Sipas gazetës, “Lidhja Ortodokse”, shkruar nga Mihal Grameno/
Përgatiti Vepror Hasani/
Dita e 14-ë e shkurtit 1910, do të mbetet e paharruar për kombin shqiptar. Aq më shumë në qytetin t’onë se edhe pas qindra vitesh, korçarët do t’u tregojnë fëmijës së tyre brez pas brezi, që në këtë qytet, më 14 të shkurtit 1910, ka ndodhur një ngjarje historike kombëtare, e cila gjer këtë ditë s’ka patur shembull në mbretërinë Osmanli.
Në këtë ditë, Korça bashkë me kazatë, (rrethet), e saj, dëfteu me të tepër vullnetin e gjithë kombit shqiptar, që do të rronjë në këtë botë nën flamur të osmanllisë, por me nder dhe me gjuhën e tij të ëmbël, që ka thëthirë në qumështin e nënës edhe të shkruar me shkronjat e saj. Në këtë ditë dëfteu që kombi shqiptar, nuk ep leje t’i trazohet njeri gjuhës së tij, asaj gjuhës së bukur me të cilë ka betuar besë për të mprojtur lirinë, konstitucionë dhe nder e mbretërisë.
Duhet pendë të shkruash këtë histori
Duhet pendë e mjeshtëri që të muntnjë të zografisnjë këtë miting të çkëlqyer, në të cilë muar anë më tepër se 12 mijë njerëz. Këta burra shqiptarë, nga të cilët më të shumtët u gjetuan një ditë, me të dëgjuar rrezikun e gjuhës, lanë shtëpitë, lanë punërat, lanë armiqësitë mënjanë, edhe si vëllezër vrapuan në thirrje të organizatorëve të metingut, e të protestojnë ata njerëz të cilët, nga padija ose nakari hodhë mollën e grindjes në mest të vëllazërisë duke na nxjerrë të tjera shkronja për gjuhën tënë. Zër’ i atij populli që bërtiti në breg të Shën Ilisë përfaqëson vullnetin e miliona shqiptarëve, të cilët bashkohen edhe për të mbrojtur gjuhën e shenjtë. Zër’ i popullit, vullnet i Perëndisë! Prandaj na pëlqen të besojmë që ky zë do t’u presë hovin atyreve gllosologëve që na ç’pikën të tjera shkronja… Qeveria konstitucionale, pa dyshim, që do të mbushnjë dëshirën të kombit Shqiptar e për së shpejti shprehim të dëftenjë drejtësin’ e saj që të mos mbetet asnjë ftohtësirë në zemër të shqiptarëve, të cilët janë shtylla edhe më besnikë të mbretërisë
Organizatorët e mitingut
Prej një jave më pare, zotërinjtë Çerçiz bej Zavalani, Mustafa bej Selenica, Stavre Karoli, Xhafer bej Luarasi, Tefik efendi Panariti, Ali bej Frashëri edhe Rakip Efendi Jemenli, organizatorë të mitingut dhanë një thirrje duke ftuar gjithë shqiptarët të mytesarifllëkut, (prefekturës), që të marrën anë në meting që do të mbahet në Korçë, të dielë më 14 të shkurtit. Thirrja u dëgjua me gëzim të madh edhe këtë provuan të ardhurit të tyre me gjithë kohën të shkurtër
Baba Xhemali me 14 dervishlerë
Kolonja djep i ndjenjave kombiare vrapojti madhërisht duke dërguar 2.500 asllanë. Të shtunë, më orën 10, me të ardhur lajmeja (lajmi) që vinë kolonjarët, komiteti me një shumicë të madhe, duke patur “Bandën e Lirisë” përpara, dualë për të pritur miqtë. Me të arirë z. Mihal Grameno, direktori ynë,(drejtori i gazetës “Lidhja ortdodokse”), në emër të komitetit u uron mirë-ardhjen edhe me fjalë të bukura dëften patriotizmën të kolonjarëve. Pastaj në mes të bërtimeve të popullit, rroftë Kolonja me bijt e saj, shkuan duke patur Bandën përpara, në Klub. Gjithë qyteti, burra dhe gra, kishin dalë për të habitur Kolonjarët, të cilët çuditnë botën me taktikën e tyre. Përpara këmbësisë, që ishin radhitur nga 5, ishte Zalo bej Prodani kaluar mbi një at, (kalë), të bukur. Pastaj vinin kalorësit duke patur në krye Shenjtërinë e tij Baba Xhemalë prej Kreshove me 14 dervishë. Na vjen fort keq që nuk mundim gjithë atdhetarët e parësinë t’i numërojmë, prandaj kërkojmë ndjesë gjithë zotërinjve që na shpëtojnë, (s’na kujtohen), emrat.
