Nga Fadil LUSHI-Tetovë/
Fjala a nocioni “psikiatër” nuk i takon etimologjisë së gjuhës sonë standarde, por po ta kërkosh domethënien e saj shqip, atëherë të del se me të kuptohet: “Mjek i specializuar për mjekimin e sëmundjeve mendore…” Një specialist, për punë të tilla, dikur moti e kishin angazhuar në oborrin diktatorial të Enver Hoxhës. Meqenëse ai nuk i parapëlqente fjalët e huaja, këtë mjek e kishte quajtur si “trushtrydhës-i, by…zbutës, hajt të mos themi, ko…zbutës”(!?). Ata që i kishin shërbyer dhe që e njihnin për së afërmi “xhaxhin”, thonë se ai me kësi nofkash tallëse e kishte më lehtë ta perceptojë këtë njeri me privilegje paksa të veçanta. Edhe ne jemi “kundër” kësaj shprehjeje, jo pse nuk është jona, jo pse nuk ia “gjejmë fijen”, jo pse nuk ia “gjejmë kuptimin”, por pse nuk na hyn në punë.
Kur jemi te Enveri dhe bashkëkohanikët a edhe bashkëmendimtarët e tij, këtij paragrafi do t’ia “shtojmë” edhe një vaki që llafos mençurinë e një të riu gjirokastrit. Krerët e Partisë së Punës kishin vendosur që “prej këtij të riu” të “bëjnë një gazetar investigues” (edhe kjo shprehje nuk është jona) “tebdil” dhe njëkohësisht të merrte rolin e “hafijes”, diku nëpër ndejat a mexhliset e katundeve. Sipas “tyre”, detyra parësore e tij konsistonte në “zbulimin e vendeve nga ku ngjallen krimbat e gjirizeve imperialiste” (!?). Një ditë prej ditësh, ky “qerrata” në vend që të bënte “gazetarinë hulumtuese”, në një “mexhlis burrash”, duke qenë në siklet dhe në zor, i “kishte ikur” pordha dhe lëre që e kishte kundërmuar ndejën, por edhe “nuk ia kishte dëgjuar” zërin. Këtë nuk e kishte “bërë nga qejfi”, po thjesht e kishte bërë nga halli!? “I zoti i mexhlisit” aq shumë ishte sikletosur nga budallakia e këtij “haberdhënësi dhe lajmmbledhësi fjalësh që dalin nga goja gjysmë e mbyllur e miletit”, saqë ishte çakërdis nga mendtë dhe për këtë ia “kishte lëshuar ca qyfyre” (ofendime): “Ti do të ishe një çun i mirë, sikur të mos i përngjaje atij dylberi nga Stambolli dhe nga Kavaja…, ti, katundar do të mbetesh, o derëzi”. Çuditërisht, gjirokastriti nuk reagoi. Kjo ndejë kishte një “mangësi” – nuk ishte “sade mexhlis burrash”(!?). Në të ishin dukur edhe gra të kooperativës së fshatit dhe ca shërbyes me sjellje prej kalamani. Gratë, ulërinin dhe qeshnin, ndërkaq burrat kohë pas kohe zgërdhiheshin pa vend e pa shkak, duke shtrembëruar fytyrën e duke nxjerrë dhëmbët jashtë, ca prej të cilëve sikur ishin me “ngjyrë teneqeje”. Në këtë ndejë nuk merrej vesh se kush kujt i bënte “karshillëk”, nuk “diktohej mirëfilli” se kush kujt ia shante mamanë, nuk merrej vesh se kush kujt ia bënte me “isharete”, por ama se kush kujt i pëshpëriste në vesh, kush kujt ia bënte me sy, kush kujt ia “merrte masën e samarxhiut “ shihej “ashiqare”. Thonë se Enveri këtë gazetar asnjëherë nuk “e qortoi për pordhën dhe as që e akuzoi” për kallëzimet e tij të “rreme”, sepse në kohën e tij nuk kishte gazetarë që “përcillnin lajme të sajuara”…, aq më tepër kur dihet se në ato mote nuk ekzistonin mediume të selektuara, qofshin ato të shkruara a pamore. Ai në vend të qortimeve dhe akuzave, e dërgoi në Spaç, ndërkaq familjen ia syrgjynosi!?.
