Tregim nga Pierre-Pandeli Simsia/
Vdekjen e babait 74 vjeçar në pragpranvere, të pesë fëmijët e tij e përjetuan dhimbshëm ashtu siç përjetohet humbja e njeriut të dashur në udhën pa kthim.
Babai i tyre ishte i mbajtur mirë, burrë i respektuar nga të gjithë moshat. Pamja e jashtëme e tij, trupi shtatlart, rrezatonin fisnikëri. Gravatën nuk e kishte ndarë asnjëherë nga veshja e tij.
Dhjetë vjeçarin e fundit, kishte mbajtur mbi kokë borsalino që i shkonte shumë dhe e tregonte pak më të gjatë nga ç’ishte.
Në moshën 62 vjeçare kishte përjetuar dhimbjen më të madhe të jetës së tij, siç shprehej shpesh. Nga një sëmundje e pashërueshme humbi njeriun e dashur, të pazëvendësueshmen, mamanë e fëmijëve të tij dhe që bashkë kishin kaluar 33 vitet e jetës së tyre bashkëshortore.
Edhe pse mundohej të tregohej i përmbajtur, lotin nuk mund ta ndalonte të rridhte nga sytë kur kujtonte shpesh bashkëshorten e ndjerë.
Dhimbja e thellë e humbjes së bashkëshortes e shoqëroi deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Kishin krijuar një familje të bukur, të thjeshtë; u kishin lindur dhe kishin rritur pesë fëmijë si drita; katër djem edhe një vajzë.
Të pesë fëmijët ishin të martuar dhe kishin krijuar familjet e tyre.
Dy nga djemtë e tij punonin dhe jetonin familjarisht në dy shtete të ndryshme në Evropë.
Njëri djalë, punonte dhe jetonte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Vajza e vetme kishte preferuar kryeqytetin, Tiranën, për të jetuar me familjen e saj.
Djali i madh me familjen e tij jetonte bashkë me babain në shtëpinë e tyre të madhe ku ishin lindur dhe rritur të pesë fëmijët, shtëpi, e trashëguar nga brezat e mëparshëm të atij fisi.
Dera e prindit, ngado që të shkosh, mbetet përherë e hapur për të gjithë fëmijët, për çdo pjesëtar të familjes, për miq e shokë, ashtu siç ishte munduar edhe babai i ndjerë pas vdekjes së bashkëshortes së tij, që ajo derë shtëpie të ishte e hapur, mikpritëse për të gjithë.
Në ditët e dhimbjes prindërore, pasi iu bënë të gjitha ritualet e vdekjes dhe babain e përcollën me nderime të mëdha për t’u prehur i qetë në të njëjtin varr me bashkëshorten e tij, tre vëllezërit, duke ndjerë mungesën e babait, shtëpia po i dukej e zbrazët. Menduan se me humbjen e atit të tyre, po i mbyllej edhe ajo derë shtëpie dhe bashkë me të, do mbylleshin edhe kujtimet e bukura dhe të paharuara nga jeta e tyre fëmijërore, rinore, familjare. Madje, atë mendim ia përforcoi njëri vëlla që jetonte në Evropë kur, në bisedë e sipër me dy vëllezërit, midis të tjerash u shpreh me zë të ulët: – Eh! Me ikjen e babait, tani se si më duket; sikur na u mbyll edhe kjo derë shtëpie! – Por, që dikush edhe e dëgjoi dhe, siç ndodh në raste të tilla, fjala i shkoi më vonë vëllait të madh.
Dy vëllezërit e tjerë, nga ajo ç’dëgjuan, u dukën sikur e miratuan në heshtje me një lëvizje të lehtë të kokës atë çfarë dëgjuan.
Ai mendim i dhimbshëm, që nganjëherë, ata e mendonin të ishte edhe i gabuar, i shoqëroi edhe pasi u kthyen në shtetet ku ata jetonin.
Atë makth, e mbajtën për vete, pa ia thënë askujt, madje as bashkëshorteve të tyre.
** *
Një vit më vonë, në fillimpranvere, në përvjetorin e parë përkujtimor për babain e tyre të ndjerë, dy djemtë që jetonin në shtete të ndryshme në Evropë, në pamundësi për vetë kushtet e punës, nuk shkuan në Shqipëri.
Mosardhjen e dy vëllezërve më të vegjël, vëllai i madh nuk e përjetoi mirë; e mendoi si ogur jo të mirë në marëdhëniet e tyre vëllazërore. Madje, si një krisje e dashurisë midis vëllezërish.
