Archives for April 2013

ABAZ ERMENJI PER NAIMIN

April 1, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA*/

Vendi ynë po zhytej më thellë në diktaturë aty rreth viteve ’50 në gazetën Flamuri, prill 1950 prof Abaz Ermenji hedh në letër një ese të mrekullueshme për poetin tonë të dëshirueshëm, Naimin.Ai thotë se në dhjetorin që vjen mbushen plotë pesëdhjetë vjet,që kurrë fytyra e Naimit u ftohë mbi letrat shqipe si flakë e bardhë e një qiriri. Në vjeshtën e fundit trupi I poetit do të shkonte ne Madrivernqoi,por Ermeni vijon duke thënë se :”Qoftë mister qoftë dëshirë e veçante që Perëndeshat e Parnasit kanë për miqtë e tyre, Naimit nuk iu lejua tė shkelte pragun e kohės s’onė, por mbet si monument në horizontin e shekullit që shkoi, sikur desh tė thosh “këtu është kufiri im”. Si duket, frymë e tij pat për mision tė zgjuajė nga gjumi i parë vetëdijen e shurdhër kombėtare, pastaj u-pre: si ai zefiri i butë që përkëdhel natyrën e fjetur dhe e mbush me drithma e njomėshtirė, n’avujt e parë të mugullimit, pastaj shuhet n’agim tė ditës. Më tej Ermenji në vitet 50 të shekullit të XX tek Flamuri thotë se le ta çojmë një castë mendjen në shekullin e XIX duke kujtuar erën e nxehtë që kishte nisur te frynte përmbi Europën plakë.Ermeni shprehet se trumbetat e kryengritjes po oshtinin në tërë Ballkanin duke e afruar këtë me shfaqjet e kohës së antikitetit,po shqiptarët çfarë bëjnë në atë kohë shprehet ai ?Dhe përgjigja e qartësuar është sigurisht që lëvizin. Dhe në këtë mishmash lëvizje armët e tyre shndrisin në të gjitha anët që larg deti I Mesdheut.Profesori këtu nxjerr një fakt që kanë shqiptarët;të njohur për mjeshtërinë e luftës,por dhe një të keqe që luftojnë për botën dhe jo për veten e tyre.Duke shqyrtuar historinë e shkruar merr një mesazh nga historia e Skënderbeut,pra kjo kohë e lavdishme,kohët që u mbyllën me një perëndim të përgjaktë,duke lënë pas një natë robërie nga më të errëtat. Kuptimi është më i qartë kur flitet për pushtimet pavarësisht se çfarë soji ishte I mbuluar,qoftë ai edhe me petkun e islamit.Ai shprehet se vetëdija kombëtar erdhi dhe u shurdhuar u thye boshti I idesë qendrore për një shtet të lirë,të pavarur.Duke vijuar kronologjinë historike ai shprehet së shqiptarët u shpërndanë nëpër botë si kashta që merr era,si gjymtyrët e një trupi të këputur në mes.Fjalë për fjalë e germë për germë ai shprehet:”Dhe kudo që vanë e zunė qendër, u-cquan e duallė përsipër mbi popujt vendas. Bij Arbėreshi ishin shqipet e Sulit dhe delfinët e Hidras e tė Species, qė ngritën nga pluhuri i shekujvet ballin e Helladhės famë-madhe ; Shqiptaret qenë ata që zgjuan nė lugun e Nilit Egjyptin e Faraonėve, ose ata qė, duke ecur mbi gjurmët e Gjikėve, ju duallė për zot fushave tė bagatėshme tė Vllahisė ; prapė njė pjesë e shqiptarëve qe ajo që iu bë shtyllė Perandorisë s’Otomanėve si stërgjyshet e tyre, Ilirėt, qė iu bėnė shtyllė Perandorisė Romake. Kurse brenda n’atdhé, nė Shqipërinë mėmė: Disa thonė kemi fe, disa thonė kemi din/Njani thotė jam turk, tjetri latin.Duke sjellur Naimin poetë e zemrës tonë që u këndon bijve të shqipes. Ardhja e Naimit duhet kuptuar ai një ardhje e mirëporosistur,sepse pikërisht në atë errësirë të shëmtuar ai flet me gjuhën e zemrës së zjarrtë. Çfarë kërkon të sjelli gjuha poetike e Naimit sipas prof Ermenjit?a-kërkon tė shpërndajë hijet që kanë mbuluar gjykimin e shqiptarëve,b- kërkon të ngrohë ndjenjën kombëtare tė mpirë nga robëri e ashpër,c- kërkon tė kthejë mendjen, zemrën dhe hovin luftarak të bijve të shqipes, prej botës së jashtme, n’atdhenė e dashur, nė vendin e bukur: Tek mërzen cjapi me zile edhe fryn veriu në verë, tek mbin lulja me gaz shumë, e me bukuri e m’erė. Çfarë bënë kësisoj Naimi sipas prof Ermenjit?Naimi shkunt nga pluhuri i harresës historinë e ndritur të stėrgjyshėrvet tone, dhe ua nxjerr si pasqyrë syvet t’errur tė shqiptareve, u kallëzon sesa i larte është fisi i ynë që dikur mbushte boten me lavditë e tij, u-këndon Skėnderbenė, u përmend Pirro e Aleksandër dhe u-tregon se kane dale prej racës sonë: Selefqinjtė, Ptolemenjtė, gjithë ē’qenė tė mëdhenjtë.

