Shkruan: MSc. Eraldo MEÇALLA/
Master i Shkencave në Marrëdhënie Ndërkombëtare/
Historia e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe vetë njerëzimi e kanë njohur shumë herët fenomenin e terrorizmit dhe aktiviteteve terroriste. Për shumë dekada me rrallë terrorizmi ka krijuar shqetësime dhe probleme të mëdha për sigurinë dhe paqen kombëtare e ndërkombëtare të shteteve. Terrorizmi duhet konceptuar si kërcënim ose përdorim dhune fizike përkundrejt personave ose pasurive të ndryshme nga persona ose grupe personash pjestar të organizatave terroriste, me qëllim arritjen e objektivave politike, fetare, ideologjike të drejtuara kundër një shteti ose disa shtetesh. Përkufizimi i “Terrorizmit Ndërkombëtar”, sanksionohet qartë në Kodin e Terrorizmit Ndërkombëtar të SHBA-së (18 U.S.C, 2331), si më poshtë :
“Terrorizëm Ndërkombëtar, do të thotë aktivitet me tre karakteristika, që përfshijnë veprime të dhunshme ose akte të rrezikshme për jetën e njeriut që shkelin ligjin federal ose shtetëror. Që ka për qëllim : 1.) Frikësimin ose detyrimin e një popullsie civile. 2.) Ndikimin në politikën e një qeverie me anë të frikësimit, detyrimit. 3.) Të diktojë sjelljen e një qeverie me anë të frikësimit, detyrimit, shkatërrimit në masë, vrasjeve dhe rrëmbimeve. Këto akte terroriste ndodhin jashtë juridiksionit territorial të SHBA-së, ato i kapërcejnë kufijtë kombëtar”.
Etapat kryesore të zhvillimit të terrorizmit në bazë të historisë njerëzore janë :
1.) Lashtësia. 2.) Mesjeta. 3.) Rilindja. 4.) Lufta e I Botërore. 5.) Lufta e II Botërore. 6.) Lufta e Ftohtë. 7.) Periudha pas vitit 1990. Ndërsa faktorët kryesorë që kontribojnë për zhvillimin terrorizmit nderkombetar janë : 1.) Faktori Politik. 2.) Faktori Fetar. 3.) Faktori Ideologjik.
4.) Faktori Psikologjik.
Po ku dhe si lindi terrorizmi ? Historia e lindjes së fenomenit të terrorizmit daton të paktën 2000 vjet përpara, por atëherë krejtësisht në kushte dhe ndikime të tjera. Bazuar në kronologjinë historike, politike, fetare, ideologjike dhe psikologjike terrorizmi ka pasur një rrugëtim të gjatë. Veprimtaria më hershme terroriste është ajo e “Romës së Lashtë”, ku grupe të quajtura Sicari dhe Zealtots kryenin vrasje përkundrejt Romakëve, Grekëve, Çifutëve duke i terrorizuar dhe detyruar të bashkëpunonin. Për sa i përket origjinës së fjalës terrorizëm ajo vjen nga “regime de la terreur”, në periudhën 1793 – 1794 në Francë, përgjatë Revolucionit Francez.
