Nga Arjan Th. Kallço/ Disa vite më parë, disa miq të mi italianë më sollën një përmbledhje me poezi të poetes polake që dilte me njërën prej gazetave më të mëdha. Në kopertinën e librit, e thjeshtë dhe me disa ngjyra të bukura që të japin imazhet e natyrës, emri i saj të duket i vështirë për t’u shqiptuar, por kur shikon se është nobeliste, atëherë hyn e depërton thellë në botën e saj të pasur dhe tepër jetësore. Kam përshtypjen se hyra një pasdite në shtëpi dhe dola pas disa orësh, i befasuar nga vargjet e saj që më pas disa prej poezive edhe i përktheva, edhe pse të përkthera në gjuhën italiane. Të duken imazhe që vetë i kishe jetuar dhe po i jetoje tek i lexoje më një endje të madhe. Por sot lajmi se ndëroi jetë poetja që dhimbjen e ngriti në lavdi, sikur më shtun që t’i rikthehem librit të saj me poezi, vendosur diku në morinë e librave të shumtë që janë në pritje të shfletimeve. Kush do që i lexon, befasohet dhe sikur bien në një flirt dehës, ëndërr që do të të vinte keq që të mbaronte. Ëndrra e jetës së saj sot mopri fund, por jo ëndrrat e vargjeve të saj. Wislawa Szymborska, u nda nga jeta në moshën 88 vjeçe, është fituese e Çmimit Nobel në Letërsi në vitin 1996. Lindi në vitin 1923 në Kornik, pranë Pozanit. Fati i buqëqeshi jashtë shtetit, kur filloi të botohen për herë të parë në vitin 1960 me përkthimet e poezive të saj në Gjermani, Angli, Rusi, Suedi. Në kujtimet e përkthyesit të saj në gjuhën italiane, Pietro Marchesani, shohim se çfarë natyre merr miti i saj i poetes KULT.

Si e takuat Nobelisten?

E njihja poezinë e saj prej vitesh, duke qënë një studiues i letërsisë polake dhe ajo një prej figurave më të rëndësishme në Poloninë e pasluftës. E takova vetëm 4 vjet më parë në Krakovia, në shtëpinë e saj.

Szymoborska ia del mbanë me një stil të thjeshtë dhe të thatë të na befasojë me poezitë që e çajnë sipërfaqen, në dukje banale të realitetit, duke e lënë të shihet sythi i pafundësisë që fshihet në çdo gjë të krijuar? A nuk është kështu?

Po kështu është, një figurë jashtë së zakonshmes, e jashtëzakonshme në poezinë e saj. Bën atë që të tjerët nuk e bëjnë dot. Sigurisht është pas ideologjive, gjuhëve të përgjithësuara dhe aderon tek realiteti në një mënyrë të jashtëzakonshme. Realiteti i kapur në të veçantën e vet. Në poezinë e saj çdo fjalë është thellësisht me kuptim, në atë që thotë dhe që e lidh thjeshtësinë e gjuhës me kompleksitetin e jashtëzakonshëm të mendimit. Unë besoj se suksesi i saj në të gjitha vendet perëndimore dhe Amerikë qëndron në faktin se aderon shumë mirë me realitetin dhe flet një gjuhë moderne që  është komplekse.

Poetja brumos imazhe konkrete me një përzjerrje ironie që e lehtëson poezinë nga çdo pretendim pikërisht kur qendra e vargjeve të saj duket se janë pyetjet e mëdha dhe kuptimi. Si e gjykoni këtë përafrim të temave të mëdha dhe të buzëqeshjeve?

Ironia është një komponent thelbësor jo vetëm i poezisë së saj, por edhe i personalitetit. Kjo i bën të lehta poezitë e saj dhe që e transformon pathosin në një buzëqeshje, por gjithmonë inteligjente.

Cilat janë vështirësitë kryesore të përkthimit me të cilat u ndeshët?

Szymborska prapa kësaj thjeshtësie fsheh një dituri gjuhësore dhe letrare të jashtëzakonshme. E përdor shumë gjuhën e bisedës që në dukje duket e lehtë dhe e thjeshtë, por është rezultat i një ndërtimi krejt kompleks : frazeologjizma, struktura sintaksore të një lloji, ndonjëherë edhe neologjizma, përdorim të proverbave, nga të cilat merr njjë pjesë apo elementë, ose merr dy dhe i përzjen bashkë, i jep një kuptim të ri, duke i ruajtur të dy segmentet bashkë, një kalim tek kuptimet origjinale. Një poezi me një kompleksitet ekstrem për përkthyesin. Është e vësjtirë të përkthehet, si gjithë poezia e saj.

Sa e rëndësishme është tek Szymoborska aftësia e mrekullisë, e çudisë, ta shohë çdo ditë botën, siç deklaroi me rastin e dhënies së çmimit Nobel? Nga lind ky vizion?

Duke e marrë në konsideratë se bëhet fjalë për një person që i ka kaluar 80 vjet, është e pabesueshme që ka të njëjtën habi, mrekulli që kanë fëmijët 3-4 vjeçarë, që siç thoshte Emile Zola, në saj të kësaj habie, arrijnë ta shohin universin në brendësinë e vet. Ky është një komponent shumë thelbësor tek poezia e saj.

Ndonjëherë tek tekstet e saj duket pak melankoni që si hija e një gjysëmdrite, duket se i jep kontrast më të madh shikimit drejt piksës së fundit të historisë së njeriut. Nga lind kjo melankoni?

Sigurisht nga përvojat historike. Është një shkrimtare që jetoi përvojën e totalitarizmit nazist, komunist, humbjet, vuajtjet, edhe ato që të jep jeta, por brenda saj ka një pranim të jetës… ka një varg të bukur në një poezi : E kap jetën nga një gjethe, u ndal? E vure re? A u ndal të paktën një herë? Jeta siç thotë ajo është e vetmja gjë që kemi dhe ia njeh asaj vlerën e madhe.