Naimi këndon jetën dhe natyrën shqiptare, këndon bagëtinë e bujqësinë, këndon punën dhe virtytin, dhe me tė gjitha këto, kërkon tė forcoje idenë e të përkëdhele dëshirën e lirisë e të mvehtėsisė kombëtare. Kėrkon t’u shtjerë ndërmend shqiptarëve se janë një komb me vehte, më i lashtë e m’i fisēėm nga tė tjerėt, dhe se duhet tė punojnė pėr tė krijuar një bosht jete kombëtare. Iu-kujton se nderi e lavdi e tyre ėshtė nė Shqipėri, dhe jo nė botėn e gjerė: Ti Shqipėri mė ep nderė, mė ep emrin shqipėtar, Zėmėrėn ti m’a gatove plot me dëshirë e me zjarr. Duke shqyrtuar anët artistike ai shprehet se vargu I tij nuk ishte I gdhendur as I përsosur,është e thjeshtë,por I përzemërtë e I dashur si fjalët e foshnje,I ngrohtë e plotë shpirt si psherëtima e një mëme.Duek kërkuar pozicionin mes letërsisë dhe historisë sipas Ermenjit ai përket më tepër historisë se letërsisë.Duke hedhur këtë tezë i ai nis dhe e argumenton me fjalët se:”Nė njė kohė kur vetėdija kombėtare ėshtė shurdhuar, kur shqiptarėt kanė harruar vet-vehten, ai del si fytyrė apostulli dhe iu leēit ungjillin e kombėsisė. Del e hap dritėn e njė vatre shqiptare, përgatit fushėn shpirtėrore pėr njė bosht mendimesh lirie e mvehtėsije, rreth tė cilit do tė sillej jeta shqiptare nė t’ardhmen. Kėto ndjenja e mendime Naimi i pėrhap me anėn e vjershės, tė cilėn e gjen si mjetin mė tė mirė pėr t’i shpurė drejt nė zemėr tė popullit. Prandaj edhe gjuhė e tij ėshtė ajo e fshatarit tė thjeshtė. Naimi, si ai mėsonjėsi i mirė qė ulet e bėhet njė me nxėnėsit pėr tė derdhur mė lehtė nė shpirt tė tyre atė ēka ka nė shpirt tė tij, zbret nė radhėn e popullit dhe i hap pa druajtje zemrėn e ėmbėl e tė qetė. Duke analizuar krejt veprën e Naimit ai shprehet vepra e Naimit është poetike në tërësin e saj.Duke folur për vargëzimin naimjan pro Ermenji ka bërër këtë zbarthim:” Zemėr e tij ėshtė gjithmonė njėlloj, e patrazuar prej furtunash e valėsh, e ndritur dhe e embėlsuar kundrejt botės sė jashtėme nga njė djellė i pėrhershėm dashurie. Kur shqyrton në thellësi poezinë e Naimit ai shprehet se kjo gjëndje që duket më tepër monotone ndoshta I përket influencës së besimeve të vjetra persiane që e shohin botën nën dy ngjyra.Duke e theksuar më poshtë ndikimin e bektashizmit të cilët kanë një histori të mirëfilltë letrare që rrjedh nga kohërat pas mjegullës ai me vjershat morale kërkon të ëmbëlsoj shpirtrat e zgjuar,mëshirën,virtytin,’tiu zbus shqiptarëve ndenjën e egërsisë. Duke qenë panteist ai shfaq dashurin për natyrën dhe këtë prof Ermenji e përmend por diku nga mesi I këtij shkrimi ai shprehet se ai ka thekësa aq të fort sa që na bëjnë të mendojmë Shën Franceskun dhe mistikët e mëdhenj. Në të vërtetë ndikimi I Naimit ka qenë nga Rumiu e më tej tek poete pers që sollën krijime fantastike. Ajo linjë mbeti në themel edhe të krijimeve bektashinj,të cilët kanë edhe hynqarin e tyre që ka pas shkuar vjersha,pa shqyrtuar dervishët e mëpasëm apo mistikët e mëdhenj,madje gruaja mistike që u dashurua shumë pas Zotit ,quhej Rabije ,për tu hedhur tek Jonuz Emre,që në Turqi ka disa tyrbe,ku bëjnë edhe falje ndonëse ishte një poet.Kjo lidhje mes njerëzve që kishin ndikim nga fryma e mistikëve është e pranishme edhe tek poezia e Naimit. Mirëpo duke qenë më tepër bektashi dhe hartonjës I statutit të parë për bektashizmin shqiptar,ai është njëkohësisht gurëvendësi I parë I këtij komuniteti shqiptar gjer gjuha e tij ishte përveç të tjerave dhimbja dhe shpresa.Prandaj ngrohtësia naimjane na sillet në vargëzime e këtillë,bardhësi që buronte nga mistiksa bektashiane,përe të mirën të bukurën dhe kombëtaren.Duke kanalizuar në këtë udhë shkrimin e prof Ermenjit them se ai ka pasur njohuri të mjëfteueshme kur thote Ndjenjat pantheiste, qė i kish tė lindura në zemër (ose I v vinin nga besimi Bektashian në lidhje me besimet e vjetra hindjane e persane qė Naimi kish thithur nėpėr mjet të persishtes), i vlejnë këtë herė t’i japė njė shpirt të vetëm gjithë natyrës shqiptare e t’i pajtojė tė gjitha gjërat nė frymën e ngrohtë të jetës. Në Bagëti e Bujqësi, Këngëtari i ynë prek nervin e jetës shqiptare dhe, i frymëzuar nga malli i atdheut, i sheh të gjitha nënë një dritë, natyrë ,njërës, kafshë e gjera, i lidh të gjitha në një harmoni të këndshme, u jep të gjithave një shpirt e një qellim, dhe i mbulon me afshin e nxehtë të dashurisë së tij. Shikoni se me ç’hov të natyrshëm …Duke qenë një armik I shpallur I regjimit komunist,në rreshtat e fundit prof thekson një ide që duhej ngulitur fortë në kokë.Se çfarë do të bënin pasardhësit pas Naimit me Shqipërinë dhe fjalët Mëmëdhe sidomos rregjimtarët e viteve 1945-1990,që e përdorën historinë për të luftuar armiqtë e tyre personalë.Ja mbyllja që ka bërë A.Ermenji tek gazeta Flamuri në prill të vitit 1950.Naimi jetoi ne një kohë kur dashuria e atdheut ish romantike. Dhe ndoshta s’mendoj se pas tij do të vinin ditë ku tingujt e shenjtë Shqipëri e Mëmëdhe të përlyheshin nëpër buzë katilësh e kurtizanėsh, si fjalët e Krishtit në gojën e Judës. S’mendoj se Shqipërinë, që ai e këndoi me aq dëshire e mallëngjim, do t’a ledhatonin më vonë, dhe ndoshta me fjalė më të holla e më të gdhendura, gjuhë të ftohta lajkatarësh, gjuhët e atyre që e përdorin pendën si mjet fitimi, dhe prrallėn e patriotizmės si plaçke tregu!… Por le të shpresojmë. Jeta sillet. Kohët ndryshojnë si stinët e vitit. Kush tha se pas këtij dimri nuk do të dalë një prendverė shqiptare e kaltėrt, e mbarsur me frymën e dashurisë së thjeshtë tė Naimit? Atëherë lulet që do të çeli jeta kombëtare e jona, do të kenë tjetër ngjyrë e njomështi, tjetër bukuri dhe erë. Vetëm gazi që vjen nga një dashuri e vërtetë i hedh popujt përpara, pjell e krijon; dhe ngre maja të larta ne historinë e njerëzisë. Kush tha se ky gas ngjallės e krijonjės nuk do tė hapet edhe një herë si zjarr i shenjtë nëpër zemrat shqiptare, duke zënë fill nga ajo shkëndijë e dashurisë së thjeshtë që rrodhi prej frymës së Naimit?

