Teatri dhe revolta brenda meje (gegnisht)*/
Nga Valentin LUMAJ*/
Dikur, në vitet “90, nji ndër barcaletat qi qarkullojshin ndër studenta, ishte kjo: nji shqiptar në Paris, tuej u mahnit me madhështinë e kullës Ejfel, i thotë nji turistit aty afër: uau sa madhështore, sa kohë mund t’marrin për me e shkatrrue kyt kullë? Turisti i përgjigjet: po asht vepër artit more gomar, si nuk pyet nji herë sa kohë ka marre me e ndërtue? Mu kujtue kjo pjesë humorit tek po shikjoja shembjen e Teatrit Kombëtar n’Tiranë. Edhe m’bani me mendue: a thue nuk asht barcaletë ajo, a thue asht e vërtetë, a thue ishte Edi Rama personazhi i saj. Se, dasht-pa-dasht, për tana t’kqijat qi po u vijnë shqiptarvet, tek ai t’shkon mendja ma s’parit, apo si asht ajo shprehja: “ai asht nana e tana t’zezave”
N’kyt kohë t’karantinës, mundohem qi, për mushkninë teme me e zg-jedh ajrin e pastër pa virus apo tuej e filtrue me nji maskë, kurse per ushqimin e mendjes, tuej lexue noj libër apo tuej pa noj film argtues. Por, sikurse edhe ju, nuk mund t’rri pa pa edhe televizionet shqiptare. Atje lajmet e kqija qi nuk shtrrasin kurrë, e qi nuk ka maskë me i filtrue, ta helmojnë shpirtin. Hajt, thashë, po baj nji prove. Për me i shpëtue ankthit qi ndjellin kto lajme t’zeza, filloj për nji moment me e ushqye vedin me iluzione tuej mendue se Rama ka të drejtë me kyt shkatërrim total qi po i ban ekonomisë, pronës private, jetës’ lirë, lirisē t’menduemit e t’fjalës, shtetit ligjor, pushtetit mediatik, e ma s’fundit edhe tempullit të kulturës, Teatrit Kombëtar. Mendoj për pak, se mbi kto gërmadha, ai ka me ndrëtue Rilindjen e tij të premtueme. Vazhdoj tuej blue kto iluzione, dhe e ndjej se nuk jam ma ai qi jam. Ndiej se rrënimi brenda meje i ndërgjegjes i ka kalue kufijtë e egzistencës teme racionale. Institucioni i mendimit kuk asht ma qendra e arsyes. Nji mendim pa arsyetim, por vetëm për me akomodue ankthin, më shndërron pak-ka-pak në bashkëpuntor dhe bashkfajtor me kyt kriminel.
Dhe teksa ndiej shpërthimin e adrenalinës, arsyeja nuk pyet ma për mendimin, revolta nuk pyet ma për arsyen dhe ndiej kthimin n’vedvedi tuej thanë me vedi: Pse duhet qi ky horr, mashtrues, bir komunisti e “bir kurve”, me jetue ma fizikisht, kur t’vetmen mjet të egzistencës’ tij fizike ka shkatërrimin, vrasjen dhe vjedhjen. Tham fizikisht, sepse shpirtnisht ai ka vdek. N’kjoft se nuk ka vdek krejt, asht kalbzue në shpirt dhe nuk ndien ma kurrgja veç ndjenjën e unit dhe të egos. Me fjalë t’tjera, asht edhe kufomë, edhe vrasësi gjallë. Vrasës dhe hajn. Kufomë shpirtnisht e dekompozueme dhimbshëm. Vrasës i njeriut t’lirë, vrasës i shpresës, vrasës i çdo areyeje qi ushqen psikikën e tij të mungueme. Hajn i çdo gjaje me vlerë, tuej mendue se kshtu, ai merr pak vlerë; hajn i kohës t’jetes tonë, tuej mendue se kshtu ka me kenë i pavdekshëm, hajn i t’ardhmes tonë tuej mendue se kshtu asht i pa-arritshëm.
Tuej ba kyt eksperiment n’ved-vedi, e kuptoj se cka ka ndodh realisht me shqiptarët e mbetun në Shqipni. Se shqiptarë me dije dhe adrenalinë kanë mbet shumë pak atje, t’pa-aft me ndryshye noj gja. N’Shqipni ka me shumicë shqiptarë t’nënshtruem, me ndergjegje t’rrënueme, njerëz pa pretendime apo t’ardhme. Kthehem mbrapa n’histori n’kohën e Osmanit dhe shikjoj shqiptarët e vërtetë n’tehin e jataganit, tuej ik maleve apo përtej detit; shikjoj në komunizëm shqiptarët e vërtetë tuej thye kufijt, në gryk t’pushkës apo t’internuem, shikjoj në pseudodemokraci, shqiptarët e vërtetë tuej e kuptue zhgënimin dhe rrenën e madhe të “Shqipnis si Evrova”, tuej ik varg-e-vi e tuej i dhanë zhvillim kombeve t’hueja.
Kush ka mbet? Ka mbet nji shpurë e pasun në xhep dhe vorfën n’rradake, t’cilët megjithëse jetojnë përjetsisht n’saraje kavalishente, prap nuk gjejnë shërim. Nji shtet sharabajkë, me karrocjerë t’veshun me kmisha aristokratësh, pa fenerë ndriçimit, qi ecin n’terr pa destinacion, qi kudo shohin nji sinjal dritet, e shkelin me kambë pa ndriçue ende, se drita ua vret sytë.
Janë edhe nja dy million t’tjerë, qi ju shkojnë mbas, sikurse delet mbas dashit n’humnerë. Kta jane me shpirt t’mirë, naiv t’sinqertë por mjeranë në ndërgjegje, t’cilët ma shumë se buka thatë i mban kulti i Ramës, Metës, Berishës, Bashës, Nanos, Enverit, dreqit e t’birit… Shikjoj kta njerëz t’pashpresë tuej mbajt nji pankartë me nji meme t’shkrueme: “Une jam Teatri”. Sa domethanëse kjo meme. Vërtet ju jeni “Teatri” qi nuk egziston ma. Ju egzistoni, por pa “Teatrin”, monumentin e fundit të ndërgjegjes tuaj. N’njoft se nuk asht kshtu, at’herë çonju e “shk…. nanën” karrocjerit me gjith sharabajkë, e mos pyetni sa i ban kilja komunistit.
Ma mir’ nji ditë me dinjitet se nji jetë pa ndërgjegje.
* Nga cikli: Përsiatje mendimesh në kohë krizash