Atdhetarët
Nga atdhetarët e Kolonjës muntmë të vërejmë këta zotërinj: Abdullah bej Starja, kryesonjës i Klubit të Kolonjës, Sefedin bej Starja, Zalo bej Prodani, Shahin bej Taçi, Galip efendi Navosela, Xhezo dhe Hodo Selenica, Salih bej Butka, Malush bej Skorovoti, Abidin bej Erseka, Mehmet aga Qinami, Selim bej Kotorasi, Mahmut aga, Riza aga edhe Petro Sotir Gostivishti, Zilifkar bej, Maliq bej edhe Teki bej Qafëzezi, Arif bej edhe Rapo bej Elmazi, Refat bej Kozeli, Sali aga Pepellash, Lamçe aga Kamnik, Durmish bej Leshnja, Qazim aga edhe Gjeli Tasi Luarasi, Ibrahim efendi Qesaraka, Zylo bej Kurtesi, Tahir bej Orgockë, Islam bej edhe Zenel bej Lëncka. Reis Mahmud aga Qyteza, (vëllai i Ali efendiut), Aliko, Selimi edhe Rushani agallarë nga Selenica e Pishës, Asan bej Psar i Kolonjës, Musa edhe Fehim Boshanji, Dilaveri Lubonjë, Qenabi Rehovë, Qazim aga Psar i Zi, Naim bej Sheribe, Bilal Rakip Roshanji, Alima Kalinasi, Dajlani, Qazimi, Salih edhe Xhelo agallarë nga Panariti. Ortodoksët të katundit të Treskës, Trebickës, Butkës e gjithë Kolonjës
Pjesëmarrësit e Korçës dhe Pogradecit:
Të dielë në orën tre të mëngjesit vjen lajmeja (lajmi) që fshatrat të Starovës edhe rreth Melçanit vinë, e kështu dualë (dolën) përsëri me Bandën e Lirisë e i pritnë. Nga këta atdhetarë muntmë të vërejmë këta zotërinj: Telah Hasan edhe Telah Sulejman Goskova, Alo Mersin, Tefik Hysen edhe Emin efendi Vinçani, Mustafa Reshit edhe Asan Myslim Porodini, Salih Dalip edhe Mehmet Mustafa Melçani, Sadik Seran edhe Sulejman Ismail Biranji, Maliq Abdul edhe Hysen Abas Vashtmi, Zejnel Ahmet Vloçisht, Emin edhe Rexhep Sulejmani Libonik, Hasim Salih Simir, Hasan edhe Tahir efendi Kolanec, Ahmet aga Djamanec, Ibrahim Hoxhë edhe Ymer Sulejman Klocei, Fetah Shaban, Mustafa bej Goça, Nazif Etem edhe Isa Bickë, Dheçan edhe Qerim Plovishti, Fetah Hodo Sonisht, Ibrahim Kreshovë, Hasan Zejnel Dolan, Xhafer Zvarrisht, Alih Mehmet Lozhan, Xheladin Selcë, Ali Et’hem Qeckë, Musa Babjen, Liman Marjan, Shahin Ali Shurbec, Rexhep Bilal Zboqi, Asim Hasan Beras, Ismail Hajdar Këmbëthekër, Ibrahim edhe Nazif Shkozë, Maksut Mëmël, Kasëm bej, Myrteza bej, edhe Abdullah bej Pirg, Hasan bej Çushli
Baba Hyseni dhe dervishlerët
Edhe këta atdhetarë, gjithë si kolonjarët, ishin radhuar me taktikë, ushtarëkëmbësit përpara edhe kalorësit prapa me flamurë. Përmbi ta çkëlqenin Shenjtëria e tij Baba Hyseni, Dervish Hajdari nga teqe e Turanit edhe 5 dervishlerë të tjerë. Nga numri, tamina, (me hamendje), thomi që ishin tri mijë, me qenë që kryesia (kreu i kolonës) ishte në Kullë të Hirit dhe fundi në Turan
Pjesëmarrësit e Devollit
Pa arrirë në klub vjen lajmi që vjen Devolli, kështu që Banda me pleqësinë shkuan për të pritur këta atdhetarë, të cilët ishin mbledhur në Dishnicë ku u bashkuan edhe me Pojanllinjë të fshatrave qark Korçës. Nga këta atdhetarë muntmë të vërejmë këta zotërinj: Mehmet benë, Dervish Muharremi edhe Hysen bej Bilishti, Hasan efendinë, edhe Hysen efendi Kapshtica, Mehmet aga Bitincka, Emin aga Ponçara, Ali Rakip aga Menkulasi, Islam aga Çipani, Elmaz edhe Gani Hoçishti, Shahin efendi Graca. Ali efendi Baban, Rushan efendi edhe Alim Aga Stropan, Rushan edhe Rexhep Aga Eçmenik, Teqir Aga Pilur, Emin aga edhe Salih efendi, Aliu efendi Vranisht, Alil aga Cangonj, Jonuz dhe Banush nga Zëmblaku, Treni K-din Bodi Malia Sela edhe Andon Stavre Progër, Pandeli Trajan, Nikolla Vasil, mësonjësi Ndoni Ikonomi, Qemal Dervish, Mehmet Haxhi dhe shumë të tjerë. Poloska: Ibrahim bej, Myrteza bej edhe Demir aga, Sadik edhe Mehmet aga Vishotica. Braçanji: Etem aga Kaja, edhe Demir efendi. Verleni: Veli bej, Ali aga Istref, Ismail edhe Banush aga.
