Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Monument për nënën

by

Homazh për piktorin Ilmi Bani/

Nga Vaso Pata/

Punën e porositur ma solli në shtëpi vetë Ilmiu, i shoqëruar nga miku ynë i përbashkët, Albert Abazi (Habazaj).Sapo e pashë pikturën, “një kompozim i thjeshtë”, u zhgënjeva disi. Nuk i kisha vënë kufizime Ilmiut, as për gjininë, teknikën, motivin apo hollësi të tjera që lidhen me një vepër arti. E dija mirë se rezultati i kufizimeve të tilla do të ishte një punë e Ilmiut por jo ai vetë, të paktën jo me përmasat që kishte. Jo vetëm kaq. Besoj se edhe unë nuk do ta shijoja sa e siç duhej.

Përmasat mu dukën të papërshtatshme e, aq më pak përpjesëtimet ndërmjet tyre. Sytë, të vendosur horizontalisht në fytyrën e njeriut, janë mësuar të shohin pamje ku gjerësia e kalon lartësinë. Natyra, gjatë evolucionit, jo rastësisht ka arritur deri këtu. Kjo vendosje e syve siguron njeriut më shumë informacion për botën që e rrethon por edhe një përpunim të mirë të tij. Në përputhje me të njeriu ka përshtatur përmasat e ekranit të kinemasë, të televizorit e të komjuterit. Po ashtu, shumica e fotografive dhe pikturave janë më të gjera se të larta. Informacioni i marrë nga librat jepet në rreshta horizontalë etj. Kompozimi i Ilmiut sfidonte gjithëçka që thamë më lart në lidhje me përmasat dhe përpjesëtimet e tyre.

Kompozimi paraqet një nënë me fëmijën e saj. Një motiv i thjeshtë e i vjetër sa vetë njerëzimi. Figurat janë disi të mjegullta. Madje edhe linjat e figurave, po ashtu, janë të mjegullta. Nuk dallohen qartë tiparet e nënës (ajo paraqitet në profil) e as ato të fëmijës (fytyra e tij është gjysmë e mbuluar nga shalli i nënës). Ndërkaq disa hollësi, janë paraqitur me konture tepër të qarta. P.sh., cepat e shamisë që mbulon kokën e nënës janë të mprehta, aq sa duket sikur të çpojnë.

Nisa të shikoj me vëmendje ngjyrat. Ato që zotërojnë janë, e zeza, e bardha dhe e kuqja, me disa ngjyrime. Në fizikë e zeza (mungesa e çdo lloj rrezatimi apo ngjyre) dhe e bardha (mbivendosja e të gjitha rrezatimeve apo ngjyrave) nuk quhen ngjyra. E bardha e shamisë që mbulon kokën e nënës dhe një pjesë të fëmijës përfundon në të zezë. E kuqja, që zotëronte tablonë, më dukej e ashpër, agresive, jo shumë e pëlqyeshme për syrin dhe sikur nuk përputhej me përmbajtjen.

Zhgënjimi i fillimit nuk më pengoi që ta shikoja pikturën çdo ditë. Nuk mund t’i shmangesha kurrsesi. Sa më shumë e shikoja, aq më tepër mësoja për ta lexuar, kuptuar e për ta shijuar.

Tabloja nuk shkel as ligjet e shkencës që lidhen me përpjesëtimin e përmasave dhe ngjyrat, aq më pak ato të artit, megjithëse i ka sfiduar deri diku.

Ngjyrat tani i shoh me tjetër sy, si simbole. Vështirësitë që duket se ka përballuar nëna gjatë jetës së saj, mund të jepen më mirë se me çdo ngjyrë me të zezën. E ardhmja që pëfaqëson fëmija më shumë se me çdo ngjyrë mund të jepet me të bardhën.

Fytyrat e nënës dhe fëmijës nuk shprehin shumë por qëndrimi i tyre tregon gjithëçka. Fëmija e ndjen veten të mbrojtur. Ai është strukur në gjirin e nënës, gji që e ka ushqyer. Për aq kohë sa ndodhet aty s’ka asnjë rrezik për të, ka vetëm paqe. Ndonëse lidhja fizike e fëmijës me nënën është ndërprerë prej kohësh lidhjet shpirtërore vazhdojnë të jenë të fuqishme.