Terrorizmi mbi baza jo fetare lidhet me Ideologjinë Marksiste, Revolucionet në Itali, Kryengritjet përkundrejt Carit në Rusi dhe me Radikalët e Anarkistët. Në fundin e shekullit të 19 dhe fillimin e shekullit të 20, kishte akte dhe sulme të shumta terroriste në SHBA, Indi, Japoni, Perandorin Otomane. Viti 1914 solli aktivizimin e grupeve “Terroriste Serbe”, që çuan në vrasjen e Arqidukës Franz Ferndinand më 28 qeshor 1914 në Sarajevë e kryer nga “Boshnjakët e Rinj”, vrasje që shkaktoi fillimin e Luftës së I Botërore. Ndërsa si Gjermania Naziste, Italia Fashiste dhe Bashkimi Sovjetik Stalinist, përdorën vrasjet masive, spastrimet etnike, gjenocidet si forma të terrorizmit shtetëror. Këto fenomene terroriste shtetërore vazhduan edhe përgjatë Luftës së Ftohtë me diktatura ushtarake në Amerikën Latine, Afrikë të cilat përdornin metoda terroriste. Në Lindjen e Mesme, Azi dhe Afrikë lindën lëvizje nacionaliste kundër ish-vëndeve koloniale si Britania e Madhe, Franca dhe gjithashtu luftë guerile në Indokinë, Algjeri, Kenia, Malajzi, Palestinë, Izrael, Qipro. Në vitet 1960 – 1970, përveç grupeve nacionaliste u formuan edhe grupe të motivuara etnikisht dhe ideologjikisht si : 1.) Organizata për Çlirimin e Palestinës. 2.) Grupi Bask ETA. 3.) Ushtria Republikane Irlandeze Paraushtarake. 4.) Ushtira e Kuqe.
5.) Brigada e Kuqe në Itali.
“Terrorizmi Ndërkombëtar” realisht përbën një nga kërcënimet më serioze për shtetet sepse kapërcen çdo kufi gjeografik, pra nuk ka një “shtëpi” dhe kjo sigurisht që përbën një vështirësi për reagimin e strukturave të Sigurisë Ndërkombëtare. Kjo është një nga çështjet më të diskutuara dhe shqetësuese për qeveritë në vitin 2015, në një botë tërësisht të globalizuar, në të cilën fenomeni i terrorizmit ndërkombëtar është universal për të gjithë globin. Fenomeni i terrorizmit ndërkombëtar ka filluar të dominojë studimet e marrëdhënieve ndërkombëtare që nga vitet 1970 – 1980, por sot në shekullin e 21 është kthyer në çështjen më të diskutuar nga shtetet për sa i përket kërcënimit që përbën për Sigurinë dhe Paqen e Sistemit Ndërkombëtar.
Një nga aktet e para terroriste ndërkombëtare ishte ai i “Grupit Palestinez”, të cilët rrëmbyen një avion udhëtarësh dhe vranë atletët Izraelitë në Lojrat Olimpike të vitit 1972. Në vitin 1980, fenomeni u zhvillua së tepërmi dhe shkak për këtë ishte politika anti-amerikane dhe anti-europiane në Lindjen e Mesme. Shtetet që e kanë sponsorizuar dhe mbështetur më shumë terrorizmin ndërkombëtar janë ato të Lindjes së Mesem si Irani, Iraku, Libia, Siria të cilët e gjejnë frymëzimin tek besimi dhe feja radikale islamike, që përbën një nga problemet më serioze dhe thelbësore sot në ngjarjet politike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.
Akti terrorist ndërkombëtar i 11 shtatorit 2001, që me anë të aeroplanëve goditi “Kullat Binjake” dhe Pentagonin në Shtetet e Bashkuara të Amerikës krijoi ndjenjë terrori dhe pasigurie për të gjithë botën. Ky ishte edhe momenti që zgjoi dhe forcoi interesin e çdo studiuesi të marrëdhënieve ndërkombëtare dhe diplomacisë për tu thelluar mbi fenomenin e “Terrorizmit Ndërkombëtar”, por bëri edhe ndërkombëtarizmin final të këtij fenomeni.