Edhe vetë dy vëllezërit nuk e përjetuan mirë mosshkuarjen në shtëpinë e babait atë ditë përkujtimore vjetore. Dhe, që të ndjeheshin të lehtësuar shpirtërisht, në një nga restorantet e qyteteve ku ata jetonin, shtruan një drekë përkujtimore me miqtë dhe shokët për shpirtin e babait të vdekur.
Ditët, javët, kalonin me ritualin e zakonshëm të jetës. Vëllait të madh, boshllëkun në shpirt që i ishte krijuar nga mosardhja e dy vëllezërve të tjerë, nuk mund t’ia plotësonte askush, madje, ai boshllëk, ai makth, ato mendime të ndryshme që i kalonin vrangëllimthi nëpër tru, po ia gërryenin çdo ditë e më shumë shpirtin. Çdo gjë në shtëpi i dukej e pikëlluar, e zymtë. Po ndjente një trishtim të thellë brenda qënies tij.
Atë brengë të madhe që i dallohej qartë në fytyrë dhe që po ia tallaziste shpirtin, e kishte mbajtur për vete pa ia thënë as bashkëshortes, njeriut më të afërm dhe më të dashur të jetës së tij, që ishte edhe njeriu më i shtrenjtë për të edhe kur ajo e kishte pyetur për arësyen e mosardhjes së dy vëllezërve, që atij i ishin dukur pyetje provokative.
Mbante brenda vetes një shpresë tjetër të vakët; vëllezërit mund të vinin në Shqipëri për pushime në stinën e verës siç vinin çdo vit.
Kishte hyrë muaji i tretë i stinës së verës dhe vëllezërit nuk kishin njoftuar për të kaluar pushimet atë vit në Shqipëri siç ndodhte çdo vit kur babai jetonte.
Nuk mund të duronte dot më, vendosi që atë mendim, atë brengë që po e gërryente çdo ditë e më shumë, t’ia shprehte edhe bashkëshortes.
E shoqja u gjend e papërgatitur nga ato çfarë dëgjoi nga i shoqi, nuk i shkonte kurrë në mendje për një mendim të tillë. Fytyra i mori një shprehje habie. E pa të shoqin ngultas.
– I dashur burrë, – filloi ajo të flasë me mirësjellje duke u përpjekur të fshihte emocionin. – Vëllezërit e tu dhe kunetërit e mi njëkohësisht, nuk kanë gjetur rastin më të vogël të pakënaqësisë jo vetëm nga ty që je vëllai i madh, por, as edhe nga sjellja dhe mikpritja ime. Përse duhet të mendosh kështu!
Ai nuk foli. Syt që i dukeshin të rënduar sikur mbanin një peshë dhimbje, i mbante ulur përdhe. Dukej se diç’ mendonte.
E shoqja i kaloi dorën mbi kokë, i ledhatoi flokët, fytyrën, mjekrën. Ndjeu se dora i ishte lagur!
– I dashuri im…
– Të lutem grua… – e ndërpreu ai me zë të dridhur dhe i mbështeti dorën mbi sup. Vështrimin e kishte të shkujdesur.
E shoqja ndjeu zbrazëtirë në shpirt. Syt po i ndrinin si të pikëlluar. Iu dhimbs shumë i shoqi në atë çast. Vazhdonte ta shikonte plot dhimbje.
– Përse duhet të mendosh dhe të gjykosh kështu, i dashur?
I shoqi po e shikonte me sy të trullosur: – Heshti pak, pastaj foli: – Mendoj, sepse, nuk dua të na cënohet dashuria, harmonia jonë vëllazërore.
– Asgjë e keqe nuk ka ndodhur, i dashur. Nga të lindën këto mendime? Mos u bëj me fiksime. Të lutem! Qetësohu! – vazhdoi ti fliste ajo me zë lutës.
Ai e vështroi përhumbshëm. Heshti pak, pastaj vazhdoi të flasë: – Sepse, dua ta mbaj të pacënuar dashurinë tonë, ashtu siç e kemi patur përherë. Nuk dua, në familjen, në fisin tonë, midis ne vëllezërve, të mbijë fara e bimës së urrejtjes, fara e përçarjes. Dua, që në këtë shtëpi, të lulëzojë përherë, në çdo stinë, lulja e dashurisë, e dashurisë vëllazërore. Vetëm kështu, edhe shpirtrat e prindërve tanë të ndjerë do jenë të qetë.