*Master.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve

MES PATRIOTIZMIT DHE NACIONALIZMIT

April 1, 2013 by dgreca

Shkruan Eugen SHEHU/

Prurjet e kohërave të reja, në rrafsh të zhvillimeve botëkuptimore filozofike, sociale, etike, etj, ndonëse kanë ndikuar në pjekurinë dhe gjykimin e kombeve të ndryshëm, asesi nuk kanë mundur të realizojnë balanca simetrike të ideve me kahjen e lëvizjeve reale. Në mënyrë të veçantë, keqinterpretimi vazhdon të ekzistojë midis asaj që neve e quajmë patriotizëm dhe nacionalizëm, aq shumë të përfolur me këtë mijëvjeçar të ri.
Ndonëse flitet rëndom nëpër mediat e shkruara dhe ato vizive, është vështirë të kuptosh se kur bëhet fjalë për patriotizëm dhe kur për nacionalizëm, një gjë e tillë ndodh edhe në instancat më të larta të politikës. I shtyrë nga kureshtja, personalisht kam studiuar disa programe të partive politike shqiptare (brenda dhe jashtë shtetit amë) me ç’rast kam vërejtur se modelet dhe nocionet e nacionalizmit dhe patriotizmit keqkuptohen dhe serviren jo rrallë në mënyra qesharake dhe butaforeske. Ndërsa në programet e disa partive të majta madje dhe disa demokrate, jo vetëm që termi nacionalizëm nuk përmendet fare, për hir të qëndrimeve servile ndaj faktorëve europianë, por shpesh e anatemojnë atë.

PATRIOTIZMI – ATDHEDASHURIA

Një shpjegim i sipërfaqshëm gjuhësor do të na vinte sidoqoftë në ndihmë tani. Fjala patriotizëm vjen prej latinishtes “pater”, në shqip at’. Një sinonimi llogjike e kësaj fjale të huaj është padyshim fjala “atdhedashuri”, e përdorur nga shqiptarët qysh herët. Sidoqoftë, pa marrë përsipër të futemi në rrafshe linguistike, unë mendoj se gjerësia me të cilën mund të përfytyrohet shprehja e fjalës “atdhedashuri” është e jashtëzakonshme. Në vetë konotacionin shpirtëror të shqiptarëve, me anë të kësaj fjale, nënkuptojmë jo vetëm dashurinë për atdheun, por gjithçka që lidhet me të: trojet, kufijtë, shtëpitë, të afërmit tanë e gjithçka tjetër. Pra, në rastin konkret, atdhedashuria nuk mund të konsiderohet si një nocion statik, përkundrazi është realisht një ndjenjë kaq e madhe dhe e fuqishme saqë mund të përcillet nga gjenerata në gjeneratë, duke u rritur sipas vizionit të ortekut të dëborës që zbret nga mali. A shquhemi ne shqiptarët për këtë ndjenjë? Mendoj se po. Pa dashur të hulumtoj në historinë e lashtë tonë, do të sillja shembullin e shkëlqyer të kryetrimit, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Është dokumentuar tanimë historikisht se, falë dhuntive të tij ushtarake, heroi ynë kombëtar mundi të ngjitej në shkallët më të larta të karrierës në Portën e Lartë. Por malli për atdhenë u ngrit mbi hierarkinë ushtarake dhe ai ngarendi drejt viseve arbërore për të shkruar më pas epopenë më të lavdishme të kombit. Pothuaj pesë shekuj më pas, Shqipëria u gjend sërisht në udhëkryq. Fjala ishte për vetë ekzistencën e saj, ngase fqinjët ishin përgatitur ta copëtonin dhe barbarisht ta ndanin pjesë-pjesë. A nuk ishin gati 70 përqind e atyre që shpallën pavarësinë më 28 nëntor 1912, burra që kishin ofiqe të mëdha në perandorinë osmane? Ata braktisën karriera dhe ofiqe, të përvëluar nga dashuria për vatanin, dhe treguan me vepra se çfarë qenë të zotë të bënin. Vepra madhore e vëllezërve Frashëri, ajo e Faik Konicës, Mit’hat Frashërit,Ahmet Zogut, Dhimitër Beratit, Xhafer Devës, Fuat Dibrës, Rexhep Mitrovicës,Mehmet Pashë Dërrallës, Luigj Gurakuqit, Shtjefën Gjeçovit, Patër Fishtës, Isa Boletinit e qindra të tjerëve, mbetën padyshim monumente të përjetshëm të atdhedashurisë. Ende sot, në këtë mijëvjeçar të ri, ka qindra e mijëra shembuj të kësaj ndjenje të fuqishme që na lidh me atdheun, ç’ka më bën të rikujtoj shpesh thënien e mençur të Gëtes se “patriotizmit askurrë nuk i ikën koha”. Luftërat e shkëlqyera të tre UK-ve dhe qindra e qindra patriotëve të ramë në altarin e lirisë nga trojet etnike shqiptare, pa dyshim se janë vlera më e lartë e moralit, kulturës dhe traditës sonë kombëtare. Tjetër është, si temë më vete, se sa dhe si ka dështuar patriotizmi politik shqiptar, nga arsye më të ndryshme e në veçanti nga servilizmi dhe puthadorësia ndaj diplomacisë perverse ndërkombëtare, e cila vazhdon me avazin e vjetër të përbuzjes së vlerave historike, kulturore e kombëtare të kombeve të tjerë, e në veçanti të kombit shqiptar. Patriotizmi shqiptar mbetet i gjallë dhe rezistues ndaj kësaj dukurie dëmprurëse për kombin dhe atdheun etnik shqiptar.

