Nga Violeta Mirakaj/*
Mbresa nga Veprimtaria kushtuar Musine Kokalarit në 100 – vjetorin e Lindjes organizuar nga Organizata e Gruas Shqiptare – Amerikane “ Hope & Peace” në bashkëpunim me Federatates’VATRA”/
– Përsëri si gjithmonë dyert e sallës “ Vatra” këtu në New York janë të hapura për veprimtari, dhe aktivitete të ndryshme./
,
E shtunë 11 Shkurt 2017 u organizua sesion përkujtimor për nder të Heroinës Shqiptare Musine Kokalari, 100- vjetori i lindjes së shkrimtares së parë, së gruas fisnike që iu desh të përjetojë ferrin mbi tokë. Kjo përkujtimore u organizua nga Organizata e Gruas Shqiptare – Amerikane “ Hope & Peace” me kryetare Mimoza Dajçi, mbështetur nga Federata Panshqiptare “Vatra”, New York ; muzeu “Musine Kokalari” Gjirokastër: familjarët Kokalari, SHBA dhe realizimi -gazetari Dritan Haxhia. Moderator -Beqir Sina, mbështetur nga Dalip Greca-editor i “Vatrës”, TV – Albania Culter – Adem Belliu…
Prezenca e saj imponuese nëpër mjet fotove të më dha të vendosura në sallë duket sikur na thotë :- Po të dëshirosh të jesh diçka, mund të bëhesh. Duhet të zbulosh se je unik në botë, sepse Ti je një kombinim i veçantë me një qëllim të caktuar….. Ti je ai lloj kombinimi, sepse vetëm Ti mund të bësh atë që është thelbësore për të bërë. Nuk duhet të besosh asnjëherë se nuk ke një kontribut për të dhënë në jetë. Bota është si një qilim që s’ka përfunduar së enduri, dhe vetëm Ti mund të plotësosh figurën në hapësirën e vogël që të përket. Vetë thëniet e Musine Kokalarit për atdheun dhe krijimtarinë e saj e tregojnë më së miri.
“Besa , shpresa dhe dashuria ato pra na lartësojnë. Përçarja dhe marrëzia na poshtërojnë e na mjerojnë.” ( Shkup, 10 / 07/ 1943)/
“Prodhimi im letrar që në fillim, kur zura të hidhja çapat e para, është lidhur ngushtë me ndjenjën kombëtare. Liria e Shqipërisë sime, është burimi i kulluar i diellit tonë poetik.” ( Tiranë , 06/ 07/ 1944)
“ Të punojmë për të mbjellë farën e lirisë, ku respekti i çdo njeriu do të jetë gjëja e parë dhe individualiteti i mbrujtur mbi baza të shëndosha morale në çdo kryerje, është ideal. Një ideal që nuk i largohet realitetit, po që i vjen në ndihmë duke rrojtur me nder dhe me djersën e ballit. Një ideal me virtytet më të larta dhe me ndjenja njerëzore.” ( 18/ 02/ 1945)
Kujtimet e mbesës së heroinës për hallën e vet, Artemis Kokalari, si dhe dëshmitë konkrete me dokumente dhe fotografi në munitor, nga famijarët e tjerë krijuan një atmosferë sa emocionale dhe njohëse për auditorin.
Para syve tanë del diplomantja e Universitetit të Romës në degën e Letërsisë dhe Arteve të Bukura, që nuk pranon vendin në katedrën e atij universiteti, sepse ka bindjen që vetëm si shkrimtare, si intelektuale mund t’i shërbejë atdheut. Ajo kishte vizionin e saj për zhvillimin e historisë dhe kombit shqiptar. Heroina e kulturuar ishte aq shumë e apasionuar pas fjalës së bukur shqipe njëkohësisht mbante mbi supe tragjedinë e përherëshme të njeriut me karakter të papërkulur.
Kumtesë pas kumtese të mbajtur nga të pranishmit, si Kryetari i “Vatrës” Gj. Buçaj, nga Besa Kadare ambasadore në Kombet e Bashkuara në New York, poetja dhe humanitarja Rita Saliu, ish të perdjekurit politik D.Saraçi, Pëllumb Lamaj i cili e quan Musinenë, se ajo është Zhandarka e Shqipërisë; plotesohen nga Mimoza Dajçi, Remka Huruglica (kryetare e shoqatës së gruas shqiptare në Kanada, e cila vjen si e ftuar për këtë aktivitet) dhe shumë të tjerë; u krijua një tablo e plotë e figurës intelektuale martire Musine Kokalari.
