Ne Foto: Kujtim Beqiri/

Ne foto: ABDYL SHARRA/

Nga Agim Xh. Dëshnica/

Në këto ditë fushate, kur më 25 qershor, do të votohet për Republikën e Re, kujtimet na kthejnë mbrapsht, në 2 Dhjetorin e votimeve 1945 dhe dramave tragjike që zgjatën pothuaj gjysëm shekulli. Historia dëshmon, se pasi krismat e Luftës së Dytë Botërore heshtën, kudo u kryhen punime për rindërtimin e qyteteve, porteve, urave, rrugëve dhe hekurudhave. Përparimi i shkencës e teknikës, i dha shtytje të fuqishme zhvillmit të industrisë, bujqësisë e blegtorisë. Autostradat zhvlerësuan hekurudhat, transporti ajror lundrimin detar. Mbrojtja e natyrës e mirëmbajtja e monumenteve të kultures në botë, sidomos në perëndim, u shoqëruan me lulëzimin e turizmit, një prej degëve më të fuqishme të ekonomisë. Si rrjedhojë e tërë këtyre punëve mirëqenia ekonomike e kulturore u ngrit edhe më lartë. Në këtë përparim veproi fuqishëm ndihma e SHBA.

Në vendin tonë, të rreshtuar në krahun e gabuar, më 28 nëntor 1944, u fol për “fitoren e popullit”, por pushteti, me gjakun e atdhetarëve liridashës, ra në duart e një kaste të rrezikshme. Në zgjedhjet e vitit 1945, “Fronti Demokratik”- u përball me një opozitë krejtësisht të pafuqishme, me vota të manipuluara nga komunistët.

Në kohën, kur bijtë e familjeve fisnike, studentë të shkëlqyer në universitetet e Europës, u kthyhen në atdhe si mjek, veterinerë, agronomë, punuan në institucionet përkatëse, ndërsa inxhinerë, si Abdyl Sharra e Kujtim Beqiri, morën përsipër drejtimin e punimeve për rindërtimin e urave dhe porteve të dëmtuara. Por zhvillim i ngjarjeve politike. ndryshoi drejtimin në kah të kundërt. Komandantët e komisarët, shumica pa shkollë, të zbritur nga malet, u sulen drejt pushetit me gjyqe pa ligje, kundër “kolaboracionistëve”-firmatarë të pavarësisë- intelektualë të shkencës, letërsisë e kulturës.

Pas votimeve të 2 dhjetorit, më 11 janar 1946, u shpall me brohori Republika Popullore me një parti. Ky akt i pabesë kundër demokrakracisë, u shoqërua me skenare gjyqesh në Tiranë, Shkodër, Vlorë, Gjirokastër, Korçë etj. Një ndër ta ishte gjyqi i “grupit opozitar”, ku bënte pjesë shkrimtarja e parë shqipare Musine Kokalari. Më pas u vijua me “grupin e sabotatorëve”, “agjentë të amerikanëve”, e inxhinerëve, Abdyl Sharra e Kujtim Beqiri nga Vlora, tok me ekipin teknik, për tharjen e kënetës së Maliqit, për panxharin e Fabrikës së sheqerit, kur populli vuante nga mungesa e bukës. Aso kohe ndihma me ushqime falas nga UNRA, u shit me racion. Mallrat e tregtarëve të shpronësuar, iu dërguan Beogradit të uritur. Një sjellje e tillë bujarie, shkaktoi mungesën e frikshme të mallrave të nevojshme për qytetarët. Kjo krizë rëndoi mbi shpatullat e fshatarëve që punonin e prodhonin më shumë. Për habi ata njerëz të ndershëm e punëtorë, u quajtën ”kulak” “armiq të pushetit”. Ata skllevër në tokën e tyre, duhej t’i dorëzonin shtetit prodhime më tepër se detyrimi i caktuar. Në qytete u shfaqen dukuri të tjera të panjohura deri atëhere, cilësimi sabotator, borgjez e reaksionar.

