NGA GËZIM LLOJDIA/

Loti   si proces kimik është pa ngjyrë , mirëpo unë do ta gjykojë ai është produkt i shpirtit . Poradeci i madhi , oh i miri Lasgush duke shkruar për vesën dhe lotin thotë:I mburrej vesa lotit me një të shkrepur djelli / Përdhe ndaj baltësirës ty fat’i zi të flaku :/ S’më shëmbëllen ti mua që jam një bijë qjelli, /Që jam e motr’ e erës dhe shoq’ e çdo zambaku. /Dhe loti tha : ” Vërtet! Më lindi dhimbj’ e zezë, //Dhe dal nga syr’ i vuar i zemrës njerëzore :/Po kur se ti prej qjellit pikon vetëm përdhezë, /Un’ ik nga balt’ e rëndë drejt kaltërsish qiellore…

Loti më shkau . Llazar Gusho ka qëndisur për atë Perëndi bukurinë e lotit . Dhe si e thotë Llazari : S’më shëmbëllen ti mua që jam një bijë qjelli dhe duke treguar se është motër e erës dhe shoqe e çdo zambaku , e lindur vërtetë nga dhimbja e zezë …..Mirëpo lotimi im kishte një arsye krejt dhe ndryshe nga poezia .Loti për nenën. Nga dhembshuria për nënën . Nga malli, për nënën . Po lexoja shkujdesur një poezi të poetes dhe krijueses  Iliriana Sulkuqit :” Letër nënës me internet”, që siç duket ajo është një proces i prodhuar pas rileximit të poezisë :Letër Nënës ” të Eseninit ” . Në të vërtetë burimi i lotëve dhe ndjeshmëria lindi pikërisht kur mora si pikë referimi këtë poezi por të përkthyer nga mjeshtri shqiptar . E mora sepse është brilante .Është pikë vese shkuar vesës . Esenini nuk  ka shkruar vargje  , ka gdhendur vargje . E shkruara edhe mund të humbas por e gdhendura mbetet edhe pse kanë ardhur e ikur  situata dhe kthjellime historike apo ndijime shpirtërore . Në të vërtetë do të shqyrtojmë atë këngë himn për nënën që përjeton nën dalldinë e zërit ëmbëltor  të Eseninit . Gjalle je, ti moj nënokja ime?/Gjalle jam edhe unë… te përshëndes/Paqja e mbuloftë këtë mbrëmje/Izben tende deri ne mëngjes. Mora vesh se ti je merakosur/Atje larg për mua përsëri/Se ti shpesh del rrugës e brengosur/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi. /Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,/Te fanitet ty gjithmonë sikur/Diku mua larg ne një mejhane/Një i dehur thikën po ma ngul./Kot ti nene rri me gjak te ngrire/Ky nuk është veç vegim i zi/S’jam aq vagabond i pamëshirë/Sa te vdes pa te shikuar ty./Unë i ëmbël jam prapë si me pare/Ëndërroj kur fushat larg vërej/Qe se shpejti nga këto mejhane
/Ne shtëpinë e vogël prapë te kthej./Do te kthej ahere kur te mbushet/Kopshti ynë i bardhe me blerim/Vetëm ti si tete vjet me pare/Mos me zgjo herët ne agim./Mos m’i zgjo ti ëndrrat qe m’u zverdhen/Mos kujto atë qe vate e shkoi…/Se ne bote humbjet edhe lodhjet/Herët i provon nene moj./Mos mu lut t’i falem zotit prape!/Tek e shkuara nuk ka me kthim/Vetëm ti je gazi im i vetëm/Ti e vetmja paqe e shpirtit tim./Pra ti flaki brengat nena ime/Mos u trishto për mua përsëri/Dhe mos dil aq shpesh tek rruga e madhe/Mbështjelle me te vjetrin shall te zi.