Pesë shehlerët e Devollit
Pojani ishte përfaqësuar fort bukur , të gjithë kaluar, nga të cilët shënojmë: Zejnel bejnë, Maliq bejnë, Mehmet bejnë, Isuf Alil aganë, Selim bejnë, Meke bejnë, Besim bejnë edhe Maliq Xhafer aganë. Në krye vinin shenjtëria e tij, shehlerët Qerimi dhe Hasani nga Bilishti, Sheh Rizaj Cangonj, sheh Hyseni Pilur edhe Dervish Ahmet Progri
Starova, Opari dhe Baba Qazimi i Qatromit
Starova ishte përfaqësuar fort bukur si nga muhamedanët ashtu edhe nga të krishterët. Muntmë të vërejme: Istref benë, Ahmet benë, Shahin bej Zagorçanë, Asllan benë, Muhamet benë, zotërinjtë Koçi, Tushi, Sandri Naum, Koli Paci, Tushi Ndinka edhe Simon Jovan. Shenjtëria e tij Baba Qazimi i Qatromit edhe me një shumicë të madhe nga fshatrat e Oparit edhe qark teqesë urdhërojti në miting. Përveç këtyre atdhetarëve që përmentmë më sipër, të tjera çeta stife-stife si mizërija nga fshatrat qark Korçës si të krishterë ashtu edhe myslimanë ardhë në miting. Me një fjalë, mintingu i Korçës do të mbetet një kujtim i paharruar në zemër të çdo shqiptari, edhe një shuplakë për gllosologët e rinj. Nga ky miting qeveria do të vërtetohet, (sigurohet) që ata që çpiknë këtë çështje, nuku kanë asnjë më marrëdhënie me kombin shqiptar, i cili vetë zgjodhi shkronjat e gjuhës së tij.
Marshi i mitingut
Në orën 6, Banda e Lirisë këndon përpara Klubit ku defilonin me radhë gjithë atdhetarët të ardhur që përjashta me flamurë në dorë edhe rregulloheshin pas kazasë secilido në bulevard “Shën Gjergji” nga 10 në sërë. Qyteti gjithë kishte dalë nëpër rrugët, nëpër dritare edhe në ballkonet që të shihnin e të çuditen me një ngjarje që s’e kishin parë kurrë. Në orën 7, Banda e Lirisë këndon për të parën herë marshën e Mitingut, të cilë z profesor Pasakali (Paskuale de Hanibale, kompozitor italian), e bëri për këtë ditë dhe nisen
Baballarë dhe shehlerë
Në krye Band’ e Lirisë me pleqësinë e anëtarët, të gjithë me kongarda edhe me flamur. Kolonjarët me flamurë edhe me Çapare në kraharor shkrruar: “Rroftë abe-ja shqipe!” Pastaj vinin kaluar Shenjëtëri e tyre Baba Hyseni, Baba Qazimi, Baba Xhemali, Sheh Ibrahimi i Korçës, Sheh Qerimi, Sheh Hasani edhe Sheh Hyseni. Përpara tyre z. Belul efendi, kryekatundari i qytetit (kryetari i Bashkisë), i çkëlqyeri atdhetar z. Hafëz Aliu Imam i qytetit, pleqësia me anëtarët e Klubit, pleqësia e Përparimit edhe plot qytetarë.