NACIONALIZMI RACIONAL SHQIPTAR DHE SËMUNDJA SHOVENE SLLAVE

Sa jemi ne shqiptarët nacionalistë? Le të përsijasim shkurtimisht rreth kësaj ideje. Kur thamë më sipër se patriotizmi shfaqet në çdo rast si ndjenjë, atëhere çfarë kohezioni ruan ai me nacionalizmin? Për hir të së vërtetës, vlen të thuhet se edhe termi nacionalizëm nuk vjen nga burimet shqipe. Së pari, ai gjendet në burimin latin “nation”, e mandej duke evoluar shumë pak, pothuaj në këtë trajtë, takohet edhe në gjuhët romake. Në mënyrë të përgjithshme mund të thuhet se përkundër termit patriotizëm, si ndjenjë nacionalizmi (në shqip kombëtarizmi), është një doktrinë që rreket jo vetëm të shpjegojë këtë ndjenjë por edhe ta sendërtojë atë, duke interpretuar në mënyrë filozofike, sipas rrethanave dhe realiteteve të ndryshme. Nisur nga faktet e shumtë të historisë së popullit tonë, nga burime të etnogjenezës dhe zhvillimet dramatike deri në ditët e sotme, unë besoj se ne shqiptarët përgjithësisht jemi të prirur në kahjen e një nacionalizmi racional. Është tjetër gjë të bësh llogari se çfarë kemi fituar dhe çfarë kemi humbur ne, duke u rrekur t’i përmbahemi këtij lloj nacionalizmi, kësaj shprehjeje më të pastër dhe moderne të tij. Instikti i vetpërmbajtjes ka një bashkekzistencë të justifikuar në zhvillimin e ndjenjës sonë kombëtare, dhe kjo ka patur arsyet e veta. Së pari, vlen të shohim rastin e shthurjes së perandorisë otomane dhe famëkeqin Traktatin e Shën Stefanit. Ngase klasa feudale shqiptare e parapa rrezikun e copëtimit, duke shfrytëzuar ndjenjën foshnjore të kombëtarizimit, u ngrit menjëherë në këmbë. Lidhja Shqiptare e Prizrenit ishte përgjigja flakë për flakë që ne i jepnim opinionit ndërkombëtar. Ç’ndodhi në të vërtetë? Lidhja u shtyp me zjarr dhe hekur, ndërsa viset shqiptare në Mal të Zi iu bënë dhuratë të tjerëve. Po kështu ndodhi edhe në vitin 1913. Historia ripërsëritej duke gjymtuar dhimbshëm troje të tjera. Shqiptarët e ngritën zërin fort, rrëmbyen armët, derdhën gjakun e tyre por e mbramja u plotësua vullneti i të tjerëve, i fqinjëve tanë dinakë. Po ashtu, edhe në vitet që rrodhën më pas, shqiptarët të trysnuar nga ideja e pazareve të tjera mbi tokat e mbetura, ndërtuan llogore dhe në dhjetëvjeçarë jetuan brenda tyre, duke bërë kësisoj të mundur kushtëzimin gati biologjik të instiktit vetëmbrojtës. Në lindjen dhe sendërtimin e nacionalizmit racional, tek shqiptarët kanë luajtur rol edhe trillet e fatit historik.. Në këtë mënyrë, që kur Fuqitë e Mëdha të Europës janë ulur për të parën herë në tavolinë e deri më sot, ato e kanë parë Shqipërinë si një mall pa zot, të gatshëm ta copëtojnë për të përmbushur orekset shovene të vasalëve të tyre në Ballkan. Duke na munguar përjetësisht përkrahja, ne jemi përpjekur që kufijtë tanë tokësorë të mos rrudhen më, duke fashitur në shumë raste në subkoshiencën tonë vullnete të shumtë vetëm e vetëm që të mos shuheshim si komb. Është interesante të mendosh se nacionalizmi shqiptar, i ngjizur në rreziqe të mëdha, dhe në momente kyçe të fateve të vendit, nuk ka patur dhe nuk ka ende sot asnjë tipar të përbashkët me nacionalshovinizmin e fqinjëve tanë. I artikuluar më së shumti si një doktrinë social-politike dhe filozofike, nacionalizmi shqiptar ka tentuar realisht ndaj realiteteve që shfaqin vlera, duke shmangur çdo lloj shovinizmi apo racizmi. Njëkohësisht, duke qenë gjithmonë aktiv përballë shovinizmave dhe ekspansionizmit sllav, të cilët kanë përdorur çdo mënyrë e mjet për shkatërrimin dhe përmbysjen e vlerave tona historike e kulturore si dhe pushtimin e hapësirës sonë etnike gjeografike. Por krejt ndryshe është shfaqur nacionalizmi tek fqinjët e shqiptarëve, duke çuar jo rrallë në konflikte të armatosura dhe mëri në dhjetëra dhjetëvjeçarë. Tipari kryesor që i bashkon nacionalizmat e prodhuar në boshtin sllav Moskë,Beograd, dhe Athinë, është pikërisht fakti që ata e nisin historinë e kombeve të tyre jo nga komuniteti primitiv (siç bëjnë edhe popuj të tjerë në Europë dhe në botë), por pikërisht nga koha kur kanë lulëzuar si perandori-Bizantine. Paradoksalisht, jeta e këtyre kombeve fillon në kulmet e lavdive të shkuara, dhe ëndrra e tyre e madhe është të përfundojnë sërisht në ato hapësira të mëdha toke, anipse shtëpitë e tyre mund të ngrihen mbi varret masive të popujve të tjerë. Beogradi sistematikisht e ka fshehur faktin se kur fiset sllave kanë ardhur në Ballkan në shekullin e VII e që njiheshin si barbarë por edhe si bujqë, kanë gjetur banorë me një identitet të përcaktuar jo vetëm kombëtar por edhe social dhe kulturor. Ata gjetën në trevat e Kosovës së sotme dardanët, madje sipas burimeve dokumentare për shumë kohë përdorën në shkëmbime të ndryshme monedhën ilire. Por këto realitete nuk mund të pranohen nga psikika e sëmurë serbe. I.Rackoviç në librin e tij “Vendi i çmendur”, midis të tjerave, shkruan: “Ne serbët jemi pinjollët e Adamit, popullit me fat tragjik dhe hyjnor. Në zanafillën e identitetit tonë etnik ndodhet bashkimi mes qiellit dhe identitetit nacional”. Të njejtën tezë patën propaganduar edhe teoricienët hebrenj në kohëra të shkuara dhe kjo mund të ishte njëra nga shfaqjet e urrejtjes me anë të së cilës, në vitin 1943, Beogradi pushkatoi pa gjyq mijëra të tillë. Gjenerali serb Milan Nediç i shkruante Hitlerit ekzaktësisht: “Serbia është kombi i parë që ka arritur zgjedhjen e duhur. Kemi eleminuar 94 përqind të hebrenjve serbë”. sllavomaqedonasit e sotëm s’janë gjë tjetër, pos një përzierje identitetesh e kulturash të disa dhjetëramijëra sllavë kolonë. E theksoj fjalën kolonë ngase ata nëpër dhejtëvjeçarë të tërë, kanë dashur t’i largohen identitetit të tyre kombëtar, duke harruar se kanë ardhur në Ballkan në të njejtën kohë me serbët nga shkretëtirat e Azisë për një copë buke. Këta i përcakton saktësisht filozofi P.Mercier, kur thotë se “etnia është një grupim që rrjedh nga një stërgjysh i përbashkët, apo më e përgjithësuar që kanë të njëjtën origjinë, një kulturë homogjene dhe që flasin gjuhë të përbashkët”. Ndërkaq moria e botimeve, gojëdhënave, legjendave apo qëndrimeve kinse akademike të Shkupit, është përpjekur të krijojë ndër mendjet e maqedonasvesllav idenë e rrejshme se ata janë stërnipërit e Aleksandrit të Madh të Maqedonisë. Përçartja psikike e tyre shkon deri aty sa të kenë nostalgji për të gjitha tokat që dikur pati pushtuar Aleksandri i Madh, ç´prej Greqie deri në Egjypt dhe Iran. Të prirur prej delirëve të tillë ata e kanë të vështirë rikthimin në realitetet e këtij mijëvjeçari, ndaj manifestojnë shovinizëm e histeri gjithfarësh kur bëhet fjalë për të drejtat dhe liritë themelore të shqiptarëve etnikë, brenda kufijve të tyre politikë, dhe në trojet e veta arbërore. Gjeopolitika e sotme, duke analizuar nacionalizmat ballkanikë, trajton gjerësisht edhe shpirtin integral të ortodoksëve grekë. Militantizmi i këtij religjioni, prej kohësh ka ardhur duke u zhvilluar, aq sa, në kundërshtim me parimet demokratike të proceseve europianizuese, po sundon si një ideologji shtetërore. Panhelenizmi ende sot ruan në kujtesën e vet të sëmurë “Magna-Grecia”, hapësirat kulturore të së cilës shkonin deri në kufijtë e Azisë së Vogël. Madje e armatosur me ortodoksizëm pervers, Athina synon t´i pushtojë këto territore tanimë jo me kulturë, por me forca ushtarake. Nuk dua të ndalem gjatë këtu për çështjen e Vorio Epirit, çështje e cila nuk inkriminon vetëm disa qarqe të caktuara (siç flitet rëndom në Tiranën zyrtare) por krejt shoqërinë dhe shtetin helen. Këtë e ka dëshmuar dhe dëshmon deri në ditët e sotme etnocidi i tyre kundër shqiptarëve.