Gjyqi i “sabotatorve”, ishte edhe një veprim dinak, për të mbuluar mashtrimin e madh, e një viti më parë, për votime të lira. Ndryshe nga premtimet, u krijua një qeveri e dhunshme, me partinë komuniste të fshehur nën disa maska: e “Frontit”, e “punës”, me anëtarë komunistë. Në skena kinemash e teatrosh, e fshehur pas perdes Front, Partia Komuniste drejtoi gjyqe pa ligje, pa fakte me sajesa hetuesish, prokurorësh kriminelë e gjyqtarësh, pa shkollën përkatëse. Vendimet ishin të neshkruar qysh më parë nga dora e diktatorit. Sipas kryetarit kukull të gjyqit, shumica e “sabotatorëve”, nxënës të shkollës teknike, paskëshin qenë “agjentë.të Fulcit.” Të gjithë inxhinerët, u arrestuan, në punë e sipër, në ditën e gjashtë të nëntorit 1946. Pas dy ditësh dolën në gjyq. Vendimi u dha dy javë më vonë dhe u ekzekutua në mbarim të katër ditëve në Kampin e Maliqit: Me atë gjyq, diktatori E. Hoxha synoi gjetiu, prishjen e marrëdhënieve me SHBA dhe Anglinë. Pesë ditë pas procesit gjyqësor kundërligjor, misionet amerikane dhe engleze në shenjë proteste u larguan nga Shqipëria. Veprimi i drejtë diplomatik amerikan dhe englez, u përdor nga “drejtësia e partisë” para popullit të paditur, si provë tjetër “sabotimi”. Kjo ngjarje e rëndë, e ndau vendin tonë nga dy shtetet më të pasur në botë, SHBA dhe Britania e Madhe.

Edhe pse kanë kaluar shumë vite emri Maliq seç ka diçka të zymtë, të ngjashëm me Matahuzenin e shfarosjes së njerëzve pa emër në hi e pluhur, siç ndodhi me te burgosurit e vrarë me plumb apo zhytur nën baltë, nga oficerët sadistë gjatë punimeve për hapjen e kanalit kullues për tharjen e kënetës.

Ç’thonë të vërtetat e historisë përmes dijetarëve të fushave te ndryshme studimore?

Dikur këneta e Maliqit ishte liqen i pastër përqark me pyll, një nga mbrekullitë e natyrës, ku gjallëronin shpend, kafshë e peshq gjithëfarësh,. Sipas zbulimeve arkeologjike, atje ndodhej një vendbanim i lashtë, tashmë i zhdukur. Edhë në kohët e reja aty pranë bleronte Pylli i Fazanëve. Në zona livadhesh e drurësh, në ajër e tokë, mbi e nën ujë, endeshin peshq, shpend e kafshë të egra. Kush qe ai, që nënshkroi vendimin shkretan për prishjen e asajë parajse të natyrës mbi tokë. Kush qe ai i krisur, që kërkoi të prishej ajo bukuri pjellore e ish-kënetës së Maliqit? Një fjalë e urtë e thotë: “ Vetëm atëherë kur

druri i fundit të jetë prerë, atëherë kur lumi i fundit të jetë helmuar, atëherë kur peshku i fundit të jetë zënë, vetëm atëherë do të kuptojmë që paraja nuk mund të hahet.”

Dijetarët vendas e të huaj, për vlerat e saj turistike këshillonin të mos prekej. Në shumicën e vendeve mendojnë se dëmtmi i natyrës së gjallë të trashëguar prej shekujsh, ngjan me tufanet e shkretimit të botës. Por Qeveria e aftë vetëm për vrasje, kërkoi me këmbëngulje tharrjen e plotë të kënetës. Veçse ajo nuk qe e zonja të financonte projektin e inxhinererëve të paharruar vlonjatë Abdyl Sharra e Kujtim Beqiri, me të cilin sigurohej mbrojtja përfundimtare e fushës së Maliqit, duke ndërtuar prita të fuqishme betoni mbi grykëderdhjen e Devollit për përballimin e prurjeve të shumta në sezonin e shirave apo nga shkrirja e borës në male. Për atë projekt dijetarësh, nuk vlenin, as parrullat revolucionare, as kërcënimet, duheshin para e jo fjalë në erë. Ndaj projektet e mendimet e inxhinereve nuk u miratuan. Diktatori donte gjak, jeta njerëzish, për sheqer të kuq, në një kohë, kur Shqipëria vuante nga mungesa e bukës e cila vazhdoi edhe pasi stalinisti I betuar. u marros e iku nga kjo botë.