Pastaj Starova, Devolli Opari e gjithë fshatrat e Korçës. Kështu duke shkuar me një taktikë të çudtitshme përpara yqymetit, arrimë në Shent Ili, që është jashtë Korçës mbi një breg të lartër e fort të bukur. Kur ariti kryeja (kreu) në Shent Ili, fundi ish në bulevardin “Shën Gjergji”, d.m.th. nja dyqillometra. Kur arrinë të gjithë të bregu u mbush si me miza edhe nuk dukeshe tjatër gjësendi përveç një pamoramë prej ato që vetëm piktorët dinë të zografisin. Një erë e hollë prej pranvere i epte një bukuri të veçantë metingut duke lëvizur fustanellat e bardha, me të cilat ishin veshur atdhetarët. Kur mbarojti Banda marshën e mitingut, një buçim i madh u dëgjua: “Rroftë abe-ja shqipe!” edhe pastaj një heshtje zotëronte në breg që të dëgjonin fjalët
Ymer bej Zavalani
Fjalën e parë e merr zoti Ymer beu Zavanani një nga luftëtarët e vjetër. Zotëri e tij tregon gjer e gjatë qysh janë përdorur prej 40 vjet shkronjat shqipe, të cilat sot i rrënjosëm në zemër të kombit shqiptar, i cili i ka atje për zgjim edhe përparim. Këto shkronja,- thotë,- janë lënë nga etrit t’anë edhe kurrë kombi shqiptar do të mos i çkëmbenj, prandaj qeveria bën një faj të madh kur dëgjon ca njerëz intrigantë edhe të paditur, të cilët s’kanë tjatër qëllim përveç të sjellim grindje dhe përçarje midis shqiptarëve të mbretërisë, të së cilës më besnike është kombi shqiptar, më të shumtit nga këta njerëz janë të huaj, -thotë,- siç është myderiz i Korçës, i cili nuku di përveç turçe dhe bullgarçe e kërkon me anë të fesë të trazohet në gjuhën tënë. Ky është, që vjet kur e kishim kryesonjës të nderit në Klub thoshte, që s’është mëkat po të mësohet shqipja me këto shkronja, e tani mallkon! Kjo e ardhura e zotërisë suaj, -mbaron, (fjalën Zavalani), tregon çkoqitur që ini anëtarë të shkronjave shqipe… andja t’i apim qeverisë të kuptonjë që neve s’ndahemi kurrë nga këto shkronja. Rrofshin shkronjat shqipe! Rrofshin!,- ju përgjigjën atdhetarit plak Ymer bej Zavalanit
Sami bej Pojani
Pojani, i cili vëtërisht u kthye nga Klisyra për këtë, (u kthye për mitingun, pasi në Këlcyrë gjendej i sëmurë), duke thënë, që tani dy vjet afër, gjithë në këtë breg u betuam për liri. Po kur u betuam atëherë, me këtë gjuhë edhe me këto shkronja u betuam, andaj edhe sot të betohemi e të japim besë të shqiptarit, që do të vdesëm për këto shkronja! Besa-besë! – u përgjigj gjith’ay rrëmet.
Të tretën fjalë e mori z. Grigor Cilka, i cili thotë, që e ardhura e z. suaj, dëften fort bukur vullnetin edhe dëshirën të gjithë kombit shqiptar, prandaj e drejta është me neve edhe qeveria do të jetë me neve, prandaj gjer mos na epet e drejta që na zotohet konstitucioni, kurrë të mos pushojmë. Të katërtën fjalë e merr bilbili i Korçës, siç e quanin dibranët Hafëz Alinë, me këto fjalë: Vëllezër të dashur, shkronjat arabishte janë të bekuara me qenë se me këto shkronja është shkruar feja e muhamedanëve, por edhe shkronjat shqipe janë të bekura se shkruhet gjuha e kombit tonë, edhe me këto shkronja mund të përparonjë e të qytetërohet. Prandaj vëllezër,- tha,- asnjë mëkat nuku është për këto shkronja dhe asnjë ndalim nuk na ep feja, por sa të mundim të përpiqemi në lulzëim të kombit.
Lutje për shkronjat shqipe
Pastaj bënë një lutje për shkronjat shqipe e mbaron duke bërtitur rroftë mbretëria, rrofshin shkronjat tona. Fjalëve të shenjta të Hafëz Aliut iu përgjigj ushtimi i popullit me një Amin! Amin! Ay amin arriti deri në qiell edhe u përnda mbi gjithë anët të Shqipërisë duke përzier edhe zërat të shqiptarëve, që janë përndarë mbi faqe të dheut. I pesti fjalëtor ishte Nuri Osmani, një nga të rinjtë të Idadijes së Korçës që kanë ikur, (e kishin braktisur shkollën turke), i cili me ca fjalë të nxehta thotë, që edhe paskëtaj etrit tanë do të përpiqen për mbretërinë osmane, prandaj i lutemi qeverisë të na mbushnjë dëshirën duke mos na trazuar shkronjat, që i kemi të shenjta. Rrofshin djemtë e rinj!- ishtë përgjigjja e popullit, se kombi shqiptar dhe mbretëria nga këta prêt shërbime. Fjalën e fundit e merr Ismail M. Gostivishti. (Gazeta “Lidhja Ortodokse” e hënë, 22 shkurt 1910)
(Shënim: Edhe pse oratorët, tek-tuk, e thanë ndonjë fjalë të mirë për qeverinë, pas përfundimit të mitingut ata u shpallën në kërkim nga qeveria turke)
Vepror Hasani