REFLEKTIMI KLASËS POLITIKE SHQIPTARE

Natyrisht, në kushtet kur nacionalizmi në Europën Juglindore sundohet nga agresiviteti, çdokush do të pyeste: Sa i vlershëm është nacionalizmi racional i shqiptarëve? Pikërisht vlen të përsijasim në mënyra sa më konkrete. Në racionalitetin e vetëdijes sonë kombëtare janë ndërthurur (jo në mënyrë të përkryer sigurisht) elementët e një tradite dhe bashkekzistence shekullore me fqinjët. Ne i kemi pranuar fqinjët sikundër janë, pa u bërë atyre historinë, pa u kujtuar se janë ardhacakë në këtë tokë, siç është fjala për sllavomaqedonasit në Shqipërinë Lindore,ose thënë në Maqedoninë Shqiptare. Po kështu i kemi pranuar dhe ndihmuar helenët në momentet kruciale të historisë së tyre kombëtare. Edhe ndaj pakicave vllehe, greke, bullgare apo maqedonase, ne kemi së paku një shekull që shquhemi për një integrim social të kënaqshëm. Ne s´i kemi parë askurrë këto pakica si prishës të vizionit të komunitetit etnik apo vatra të mundshme tensioni, sikundër paragjykohen shqiptarët etnikë në Beograd, Shkup dhe Athinë. Por nacionalizmi racional asnjëherë nuk duhet njehsuar me antishqiptarizmin. Kur në Maqedoninë shqiptare dhunohet jeta dhe ardhmëria e qindra mijra njerëzve, kur atyre u mohohen të drejtat themelore siç janë puna, shkolla, flamuri, kur falangat kriminale policore dërgohen natën për të vrarë shqiptarë të pafajshëm dhe për të gjitha këto Tiranaapo Prishtina zyrtare bëjnë ndonjë deklaratë të vakët, atëhere ky është antishqiptarizëm i hapur. Racionalizmi në vetëdijen tonë nuk mund të keqkuptohet kur hapur ai fyen vëllezërit e një etnie, të një gjaku, për më tepër në genocid shekullor siç është ishte rasti i Kosovës.. Të kërkosh me kushte një të drejtë që buron prej së drejtës së madhe, nuk ka asgjë të përbashkët me nacionalizmin racional. Është momenti që klasa politike shqiptare të reflektojë thellë, duke përkrahur pa asnjë paragjykim dhe rezervë idenë e kombit të bashkuar shqiptar në gadishullin e trazuar dhe të mbarsur me rreziqe të shumta.Tek e fundit Shqipëria Etnike,nuk presupozon pushtimin e territoreve të fqinjëve,përkundrazi kthimin e aytre teritorreve që ishin dhe mbeten përjetësisht shqiptare.Kjo pastaj rivrndoste ekuilibrat ballaknike dhe siguronte paqen dhe stabilitetin e përjetshëm në gadishullin Ilirik sotmë Ballaknik.Përderisa nuk rrishikohen vendimet famkeqe të Lo0ndrës së 1913-ës,natyrisht se do të gjallërojnë nacionalshovenizmat sllavo-helen,po ashtu nacionalizmi i ndershëm shqiptar,do të përkushtohet me sublimitetin e saj gjithmonë duke e shëndruar aspiratën në realitet,me të gjitha mjetet demokratike,ku dhe përdorimi i forcës në vetëmrojtje ashtë një mjet legjitim,sipas parimeve të demokracive botërore.