Qëndrimi i nënës rrezaton dashuri dhe mirësi. Dallohet mirë dhimbsuria e nënës e shprehur shumë natyrshëm e me elegancë jo të shtirur. Përtej këtyre ndjenjave, të njohura për të gjithë ne, tabloja ka diçka tjetër më të fuqishme që, më në fund arrita ta kap. Nëna ka përjetuar dhimbjet e lindjes, ka përballuar vështirësitë e rritjes së fëmijës së saj. Ajo, duket, ka vuajtur shumë. Por, Zoti ka kompensuar gjithçka. Zoti i ka dhuruar nënës ndjenjën e amësisë. Tabloja fare mirë mund të titullohet “Amësia”

E ndjej veten me fat që kam një punë, me vlera artistike të padyshimta, një monument për nënën. Aty shoh gjithnjë Ilmiun, herë në figurën e fëmijës, herë në atë të nënës.

Faleminderit Ilmi!

 

Vaso Pata

Qershor 2015

DY FJALË PËR EKSPOZITËN E PIKTORIT VLONJAT KRISTAQ PAVLI

by

Nga Vaso PATA &Albert HABAZAJ/

Është i njohur dhe i lakuar pozitivisht dhe, jo pak herë zilishëm, grupimi i piktorëve me banim dhe aktivitet për një kohë të gjatë në qytetin e Vlorës. Arti i bukur dhe original, që ata kanë krijuar dhe është pëlqyer edhe në shkallë kombëtare e deri në përmasa europiane a ndërkontinentale, u quaj Shkolla Vlonjate e Pikturës, ku spikatën individualitete krijuese si Nestor Jonuzi, Skënder Kamberi, Ilmi Bani, Agron Dine etj., deri te brezi më i ri me protagonistë Agim Sulaj, Artan Shabani etj. Pioneri i pikturës së krijuar në Vlorë e çau përtej mjegullës së kohës së pasme është i paharruari Vasil Talo, që bëri pagëzimin e emrit të shkollës së pikturës me emër në Vlorë. Në këtë mjedis të mrekullueshëm, mbushej edhe frymëmarrja artistike e piktorit Kristaq Pavli, me origjinë nga Vunoi, i cili formohej e plotësohet në vijimësi, duke evidentuar kështu profilin e tij romantik, si punëtor i palodhur e i përkushtuar i penelit. Pikturon bukur me bojëra uji, ndërsa nuk ka hapësirë të qytetit dhe të rrethit Vlorës që s’ka shkelur. Pamjet nga natyra vijnë nëpërmjet peizazheve të admirueshme, që nga pikturat mbresëlënëe me shtëpi karakteristike të Vunoit, Narta, Zvërneci, dhjetra “det”, “Ura e Bratit” Mozaiku stinor dhe gjeografik i Vlorës është shndërruar natyrshëm dhe bukur në art nga piktori K. Pavli. I lindur në Vlorë, në vitin 1954, Pavli ka mbaruar liceun artistik në Tiranë në vitin 1974 dhe sot vazhdon aktivitetin e tij krijues në STUDIO ART, Vlorë. Ka qenë pjesëmarrës në ekspozita lokale dhe kombëtare dhe është në kontakt korrekt me këto veprimtari. Punimet e tij ndodhen të ekspozuara në galerinë  e artit të qytetit, si dhe në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë. Pak kohë më parë, piktori Kristaq Pavli organizoi, në hollin e teatrit “Petro Marko” të Vlorës, ekspozitën e tij të 11- të.

Autori ka zgjedhur të paraqitet para publikut, kryesisht me peizazhe. Gjithsesi, ky lloj kufizimi në gjini, kompensohet nga larmia e teknikave (punime në vaj, akuarele, grafika), motiveve dhe ngjyrave.

Piktori Kristaq Pavli, qoftë nga motivet e zgjedhura, teknikat e përdorura apo stili i tij, ka ndikime të ndërsjellta me stilet e piktorëve të tjerë të qytetit të Vlorës.

Mesazhet që ato mbartin e përcjellin janë të drejtpërdrejta, lehtësisht të kapshme dhe domethënëse.