Gjatë kohës së studimeve në Romë, Musineja shkruan një studim- “Ali Pascia di Janina” dhe e boton ne L’Albania më 1940. Shkruan novelën “Nënua Plakë” në Romë, dhe ditarin autobiografik “Jeta ime universitare”. Me tezën e doktoraturës “Letteratura Albanese – Naim Frashëri” laurohet në vitin 1941.Vendi i saj ishte Shqipëria, këtu ajo besonte dhe ëndërronte t’i vinte në ndihmë vendit të saj.Kthehet në Shqipëri e vendosur për të vijuar rrugën e zgjedhur si shkrimtare. Lexon shumë, përkthen Luixhi Pirandelon dhe mbledh mijëra e mijëra vargje nga folklori shqiptar, nga gjuha e popullit, fjalës artistike të mençurisë popullore. Ajo është e apasionuar dhe zhytet e tëra në botën e përrallave, gjë e gjëzave në folklorin shqiptar.
Skicat e ciklit “Këngë Varfërie”,(…botuar në rubrikën frymëzime në verën e vitit 1937) janë shumë domethënëse dhe për kohën e sotme. Ajo kërkonte me këmbëngulje të vërtetën e jetës, për të bërë të vërtetën e thelbit artistik të veprës së saj.
Ja si shprehet :- “Vizitova anembanë. Vura re kudo. Pashë të ligun, që quhet i mirë, pashë gënjeshtarin që kishte të drejtë, pashë katilin që nuk i skuqej faqja. Qesha se ky ishte brumi i shoqërisë, thelbi i njerëzisë.
Hodha hapat e para. Ktheva kokën prapa e një grusht më dhanë. E mbajta përpara e në perde e zezë më doli në sy. Duhej forcë që të çdukej. E ktheva majtas, një sy tallës më drejtohej, e kthej djathtas, në vajtim i thellë dëgjohej. Unë hesht, habitem. Pyes, se ku jam. “Në jetë”, më përgjigjen. Jam i varfër…më mirë. S’kam njeri – shoh më vonë. Më shtypin… Ktheju grushtin të luftoj, po, po. Atëhere kuptova se ku ndodhesha dhe ç’ishte jeta: Luftë!”
Dhe gjithë jeta e saj tregoi se Musineja mbarte vlera të mëdha, të denja ashtu si gjatë gjithë historisë gra, burra të guximshëm, kanë mbajtur qëndrime të kundërta me mendimet e zakonshme të kohës së tyre. Kanë përballuar tiraninë politike, fetare, raciale, duke i dhënë jetën për çështjen e tyre.
Krijimtaria e saj në tre librat e njohur, një enciklopedi e vogël e jetë së gruas gjirokastrite, si psh në romanin e parë të saj “ Sa u tund jeta”, në pasthënie shprehet “….pasqyrë e një bote të perënduar, shtegu i kapërcimit nga vajzëria në mes të këngëve, në një nusëri, për ta hedhur gruan prapë në vargonjtë e rëndë të robërisë së fanatizmit”. Përmbledhja me përralla të përpunuara për fëmijë e vënë M. Kokalarin edhe si themeluese e kësaj letërsie sjell mesazhin se ndër netët që kalojnë fëmijët , si të gjithë shqiptarët, “Rreth vatrës”, (simbol i atdheut dhe familjes) marrin nocionet e së mirës dhe së keqes, të bukurës dhe të shëmtuarës e ushtrimit të mendjes (gjë a gjëzat) dhe gjithçkaje, që trashëgohet aq natyrshëm e me aq dashuri e mirëkuptim për brezat.Vlerësimet e personaliteteve të shquara shqiptarë dhe të huaj tregojnë për mendjekthjelltësinë, mendjendritur të intelektuales së shquar M. Kokalari psh:-
Sotir Kolea : – “ Qëmtimet e tua me titull: “ Siç më thotë nënua plakë”, të cilat i prisja prej kohësh të gjatë, i mora ka ditë dhe të falemzemret që pate mirësinë të mos më harrosh. Pashë me gëzim që i shfaqe sakaq dhe mikut tim A. Xhuvani, duke i uruar se nuk i vajti dëm mundimi që derdhi në bibliotekë.Pas disa ditësh, i mora me nge prapë në dorë, i shfletova në fund e krye dhe thashë : “ I lumtë asaj dore”.