Bern-Zvicër

Peticioni për Rrugën e Arbërit-FIRMOSE EDHE TI!

April 1, 2013 by dgreca

Firmosin mbi 1000 qytetarë/

Peticioni do qëndrojë i hapur në faqen Change.org deri në zgjidhjen përfundimtare të ndërtimit të Rrugës së Arbërit. Firmos dhe shpërndaje te miqtë në rrjetet sociale. Së bashku do ta afrojmë ditën e përurimit të rrugës me standarde bashkëkohoreQë prej 18 marsit 2013, me nismën e profesorit të Universitetit të Birmingamit, dibranit Gëzim Alpion, në faqen e internetit “Change.org” është i hapur për të firmosur nga qytetarët një peticion, i cili do t’i dorëzohet qeverisë që do dalë pas zjedhjeve të 23 qershorit, për ndërtimin dhe përfundimin sa më shpejt të Rrugës së Arbërit, me cilësi dhe më standarde europiane.

Rruga e Arbërit është një projekt që po bëhen dy dekada që po përmendet çdo ditë, por është zvarritur pambarim.

Peticioni tashmë është nënshkruar mbi 1000 vetë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe nga një numër i madh vendesh ku është shtrirë diaspora shqiptare.

Peticioni është nënshkruar edhe nga numër akdemikësh të huaj me reputacion ndërkombëtar dhe qytetarë të thjeshtë dashamirës të kombit shqiptar.

Ky nuk është peticion politik dhe nuk do të përdoret nga asnjë forcë politike në Shqipëri për qëllime fushate. Peticioni përfaqëson zërin e dibranëve të thjeshtë, të cilët do t’i kërkojnë qeverisë që do të dalë nga zgjedhjet e qershorit përfundimin sa më shpejt dhe me standarde të Rrugës së Arbërit.

Dibra është një nga krahinat më të pazhvilluara në Shqipëri.

Rruga e Arbërit do të lidhë Dibrën me rajonet e tjera të vendit duke i dhënë një shtytje shumë të nevojshme ekonomisë lokale.

Rruga do përmirësoj ndjeshëm infrastrukturën midis Shqipërisë dhe Maqedonisë dhe për pasojë do të jetë një korridor shumë i rëndësishëm komunikimi për një numër shtetesh në këtë pjesë të Ballkanit.

Ishte shumë vështirë të firmosnin njëqind të parët, u bë më e lehte të firmosnin pesëqind dhe po shumë e lehte të firmosnin njëmijë! Tani, të gjithë së bashku do ta kemi më të lehtë t’i shtojmë firmëtarët, sepse nuk bëhet fjalë për çështje personale, por për një çështje që na përket të gjithëve! Jo vetëm për të sotmen, por edhe për të shkuarën me ëndërra dhe për të ardhmen me shpresë.

Të gjithe ata që nuk e kanë shënuar emrin e tyre, mund ta bëjnë tani! Asnjëherë nuk është vonë. Sa më shumë që të bëhemi, aq më shumë do dëgjohet zëri yt.

Bujar Karoshi

Gazeta ‘Rruga e Arbërit’

www.rrugaearberit.com

Ndiq hapat e mëposhtëme për të firmosur saktë:

1 – Kliko në faqen e web si më poshtë:

http://www.change.org/en-GB/petitions/complete-the-construction-of-the-arb%C3%ABri-road-nd%C3%ABrtoni-sa-m%C3%AB-shpejt-dhe-me-standarde-rrug%C3%ABn-e-arb%C3%ABrit?utm_campaign=petition_created&utm_medium=email&utm_source=guides

2- Lart, djathtas shfaqen kuadratet bosh.

Shkruaj Emrin, Mbiemrin, Adresën e emailit dhe Qyetitn tuaj. Pastaj klikon “Sign”.

Pas kësaj, ju do të merrni një mesazh falënderimi dhe konfirmimi që emri juaj u rregjistrua.

Për hollësi mund të vizitoni faqen e gazetës në Web: <www.rrugaearberit.com>

ose në Facebook<facebook.com/gezim.alpion> ose<facebook.com/rruga.arberit>

“Të gjithë shqiptarët janë dibranë”

April 1, 2013 by dgreca

Intervistë me Gëzim Alpion, nismëtarin e peticionin online që i kërkon qeverisë që do të dalë pas zgjedhjeve të qershorit, ndërtimin sa më shpejt dhe me standarde të Rrugës së Arbërit/

Prej gati dy javësh ju keni përcjellë për publikun një peticion mbi përfundimin e Rrugës së Arbërit, e cila do t’i dorëzohet qeverisë së ardhshme. Ky peticion deri më tani ka marrë një numër të konsiderueshëm nënshkrimesh, gjë që tregoi se Ju keni prekur një çështje të ndjeshme për njerëzit. Si lindi ideja e peticionit?

Zvarritja e ndërtimit të Rrugës së Arbërit ka vite që më shqetëson si dibran. Rruga është një çështje që unë e diskutoj sa herë që kthehem në Shqipëri, veçanërisht me intelektualët dibranë në Tiranë.

Jam treguar i përmbajtur, që të mos komentoj në media për këtë çështje, me shpresë se, me gjithë vonesat, rruga do të përfundohej. Po ashtu, në një farë mënyre, nuk kam dashur që shqetësimi im të keqkuptohet apo më saktë, të keqinterpretohet, si përpjekje për të “mbajtur anën” e krahinës time. Por, siç thonë anglezët, “bamirësia fillon në shtëpi” (charity begins at home), dhe Dibra është “shtëpia” ime.

Për herë të parë e kam shprehur publikisht shqetësimin për vonesat në ndërtimin në kohë të Rrugës së Arbërit në korrik të vitit 2012, kur u ndala në këtë temë gjatë intervistës televizive në studio me z. Roland Qafoku.

Dibranët janë njerëz me sedër, mikëpritës, bestarë, fjalëpakë dhe tepër të zgjuar. Mbi të gjitha, dibranët nga natyra janë të duruar. Por edhe durimi i dibranëve ka një kufi.