Akuarelet përbëjnë një nga pikat e forta të piktorit. Kam patur rastin dhe fatin e mirë të njihem me disa nga punët e hershme të autorit. Ndonëse me ngjyra të kursyera, më sjellin kënaqësi edhe sot e kësaj dite. Me kalimin e viteve arti bëhet më i pjekur, teknika më e përsosur, motivet më të përpunuara, ngjyrat më të gjalla dhe gjithnjë, duke ruajtur freskinë dhe naivitetin e viteve të para. Piktori, është e natyrshme, e ka mjaft përzemër fshatin e tij të lindjes, prandaj Vunoi është i pranishëm në një pjesë të mirë të punëve. Punët paraqesin copëza të pejzazhit që rrethon fshatin. Një pjesë deti, midis dy shkëmbinjve, një punë kjo mjaft e mirë artistikisht, rrugica të ngushta e të pjerrëta, godina karakteristike me vlera dokumentare dhe historike. Akuarelet janë të këndshme¸ plot dritë, ku pothuaj preket hapësira, ndihet ajri dhe është e pranishme lëvizja. Ato të çlodhin sytë, të kënaqin shpirtin e madje të bëjnë të meditosh. Është mëse e natyrshme, sepse mbresat që provon shikuesi i ka përjetuar më parë vetë artisti. Lidhjet e artistit me natyrën, kur ato janë realizuar e pasqyruar me nivel artistik, përcillen lehtësisht e natyrshëm tek artdashësi. Ky i fundit e ka më të thjeshtë të kapë e të zbërthejë mesazhet e veprës.

Punimet në vaj, të përmasave mesatare, vërehet se mund të ndahen në dy grupe. Pjesa më e madhe e tyre kanë një vizatim më pranë realitetit. Vijat, linjat, konturet janë të qarta e më të lakuara, format më të dallueshme. Ngjyrat aspak të kursyera me tone spektrale të pastra, kalojnë gradualisht tek njëra – tjetra.

Në pjesën më të vogël të punëve, vizatimi nuk luan rolin kryesor. Shumë detaje vetëm sa skicohen lehtë. Vijat dhe dritëhijet nuk kanë përvijime të qarta dhe, duke u ndarë e duke u shkrirë, kalojnë tek njëra – tjetra, ashtu siç i sheh syri në natyrë. Në këto punë, ngjyrat marrin përsipër të plotësojnë vizatimin. Penelatat duken shkoqur, ngjyrat janë të pastra, të papërziera, pranë njëra tjetrës, ka kalime të shkallëzuara nuancash.

Besoj se nuk ka piktor vlonjat, që në motivet e veta të parapëlqyera, të mos ketë detin. Vlora ka shumë simbole (bëhet fjalë gjithnjë për peizazhe) Llogaraja dhe “Pisha flamur”, Tuneli, Manastiri në mes të lagunës të Nartës, Kanina etj etj, por mbi të gjitha këto, deti. Këtij “kurthi” nuk kishte sesi t’i shpëtonte piktori Kristaq Pavli.

Në ekspozitë deti paraqitet në të gjitha pamjet e tij. Deti Jon, i thellë, blu, pranë brigjeve shkëmbore, pasohet nga një perëndim, ku Manastiri rrethohet nga laguna e cekët e Nartës. Më tej një det i shkumëzuar, nën një qiell të hirtë kontraston me një det më të përmbajtur, me ngjyra më gazmore. Një det tjetër të jep ndjesinë e freskisë mëngjesore, ndërsa më tej, e gjen veten të çlodhur, duke soditur perëndimin mbi një det të qetë.

Punimet pasqyrojnë më së miri aftësitë profesionale të artistit, gjendjen emocionale dhe raportet e tij me natyrën, mënyrën si ai e shikon, e koncepton, e shijon dhe e pasqyron atë.

Gjithsesi, artisti eksperimenton, por kurrsesi, nuk imiton.

Dëshirojmë t’i mbyllim këto pak mbresa me një thënie, që piktori Pavli e ka si lajtmotiv: “Më pëlqen të bëj pjesë në radhët e artistëve, që me penelin tim, t’i shërbej sadopak misionit fisnik të artit”.