E shoqja vazhdonte ta kundronte me sy të lodhur. Ndjente dhimbje dhe keqardhje në çdo fjalë që dëgjonte nga i shoqi.
* * *
Dy vëllezërit që jetonin në shtetet e ndryshme në Evropë dhe vëllai tjetër që jetonte në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, u ndjenë krejt të papërgatitur kur, në ato ditët e nxehta të stinës së verës, një mesazh i ardhur nga vëllai i tyre i madh, i njoftonte se, edhe pak javë dhe fillon stina e vjeshtës. Mundësisht, pushimet e këtij viti, duhet të vini e ti kaloni së bashku në Shqipëri, ashtu siç keni ardhur çdo vit.
Por, ajo që e bënte shqetësues mesazhin ishte se, vëllai i madh, kishte shkruar edhe fjalët: “Nuk ndihem mirë”
Të shqetësuar për shëndetin e vëllait të tyre të madh, tre vëllezërit, i telefonuan menjëherë, të mësonin për shëndetin e tij dhe të vërtetën e atij mesazhi.
Por, përgjigja e vëllait të madh ishte disi dyshuese, kur ai u tha: Ndihem mirë, por edhe nuk ndihem mirë; por, ju lutem, duhet të vini…
Të shqetësuar, brenda muajit, tre vëllezërit, në bashkbisedim me njëri tjetrin, mundësuan që në një datë të caktuar të ishin pranë vëllait të tyre të madh, në shtëpinë e tyre.
* * *
Atë ditë të dielë, dhoma e madhe e shtëpisë së tyre, dukej sikur ndrinte nga gëzimi. Katër vëllezërit po çmalleshin me njëri tjetrin, e bashkë me ta, kishte ardhur edhe motra e tyre nga kryeqyteti.
Mes gëzimit, tre vëllezërit që kishin ardhur nga larg, shikonin njëri tjetrin në sy, madje shkëmbenin edhe shenja nëpërmjet lëvizjes së syve dhe të kokës. E shikonin vëllain e madh dhe nuk po dallonin shenjën më të vogël të keqshëndetit të tij.
Vëllai i madh e kishte menduar që, me vëllezërit e tjerë dhe me motrën e tyre të vetme, të bisedonte pasi të hanin edhe drekën. Dhe ashtu veproi.
Të ulur në dhomën e madhe, atje ku rrinin zakonisht edhe kur kishin jetuar të gjithë së bashku si familje, ai i tha të shoqes t’ju sillte edhe nga një gotë raki rrushi edhe pse kishin pirë më parë.
Trokiti gotat e rakisë dhe, pasi piu një gllënjkë, filloi të flasë:
– E dashur motra jonë e vetme, e mira motër! Të dashur ju të katër vëllezërit e mi! – Në dhomë ra heshtja. Asgjë nuk pipëtinte.
– Ju kërkoj ndjesë që ju kam shqetësuar ndoshta me mesazhin që përmenda fjalën: nuk jam mirë. Unë sot po ndjehem shumë i lumtur mes jush, ashtu siç jam ndjerë gjatë gjithë jetës sime bashkë me ju. Ashtu si atëhere kur ne jetonim të gjithë së bashku edhe me prindërit tanë të paharuar. Jam më se i bindur, kështu si unë po ndiheni edhe ju të gjithë, të lumtur e të gëzuar. Në këtë shtëpi, jemi rritur me ngrohtësinë, me dashurinë e madhe prindërore që na kanë edukuar dhe na e kanë ngulitur atë dashuri që ne e kemi patur midis njëri tjetrit. Dhe, ajo dashuri, ashtu do vazhdojë, derisa unë, po flas për veten time, pra, derisa unë të jap frymën e fundit të jetës sime. Unë vërtet po ndihem shumë i lumtur sot, por, siç edhe ju kam shkruar, edhe nuk ndihem mirë. Dhe ja pse nuk ndihem mirë, madje shpirtërisht, nuk ndihem mirë.
Heshti pak dhe pastaj filloi të flasë: – Ka kaluar gati një vit e gjysëm që babai ynë i ndjerë na la njëherë e përgjithmonë. Mungesa e tij në shtëpinë tonë, sigurisht, është e pazëvendësueshme. Ai iku, na la fizikisht, por i ndjeri baba, na ka lënë edhe pasuritë. Pasuria më kryesore që babai na la, është harmonia, dashuria që ne kemi midis njëri tjetrit dhe që duhet ta mbajmë të pastër, të pacënuar atë dashuri. Ta trashëgojmë! E dashur motër! – Shikimin e hodhi nga e motra. – Ke qenë dhe ashtu do të mbetesh përherë, princesha jonë e shtëpisë, e pazëvendësueshme…
Syt e motrës u përlotën menjëherë. Nuk po mund të duronte dot, u çua nga vendi ku po rrinte ulur, eci pak hapa drejt tij dhe, ashtu me sy të përlotur, e përqafoi vëllanë.