Ca muaj më parë M . Haxhiaj gazetare dhe krijuese  hodhi diku një ese , që ishte frymëzim i drejtpërdrejtë i „letër nënës“ të Eseninit  , ndërsa Iliriana  Sulkuqi poete dhe krijuese  aktualisht me banim në Neë Jork në 24 maj 2007 shkruan letrën për nënë e saj gjendur  diku ne mesvedi në qytetin e kalasë , Elbasanit . Letra e Ilirianës është e bardhë me ca germa të zeza  , në një zarf elektronik dërguar me yahoo jo më me postë . Nuk shkojnë më plakat e mëhallës tonë në postë për të pyetur  nëse u ka  ardhur ndonjë telegram nga djali ushtar . Nuk mbrijnë më telegrame . Posta e mëhallës tonë atje në Goronecë është shkretinë . Shumë nga ato shamizezat që  bënin këmbë nuk janë . Kanë shkuar që kurrë në Gjohelmin tonë   dhe kjo është varreza e madhe në perëndim të fshatit . Vijnë vashat e tyre. Qajnë , rënkojnë : O nënëzeza  ku rri , ku fle . Baltën ke shtroje . Na thoshin nënëzezat: djemo do vijë një kohë , që letrat do ti dërgojnë si qëmoti  me pëllumbat  e ajrit . Në shtatë qiej larg nesh . Yahoo duhet të jetë zbërthyer ndoshta  nga ëndrrat  e plakave të mëhallës tonë . Mirëpo meraku i tyre si nënë ishte i shumëfishtë . Zëri i nënës është thirrje për shpirtrat për tu treguar rrugët nga shkohet për në botën e mirë . Nënën e zgjon nga gjumi ëndrra për djalin . Ku është ç’bëhet në këtë dreq moti me dëborë , dhe me  krisma vetëtimash . Ku je djali i nënës, malli më ka marrë . Pra ç’bëhet djali udhëve të botës , të kurbetit , dhe të dreq rrëmetit . Këtu më bie më mëndje Esenin kur shprehet : Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,/Te fanitet ty gjithmonë sikur/Diku mua larg ne një mejhane/Një i dehur thikën po ma ngul.

Dhe po sjell sa për kujtesën :Në kohën  e regjimit të shkuar tregojnë raste kur nënat të  varfrat , shamizeza ngriheshin nga gjumi  netëve të trembura për djemtë e tyre . Ku je bir i nënës se malli më ka marrë . Madje më tregonin atje në jug një nënë i ishte fanitur në ëndërr vrasjen e të birit në kufi .U ngrit pa feksur . Dhe lotët prush i mbuluan fytyrën . Çfarë ke nëno ?e pyetën vajzëria. – -_Kam parë tim birë sikur u rrëzua nga shkëmbi . Fli se është meraku i nënës, mirëpo në të zbardhur korrieri solli gjëmën . Ky Esenin sikur të ishte lindur diku në katundet tona atje në jug , përshkruan pikërisht atë rast kur i biri ikën larg dhe nëna ndjen dhimbje, e pagjuma nënë, i fanitej sikur të birit në një mejhane një i dehur thikën po i ngulë  .Ngjarje të lindura nga jeta . Cuditshmëria , që është shfaqur pas  këtyre çasteve , është vërtetë kaq prekëse . Merak nëne , për birin e saj shtohej më shumë kur largësitë ishin  errësira të largëta .

Tani dua të marrë poezinë e Ilirianës për ti hedhur një shikim shkujdesur .“E dashur nëna ime /e dhembshura pa fjalë/ëndërr përtej ëndrrës/,mall më shumë se mall. Fjalët për nënën kanë një të goditur ndryshe . Gjuha vete ku dhëmbë . Vargu është i çiltër .Është i mbushur plotë frymëzim , që të prek dhe të tronditë njëkohësisht . Për fatin e njerëzve të shtëpisë, që sa larg gjendeshin, kaq male për tu kapërcyer. Mirëpo në vend telit, apo fonogramit , që nuk ekzistonin ëndrra ishte një lajmëtare çuditërisht e shpejtë, që përcillte mesazhet me zë e figura . Dërgohet mesazh që ka brenda veç fjalë shpirti .

