Stefan Çapaliku/
Ndërgjegjësimi mbi kulturën kombëtare bashkëkohore, mbi atë që na bashkon dhe mbi atë që na ndan me të tjerët është detyrë parësore në procesin e integrimit kultural. Dallimi midis konceptit “të barabartë me të tjerët” dhe “të ndryshëm nga të tjerët”, është në thelb dallimi midis së drejtës natyrore dhe së drejtës historike.
Koncepti i atdheut si një strukturë e mbyllyr, si një shpellë që i mbron njerëzit nga bota, në vend të një hapësire që krijon kontakte me të, ka sjellë edhe izolimin e artistit shqiptar nga të tjerët.
Hapja e sistemit politik pas viteve ’90 dhe neveria natyrale ndaj izolimit 50-vjeçar dhe ndaj komunizmit nacionalist, e bën mjaft më të vështirë hetimin mbi çfarë po ndodh në artin bashkëkohor shqiptar dhe në kulturën shqiptare përgjithësisht, shpesh të quajtur ngutshëm “Tranzitiv”, “Postkomunist”, etj. Mbas sa e sa tentativave të ndodhura kohë pas kohe për të analizuar gjendjen estetike dhe kulturore, ajo që ka mbetur ka qenë më tepër një mbresë kaotike, eklektike.
Po ç’ndodh pas pesëmbëdhjetë vjet komunikimi dhe lirie? A mund të themi se ky “tranzicion” dhe ky status “postdiktatorial” do vazhdojë në pafundësi? Kaotizmi, eklektizmi, manierat dhe plagjiaturat krijuan një tjetër status estetik te audienca, veçanërisht në momentin e ballafaqimit me lukunitë e kitch-it. I gjithë ekosistemi kulturor u prish. Programi mbi ekologjinë kulturore nuk ekziston. Ekuilibri midis “si duhet” dhe “si shkon” u çatrafilua. Kjo do të thotë se vazhdojmë të jetojmë në një mjedis të ndotur kulturalisht.
Në këtë kontekst të ri historik vështrimi i artit si sistem dhe nënsistem kulturor bëhet më i rëndësishëm se kurrë ndonjëherë më parë. Nga njëra anë arti është një sistem më vete, elementet e të cilit, si: burimet njerëzore, krijimtaria, prodhimi kulturor, industria kulturore, distribucioni, audienca, turizmi kulturor, trashëgimia etj.etj. luajnë role të ndryshme në sistem. Të studiuarit e kulturës si sistem do thotë para së gjithash, të kuptosh se:
1. Jo çdo element i sistemit ka të njejtën vlerë në sistem.
2. Jo çdo element i sistemit ka mundësi ta shndërrojë të gjithë sistemin.
3. Asnjë element i sistemit nuk ka identitet jashtë sistemit.
4. Elemente identike luajnë role të ndryshme ndër sisteme të ndryshme.
Të vështruarit e artit si nënsistem presupozon njohjen e të gjitha lidhjeve që arti, si element i një sistemi më të madh ka me elementet e tjerë të po këtij sistemi.
Duke qenë se tashmë është pranuar se arti mund të jetë element me esencë të fortë, pra element që ka mundësi të shndërrojë të gjithë sistemin, atëherë jemi përpara alternativës së shndërrimit të artit në një nga drejtimet kryesore të jetës së vendit. Për realizimin e një misioni të tillë, përveç vullnetit politik vendas, duhet të kihet parasysh se politika bashkëkohore europiane në kulturë mbështetet në katër kolona themelore:
1. Zhvillim i identitetit kulturor.
2. Nxitje e larmisë multikulturore.
3. Nxitje e krijimtarisë.
4. Nxitje e pjesmarrjes së të gjithëve në jetën kulturore.
(Fragment nga libri ne doreshkrim “Arti dhe qyteti”)