Instiktivisht edhe syt e vëllezërve të tjerë ishin përlotur.
– Të dashur vëllezërit e mi, – iu drejtua ai atyre duke ia hedhur shikimin me radhë. – Ju, jeni princër në këtë shtëpi, princër bashkë me mua, pa asnjë dallim, pavarësisht diferencës së viteve të moshës sonë, pavarësisht se kush vëlla është i madhi, i mesmi, i vogli…
Motër e dashur, vëllezër të dashur! Dua t’ju them edhe atë më kryesoren: Babai ynë i ndjerë, na ka lënë edhe të vetmen trashëgimi dhe, ajo trashëgimi e vetme, është kjo shtëpi ku ne jemi sot, ku ne të pesë fëmijët u lindëm dhe u rritëm këtu dhe të gjithë jemi trashëgimtarë të kësaj shtëpie, ashtu sikurse edhe të parët tanë brezëpasbrezi u lindën dhe u rritën këtu dhe që ne e gëzojmë sot këtë shtëpi. Mbajmë të trashëguar një mbiemër të nderuar, të dashur vëllezër dhe ti motër e shtrenjtë. Dhe ashtu do vazhdojë të mbahet mbiemri ynë edhe nga fëmijët tanë në këtë shtëpi shekullore; nga djemtë e mi, nga djemtë tuaj, të dashur vëllezër.
Katër vëllezërit dhe motra që po e ndiqnin me shumë vëmendje pa ia hequr syt për asnjë çast, dukeshin të hutuar; sikur u ishte lidhur fjala në grykë.
Një heshtje e thellë kaploi të gjithë dhomën.
Pastaj ai bëri një veprim; në anën e djathtë të tij mbante një qese plastike. Zgjati dorën, e mori.
Të gjithë po e shikonin me habi; prisnin se çdo bënte ai tani.
U çua nga vendi dhe eci në fillim ku ishte ulur e motra. Hapi qesen, mori diçka dhe ia dha.
Ajo e mori. Dalloi tre çelsa shtëpie! Edhe vëllezërit e tjerë po i ndiqnin veprimet e të vëllait dhe veprimet e motrës së tyre. Motra po i mbante çelsat në dorë si pa kuptim dhe po i shikonte.
Të njëjtin veprim, vëllai i madh e bëri edhe me vëllezërit e tjerë.
Të gjithë po shikonin çelsat që po mbanin në duar dhe nuk po kuptonin asgjë, apo u shtirën sikur nuk po kuptonin.
Përsëri vëllai i madh e theu heshtjen: – Motër, vëllezër të dashur! Siç po e shikoni, në duar po mbani tre kopje çelsash të njëjtë. Janë çelsat e kësaj shtëpie, e shtëpisë sime, e shtëpisë suaj, e shtëpisë sonë. Dera e kësaj shtëpie edhe pse prindërit tanë të ndjerë nuk jetojnë më, është dhe do mbetet përherë e hapur për të gjithë ne, pjesëtarët e kësaj shtëpie, pavarësisht se unë nuk u largova nga kjo shtëpi dhe vazhdoj të jetoj këtu.
– Vëlla i dashur! – ndërhyri e motra! – Të lutem shumë. Unë jam motra juaj e vetme dhe do t’ju dua gjithë jetën time me dashurinë më të madhe që mund të ketë një motër për vëllezërit e saj, ashtu siç edhe ju kam dashur në të gjitha vitet e jetës sime. – U çua nga vendi dhe eci përsëri drejt tij. Zgjati dorën për ti dhënë çelsat. – Merri vëlla; këto nuk më takojnë mua. Unë jam e ikur nga kjo shtëpi. Unë ndjehem e lumtur kur ju shoh të katër juve të lumtur e të gëzuar, në harmoni me njëri tjetrin. E ndjej se, me dashurinë tuaj të madhe që keni, kjo derë shtëpie, do jetë përherë e hapur edhe për mua.
– Motër e dashur! Ti je bijë e kësaj shtëpie, je gjaku i këtij fisi, ashtu siç jemi ne të katër vëllezërit e tu. Të lutem, mos e harro kurrë: Je nënë me fëmijë, por, dera e shtëpisë dhe zemra për motrën, ashtu siç e the edhe ti vetë, gjithmonë është dhe do të mbetet përherë e hapur.