Këto dekada sulmet terroriste ndërkombëtare kanë qënë të shumta, por sulmet më të përgjakëshme nga Organizatat Terroriste Ndërkombëtare janë si me poshtë : 1.) Më 18 prill 1983, shpërthimi i bombës në Ambasadën Amerikane në Bejrut të Libanit nga Organizata e Xhihadit Islamik, sulmi shkaktoi 63 të vdekur dhe 120 të plagosur. 2.) Nga 15 korriku – 17 tetori 1995, sulme terroriste me bomba në Paris në Metro dhe RER nga Grupi i Armatosur Islam i Algjerisë në Francë, sulmet vranë 8 persona dhe plagosën më shumë se 100. 3.) Më 7 gusht 1998, shpërthimi në Ambasadën e SHBA-së në Tanzani dhe Kenia, sulmi shkaktoi 224 të vdekur dhe mbi 4000 të plagosur. 4.) Më 11 shtator 2001, sulmet terroriste në SHBA me anë të aeroplanëve të rrëmbyer nga terroristët e Al-Kaedas, goditën me 2 aeroplanë Qendrën Tregëtare dhe me 1 aeroplan Pentagonin, sulmet shkaktuan 3000 të vdekur. 5.) Më 11 mars 2004, në Madrid shpërthimi i bombës në tren, sulmi vrau 191 persona dhe plagosi 1800. 6.) Më 7 korrik 2005, shpërthime të shumfishta në Londër, sulmet shkaktuan 53 të vdekur dhe 700 të plagosur.
Lufta kundër terrorizmit ndërkombëtar duhet bazuar në pengimin dhe moslejimin e organizatve terroriste që të zotërojnë dhe më pas të përdorin Armë të Shkatërrimit në Masë si Armët Bërthamore, Biologjike dhe Kimike, ky fakt do të ishte tejet i rrezikshëm për egzistencën e njerëzimit. Terrorizmi Ndërkombëtar, sot në vitin 2015 manifeston dhunën, terrorin dhe vrasjet masive më të përgjakëshme në të gjithë popullsinë e globit. Aktet terroriste organizohen, planifikohen, financohen dhe kryen nga “Organizatat Terroriste Ndërkombëtare”, të cilat qëllimin e përbashkët e gjejnë tek destabilizimi i Rendit Ndërkombëtar. Në librin “International Terrorism: A New Mode of Conflict”, studiuesi Brain M. Jenkins thekson: “Terrorizmi ndërkombëtar mund të krahasohet me fillimin e një Lufte të III Botërore”. Për të arritur qëllimet e tyre terroriste, si armë kryesore përdorin vrasjen dhe përhapjen e ndjenjës së terrorit në popullsi me mjete, forma dhe mënyra të ndryshme por që kanë të njëjtën pasojë gjakderdhjen e njerëzve të pafajshëm, ngjarje që krijojnë probleme, kriza, konflikte, luftra në rajone të ndryshme të botës veçanërisht në Lindjen e Mesme. Këto grupe terroriste përbëhen nga nacionalistë, ekstremistë, revolucionar, terroristë, radikalë politik, fetar, ideologjik.
Organizatat Terroriste Ndërkombëtare më të rëndësishme në bazë të Departamentit të Shtetit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Byrosë së Kundërzbulimit janë : 1.) ISIS, (Shteti Islamik i Irakut dhe Levant), vepron në Siri, Irak, Libi, Liban dhe Nigeri është një nga organizatat terroriste më të rrezikshme për sigurinë dhe paqen ndërkombëtare në momentin që jetojmë. 2.) Al-Kaeda, është organizata terroriste më e njohur në botë e krijuar nga Osama Bin Laden në fund të viteve 1980 dhe është e përhapur në Afganistan, Pakistan, Iran dhe Indonezi.
3.) Hamash, (Lëvizja e Rezistencës Islamike) e përhapur në Izrael, Bregun Perëndimor, Rripin e Gazë. 4.) Hesbollah, (Partia e Zotit) është e vendosur në Liban dhe me celula në Afrikë, Azi dhe Europë. 5.) ETA (Atdhe dhe Liri Baske) e përhapur në Spanjë në rajonet autonome në veri të vëndit. 6.) FARC (Forcat e Armatosura Revolucionare të Kolumbisë), me veprimtari në Kolumbi, Brazil, Venezuel dhe Panama. 7.) Boko-Haram, i përhapur në Nigeri, Kamerun, Niger dhe Çad. 8.) Al-Nusra Front, e përhapur në Siri dhe Liban.