E gjithë kjo histori e “gazetarit gjirokastrit” na kujton fabulën e Ezopit ”Katundari dhe gomari”. Një katundar për çdo javë me gomarin e tij kishte bartur mallra nga fshati në shehër dhe anasjellas. Një ditë kishte vajtur në shehër për të blerë kripë. Dhe pasi e kishte ngarkuar gomarin e tij, kishte marrë udhën drejt katundit. Duke u kthyer, i del përpara një përroskë i vockël, por e rrëmbyeshme. Gomari, nga që kishte peshë të rëndë, pengohet dhe bie në një gropë me këmbët përpjetë. I zoti u mundua në çdo mënyrë dhe sa më shpejt ta çonte gomarin në këmbë, vetëm e vetëm që të mos i tretej kripa. Mirëpo gomari nuk po e bënte këtë gjë. Fatkeqësisht, kripa tashmë ishte tretur. Pasi mori fund ky telash, ata vazhduan rrugën për në katund. Gomari ecte shpejt dhe shumë i gëzuar nga shkaku se barra e tij u bë shumë më e lehtë. Fytyra e katundarit ishte e zymtë dhe e trishtuar, kurse mendja rrëmujë nga fakti se “biznesi” i qe bërë çorap. Një ditë një shehërli leshpunues e kishte porositur katundarin që, kur të vijë në shehër, t’i sjellë lesh. Katundari në sabah herët e ngarkon gomarin dhe merr udhën për në shehër. Gjatë rrugës, atyre prapë u doli përpara përroska. Gomarit, iu kujtua rrugëtimi paraprak dhe hë për hë i çoi këmbët vetë përpjetë, duke menduar se edhe kësaj radhe do t’i lehtësohet barra, por ama, leshi aq shumë thithi ujë sa që u bë plumb i rëndë. Për këtë, kur katundari u ndërgjegjësua se me këtë farë gomari (që nuk vihej dot binarëve) “biznesit” të tij nuk i dilte hesapi, u detyrua ta dërgojë në Pazar, ta shesë dhe të blejë një tjetër. Megjithatë nuk i eci zari, pasi që harroi se edhe tjetri “veshmadh” emrin e kishte gomar.
Para se ne të diskutojmë për veprimtarinë publicistike të gazetave dhe revistave të Ballkanit, nëse na lejohet, do t’i referohemi një mendimi të Jerry Horst-it, përndryshe ish-sekretar shtypi i presidentit Gerald Ford dhe njëherit një prej ikonave të medies amerikane, i cili dikur moti, pos të tjerash, kishte thënë: “Një shtyp që hiqet si i pavarur nuk ka asnjë detyrim të mbrojë politikën e shtetit dhe pushtetarët, siç nuk ka edhe asnjë detyrim që të ngurrojë kur vjen rasti për ta mbrojtur atë”. Ky mendim sot e kësaj dite frymon në shtetet që njihen dhe shquhen me demokraci mediatike…, andaj mediet e tyre të shkruara a edhe ato elektronike me plot të drejtë do të konsiderohen si “pushteti i katërt, pas legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqësorit”. Ndonëse kjo thënie e Horstit është shumë humane dhe mbase edhe emancipuese, nuk do të thotë se me çdo kusht duhet të “frymojë” në shtetet ku mediet janë të kontrolluara dhe të varura nga pushteti dhe pushtetarët. Ç’është e vërteta, gazetarët, opinionistët dhe editorialistët që marrin guximin të shkruajnë kundër pushtetit po edhe që nuk shkojnë në një vijë me qëndrimet e politikës aktuale, përgjithmonë ngelin “hyzmeqarë pa dinjitet”, pa emër dhe pa bukën e kalamajve të tyre. Së fundi ata “detyrohen” që “lirinë e tyre të shprehjes ta shndërrojnë në liri të gënjeshtrës”(!?) siç me të drejtë kishte thënë Giovani Sartori në një vështrim të tij. Diku në një rrugë të Tiranës, një gazetar shakaxhi kishte dalë në protestë me një pankartë, ku kishte shkruar një parullë paksa komike: “Dua të më blini një kasolle për lopën time”(!?). Se çfarë ishte ajo “lopë”, askush nuk e mori vesh, por një është e vërtetë, në kryeqendrën e shqiptarëve nuk ka lopë, nëse “pankartisti” nuk ka aluduar te zonjusha me taka të larta!? Se “cili budalla e kishte blerë gomarin e Ezopit, se ç’ndodhi me trushtrydhësin e Hoxhës, se ç’ndodhi me gjirokastritin dhe me gazetarin që kërkonte një kasolle për…,” asnjëherë nuk u dhanë prova. Ne që bëjmë përpjekje të shkruajmë diç për lexuesin e nderuar, kemi një provë: ”Demokraci pa liri të shprehjes dhe pa media të lira nuk ka” dhe as që do të ketë ndonjëherë. Ku ta dimë!