Ne dibranët kemi një lidhje shpirtërore me Dibrën, që është e një natyre mitologjike. Si shumë dibranë të tjerë që janë larguar nga Dibra apo Shqipëria, edhe unë Dibrën e kam marrë me vete që kur u largova nga Peshkopia në moshën 14 vjeç për të studiuar në Tiranë. Në Peshkopi kam kaluar një fëmijëri të mrekullueshme dhe, në një farë mënyre, fëmijëria është atdheu.

Megjithatë, ka ardhur koha që, të jesh krenar për Dibrën, nuk është e mjaftueshme. Si shumë krahina të tjera në veri dhe jug, Dibra kërkon me të drejtë që të mos lihet më në harresë. Por për të bërë Dibrën në radhë të parë duhet të lëvizim vetë ne dibranët. Dhe për Dibrën mund të kontribohet jo vetëm duke jetuar në Dibër apo në Shqipëri.

Unë do t’ju bëja thirrje të gjithë dibranëve kudo që janë të punojë në “mënyrë vullnetare” për Rrugën e Arbërit të paktën një orë. Nuk them të shkojmë të punojmë fizikisht për ndërtimin e rrugës, por të harxhojmë një orë duke u dërguar mesazhe personale me Email, Facebook, Linkedin dhe Twitter miqve. Mesazhet personale janë gjithmonë të efektshme. Le të sigurojë çdo dibran të paktën 10 nënshkrime për këtë peticion.

Krahina si Dibra janë zemra e Shqipërisë dhe, po qe se vazhdojmë t’i lëmë në prapambetje këta “zona të largëta” (për një vend të vogël si Shqipëria, një shprehje e tillë nuk tregon distancë në kuptimin gjeografik, por prapambetje në zhvillim), siç ka ndodhur në historinë një shekullore të shtetit shqiptar, atëherë kemi frenuar verbërisht zhvillimin e atdheut. Përpara se të shkojmë në Evropë, le të shkojmë në Dibër dhe krahina të tjera të Shqipërisë, dhe nuk e kam fjalën vetëm për rrugën.

Dibra ka qenë gjithmonë e gatshme të sakrifikohet e para për çështjen kombëtare si në luftë kundër agresorëve turq e serb, ashtu edhe ndaj pushtuesve fashistë e nazistë. Po Dibra që gjithmonë ka dhënë, tani edhe duhet të kërkojë. Dibra dhe dibranët duhet të flasin dhe ky peticion është zëri i ne dibranëve të thjeshtë që jemi të ndërgjegjshëm për vlerat unike njerëzore, historike dhe kulturore që Dibra përfaqëson në plan kombëtar.

Çfarë qëllimi ka dhe kujt i drejtohet?

Qëllimi i peticioni është që t’ia bëjë të qartë qeverisë së re që do të rezultojë nga zgjedhjet në qershor të këtij viti se Dibra do ta kërkojë me ngulm përfundimin e Rrugës së Arbërit.

Ky peticion nuk do të mbyllet në qershor; qershori do të jetë, në fakt, koha kur ky peticion do të fillojë në kuptimin e vërtetë të fjalës.

Unë do të jem i angazhuar me peticionin derisa të inagurohet rruga Peshkopi-Tiranë. Në këtë drejtim nuk do të ketë kompromis. Ky është edhe mendimi i dhjetëra e qindra dibranëve që unë njoh personalisht apo që nuk i kam takuar ndonjëherë, të cilët më shkruajnë çdo ditë për të ndarë mendimet e tyre me mua.

Peticioni nuk ka natyrë politike. Unë, personalisht, nuk kam qenë kurrë dhe nuk jam i aderuar në ndonjë parti politike në Shqipëri. Peticioni nuk do të përdoret nga asnjë forcë politike. Se si do të votojnë dibranët në qershor, ajo është mes tyre dhe ndërgjegjes së tyre.

Nga mesazhet që merrni nga nënshkruesit, cila është përshtypja juaj mbi efektin që po jep peticioni në publik?

Mesazhet e shumta që kam marrë këto ditë nga miq dhe shokë jo vetëm bashkëkombas, por edhe të huaj më kanë prekur shumë. Po ju përmend vetëm dy mesazhe: një mik i vjetër nga Gjirokastra më shkroi se do ta nënshkruajë peticionin “pasi jam shqiptar dhe e di mirë se nuk ka vetëm Shqipëri të Veriut dhe të Jugut, por edhe Dibër të Shqipërisë!”; ndërsa një mik i vjetër nga Berati më shkroi se nënshkrimin e peticionit e shikon si “detyrë”.

Mesazhe përkrahëse kam marrë edhe nga miq dhe njerëz të panjohur nga Vlora, Shkodra, Gramshi, Prishtina, Tepelena, Puka, Mirdita, Tetova, Tirana, Lezha, Durrësi, Shkupi, Mitrovica, Kukësi, Dibra e Madhe, si dhe pothuajse nga të gjitha vendet ku është shtrirë diaspora shqiptare nga Australia në Amerikë, nga Emiratet e Bashkuara Arabe në Itali. Më ka bërë përshtypje edhe interesimi që një numër redaktorësh si në Tirane dhe diasporë kanë treguar që në fillim për peticionin.

Një numër mesazhesh kam marrë nga kolegë dhe akademikë të huaj nga Amerika, India, Hollanda, Anglia dhe vende të tjera.

Nënshkruesit e peticionit, si bashkatdhetarët apo të huajt, në komentet e tyre me të drejtë theksojnë njëkohësisht rëndësinë e ndërtimit të Rrugës së Arbërit jo vetëm për Dibrën, por dhe për infrastrukturën në këtë rajon të Ballkanit.

Edhe me këtë peticion të thjeshtë, Dibra po bën atë që ka bërë gjithmonë – bashkon Shqipërinë në një identitet të vetëm. Ky peticion ka tretur ndasitë krahinore, duke bërë të gjithë shqiptarët të jenë dibranë.

Ne kemi një popull të mrekullueshëm dhe, sa më shpejt që klasa politike ta kuptojë këtë dhe të vihet në shërbim të tij, aq më mirë do të jetë për të gjithë ne. Partitë politike shkojnë dhe vijnë, ndërsa Shqipëria dhe Dibra do të mbeten. Problemi është se çfarë Shqipërie dhe Dibre do t’u lëmë brezave të ardhshëm. Ky peticion është fillimi i përgjigjes së kësaj pyetje.