Sulmet terroriste më 7 janar 2015 në Paris në “Charlie Hebdo” nga Al-Kaeda e solli edhe njëherë vëmendjen e jashtëzakonshme për bashkëpunim ndërkombëtar në luftën kundër terrorizmit. Aktet terroriste dhe sulmet që i përkasin kohëve të fundit nga Organizatat Terroriste Ndërkombëtare të ISIS dhe Al-Kaeda në Afrikën e Veriut dhe Lindjen e Mesme, shtuan rrezikun e “Terrorizmit Ekstremist Islamik”. Përhapja e ISIS (Shtetit Islamik të Irakut dhe Levant) në Siri, Irak, Liban, Libi dhe Nigeri shihen si rrezik potencial për Europën dhe Amerikën.
Organizatat dhe Institucionet Ndërkombëtare përbëjnë elementin thelbësor të bashkëpunimit në marrëdhëniet ndërkombëtare për të luftuar kërcënimin e shfaqur nga terrorizmi ndërkombëtar. Roli i traktateve në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe diplomacia ndërmjet shteteve në momente krizash, luftrash është jetik sepse bashkëpunimi ndërkombëtar i ndërsjelltë në aspektin politik, ekonomik, shoqëror, kulturor, humanitar ruajnë dhe përforëcojnë sigurinë, paqen, humanizmin dhe prosperitetin e Rendit Ndërkombëtar.
Për përballimin, izolimin, kontrollin dhe eleminimin e terrorizmit ndërkombëtar duhet : 1.) Bashkepunim ndermjet Shteteve, Organizatave dhe Institucioneve Ndërkombëtare në miratimin dhe respektimin e Konventave, Marrëveshjeve, Ligjeve Ndërkombëtare anti-terrorizëm. 2.) Luftimi i drëjtëpërdrejtë ushtarak nga ajri, toka, deti i Organizatave Terroriste në vendet e origjinës. 3.) Mbështetje politike, ekonomike, financiare për shtetet e vogla, të dobëta dhe të rrezikuara nga propaganda e veprimet terroriste që të drejtohen drejt rrugës perëndimore. 4.) Vigjilencë maksimale në të gjithë territoret e shteteve aleatë në luftën kundër terrorizmit duke shfrytëzuar Agjencitë e Inteligjencës të shteteve të fuqishme për të marrë informacione mbi sulmet e mundëshme terroriste. 5.) Kujdes dhe kontroll maksimal në teknologji, informacion dhe luftën përkundrejt “Terrorizmit Kibernetik”. 6.) Bashkëpunimi ndërkombëtar ndërmjet Organizatave të Sigurisë si Interpoli, Europoli dhe Institucioneve të tjera të Sigurisë dhe Mbrojtjës. 7.) Zbatimi dhe respektimi i Konventave dhe Protokolleve kundër-terrorizmit te OKB-së që janë në fuqi, negocimi dhe implementimi i Konventa të reja anti-terrorizëm dhe sigurisht miratimi dhe respektimi i Rezolutave të Këshillit të Sigurimit për përmirësimn e Sigurisë Ndërkombëtare.
Në përfundim, strategjia e luftës kundër-terrorizmit duhet të bazohet tek mjetet diplomatike si arbitrazhi, negociatat, sanksionet diplomatike, embargot ekonomike të cilat do të ndihmonin më shumë për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, ndoshta më shumë se çdo veprimtari ushtarake. Në marrëdhëniet ndërkombëtare lufta kundër së “keqes” së përgjithëshme fitohet me partneritet, bashkëpunim ndërkombëtar ndërmjet Organizatave Ndërkombëtare si OKB, BE, NATO, OSBE dhe ndërmjet shteteve të fuqishme të botës si Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Rusia, Britania e Madhe, Gjermania, Italia, Franca etj. Qytetërimet botërore ndryshojnë nga njëri-tjetri në bazë të historisë, kulturës, fesë, traditës, politikës, ekonomisë, sigurisht këto ndryshime sjellin edhe konfliktet dhe fenomenin e terrorizmit ndërkombëtar. Lufta përkundrejt terrorizmit ndërkombëtar nuk do të fitohet në kohë afatshkurtër, por mund të parandalohet dhe mbahet nën kontroll në aspektin afatgjatë.