„E dashur nënë“ . Kështu nisnin dikur dhe nisin miliona letra ,mesazhe interneti në të gjithë botën ndonëse gjuha e në të cilën e shkruajnë  ngjet si  një lëmsh i ngatërruar në globin tonë .Besojë se kjo fjalë e qëmoçme me gjerësi ,thellësi. Ndërkohë që,thellësia është pafundësi ka ngjizje qiellore . Sepse ajo transmetohet ashtu e paprekur  me atë konstrukt ndër brezni që njeri – tjetrin nuk kanë pasur rastin ta takojnë ndonjëherë. Një  pyetje si luzmë më mundon prej kohe : A ka mundësi që ajo fjali e pandryshuar përsëritet ndër shqiptarë që nga ardhja e tyre në jetën e globit tonë ? Kodi i paperëndishëm , ku ruhen besnikërisht fatet tona ka dhënë edhe këtë formulë që jeton në jetë të jetëve njerëzore . Po të qe ndryshe udhëkalimi i saj“ do të kishte humbur shekujve pas mjegullinave .

Nuk ka arsye të bësh portrete nënash  .Dhembshuria  për fëmijën është e mpiksur që kur zë fill konstrukti i saj me eshtra dhe gjak . Kështu janë sjell nga Perëndia . Kështu i ka njohur  ndër kohëra tek raca jonë , historia . Dhembshuria  e saj prek  ndër pejzat më të holla . Po shqyrtojmë një seri mënyrash , që kanë një lidhje gjaku me dhembshurin e nënës . Dhembshuria e saj nuk është e lindur në insikte por një energji e pashueshme dhe e pazhbëshme e ardhur nga pjesa e sipërme ,atje ku ngjizet energjia . Ajo vjen , bëhet e fortë në kapërcim të viteve tek seksi femëror .  Dhe i është dhënë vetëm asaj . I është lënë vetëm asaj , si zotërim energjie më tepër . Në libra të shkollës dhe nëpër mijëra botime shqiptare për nënën  ka shumë poezi  , mirëpo jo të gjitha kanë atë forcë atë ndenje , që prek sepse mediokriteti është si puna e djallit  në letra duke mbushur faqe të tëra , me format A4 , të pavlera krijime . Sikurse njihet edhe fakti që në këtë copë trualli vargëzimi për nënën ka qenë i mbarsur dhe i shumë i mbarë . Në këtë tragë Iliriana ka përshkruar poezinë e saj .Duke tjerrur vargëzimin e dytë  ku poetja thotë :Nënë e shtrenjta ime /krrusur pas një shalli/tjerrur e përtjerrur /si dhuratë prej mallit .

Mirëpo po ti referohemi poezisë më sak vargjeve  perlë të Eseninit gjejmë diçka që kanë përafërsi dhe një  nyje lidhëse që mbete ai shalli : Mora vesh se ti je merakosur/Atje larg për mua përsëri/Se ti shpesh del rrugës e brengosur/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi. Ajo që na ngrohë është frymëzimi esenian ai , që ngjitë edhe copën e hekurt me forcën e mushkërive .Është në të vërtetë burim frymëzimi hyjnor një pikë takimi . Shenjtori pas të cilit godisnin brigjet është Esenin . Prej andej rrjedh muza poetike . Është një fakt i pamohueshëm , që shekujt e mëparshëm kanë njohur shenjtorë të letrave, ata që kishin bazë frymën e shenjtë ,që sillnin poezi si produkt i një kosto jo të vogël shpirtërore dhe në të vërtetë udhëhiqnin religjione të tëra besimtarësh me fjalën e Perëndisë ku Drita. Kahu i saj,agimi i paperëndueshëm është dhe mbetet fryma e Zotit të botëve . Nëpër tragën e Esenit poetja ka gjetur poezinë e saj . Duhet kuptuar si një ndikim më mirë .Duke folur për këtë strofë të poetes Sulkuqi  shprehet për nënë se ajo nuk duhet të marri me vete shallin e lotuar dhe kur ajo të vijë moj zemër përmbi mbi ujëra notuar . Shalli në të vërtetë nuk është se përmban mistere  por është një mbulesë e thjeshtë por treguese për femrat , që i përdorin ato dhe ndërsa tek poetët rus shprehen qartazi se ai është i zi tipar dallues për dimrat e ftohtë me ngricë, dëborë e murlanë në vendet e ftohta  po tek vendlindja e poetes ku rri e pret nëna e saj është ndryshe . Nuk ka ngjyrën e zezë, atë të trishtimit  të mellanit të zi të lajmit kobzezë veshur  e mbështjellë me të por ai është në të vërtetë shall i squllur nga lotët e nënës së shtrenjtë . Lotimi është i përhershëm për krijesën e saj , që rri diku larg shtatë male kaptuar e dete gjithaq. Është largësia mall pa u takur ndoshta  pa u parë,  pa prekur flokët e thinjur të nënëzezës e merakosur, e brengosur për vajzën e saj . Lotët më në fund kanë bërë një monument shkruan një poete tjetër ,dalëngadalë kristalizohen ,ngurtësohen  deri sa betonohen kështu ngrihet monumenti i madh i lotëve . Mirëpo ato të pështjellë në shall leshi tjerrur e endur me duart e thara janë dhe mbeten edhe malli i poetes në mëndje . Nuk ka si tretet ai mall përvëluar . As në qiell . Nga lotimi mbetet gjitherës  veç dhimbja . Si duhet të mbrijë duke kapërcyer oqeane ujërash plotë e dhimbjesh njerëzore apo më thjeshtë duke notuar ardhje si engjëjt përmbi dete duke trokitur në dritare . „Unë erdha ,ja ku jam …si gonxhe ruan pikën e vesës së trëndafilit.