Edhe pas hapjes së kanalit, Këneta e Maliqit, herë thahet, herë përmbytet. E megjithatë me akuzën e “sabotimit”, meqë këneta nuk u përurua më 1 maj, duhej të vdisnin njerëz të pafajshëm. Një gjyq i tillë për nga barbaria, nuk ishte parë ndonjëherë në historinë e drejtësisë. Proçesi gjyqësor, i duhej pushtetit të dhunshëm, të fshihte të vërtetat për tharjen kënetës. Kundër çdo arsyetimi teknik, ishte vendosur që “vepra e madhe” të kryhej me punën e krahut e mijëra të burgosurve skllevër brenda tetë muajve. Por me mjete të tilla, si kazma, lopata, e tokmaku, qe krejt i pamundur mbarimi në kohën e caktuar verberisht. Sipas logjikës prej të marri, duhej të dënohej me varje në litar, me pushkatim e me burg “grupi i sabotatorëve.” Në akuzën mashtruese u rreshtuan si fakte “sabotimi”, fajet e vetë qeverisë: mungesa e maqinerive, e motorave, e çizmeve, e ujit, e ushqimit për punëtorët e burgosur që u dergjën të sëmurë në barakat e kampit të rrethuar me tela me gjemba, me kullat e rojave me mitrolozë.

Kush ishte ky “grup sabotatorësh?

Dy inxhinerët projektues e drejtues të punimeve, Abdyl Sharra 35 vjeç i diplomuar në Fakultetin e inxhinerisë së ndertimit i në Romë; me medalje ari. pasardhës i familjes princërore të Gjergj Arianitit, nip në Vrana-jt e Kaninës. i dënuar barbarisht me varje në litar; Kujtim Beqiri, 32 vjeç, me medalje ari , Ylli i Universitetit të Inxhinerisë së Vjenës. Edhe sot foto e tij duket në muret e Universitetit. I kthyer nga studimet për t’i shërbyer vendit të vet. humbi jetën në moshë të re, i dënuar me varje, dy here në litar, deri sa dha shpirt si shenjt, në prani të prokurorit gjakatar Haznedari. Fjala e tij e fundit jehon përjetsisht:” “Fajin tonë do ta tregojë historia. Të rrojë Shqipëria! Të rrojë flamuri!”

Në ekipin zbatues të punimeve, bënin pjesë inxhineri Vasil Mano me bashkëshorten Zyraka, Mirush Përmeti 34 vjeç, nga familje fisnike, prind i dy fëmijëve të mitur dhe italiani, dashamirës i Shqipërisë, Eugenio Scaturo i ndershëm në punën e vet. Të katër u dënuan me pushkatim, Tregojnë se Scaturo vetëm në çastin, kur u ndodh para grykave të pushkëve, kuptoi se po e vrisnin.

Inxhineret e huaj që erdhën në mbarim të tragjedisë, u mahnitën nga projekti i përkryer, i inxhinereve Abdyl Sharra e Kujtim Beqiri dhe nga punimet, në një kohë aq të shkurtër se bashku me vartësit e tyre dhe punëtorët- skllevër të burgosur, për tharjen e kënetës. Por tronditja e përzier me habi, qe edhe më e thellë, kur u thanë se ishin dënuar me varje në litar si “sabotatorë!” Nuk mjaftuan këto mjerime, por duhej të botohesh romani “Këneta”, nga shkrimtari F. Gjata.. Pastaj Kino-Studio “Shqipëria e Re”, me filmin e zi. pasuroi arkivin me kundëtvlera.

Por ç’ngjau më pas? Pas përmbytjeve në stinën e shirave punimet për tharjen e kënetës vazhduan pafundesisht. Mijëra të burgosur, midis tyre poetë e shkrimtarë, si Mitrush Kuteli, Vexhi Buharaja, Arshi Pipa, me mjete mesjetare u sfilitën nëpër baltra përgjatë kanalit të nëmur.

Në vitin 1959, u fol përsëri për tharjen e kënetës. Kush ishte “sabotatori” këtë herë? Dhe shi papritur e pakujtuar në kohët e reja, u zbulua një dokument arkivor.

“VENDIM n. 388 16-11-1959

Mbi tharjen e plotë të kënetës së Maliqit me rjedhje të lirë.-Byroja Politike e Komiteti Qendror të PPSh në mbledhjen e saj të dates 16.11. 1959, mbasi mori në shqyrtim propozimin e Kryesisë së Këshllit të Ministrave mbi tharjen e plotë të kënetë së Maliqit me rjedhje të lirë”, duke marrë parasysh leverdinë ekonomike që ka kryerja e kësaj vepre, mbasi sipas studimeve të bëra, do të përfitohen 1.300 ha tokë e re dhe do të përmirësohen rreth 4.000 toka të tjera, si dhe do të sigurohet kullimi më i mire i vendeve më të ulta të fushës,

VENDOSI

Të bëhet tharja e plotë e kënetës së Maliqit me rrjedhë të lirë,sipas projekti të hartuar nga organizata projektuese sovjetike “ Giprovod- hoz.” Punimet për këtë vepër do të fillojnë në vitin1960.