Maksimilian Lambertz :- “ Me dhuntinë e një talenti të gjithanshëm si ai i Kokalarit, është dhënë në tablo piktoreske e në gjuhe me ngyra të gjalla, të mrekullueshme, që kanë spikatur karakteret femërore.”
Lazgush Poradeci:- Admirimin tim nga zemra për veprën tuaj:- “Siç më thotë nënua plakë”.
…”Me sa vërejtje të përpiktë, plot gjallëri dhe plot freski, janë zënë këto miniatura të Musine Kokalarit. Të thuash si të kish këputur një copë të gjallë të jetës…
…Janë skica këto me një intuim psikologjik të madh.
…..Nuk i afrohen sipërfaqes vetëm për ta rilevuar me një ngjyrë të lehtë, me një efekt pamjeje të çastit. Nuk përdorim frymën as humorin as ironinë ose sarkazmën e tharbët të shkurtër të një lloji letrar me qëllim dhe ekspresivitet të përcipshëm siç janë skicat nga natyra e tyre.
Musine kokalari hyn në thellësi drejtpërdrejt në thelbin psikologjik. Menjëherë ajo bashkëjeto me atë që na rrëfen. Nuk tall, as qesh përciptaz, nuk vajton duke spiritizuar. Situacioni komik i saj përmban një tragjedi, një tragjizmë me të vërtet për të ardhur keq mbi karakterin ose fatin që është destina e njeriut, veçanërisht i njeriut Grua. Gruaja e lagjes, e dyerve dhe e portave, vizitonjësja e vatrës dhe oborrit, fjalamania tradicionale që përfaqëson tipin e përbashkët dhe të përditshëm të intrigonjëses, të intrigantes të asaj që bën intriga,…….përbën fondin e inspirimit të librit “ Siç më thotë nënua plakë”
Epigon, Mefistofel femëror, Meduzë me gjarpërinjtë gati, ajo e ka për gjakun, prandaj di dhe e përmbush mirë mjeshtërinë e saj. Dhe të gjitha këto me një stil origjinal, në një stil të sajin, të shfaqur për së pari me kaq përmbledhje në letrat tona!”
Vlerësime kemi dhe nga K.Taljavini, Dott. Prof. Anxhelo Loti, Karlo Mearini etj…
Intelektualja M. Kokalari vijoi luftën për dinjitetin njerëzor dhe kombëtar. U bashkua me rezistencën, që kërkonte zgjedhje të lira, duke i quajtur zgjedhjet e Djetorit 1945, antidemokratike. U bë pjesëtare e “Bashkimit Demokratik” që ishte zëri i vetëm demokracisë, kundër dhunës e diktaturës. Dënohet nga Gjykata e Lartë Ushtarake si sabotatore e pushtetit dhe armike e popullit me 20 vjet burgim e konfiskim të pasurisë….. Musineja e përballoi trimërisht fatin e saj. Gjashtëmbëdhjetë vite burg dhe pjesën tjetër të jetës deri në vdekje , internim me Luksin- një kafe dhe respekti për veten
Pra intelektualja shkrimtare aq e apasionuar pas fjalës shqipe, e apasionuar pas lirisë e cila mendonte se ligji të jetë njerëzia dhe e drejta të sundojë, mbajti mbi supe trgjedinë e përherëshme të njeriut me karakter të papërkulur.
Mësimi nga jeta e Musine Kokalarit, shkrimtare e parë e letrave shqipe, e burgosur dhe e groposur për së gjalli, që mbeti më e gjallë se shumë të gjallë për së vdekuri është se – Njeriu mund të jetë i lirë edhe pse i burgosur. Njeriu mund të jetë i burgosur dhe pse është lënë i lirë.Jeta e Musine Kokalarit është një thirrje për ne të gjithë, për të kuptuar se qemë “të lirë me tru të burgosur”, përderisa askush s’mundi të bëjë sado pak për Musinenë, e cila ishte një ndër mijëra fajtorët pa faj, apo për të vetmin faj të saj : Intelektin e rrallë.
*Korrespondencen e aktivitetit do ta lexoni ne Diellin e printuar. Per me shume fotografi shkoni ne fb(dielli Vatra)