Dy vëllezërit që jetonin në Evropë, kishin ulur kokat; syt po i mbanin përdhe. Në mendje, fluturimthi u erdhi mendimi, që po u dukej i dhimbshëm. Po ndjeheshin fajtor dhe mëkatar ndaj vëllait të madh, madje edhe po e gjykonin veten e tyre për atë çfarë kishin menduar.
Vëllai i madh edhe pse po i shikonte, nuk e dha veten; vazhdoi të flasë:
– Vëllezër të dashur.Tani ndihem shumë i qetë shpirtërish, madje edhe moralisht. Mospranimi nga ju i këtij mendimi, i veprimit tim që unë po bëj ndaj jush, do ndikoj shumë në shëndetin tim. Ju lutem vëllezër! Të lutem motra jonë e vetme, princesha jonë!
Ata të katër, si të telekomanduar, panë njëri tjetrin me sy. Dukeshin të hutuar, por edhe një shkëndijë gëzimi ua shndriste fytyrat. Shkëmbimi i shikimit të tyre me njëri tjetrin, dukej se po flisnin më shumë se ç’fjalë mund të dilte nga goja e tyre.
Heshtjen e theu një nga vëllezërit që jetonte në Evropë. Gotën e rakisë po e mbante në duar. – Vëlla i dashur! – filloi të flasë. Eci tre hapa dhe iu afrua vëllait të madh. I dashur vëlla! I miri ynë vëlla! E dashur motra jonë e vetme! Të dashur ju vëllezër! Tani, po ndjej çastin më të lumtur të jetës sime. Jemi rritur bashkë! Kemi kaluar bashkë fëmijërinë, rininë, pjesët më të bukura të jetës sonë vëllazërore familjare. Pavarësisht se jeta na ndau për arsyet e ndryshme, por, nuk janë këto çelsa që do e mbajnë të pacënuar dashurinë tonë vëllazërore. Janë zemrat tona ato, që do ta duam njëri tjetrin, ashtu edhe siç e kemi dashur deri tani….
– Të më kuptosh vëlla! Të më kuptosh motër! – ndërhyri vëllai i madh. – Më kuptoni të dashur vëllezër! Dhënia e çelsave janë në kuptimin simbolik, por, kanë qellimin dhe të vërtetën e tyre. Ju do vini në këtë shtëpinë tonë në kohë të ndryshme, në orë të ndryshme, madje edhe pa na njoftuar. Ne edhe mund të mos ndodhemi këtu.
Njëri nga vëllezërit e tjerë u mat të thoshte diçka, por vëllai i madh vazhdoi të flasë: Nuk foli shumë. Me gotën e rakisë në dorë, tha vetëm këto fjalë:
– RROFTË VËLLAZËRIA JONË!
– RROFSH TI MOTËR, PRINCESHA JONË!
U drejtua për nga motra; Syt i ishin përlotur. Të përlotur ishin edhe syt e të gjithëve: Iu afrua, trokiti gotën me gotën e saj duke përsëritur të njëjtat fjalë: Rroftë vëllazëria jonë! Rrofsh motra jonë.
Ajo nuk u përmbajt. Filloi të qajë me ngashërim. E përqafoi! Fjalët nuk po i dilnin. Pastaj si me gjysëm zëri, shqiptoi: Zemra e motrës ti! Shpirti i motrës!
Ata të dy motër e vëlla po rrinin të përqafuar; Në faqet e tyre po ndjenin lagështinë e lotëve të njëri tjetrit.
Ashtu të përqafuar, ndjenë duar të tjera t’i preknin supet. Tre vëllezërit e tjerë ishin afruar, me krahët e hapur i ishin bashkuar atij përqafimi.
Ishte ai përqafim, sikur po e forconte më shumë dashurinë e përjetshme vëllazërore.
Ishin ata lot gëzimi që po rridhnin pa pushim nga syt e tyre, që dukej sikur po vadisnin rrënjët e lules dashuri vëllazërore.
Mes përqafimit që dukej se nuk do ndaheshin kurrë, u dëgjua zëri i vëllait të madh:
– Rroftë dashuria jonë vëllazërore.
– Rrofsh motër, bashkë me ne të gjithë, vëllezërit e kësaj shtëpie.
– Rroftë dashuria vëllazërore! – U përgjigjën të gjithë njëzëri.