Sekretari i Parë i Komitetit Qendror i Partisë së Punës të Shqipërisë

Enver Hoxha  ( Firma dhe vula me draper e çekan.)”

Dhe poetesha e frymëzuar nga këto vendime këndonte: Parti e vendit tim Në mal përmbi këto male E ngritëm Shqipërinë, Plot dritë e sotmja jonë, Më të bukura ditët vijnë Dhe dora shtrëngon dorën Dhe bëhet grusht i fortë, Të gjithë rreth Partisë Rreth shokut Enver.

* * *

Pas vitit 1990, kritizerët u sulen me shkrime kundër tranzicionit. Pra çfarë ndodh me ta? Gjatë fushatës për pushtetin qendror më 2013, në Maliq u pa gazetarja e Top-Chenellit e njohur për intervistat me “kuadrot” e një kohe të mbrapsht. E shoqëruar nga kameramanët, ajo ecte më këmbë me mikrofon në dorë përbri një kamioni. Tërë shfaqja zhvillohej para kënetës së përmbytur nga rreshjet e fuqishme dhe nga dalja e Devollit nga shtrati. Nga larg kamioni kishte pamjen e një karuseli, cirku shetitës. Nga afër u pa qartë, se të gjithë ishin veprimtarë të P.S, gra e burra me faqet buçko, veshur për bukuri, hipur në karroceri teksa fyenin pa turp flamurin e PD, të varur prapa kabinës së kamionit, që endej udhës para kënetës. Në atë orgji fjalamanësh,që shitireshin si fshatarë varfanjak, dëgjoheshin ankesat e mësuara qysh më parë: “Po vdesim për

bukë, me se të rrojmë, paratë në bankë na u mbaruan, nga Greqia nuk na dërgojnë asgjë. Vdiqëm, po vdesim. Në kohën e Enverit ishim më mirë, tani jemi argatë në tokat e të tjerëve.Qeveria ndihmon vetëm fshatarët e Shkodrës së përmbytur. Po ne përse na ka harruar? Ah! Ferma e panxharit! Ah! Moj Fabrika e sheqerit me ato oxhaqet përpjetë, më e madhja në Ballkan!” Nga mënyra sesi flisnin, merrej vesh, se të gjithë ishin humoristë ose shakaxhinj e karagjozë të Top-Chenell-it. Ndërkohë dëgjoheshin, edhe zëra njerëzor, që kujtonin e flisnin thjeshtë për të vërtetën: ”Me gjakun e burrave, grave e fëmijve të pafajshëm, u mbajt gjallë diktatura e pangopur, që shkatërroi natyrën mbi e nën tokë. Gjithçka i takonte asaj, kurse sot këta pushta enveristë me kënetën e vdekjes, na tregojnë sa i mirë qe panxhari rus, sa i ëmbël ishte sheqeri, sa i përpjetë oxhaku i zi i fabrikës. Ai sheqer që dilte andej seç kishte një ngjyrë si të purpurt, njësoj sikur merrte me vete gjakun e inxhinerëve të pafajshëm të varur në litar apo të pushkatuar tok me të burgosurit, që dhanë shpirt, të harruar në llucë. Fatkeqësi, krim, dhimbje, mallkim!” Por për ironi të fatit, shohim herë pas here, tek krenohen buzëgaz para potretit të diktatorit, kryetarët e PS, LSI, PDS, Rama, Meta e Milo.

Inxhineret e paharruar, Abdyl Shara e Kujtim Beqiri janë nderuar me titullin Martirë të Demokracisë, veçse për çudi në Fjalorin Enciklopedik të Akademisë së Shkencave, emri i tyre i nderuar mungon. Megjithatë, të gjithë janë Nderi i Kombit.

Vlorë e Pavarësisë, në këto ditë fushate, kujto djemtë e tu atdhetarë, inxhinerët e talentuar Abdyl Sharra, Kujtim Beqiri dhe gjithë viktimat e Kampit të Maliqit.

Shqipëri, në këto ditë fushate zgjedhore, ndero emrat e veprat e tyre në shërbim të atdheut, Të gjithë në votime. për të ardhmen e sigurtë, më të qetë e më të mirë. Votoni, për ndërtimin e motorit të fuqishëm, të ekonomisë shqiptare, sipas shembullit amerikan. Amerika është me ne! Votoni për PD, Republikën e Re!