Ndërsa varianti i shallit është i përmendur edhe tek Pushkini kur thotë vështroj si i çmendur shallin e zi ……Esenini në pjesën e cituar .Mirëpo duke gjykuar për  shalli i zi mos është në të vërtetë një ogur i zi , një lloj paralajmërimi për diçka që ka ndodhur ose mund të ndodhi . Është një kujtim i mbetur i mos tretur ,që rron brenda shpirti ,që ka fjetur gjumin dunicë ,befasisht zgjohet pra lëvizi shpirti dhe ndër mëndje sjell shenjën treguese që vashëza mbante atëherë, ishte i zi  shalli mbuluar nga trishtimi . Kaq kanë mjaftuar që rrathët e kujtesës rritur në lartësi, zgjatur në gjatësi,  në thellësi ,zjarrmi të zgjojnë . Kështu mund të ketë ngjarë tek Pushkini .Ndërsa Pushkin përshkruan një kujtim për një vegim dashuror Esenin është më pranë një realiteti tjetër si përshkrimi , që i bënë nënës

Mos u trishto për mua përsëri/Dhe mos dil aq shpesh tek rruga e madhe/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi.

Te Iliriana kuptimi i shallit nuk sjell zjarrmi apo një kujtim dashuror . Kur poetja do të shprehet se në takimin  e tyre thotë :Mos ma merr me vete/shallin kripë grisur/bëhem beb legjende/që rilind papritur . Është i grisur shalli nga kripëzimi i lotëve . Por nëse nuk e sjell atje mbetet piedestali i lotëve , gjurma , që nëna ka lënë me vetëdije për mallin e bijës së saj . U gris nga malli, nga lotimi nga dhimbja për të parë të bijën e larguar ,  nëna e malluar . Duke kërkuar riardhjen në jetë me një bebe legjendë , që do të shprehet kështu :” Jam e vogël përpara teje nënë dhe do të mbeten kështu sa frymë të më ketë dhënë Zoti . Me atë shall do të rimbulohem do të ndjejë erën e saj ,shijen  e kripës dhe do të kuptojë se është i nënës ,  i mallit ,i dashurisë prindërore që nuk vdes. Ardhja në jetë asnjëherë nuk përsëritet .Nuk mundet më që nga mitra të rivish sërish . Poetja këtë e di  dhe e shpreh me fjalët se do më ishte fat . Por fatet tona janë të parathëna dhe  të “arkivuara” atje . Nëpër miliona dosje qëndrojnë . Nuk cingërisen . Dhe ska kush ti grisë . Deri sa avitet dita kur në mitrën e femrës të shkojë fryma e Zotit .

Duke folur për poezinë :”Letër nënës në internet” mund të shprehemi se është një ndër arritjet poetike e cila mund të përfaqësoj poetët shqiptarë në antologjitë poetike apo libra shkolle.(Ne Foto-Poetja Iliriana Sulkuqi ne rinine e saj)