të reja në krijimtarinë letrare, begati, gëzime dhe lumturi në familje!

Tiranë, 11 tetor 2013