Biografi e shkurtër:

Gëzim Alpion u lind në Peshkopi më 10 tetor 1962. Ai ka një BA nga Universiteti i Kajros dhe Doktoratën nga Universiteti i Durhamit. Aktualisht është Sociolog në Departamentin e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Drejtor i Programeve të Kombinuara në Shkollën e Qeverisë dhe Shoqërisë në Universitetin e Birminghamit në Angli. Alpion është cilësuar nga kritika perëndimore si studiuesi më i mirë i Nënë Terezës në gjuhën angleze. Librat e Dr.Alpion janë botuar në Angli, Amerikë, Kanada, Itali dhe Indi. Dy dramat e Dr.Alpion, ku shtjellohet trajtimi i emigrantëve nga Kosova dhe Shqipëria në Perëndim, janë shfaqur me sukses në disa qytete të Anglisë. (Bisedoi: Bujar Karoshi

Gazeta ‘Rruga e Arbërit’)

Intervista është botuar për herë të parë në gazetën e pa varuar ‘Rruga e Arbërit’, Tiranë, Nr. 3 (83), 1-31 Mars 2013, fq.1-6. rrugaearberit@gmail.com; www.rrugaearberit.com;

Ju lutem nënshkruani peticionin duke shkruar Emrin, Mbiemrin, Adresën e Emailit, Qytetin tuaj dhe pastaj klikoni ‘Sign’:

Kripë në plagë

April 1, 2013 by dgreca

Nga Albin KURTI/
Nga lufta e fundit në Kosovë, Mitrovica e pësoi më së shumti. Ajo mbeti e ndarë në dysh me urën mbi Ibër si simbol që dallimin gjeografik e bën politik. Por, jo vetëm kaq. Mitrovica është qyteti i cili e pësoi më së shumti edhe pas luftës. Dëbimi masiv i shqiptarëve ndodhi plot tetë muaj pas përfundimit të luftës, duke i shndërruar kështu shqiptarët e veriut në pakicë. Ashtu qysh shqiptarët u bënë dhunshëm pakicë, njësoj serbët u bënë përmes dhunës shumicë. Pastrimi etnik i shqiptarëve u shoqërua me sjelljen e serbëve në atë pjesë, si nga viset e tjera të Kosovës po ashtu edhe nga Serbia. Akti i shpërnguljes së përnjëhershme dhe të zhurmshme të shqiptarëve u zëvendësua me procesin e gjatë dhe të heshtur të pastrimit të tyre etnik. Zëvendësimi i popullsisë ishte përgjithësisht brutal. Blihej shtëpia e shqiptarit e cila më pas rrënohej për t’u ndërtuar aty një ndërtesë shumëkatëshe që mbushet me popullsi serbe. Kësisoj, mbarimi i luftës në Kosovë ishte i kufizuar në territor: veriu i Kosovës mbeti në një gjendje lufte pa luftime. Qeveritë e pasluftës shpallën moratorium atje duke e konsideruar nën zë që gjendja e tillë është çmimi i fitores, thua se Kosova nuk kishte paguar mjaft kosto nga një shekull okupim. Kishte edhe të atillë që për të arsyetuar rehatinë e tyre të pasluftës në pushtet e interpretonin në mënyrë konspirative lumin Ibër si kufi ndërmjet ShBA-ve dhe Rusisë.
Ndarja politike në Mitrovicë u përcoll me vdekje klinike në ekonomi. Mitrovica është qyteti më i varfër dhe me papunësinë më të lartë në Kosovë, i vetmi qytet të cilit i është zvogëluar popullsia krahasuar me tri dekada më parë. Gjigandi ekonomik ‘Trepça’ nga një shans për të ardhmen e Kosovës u shndërrua në gërmadhë të ndryshkur që tash duan ta likuidojnë për t’i paguar borxhlinjtë nga koha e Serbisë së Milosheviqit. Eksploatimi kolonial i dikurshëm nga Serbia që sublimohej me parullën e mirënjohur ‘Trepça punon, Beogradi ndërton!’ u zëvendësua me eksploatimin jo më pak kolonial të xeheve të papërpunuara nga ‘Trepça’ e pasluftës. ‘Trepça’ sot trajtohet si një lopë që mjelet pa i dhënë ushqim. Qyteti kryesor industrial i Kosovës është bërë vend i mjerimit social. Sikur të mos mjaftonte kjo, në Mitrovicë lulëzojnë kontrabanda dhe ShIK-u. Qyteti i Mitrovicës është i ndarë për qytetarët dhe shtetin e Kosovës por jo edhe për krimin e organizuar në të dy anët e Ibrit që bashkëpunon lëmueshëm. Në anën tjetër, nuk ka vend tjetër në Kosovë si Mitrovica ku qytetarët përshpërisin duke qenë të vrojtuar pothuajse në secilin lokal nga agjentët e ShIK-ut. Pretendimet se ShIK-u është shuar në qershor të vitit 2008 thua se tregojnë saktësisht të kundërtën: pikërisht viti 2008 shënon ngritjen më të madhe të ShIK-ut. Pasi që e sollën PDK-në në pushtet, agjentët e ShIK-ut u instaluan nëpër pushtetin e institucioneve qendrore e lokale, nëpër ndërmarrjet publike dhe agjencitë shtetërore.
Në muajt e fundit, dialogu politik ndërmjet Thaçit e Daçiqit bëhej për aq shumë çështje të brendshme të Kosovës mirëpo s’ka dyshim që Mitrovica ishte çështja thelbësore. Komunës veriore të Mitrovicës sipas Ahtisaarit po ia shtojnë edhe asociacionin e komunave me shumicë serbe edhe fondin zhvillimor për veriun. Ai asociacion a bashkësi komunash paraqet mënyrën qysh komunat si Graçanica e Parteshi do t’i bashkohen veriut të Kosovës, ndërkaq fondi zhvillimor për veriun është mënyra se si veriu veçohet e ndahet fuqishëm nga jugu. Mitrovica e përgjysmuar politikisht dhe e dërrmuar ekonomikisht kishte nevojë për drejtësi e barazi, për bashkim e zhvillim si askush tjetër. Mirëpo, pikërisht Mitrovica po e paguan çmimin më të lartë të dialogut që ka të bëjë më së shumti me të. Mitrovica është plagë e hapur e Kosovës së cilës dialogu Thaçi-Daçiq po i hedh kripë.